Википедија

Užice

град у Србији

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Užice (višeznačna odrednica).

Užice je gradsko naselje i sedište istoimene jedinice lokalne samouprave u Srbiji koje se nalazi u Zlatiborskom upravnom okrugu. Prema popisu iz 2022. u gradu je živelo 48.539 stanovnika.

Užice
Kolaž slika Užica (Panorama grada, Hidroelektrana na reci Đetinji, Jokanovića kuća, Crkva Sv. Đorđa, Užički grad, Đetinja, Stara crkva Sv. Marka, Kadinjača)
Zastava
zastava Užica
Administrativni podaci
Država Srbija
Upravni okrugZlatiborski
RegionŠumadija i zapadna Srbija
GradUžice
Stara imenaCapedunum (rimski)
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2022.48.539
 — gustina72,77 st./km2
Aglomeracija78.040
Geografske karakteristike
Koordinate43° 51′ 21″ S; 19° 50′ 28″ I / 43.85581° S; 19.84102° I / 43.85581; 19.84102
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Površina667 km2
Užice na karti Srbije
Užice
Užice
Užice na karti Srbije
Ostali podaci
GradonačelnikJelena Raković Radivojević (SNS)
Poštanski broj31000, 31102, 31103, 31104, 31105, 31106, 31107, 31108, 31109
Pozivni broj031
Registarska oznakaUE
Veb-sajt
uzice.rs

Leži na obalama reke Đetinje. Očuvane su srednjovekovne ruševine tada već vrlo važnog grada. U jesen 1941. Užice je bilo sedište partizanske armije. Godine 1946. ime je promenjeno u Titovo Užice u čast Josipa Broza Tita, a staro ime je vraćeno 1992. godine.

Užice je veliki centar metalne i industrije mašina i gajenja voća. Administrativni centar istoimene opštine i Zlatiborskog okruga.

Geografija uredi

 
Reka Đetinja
 
Dolina Đetinje

Užice se nalazi na nadmorskoj visini od 411 metara, koja varira i prelazi 600 metara. Kroz grad protiče reka Đetinja, i Užice je geografski stavljeno u dolinu Đetinje.

Ovde se nalaze Železnička stanica Užice teretna, Železnička stanica Užice i Kapela Svetog proroka Ilije.

Istorija uredi

Stari i srednji vek uredi

 
Trg, delo arhitekte Stanka Mandića

Prvi stanovnici Užica i okoline bili su Iliri, odnosno njihova plemena Partini i Autarijati. Širom užičkog kraja ostavili su svoje grobnice i spomenike. Dolaskom Rimljana, ovi prostori uvršćeni su u sastav provincije Dalmacije, a Iliri su romanizovani. Na mestu današnjeg Užica nalazio se manji grad Kapedunum (lat. Capedunum), koji je imao važnu ulogu u ovoj rimskoj provinciji.

 
Užička tvrđava

U srednjem veku dolaze slovenska plemena, a potom i Srbi iz Bele Srbije. Oko 1180. godine, veliki župan Stefan Nemanja je Užice pripojio Raškoj, a pre toga nalazilo se u posedu župana Stracimira, rođenog brata Stefana Nemanje. Kada je kralj Dragutin abdicirao u korist svog brata Milutina, za sebe je zadržao Zlatibor, Arilje i Užice, i, dobivši od ugarskog kralja Mačvu, stvorio je tzv. Sremsku kraljevinu. Kada je kralj Dragutin umro, ovi krajevi opet su ušli u sastav Srbije. U ovom periodu (1329. godine) se javlja i prvi zapis naziva Užice. U to vreme Užice je bio mali grad, ali strateški važan, na putevima ka primorju.[1] Nakon smrti cara Dušana, Užice je ušlo u posed Vojislava Vojinovića. Posle njegove smrti gradom je ovladao njegov bratanac Nikola Altomanović, čiji je grb i danas simbol grada. Knez Lazar i Tvrtko I smatrali su Nikolu Altomanovića za pretnju, te su ga 1373. napali, oslepeli ga u Užicu i razvlastili, a njegove posede podelili međusobno. Tom prilikom, Užice je pripalo knezu Lazaru.

Užička tvrđava, koja nadgleda skoro ceo grad sa okolnog brda, najverovatnije je nastala ili u periodu vladavine Vojislava Vojinovića ili Nikole Altomanovića, mada se prvi pisani spomeni koji potvrđuju njeno postojanje javljaju tek posle turskog osvajanja.

Turska vlast uredi

Turci su osvojili Užice 1463. godine, i ostali u njemu naredna četiri veka. Prema osmanskom popisu iz 1498. godine, naselje je imalo status sela, veličine koja se može porediti sa današnjim selima ovog okruga. U njemu bilo je svega 56 porodičnih kuća, 42 neoženjena stanovnika, tri udovičke kuće, pet vodenica, i svega jedan muslimanski stanovnik. Od ovoga pa do 1516. godine Užice doživljava nagli razvitak doseljavanjem muslimanskog stanovništva u naselje, koje od ovog popisa dobija i status varoši. Po ovom popisu, broj hrišćanskih kuća porastao je na 96, a muslimanskih domova bilo je čak 160.

Trend naseljavanja muslimana u Užice ponavlja se i na novom popisu koji je vršen za vreme vladavine Sulejmana veličanstvenog, između 1522. i 1530. godine, a na njemu se broj muslimanskih stanovnika povećava na čak 253. Valja napomenuti da su ovi stanovnici najčešće bili zanatlije ili trgovci, i da je porast njihovog broja u većini slučajeva rezultat doseljavanja, a ne islamizacija starog stanovništva. U ovom popisu takođe saznajemo da su se doseljenici najviše naseljavali oko tvrđave, što se ne poklapa sa današnjom rasprostranjenošću populacije, koja je u dolini reke Đetinje. [a]

19. vek uredi

Užička nahija je bila jedna od nahija Beogradskog pašaluka, gde je i ostala sve do 1807. godine, kada su je oslobodili srpski ustanici. U oslobođenoj Srbiji Užice je bilo središte okruga i sreza, sa mnogo trgovaca i zanatlija. Tek pred kraj 19. veka Užice je počelo da se razvija kao industrijski grad. Užice je bilo prvi grad u Srbiji sa elektranom sagrađenom po Teslinim principima. Hidroelektrana na Đetinji je sagrađena 1900.

Prvi svetski rat uredi

Užice je u Prvom svetskom ratu oslobođeno 31. oktobra 1918. Na taj dan 100 godina kasnije otkriven je „Spomenik velikoj pobedi”.[2]

Godine 1939. su postavljani vodovod, kanalizacija i kockasta kaldrma.[3]

Užička republika uredi

Glavni članak: Užička republika
 
Spomenik partizanima na brdu Kadinjača

Tokom nemačke okupacije u Drugom svetskom ratu 1941. godine, Užice je bilo privremeno oslobođeno od strane partizana. Tokom 67 dana postojanja Užičke Republike (od 24. septembra do 29. novembra), industrija i fabrike su uglavnom proizvodile proizvode za vojnu upotrebu, pruga i putevi su funkcionisali i novine i knjige su bile štampane. Okvirne granice republike su bile područje od reke Drine na zapadu do Zapadne Morave na istoku i od reke Skrapeža na severu do reke Uvca na jugu.

Muzej ustanka nalazi se u zgradi koja je služila kao glavni štab partizana.

O istoriji Užica 1944−1945. postoji knjiga „Užički kraj od jeseni 1944. do završetka Drugog svetskog rata 1945. godine” autora Živote Markovića.[4]

Moderna istorija uredi

 
Železnička stanica u Titovom Užicu iz 1970-ih

U okvirima SFRJ, Užice je bilo preimenovano u Titovo Užice, zajedno sa još 7 gradova širom zemlje (Titov Drvar, Titov Veles, Titova Korenica, Titov Vrbas, Titova Mitrovica, Titovo Velenje, Titograd). Ovo je bio jedan od razloga zbog kojeg je Užice dobilo veliku finansijsku pomoć od države i velika ulaganja u infrastrukturu i lokalnu industriju. Tokom narednih decenija, Užice je preraslo u jedan od većih i razvijenijih gradova u SFRJ, sve do njenog raspada. Posle raspada, 1992. godine, Užice gubi pridev ”Titovo”.

Tokom 1999. godine i napada NATO-a na SRJ, Užice je pretrpelo dnevna bombardovanja, a najgore je prošlo 6. maja, kada su avioni NATO-a bombardovali veliki broj mostova, puteva, civilnih i državnih zgrada i aerodrom (vidi Bombardovanje Užica.)

Demografija uredi

U naselju Užice živi 43126 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 37,4 godina (36,7 kod muškaraca i 38,0 kod žena). U naselju ima 17836 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,06.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2022. godine)

Demografija[5]
Godina Stanovnika
1948. 10.151
1953. 13.255
1961. 20.060
1971. 34.555
1981. 46.733
1991. 53.607 53.310
2002. 54.717 55.487
2011. 52.646
2022. 48.539
Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍[6]
Srbi
  
 53.333 97,47%
Crnogorci
  
 233 0,42%
Jugosloveni
  
 136 0,24%
Hrvati
  
 79 0,14%
Makedonci
  
 41 0,07%
Romi
  
 40 0,07%
Muslimani
  
 39 0,07%
Mađari
  
 22 0,04%
Slovenci
  
 18 0,03%
Rusi
  
 16 0,02%
Slovaci
  
 5 0,00%
Bošnjaci
  
 4 0,00%
Bunjevci
  
 3 0,00%
Česi
  
 1 0,00%
Ukrajinci
  
 1 0,00%
Rusini
  
 1 0,00%
Rumuni
  
 1 0,00%
Nemci
  
 1 0,00%
Albanci
  
 1 0,00%
nepoznato
  
 257 0,46%


Stanovništvo prema polu i starosti[7]
m
ž
? 115
  
  
 143
80+ 153
  
  
 294
75—79 427
  
  
 612
70—74 801
  
  
 976
65—69 1.240
  
  
 1.438
60—64 1.443
  
  
 1.454
55—59 1.285
  
  
 1.344
50—54 2.013
  
  
 2.154
45—49 2.373
  
  
 2.535
40—44 2.120
  
  
 2.365
35—39 2.080
  
  
 2.172
30—34 1.909
  
  
 2.139
25—29 1.861
  
  
 2.042
20—24 1.990
  
  
 1.960
15—19 2.069
  
  
 1.983
10—14 1.825
  
  
 1.804
5—9 1.615
  
  
 1.528
0—4 1.223
  
  
 1.232
Prosek : 36,7 38,0
Domaćinstva
Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.
Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002.
Broj domaćinstava 3.537 4.516 6.814 10.933 14.698 16.930 17.836
Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.
Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek
Broj domaćinstava 2.731 3.865 3.745 5.487 1.306 519 137 23 15 8 3,06
Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu
Pol Ukupno Neoženjen/Neudata Oženjen/Udata Udovac/Udovica Razveden/Razvedena Nepoznato
Muški 21.879 6.651 13.968 665 540 55
Ženski 23.611 5.407 14.164 2.789 1.191 60
UKUPNO 45.490 12.058 28.132 3.454 1.731 115
Stanovništvo po delatnostima koje obavlja
Pol Ukupno Poljoprivreda, lov i šumarstvo Ribarstvo Vađenje rude i kamena Prerađivačka industrija
Muški 11.216 88 1 23 4.533
Ženski 9.772 42 1 6 2.928
UKUPNO 20.988 130 2 29 7.461
Pol Proizvodnja i snabdevanje Građevinarstvo Trgovina Hoteli i restorani Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški 286 1.014 1.355 332 1.125
Ženski 131 310 1.619 519 408
UKUPNO 417 1.324 2.974 851 1.533
Pol Finansijsko posredovanje Nekretnine Državna uprava i odbrana Obrazovanje Zdravstveni i socijalni rad
Muški 167 309 918 252 391
Ženski 339 201 533 735 1.592
UKUPNO 506 510 1.451 987 1.983
Pol Ostale uslužne aktivnosti Privatna domaćinstva Eksteritorijalne organizacije i tela Nepoznato
Muški 326 1 3 92
Ženski 348 4 3 53
UKUPNO 674 5 6 145

Naselja u Užicu uredi

Najveće naselje u Užicu je Sevojno (7.101 stanovnik) i ono predstavlja i gradsku opštinu. Sevojno se nalazi na istočnom delu grada. Kako se kreće ka zapadu i ka centru grada prvo sledeće naselje na koje se nailazi je Senjak, zatim Krčagovo (gde se nalazi bolnica) i Dovarje. Usleđuje naselje Lipa, a zatim centar grada, dalje ka zapadu su naselja Koštica, Terazije, Turica i Duboki Potok (koje je poslednje naselje na zapadnom izlazu iz grada). U južnom delu Užica su Zabučje i Međaj, a na severu Rakijska pijaca, Carina, Tatinac, Vujića Brdo, Sarića Osoje, Pora, Belo groblje, Gluvaći itd.

Sport uredi

Gradski stadion u Užicu ima kapacitet za 12.000 gledalaca (5998 sedećih i 6002 stojeća mesta), dok sportska hala Veliki park ima kapacitet od 2.200 mesta.

Partnerski gradovi uredi

Poznate ličnosti uredi

Galerija uredi

  •  
    Hotel Zlatibor
  •  
    današnji izgled crkve Sv. Đorđa
  •  
    Panorama Užica
  •  
    Gradska plaža
  •  
    Velika brana u kanjonu reke Đetinje
  •  
    Centar grada
  •  
    Crkva svetog Đorđa
  •  
    Pecanje u kanjonu Đetinje
  •  
    Užička tvrđava
  •  
    Gradski stadion Užice

Vidi još uredi

Napomene uredi

  1. ^ Veoma zanimljiv i siguran porez za različite jezike sadržan je u putopisu Evlije Čelebija. Godine 1660. napisao je da su u Skoplju latini primećeni u srpskoj crkvi, a u Novom Pazaru je postojala bugarska crkva. Skoplje je potpuno izgorelo 25. oktobra 1689, a potom Novi Pazar. 1706. godine Novi Pazar je imao 300 kuća prema 12.000 pre 17 godina. 1737. obnovljeni grad je opljačkan. U Rilskoj reviziji istorije slavensko-bugarske od 1825. godine navedena su bugarska naselja. Zanimljivo je da su Novi Pazar i Užice navedeni kao takvi.

Reference uredi

  1. ^ „RTS: „Prvi pisani pomen Užica“ (22. oktobar 2012)”. Pristupljeno 27. 4. 2013. 
  2. ^ Spomenik velikoj pobedi („Politika”, 1. novembar 2018)
  3. ^ "Politika", 13. avg. 1939, str. 22
  4. ^ Pejović, Branko (2. 1. 2022). „Života piše u 98. godini života”. Politika. Pristupljeno 21. 1. 2022. 
  5. ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9. 
  6. ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9. 
  7. ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7. 
  8. ^ a b v g „Grad Užice: Bratski gradovi”. Pristupljeno 3. 3. 2013.  Arhivirano na sajtu Wayback Machine (29. mart 2013)
  9. ^ „Užice Harbinu, Harbin Užicu – Grad Užice” (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2020-04-05. 
  10. ^ „NE RAZJEDINJUJU SE BAŠ SVI: Pobratimili se gradovi u Crnoj Gori i Srbiji”. NOVOSTI (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2024-04-08. 

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ужице&oldid=27703412”