Požega

Požega
Požega;
	Spomen-česma oslobodiocima na gradskom trgu
	Zastava Grb
Administrativni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Zlatiborski
Opština	Požega
Stanovništvo
— 2022.	12.362
Geografske karakteristike
Koordinate	43° 50′ 41″ S; 20° 02′ 11″ I / 43.84478° S; 20.03634° I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	315 m
Površina	426 km2
	Požega Požega na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	31210
Pozivni broj	031
Registarska oznaka	PŽ

Požega je gradsko naselje i sedište istoimene opštine u Zlatiborskom okrugu. Prema popisu iz 2022. bilo je 12.362 stanovnika. Za vreme postojanja Jugoslavije, naziv ovog mesta bio je Užička Požega, kako bi se razlikovao od Slavonske Požege.

U gradu se nalaze Narodna biblioteka Požega, Kulturni centar Požega, Gimnazija Sveti Sava (Požega), Mašinsko tehnička škola, Poljoprivredna škola sa internatom Ljubo Mićić i Turistička organizacija Požega.

Geografija uredi

Nalazi se 180 km od Beograda i 25 km od Užica.

Požega je jedno od najvažnijih saobraćajnih čvorišta u ovom delu Srbije. Njega čine železničke pruge Beograd - Bar i Požega - Stalać, postojeći magistralni putevi M-21 i M-22 i planirani auto-putevi MP - 763 Beograd-Požega - Boljare - Južni Jadran i E-761 Požega - Kotroman - Višegrad - Sarajevo. Ovakav saobraćajni položaj doprinosi da Požega bude na raskršću dva pojasa intenzivnog razvoja, duž Zapadne Morave i duž poteza Beograd-Bar. Ovde se nalazi Železnička stanica Požega u okviru koje je smešten Železnički muzej uzanog koloseka. Požega se nalazi u sredini Požeške kotline na 300 metara nadmorske visine. Na istoku Požegu od Čačka odvajaju planine Ovčar 985 m i Kablar 889 m, koje time grade klisuru.

U Požegi se takođe nalazi fabrika za preradu voća i povrća Budimka.^[1]

Demografija uredi

U naselju Požega živi 10.515 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 37,8 godina (36,8 kod muškaraca i 38,7 kod žena). U naselju ima 4.197 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,15.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je porast u broju stanovnika.

Demografija^[2]
Godina	Stanovnika
1948.	2.249
1953.	2.710
1961.	4.094
1971.	8.503
1981.	10.410
1991.	12.552	12.423
2002.	13.206	13.340
2011.	13.153

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍^[3]

Srbi	12.698	96,15%
Romi	226	1,71%
Crnogorci	51	0,38%
Hrvati	19	0,14%
Jugosloveni	19	0,14%
Makedonci	16	0,12%
Slovenci	4	0,03%
Muslimani	4	0,03%
Mađari	3	0,02%
Slovaci	2	0,01%
Rusi	2	0,01%
Vlasi	2	0,01%
Česi	1	0,00%
Ukrajinci	1	0,00%
Rumuni	1	0,00%
Bunjevci	1	0,00%
Bugari	1	0,00%
Bošnjaci	1	0,00%
Albanci	1	0,00%
nepoznato	36	0,27%

Stanovništvo prema polu i starosti^[4]


	m	ž
?	29	35
80+	46	67
75—79	102	171
70—74	214	282
65—69	297	351
60—64	319	325
55—59	332	310
50—54	500	535
45—49	623	681
40—44	507	611
35—39	406	487
30—34	435	438
25—29	479	482
20—24	547	499
15—19	518	457
10—14	423	376
5—9	364	346
0—4	300	312
Prosek :	36,8	38,7

Domaćinstva

**Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.
Broj domaćinstava	798	880	1.365	3.020	3.259	3.882	4.197

**Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosek
Broj domaćinstava	646	842	898	1.219	359	169	38	14	5	7	3,15

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	5.354	1.650	3.429	170	95	10
Ženski	5.731	1.259	3.482	711	270	9
UKUPNO	11.085	2.909	6.911	881	365	19

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	2.641	78	1	3	923
Ženski	2.247	54	0	0	758
UKUPNO	4.888	132	1	3	1.681
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	72	219	346	78	299
Ženski	25	44	400	97	73
UKUPNO	97	263	746	175	372
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	13	34	237	111	62
Ženski	35	46	99	209	297
UKUPNO	48	80	336	320	359
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	58	0	0	107
Ženski	47	0	0	63
UKUPNO	105	0	0	170

Istorija i predanje uredi

Nemački nacisti vešaju srpske civile u Požegi, 1941.

Plodna zemlja i reke u ovoj kotlini uticale su da se na ovom mestu ljudi rano nasele. Ispitivanja pokazuju da su na mestu današnje Požege postojala naselja 2.600 godina pre nove ere. U opštini Požega, o postojanju naselja postoje arheološke materijalne iskopine i dokazi o postojanju neolitskih naselja, ilirski grobni nalazi, praistorijska humka, nekropola pod humkama, antička naselja, antičke nekropole kao i rimsko naselje. Od 7. veka nove ere ove krajeve naseljavaju Sloveni.

Konstantin Porfirogenit, vizantijski vladar i istoričar iz 10. veka, navodi „nastanjene gradove“ u Raškoj. Pored ostalih pominje Dresnik i Megiretus. Za prvi se pretpostavlja da se nalazio na mestu današnje Drežničke gradine, između Požege i Užica. Ni utvrđenje Megiretus nije lokalizovano. Na osnovu nedovoljno verodostojnih podataka nalazio se između Đetinje i Rzava, nedaleko od Požege.

Krajem 12. veka teritorija oko Požege i Užica ulazi u sastav Nemanjine srednjovekovne države, što dokumentuje povelja manastira Studenice iz 1196. godine.

Ništa se pouzdano ne zna o Požegi, ali se na današnjoj oblasti grada pominju imena Stefana Dečanskog u čije je doba Požega sa okolinom, bila u posedu Vojina od Vsciza, koji se pominje u dubrovačkim zapisima. Posle smrti Stefana Dušana 1335. godine, oblast Požege pod upravom drži velikaš Vojislav Vojinović, a posle njega Nikola Altomanović.

Pominje se u srednjem veku kao veće naseljeno mesto i sedište šire oblasti bana Milutina koji se pominje u narodnom eposu povodom bitke na Velbuždu 1330. godine.

Stefan Lazarević, 1405. godine, poklanja manastiru Mileševi pet sela u župi Moravici (dva Guglja, Rasnu, Šengolj i Rupeljevo – pet današnjih požeških sela).

U oblast koju je obuhvatala Požega, 1463. godine dolaze Turci i u njihovim spisima Požega se javlja kao naseljeno mesto.

1516. godine Požega je bila zijamet (feudalno dobro), Mustafe, vojvode. U njoj preovlađuje hrišćanski živalj, iako se u popisnim knjigama (defterima) javljaju i muslimani. (101 hrišćanski dom, 22 kuće neoženjenih Srba, 2 kuće udovica i 13 domova muslimana.)

U popisnom defteru iz 1559/60 upisana je nahija Požega koja se nalazi u kadiluku Čačak. Međutim ne pominje se naselje Požega.

U 16. veku u ovom mestu osnovana je dubrovačka kolonija. Požega se javlja u trgovačkim knjigama Dubrovnika.

Više podataka o Požegi nalazimo u Putopisu Evlije Čelebije iz 1663. godine. Čelebija dolazi u varošicu na Skrapežu preko Rudnika i Čačka. On kaže da je ovo mesto, „lepa kasaba, vrlo razvijena i krasna“, mirno i sigurno. Sem toga, u varošici se nalazi 10 džamija, 3 medrese (srednje škole), 6 nižih škola i 4 tekije (muslimanska kapela). Takođe je konstatovao da su sva sela na obodu požeške kotline naseljena srpskim stanovništvom.

Pretpostavlja se da je naziv Požega nastao po starom predanju zbog jake vrućine i žege.

Ovde se nalazi OŠ „Emilija Ostojić” Požega, kao i OŠ „Petar Leković”.

Za vreme ustanka u Srbiji 1941. u toku Drugog svetskog rata, Požega je bila središte četničkih snaga na slobodnoj teritoriji u zapadnoj Srbiji, kasnije prozvanoj Užička republika. Oslobađanjem Požege, Arilja i Ivanjice snage JVUO su pod svojom vlašću držali sve varošice u dolini Moravice.

Osnivanje i razvoj varošice uredi

Pre osnivanja varošice Požege, uporedo sa muslimanskim naseljem na desnoj strani reke Skrapež, postojalo je srpsko selo Požega koje se nalazilo u požeškoj nahiji. Na osnovu finansijskih knjiga i čibučkih teftera iz 1882. godine selo Požega broji 33 domaćinstva. Njegovi stanovnici najbliže su prišli muslimanskoj Požegi i etnički je odvojili od srpskog zaleđa. Prema odredbama sultanovog hatišerifa iz 1830. godine turski garnizoni ostaju u utvrđenim gradovima, a Turcima se zabranjuje stanovanje u selima i palankama. Muslimani odlaze iz Požege u Užice, Bosnu i Novopazarski sandžak. Varošica na Skrapežu ostaje skoro bez stanovnika, zapuštena, sa polusrušenim kućama, hanovima i džamijom. Međutim, zahvaljujući povoljnom geografskom položaju, kao i blizini granice ubrzo počinje izgradnja nove varošice na levoj strani Skrapeža.

U osnivanju Požege, kao i u njenom urbanističkom formiranju, prelomni trenutak predstavlja 1832. godina. Posle „Kurlagine bune“ u Užicu stanovnici grada na Đetinji iseljavaju se u Požegu. Knez Miloš odlučuje da ubrza izgradnju varošice, rukovodeći se političkim i ekonomskim motivima. U pismu bratu Jovanu Obrenoviću javlja: „Požegu radi nji (iseljenih Užičana – pr. S. I.) hoću da ureguliram, zato tamo neka idu; ovo objavite i užičke nahije kapetanima da se po tome vladaju.“

Lazar Zuban, sekretar, „književno-srpskog upraviteljskog sovjeta“, u zajednici sa Jovanom Obrenovićem, vojnim komandantom moravsko-podrinske oblasti, nastoji da izgradi Požegu prema kneževim (Miloš Obrenović) koncepcijama. Marta 1832. godine Zuban boravi u Požegi u „svrhu planiranja“ nove čaršije, postavlja „biljege, kuda će se graditi kuće i dućani“. Na osnovu Zubanovog plana, a u skladu sa konfiguracijom terena, varošica se izgrađuje na pravcu i raskršću glavnih puteva: Čačak-Užice i Kosjerić-Arilje, Ivanjica, Javor. Na toj regulacionoj liniji nastale su glavne ulice, široke i prave, a zatim se prosecaju i uređuju sporedne ulice na periferiji čaršije. Prilikom urbanističkog uobličavanja Požege naglašen je trg koji je nastao usecanjem ulica na raskršću glavnih saobraćajnica. Trg je kružnog oblika. U opštoj kompoziciji naselja on ekonomski povezuje čaršiju, njemu graviraju dućani, zanatlijske radionice, kafane i mehane. Tu je i pijaca gde se obavljaju trgovački poslovi i vrši robno-novčana razmena.

Sela oko Požege formiraju se, uglavnom, doseljavanjem stanovništva iz Crne gore, Hercegovine, Bosne, Polimlja, Potarja, sa Peštera, Sjenice, iz krajeva oko Uvca i Lima. Jače migracione struje počele su da obuhvataju ovaj deo zapadne Srbije još u vreme Kočine Krajine i frajkora, krajem 18. veka, što se nastavlja početkom 19. veka. Doseljenici silaze sa hercegovačkih i crnogorskih brda, iz Novopazarskog sandžaka, ulaze u Srbiju preko granice na Javoru, Kokinom brodu, Stupskoj česmi i Mokroj gori, ostaju u užičkom kraju, kao „etapnoj ili prelaznoj zoni“, a zatim idu dolinom Drine i Zapadne Morave u Podrinje, Valjevsku Podgorinu, Tamnavu, Posavinu i Šumadiju.

Poznate ličnosti uredi

Miloš Teodorović Obrenović, Knez od 1815—1835. godine, učesnik Prvog srpskog ustanka, vođa Drugog srpskog ustanka i osnivač dinastije Obrenović
Nikifor Maksimović (1788-1853), episkop Užičke eparhije, počasni član Društva Srpske Slovesnosti (danas SANU). Njegova zadužbina je manastir Sretenje.
Dragiša Lapčević, političar, novinar i istoričar, prvi predsednik Socijal demokratske stranke, narodni poslanik u Kraljevini Srbije, odbornik u Beogradu, urednik Radničkih novina, predsednik Opštine Požega;
Petar Leković, prvi narodni heroj Jugoslavije
Ljubomir Ljubo Ž. Mićić, Solunski borac, osnivač narodnooslobodilačkog ustanka, vođa prve borbe i pobede protiv nemačke vojske u Srbiji (zabeležene u nemačkim arhivama), socijal-demokrata (saradnik D.Tucovića, R.Čolakovića), prvi narodni komunistički poslanik u Skupštini Kraljevine Srbije (1922 g.) pisac prve knjiga: o pčelarstvu,Zlatibor – antropogeografska ispitivanja“, prvo izdanje 1906 g. etnološkom poreklu familija u Požeškoj nahiji i Zlatiboru, doneo detelinu i druge sorte u Zapadnu Srbiju. Bio je dopisni član Srpske kraljevske akademije nauka.
Milovan Destil Marković, slikar, umetnik svetskog glasa
Olga Jovičić, narodni heroj
Radosav Kovačević Buđoni, narodni heroj
Vlade Radovanović, narodni heroj
Milorad Bondžulić, narodni heroj
Profesor dr Jovan Mićić, dekan Medicinskog fakulteta u Beogradu (dva mandata), jedan od osnivača zdravstvenog centra Čigota na Zlatiboru
Profesor dr Nikola Mićić, dekan Poljoprivrednog fakulteta u Banjaluci (dva mandata), osnivač Međunarodnog instituta za genetske resurse, pisac 18 knjiga
Velimir Karavelić, akademski vajar i profesor na Akademiji likovnih umetnosti. Autor značajnih skulptura u Srbiji i inostranstvu. Dobitnik najznačajnijih nagrada i priznanja za skulpturu - živeo i radio u Požegi kao profesor u Požeškoj gimnaziji Sveti Sava, ali rođen u Peći
Milijan Dika Despotović (1952), književnik, pesnik, esejista, kritičar, piše misaone aforizme i bavi se beletristikom. Osnivač je i urednik književnih novina "Svitak" i prvog časopisa za haiku na srpskom jeziku "Paun". Utemeljivač je književnih nagrada "Momčilo Tešić" i Hadži Dragan" koje se dodeljuju u Požegi
Darko Belojević, fudbaler, golman FK Partizan
Miroslav Pavlović Pavik, fudbaler koji je odigrao 400 utakmica za FK Crvenu zvezdu i nastupio 46 utakmica za reprezentaciju SFR Jugoslavije
Srđan Mijailović, fudbaler
Dejan Petrović, reditelj. Autor je preko 400 reklama, spotova. Dobitnik najznačajnijih nagrada za kostimografiju (FIPRESCI, Zlatna mimoza, više nagrada ULUPUDS-a, više nagrada Majskog salona, nagrade Univerziteta umetnosti u Beogradu itd.)
Biljana Petrović, diplomirani arheolog (zaposlena u Arheološkom muzeju u Umagu, Hrvatska). Otkrila veoma važne i od međunarodnog značaja arheološke lokalitete na tlu Istre
Dejan Lazarević, trubač, višestruki pobednik Sabora
Momčilo Tešić, književnik, dobitnik najznačajnijih književnih nagrada na prostoru Jugoslavije. Preveden na brojne svetske jezike
Dragan Jovanović Danilov je srpski pesnik, esejista, prozni pisac i likovni kritičar
Dragan Hadži Todorović (1951-2008), književnik, osnivač Podružnice Udruženja književnika Srbije za Zlatiborski okrug.
Milorad Šojić, učitelj, književnik, aforističar
Dragan Jovićević Macola, skulptor, rođen 1964. godine u Prijanovićima
"The Mothership Orchestra", bend iz Požege, poznat u Srbiji i regionu
Borivoje Adašević, književnik, prozni pisac