Википедија

Srpska narodna nošnja

Srpska narodna nošnja zauzima istaknuto mjesto u kulturi i tradiciji srpskog naroda. Njena uloga kroz istoriju je veoma bitna kao simbol etničkog identiteta, a ističe se i po likovnim i estetskim vrijednostima. Do nas su uglavnom stigle sačuvane odjevne cjeline iz 19. i prvih desetina 20. vijeka, sa raznolikim oblicima i ukrasima kako u ženskim tako i u muškim nošnjama. Svaku oblast koju su nastanjivali Srbi kroz istoriju, karakterisala je posebna nošnja. Po načinu odijevanja prepoznavalo se ne samo odakle je ko nego, naročito u mješovitim etničkim sredinama, nego i kojoj etničkoj odnosno nacionalnoj zajednici pripada. U svom istorijskom razvoju, raznovrsne narodne nošnje imale su mnogostruka značenja u životu naroda, ali su bile izložene i mnogobrojnim uticajima između različitih etnosa, tako da osim obilježja vremena u kome su rukotvorene i nošene, sadržani su i drugi odjevni elementi iz proteklih vremena.[1]

Srpska narodna nošnja Zubun iz 19. veka

Narodna nošnja po regionima uredi

Šumadija i Bosna uredi

Srpska narodna nošnja počinje da se razvija i odvaja od nošnje koju su Srbi morali da nose dok su bili pod Turcima. Knjaz Miloš Obrenović je bio čovek koji je voleo da se lepo oblači i to je bio primer i drugima. U nastavku su navedeni delovi odeće koji se nosili u 19. veku u Srbiji. Ima tu i delova odeće od koji su neka karakteristična za selo a neka za grad...

 
Zubun iz XX veka. Deo je zbirke tekstila Narodnog muzeja u Leskovcu.
  •  
    Narodna nošnja iz centralne Srbije
  •  
    Srpska narodna nošnja
  •  
    Narodna nošnja iz Stenjevca
  •  
    Ženska narodna nošnja iz Soko Banje, 1900.
  •  
    Narodna nošnja iz Toplice
  •  
    Narodna nošnja iz Resave
  •  
    Narodna nošnja iz Šumadije i okoline Beograda
  •  
    Narodna nošnja iz Posavine
  •  
    Narodna nošnja iz Mačve

Bosanska Krajina uredi

U nekim krajevima se nosila Budila - vrsta zvučnog nakita koji svojim zveckanjem doprinosi održavanju ritma kad se kolo izvodi bez odgovarajuće instrumentalne pratnje. Pravljena tehnikama livenja, kovanja ali i filigrana, a najčešće od srebra i mesinga ili njihovih legura, bila su proizvod zanatske izrade. Najčešće su bila loptastog ili zvonastog oblika U drugoj varijanti, po donjem rubu, mogli su biti o alkama okačeni i lančići sa raznolikim metalnim privescima. Budila su kao i drugi metalni nakit dinarskih krajeva- gendari, nadgrudnici, perišani osim dekorativne uloge imala i onu magijsku, apotropejsku. U srpskom narodu bilo je rasprostranjeno verovanje da se pojedinac pravljenjem buke može zaštiti od zlih sila i demona tako da je devojka čak i zveketom metalnog nakita pri hodu bila u neku ruku zaštićena od natprirodnih sila.

Vojvodina i Slavonija uredi

Karakteristika ženske narodne nošnje jednog dela vojvodine je Ubrađaj - nošnja na glavi koju su nosile Srpkinje u Somboru i okolnim salašima. Sastoji od tri dela: široke zlatne čipke, velike bele marame u obliku pravougaonika i veštačkog cveća. Čipkom je lice bilo uokvireno tako da se kosa nigde nije mogla videti, a marama se pravila od vrlo tankog belog platna pravougaonog oblika na koje je duž ivica dve strane, jedne duže i jedne kraće, prišivena široka zlatna čipka.[2]

U jednom delu Slavonije se nosila skutima - vrsta suknje od tkanog platna, složenog u sitne nabore, preko čega se nosila pregača. Za zapadnu Slavoniju je karakteristična grudna, ili velika marama koja je pletena od vune ili svile, sa utkanim velikim cvetnim ornamentima, a oivičena je resama.

  •  
    Narodna nošnja u Sremu
  •  
    Narodna nošnja u Bačkoj
  •  
    Narodna nošnja u Banatu
  •  
    Narodna nošnja iz Vojvodine i Krajine
  •  
    Banatska narodna nošnja
  •  
    Narodna nošnja

Južna Srbija i Makedonija uredi

Za vranjsku žensku nošnju je karakteristično da žene ne nose pregače, već umesto toga nose futu - vrstu haljine koja se opasuje oko tela i sastoji se od dve struke tkanine. Šare na futi su uvek prugaste, gde preovladavaju tamne boje.[3]

Kosovo i Metohija uredi

U kosovskoj ženskoj narodnoj nošnji dominira bela boja i generalno nežniji tonovi, a karakteristična je i po pojasu koji se naziva reska, zato što rese padaju ispod struka sa pojasa. Jeleci su isto karakterističnog kroja i imaju obično srebrne i zlatne ukrase.[4]

Muška narodna nošnja ima karakterističan jelek koji je obično braon boje sa crvenim aplikacijama i crnim gajtanima.

KOSOVSKO POMORAVLjE i NOVOBRDSKA KRIVA REKA-ISTOČNO KOSOVO(Kosovska Kamenica, Novo Brdo, Vitina, Gnjilane)

Srpska nošnja ovog kraja smatra se jednom od najlepših narodnih nošnji svih Srba. Seoskog je tipa, a izrađivale su ju žene i muškarci koji su se nazivali terѕije (terdzije, terzije). Pre rata na Kosovu i Metohiji 1999.g. moravsku ili krivorečku nošnju nosili su Srbi u selima Kosovska Kamenica, Vitina, Izvor, Prekovce, Gorni Makreš, Zebince, Trnićevce, Bostane, Novo Brdo (samo u mahali Vlase je bilo Srba), Jasenovik, Klobukar, Strezovce, Leštar, Boljevce, Tirince, Bušince, Ajnovce (uključujući Donjo i Gornjo Rečane), Miganovce, Robovac, Boževce, Rajanovce, Odevce, Bosce, Strelica (Staralica) , Grizime, Močare, Kololeč, Donja Šipašnica, Odanovce, Berivojce (i mahale Ograđe, Trska i Globarica) Gogolovce, Glogovce, Ranilug, Domoravce, Gornje Korminjane, Donje Korminjane, Veliko Ropotovo, Malo Ropotovo, Drenovce, Koretište, Stanišor, Kmetovce, Bilince, Lipovica, Gornje Kusce (uključujući mahalu Melci/Melovci), Grnčar, Vrbovac, Klokot, Mogila, Pasjane, Parteš, Donja Budriga, Žegra, Cernica, Vlaštica, Gonji Livoč, Donji Livoč, Šilovo, Paralovo, Poneš, Binač, Straža, Draganac, Mozgovo, Prilepnica, Manišince, Trpeza, Nosalje, Vladovo, Kostadince, Bratilovce, Podgorce, Firićeje( i mahala Stanilovce), Mešina, Oraovica, Vaganeš, Građenik, Pančelo, Tomance, Petrovce, Čarakovce, Dojkovce. U selima Jerli Sadavina, Požeranje, Žitinje, Vlaštica, Drobeš, Novo Selo (kod Vitine), Mučivrce, Trstena (kod Kosovske Kamenice), Kremenata nosila se vranjska nošnja. U selima Čerkez Sadavina, Drobeš, Gušica, Gornja Slatina nosila se i vranjska i hercegovačka i crnogorska nošnja. U selu Kabaš nosila se vlasinska nošnja. U gradu Gnjilanu nosila se posebna gradska nošnja. U ostalim selima nije bilo Srba.

Ženska nošnja je vrlo dekorstivna. Najzastupljenija boja je bela. Postoje tri tipa ženske nošnje: nevestinska, devojačka, nošnja stare žene. Delovi ženske nošnje su: košulja(jednodelna ili dvodelna), marama ili tulben ili šamija, opanci, čarape, potkošulja, jelek sas zamke, srmeni jelek, svekrvin jelek, bošča ili boča, pojašče, reske ili rep, kolan, fes ili fejče, krpa, krpčiki, kanavci, saja dolaktica, dolaktenik, sadak, zubun, nevestinska kapa, kafena marama, pafte, svilena košulja, ćurdija, burušluk košulja, nizana košulja, šifonjski rukavi. Muška nošnja je takođe vrlo dekorstivna i ukrašena. Delovi muške nošnje su: košulja, jelek, čakšire, opanci, čarape, ćustek, pojas, šajkača, fes.

 
Srpska narodna nošnja starije žene iz okoline Gnjilana, 19.vek
 
Srpska narodna nošnja iz Novog Brda, oko 1960. godine
 
Srpske devojke iz Pasjana kod Gnjilana u narodnoj nošnji(devojka u sredini nosi nošnju neveste, a devojke na levoj i desnoj strani nose nošnju starije udate žene)
 
Srpski momci iz Pasjana kod Gnjilana u narodnoj nošnji na praznik Preobraženje ispred crkve u Pasjanu
 
Braća i majka(svekrva) mladoženje igraju gajde oro na njegovoj svadbi, selo Poneš kod Gnjilana, 2017.godina

Dalmacija uredi

 
Srbi iz Knina u narodnoj nošnji, 1899.

Lička narodna nošnja uredi

Na prostoru Like vjekovima su živjeli narodi, pravoslavni Srbi (ijekavskog govornog područja) i katolici Hrvati, Bunjevci i Kranjci (ikavskog i čakavskog govornog područja). Iako su živjeli na istom prostoru, ova dva naroda imaju veoma izražene različitosti, osobitosti i specifičnosti, kako u istorijskom, duhovnom, kulturnom, govornom, tako i u pogledu narodnog stvaralaštva. To se neminovno odrazilo i na narodnu nošnju ovih naroda.[5]

Narodna nošnja ličkog srpskog pravoslavnog naroda u izvjesnom smislu razlikuje se od narodne nošnje katoličkog naroda Like, kako po boji, tako i po samim nazivima pojedinih dijelova od kojih se nošnja sastoji. Upravo zbog toga, ne može se na jedinstven i istovjetan način obraditi i promovisati narodna nošnja čitave Like, i zato ovdje govorimo isključivo o narodnoj nošnji srpskog pravoslavnog naroda Like. Predmet obrade je starinska narodna nošnja srpskog pravoslavnog naroda Like s kraja 19. i s početkom 20. vijeka.[5]

Postoje dvije podjele ličke narodne nošnje. Prema prvoj podjeli, imamo mušku ličku narodnu nošnju i žensku ličku narodnu nošnju. Prema drugoj podjeli, u okviru muške i ženske ličke narodne nošnje, imamo radnu, svakodnevnu ili svakidašnju ličku narodnu nošnju i svečanu, svetačku, crkvenu, stajaću, reprezentativnu ličku narodnu nošnju.

 
Ženska narodna nošnja iz Dalmacije

Sastavni dijelovi ličke narodne nošnje su:[5]

Muška lička narodna nošnja:

Ženska lička narodna nošnja:

Crna Gora i Hercegovina uredi

 
Kralj Petar II Karađorđević u narodnoj nošnji iz Crne Gore
 
Muška narodna nošnja iz Crne Gore i Hercegovine

Nošnja u Crnoj Gori i Hercegovini se pojavljuje u raznim varijantama tradicionalne hercegovačke i crnogorske nošnje koju čine:

Često se umjesto opanaka nose čizme, ali se onda ne stavljaju dokoljenice i nazuvci.

Hercegovačka brdska narodna nošnja uredi

Hercegovačka brdska narodna nošnja je na području Istočne Hercegovine tj. u južnom dijelu Republike Srpske i Stare Hercegovine na području zapadne Crne Gore, bila u svakodnevnoj upotrebi do 1875. godine.[6] Korištena je svakodnevna i svečana narodna nošnja koja se oblačila samo za svetkovine.[6]

Svečanu žensku hercegovačku brdsku narodnu nošnju su različito nosile djevojke i udate žene.[6] Sastoji se od:[6]

Svečana muška hercegovačka brdska narodna nošnja:.[6] Toke su nosili samo viđeniji i bogatiji Srbi.[6] Sastoji se od:[6]

Ozrenski kraj uredi

Srpska narodna nošnja u ozrenskom kraju je najvećim dijelom satkana od platna.[7] Tka se od pamuka na stanu (alat za izradu platna).[7] Muškarci nose šešire.[7] Svaki muški torbak je različito dekorisan.[7]

Ženska nošnja se sastoji od:[7]

Muška nošnja se sastoji od:[7]

Galerija uredi

  •  
    Narodna nošnja iz Zete
  •  
    Svadba u Močaru kod Kosovske Kamenice, na slici se vidi deo nošnje koji se naziva "kolan"
  •  
    Svadba u Pasjanu kod Gnjilana, 2018
  •  
    Srpsko dete iz Parteša kod Gnjilana, kasni 20.vek
  •  
    Toke, dio muškog kostima (dio stalne etnografske postavke Muzeja Hercegovine u Trebinju

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Projekat Rastko: Istorija srpske kulture
  2. ^ „Narodne nošnje”. 
  3. ^ „Narodna nošnja”. 
  4. ^ „Opanci”. 
  5. ^ a b v „Lička narodna nošnja”. Lika u srcu. 2011. Arhivirano iz originala 21. 09. 2016. g. Pristupljeno 30. 3. 2012. 
  6. ^ a b v g d đ e „Vez: Istočna Hercegovina”. Radio-televizija Republike Srpske. 2011. Pristupljeno 11. 12. 2011. 
  7. ^ a b v g d đ „Vez: Opština Petrovo (Ozrenski kraj)”. Radio-televizija Republike Srpske. decembar 2011. Pristupljeno 18. 12. 2011. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Српска_народна_ношња&oldid=27688156”