36. vojvođanska divizija NOVJ

Tridesetšesta vojvođanska divizija bila je divizija Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije, formirana 3. marta 1944. u selu Bijeloj, u istočnoj Bosni, naredbom Vrhovnog štaba NOV i POJ od Treće i Pete vojvođanske udarne brigade, koje su do tada bile u sastavu Šesnaeste vojvođanske divizije i Šeste vojvođanske udarne brigade, koja je do 9. oktobra 1944. dejstvovala u Sremu.

Tridesetšesta vojvođanska divizija
Ulazak jedinica 36. divizije u oslobođeni Irig novembra 1944.
Postojanje	od 3. marta 1944. do kraja rata Mesto formiranja: Bijela, istočna Bosna
Formacija	Treća vojvođanska brigada Peta vojvođanska brigada Šesta vojvođanska brigada
Jačina	2.250 boraca
Deo	Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije
Angažovanje	Durmitorska operacija Prodor u Srbiju Beogradska operacija Sremski front Virovitički mostobran Završne operacije
Komandanti
Komandant	Marko Peričin
Politički komesar	Stefan Mitrović

Od 26. oktobra 1944. godine u sastavu divizije je i Jedanaesta vojvođanska udarna brigada, a 16. decembra unutar divizije je formirana i Artiljerijska brigada. Tridesetšesta divizija je do 1. jula 1944. bila u operativnom pogledu potčinjena Trećem bosanskom korpusu, zatim Dvanaestom vojvođanskom korpusu, a od 1. januara 1945. bila je u sastavu Treće armije JA. Prilikom formiranja imala je oko 2.250, a januara 1945. oko 9.600 boraca.

Borbeni put 36. divizije

U martu i početkom aprila 1943. godine Tridesetšesta vojvođanska divizija je vodila borbe protiv jedinica nemačke 13. SS divizije u Semberiji i na Majevici. Potom se 18. aprila 1944. prebacila preko puta Zvornik—Tuzla u Birač. odakle je trebalo da napadom na Zvornik omogući prebacivanje Šesneste i Sedamnaeste divizije u Srbiju. Međutim, napadom nemačke 7. SS divizije „Princ Eugen“ i domobranskog 3. lovačkog zdruga sa linije reka Spreča—Kladanj, divizije je u tome sprečena i u borbama od 25. do 30. aprila prinuđena da se zajedno sa Šesnaestom i Tridesetosmom divizijom probije preko komunikacije Šekovići—Vlasenica u rejon Kladnja.

Pošto je 4. maja Šesnaesta divizija zauzela Kladanj, Tridesetšesta divizija je preko Caparda upućena na Majevicu. Radi obezbeđenja bolnice Dvanaestog vojvođanskog korpusa, divizija je u periodu od maja do jula 1944. više puta prelazila komunikaciju Zvornik—Tuzla i probijala se sa Majevice za Birač i obratno.

Posebno teške borbe protiv nemačko—ustaških snaga vodila je u drugoj polovini maja u rejonu Lopare, Tuzla i na planini Konjuh. U julu je bila na Majevici i u rejonu Orahovice, a u drugoj polovini jula u dolini reke Spreče i u rejonu Olova. Avgusta 1944. godine divizija je u sastavu Dvanaestog vojvođanskog korpusa prebačena preko komunikacija Han-Pijesak—Vlasenica, Sarajevo—Višegrad i Kalinovik—Foča na područje Durmitora, gde je učestvovala u Durmitorskoj operaciji.

Iscrpljena svakodnevnim borbama i glađu u 40-odnevnim marševima po bosanskim, crnogorskim i hercegovačkim planinama, divizija je u sastavu Dvanaestog vojvođanskog korpusa 5/6. septembra 1944. forsirala reku Drinu, kod Starog Broda i prešla u Srbiju. nastupajući preko planine Tare u pravcu Cera, zajedno sa Šesnaestom divizijom sredinom oktobra nanela je poraz jakim četničkim snagama na planini Medvedniku, a zatim, posle kraćeg odmora i popune u rejonu Valjeva, učestvuje u oslobođenju Rađevine, Pocerine i Mačve, a od 12. oktobra u borbama za Obrenovac, a potom za oslobođenje Beograda. U oktobru 1944. na prilazima Beogradu diviziji se priključila i Šesta vojvođanska udarna brigada, koja je do tada dejstvovala u Sremu.

Pošto je razbila jake nemačke snage u rejonu Umke, divizija se u sastavu Dvanaestog korpusa 21/22. oktobra prebacila preko Save u Srem, gde je produžila gonjenje nemačkih snaga i u borbama od 23. do 26. oktobra oslobodila Staru Pazovu i Irig, a učestvovala je i u oslobođenju Rume, 27. oktobra i Sremske Mitrovice, 1. novembra. Sredinom novembra prebačena je u Novi Sad, odakle je posle kraćeg odmora upućena na levu obalu Dunava, radi odbrane odseka fronta Apatin-Bačka Palanka.

Početkom decembra, sadejstvujući jedinicama na Sremskom frontu, koje su vršile napad na pravac Ilok—Vukovar, jedinice Tridesetšeste divizije su forsirale Dunav i zauzele Opatovac i Mohovo. Krajem decembra 1944. divizija je prebačena u Mađarsku gde je zauzela položaje na levoj obali Drave, kod Donjeg Miholjca, a od 13. do 18. januara 1945. godine na virovitičkom mostobranu. U rejonu sela Pitomače vodila je oštre sedmodnevne borbe, a zatim prešla u odbranu do 10. februara kad se, zbog protiv napada jakih nemačkih snaga, zajedno sa Šesnaestom i Pedesetprvom vojvođanskom divizijom povukla na levu obalu Drave.

U drugoj polovini marta učestvovala je u likvidaciji nemačkog mostobrana na Dravi, severno od Valpova, a noću 11/12. aprila 1945. forsirala je Dravu u rejonu sela Narde. U završnim operacijama za oslobođenje Jugoslavije učestvovala je oslobođenju Valpova 12. aprila, razbijanju nemačke kolone između sela Bračevaca i Razbojišta 15. aprila, oslobođenju Našica 16. aprila, Podravske Slatine 20. aprila, Virovitice 25. aprila, Koprivnice 5. maja, Ludbrega 6. maja, Varaždina i Varždinskih Toplica 7. maja i zarobljavanju nemačko—ustaško—četničke grupacije u prostoru Dravograda 15. maja 1945. godine gde je završila svoj ratni put.

Komandni sastav divizije

• Komandanti divizije:
  • Marko Peričin Kamenjar — od formiranja divizije do jula 1944.
  • Radoslav Jović Miško — od jula do oktobra 1944.
  • Dušan Vukasović — od oktobra 1944. do marta 1945.
  • Đorđe Bikicki Rojnik — od marta 1945. do kraja rata

• Politički komesari divizije:
  • Stefan Mitrović — od formiranja divizije do jula 1944.
  • Ljubomir Momčilović — od jula do septembra 1944.
  • Bogdan Vujošević — od septembra 1944. do kraja rata

• Načelnici Štaba divizije:
  • Antun Kulundžić — od formiranja divizije do septembra 1944.
  • Branko Krnjaja
  • Vukašin Bivolarević Volf

Literatura

• Vojna enciklopedija tom X. Beograd. 1975.  COBISS.SR 73016839
• Leksikon Narodnooslobodilačkog rata i revolucije u Jugoslaviji 1941—1945. tom II. Beograd—Ljubljana: Narodna knjiga—Partizanska knjiga. 1980.  COBISS.SR 49300743