Grad Leskovac
Grad Leskovac je teritorijalna jedinica koja se nalazi na jugu Srbije i pripada Jablaničkom upravnom okrugu. Središte je gradsko naselje Leskovac. Prema podacima sa poslednjeg popisa 2022. godine u gradu je živelo 123.950 stanovnika[1] (prema popisu iz 2011. bilo je 144.206 stanovnika).[2]
| Grad Leskovac | |||
|---|---|---|---|
 Skupština grada Leskovca
| |||
| |||
| Osnovni podaci | |||
| Država |  Srbija
| ||
| Upravni okrug | Jablanički | ||
| Sedište | Leskovac | ||
| Stanovništvo | |||
| Stanovništvo |  123.950 (2022)
| ||
| Geografske karakteristike | |||
| Površina | 1.025 km2 | ||
|
| |||
| Ostali podaci | |||
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) | ||
| Gradonačelnik | Goran Cvetanović (SNS) | ||
| Poštanski broj | 16000 | ||
| Pozivni broj | 016 | ||
| Registarska oznaka | LE | ||
| Veb-sajt | www | ||
Naziv uredi
Prema legendi smatra se da se ispod brda u blizini današnjeg Leskovca nalazilo jezero, ali je došlo do njegovog sušenja i tu je iznikla biljka leska (lešnik). Po njoj je Leskovac dobio ime pre više od 600 godina. U vreme turske vladavine nosio je naziv Hisar od istoimene turske reči koja znači „tvrđava”.[3]
Geografija uredi
Položaj uredi
Područje grada nalazi se na nadmorskoj visini od 210 do 240 m i smešteno je u plodnoj kotlini, omeđenoj Babičkom gorom (1.098 m), Seličevicom (903 m) i Suvom planinom na istoku, Radanom (1.409 m) i Pasjačom na zapadu i Kukavicom (1.442 m) i Čemernikom (1.638 m) na jugu. Na severu otvorena je prema Niškoj, a na jugu, preko Grdeličke klisure, prema Vranjsko-bujanovačkoj kotlini. Područje grada je smešteno u srcu prostrane i plodne Leskovačke kotline (dugačke 50 i široke 45 km), najveće morfotektonske potoline u Srbiji. Zahvata deo doline Južne Morave i delove slivova njenih značajnih levih pritoka, Veternice i Jablanice. Geografsko-saobraćajni položaj Leskovačke kotline ima tranzitni karakter. Kroz nju prolaze važne međunarodne saobraćajnice, kao i saobraćajni pravci nižeg reda. Glavni saobraćajni pravac povezuje Zapadnu i Srednju Evropu sa Republikom Makedonjom, Grčkom i Malom Azijom. Na zapadu dolinom Jablanice nalazi se saobraćajni pravac koji povezuje Leskovačku kotlinu sa Kosovskom kotlinom (put Leskovac—Lebane—Medveđa—Priština). Sa Pirotskom kotlinom je povezana dolinom Vlasine i Lužmice, a dolinom Vlasine sa Vlasinom i Krajištem, odnosno Bugarskom.[4]
Klima uredi
Klima je umerenokontinentalna. Srednja godišnja temperatura vazduha za period od 1987—2006. godine iznosi 11 °C. Prosečna godišnja količina padavina je 622,5 mm vodenog taloga po m². Najtopliji meseci u godini su jul sa srednjom maksimalnom temperaturom vazduha od 29,4 °C i avgust 29,5 °C. Najhladniji meseci su januar sa srednjom minimalnom temperaturom od -3,7 °C i febeuar sa -2,7 °C. Prosečna relativna vlažnost vazduha iznosi 72,9%. Leskovac ima prosečno u godini 75 vedrih i 111 tmurnih dana, dok je pod snegom 48 dana. Severozapadni i južni vetar preovladavaju tokom svih godišnjih doba, sa najvećom brzinom tokom januara, marta i decembra.[5]
Istorija uredi
Prema grčkom istoričaru Herodotu u 5. veku p. n. e. na prostoru grada Leskovca postojalo je izvesno ilirsko (dardansko) naselje, oko kojeg se gajila konoplja. U 2. veku Rimljani, nakon pobede nad Ilirima, našli su jedno naselje na levoj obali Veternice, a na brdu Hisar su podigli tvrđavu koja je dominirala gradom i drumom. U 12. veku predeo oko današnjeg Leskovca pod imenom Glubočica (Dubočica) vizantijski car Manojlo je županu Stafanu Nenanji darovao oblast Glubočicu, u kojo se nalazilo naselje Leskovac. Za vreme cara Dušana, pa i neposredno posle toga, pojedina sela u Dubočici pa i sam Leskovac, bili su darivani manastirima. Car Dušan je 1348. godine dao na poklon manastiru Hilandaru selo Leskovac, a 1395. godine monahinja Efimija (kneginja Milica) sa sinovima Vukom i Stefanom dala je svetogorskom manastiru Svetog Pantelejmona kuću i dva čoveka u Leskovcu. Tada je Leskovac prvi put pomenut kao grad.
Leskovac je krajem 18. veka bio centar Leskovačkog pašaluka, koji je obuhvatao celu teritoriju bivšeg sandžaka Aladži-Hisar (Kruševac) i Paraćin. Francuski geograf Ami Bue piše da Leskovac 1837. godine ima 3.000 kuća, od kojih su 2.400 hrišćanskih, 500 turskih, 30 ciganskih i 10 jevrejskih, ukupno 15.000 stanovnika.
Okupacijom leskovačkog kraja za vreme Prvog svetskog rata od strane Bugarske, naneta su velika stradanja stanovništvu, privredi i poremetila njegov razvitak. Oktobra 1918. godine u grad su ušle prethodnice prve srpske armije. Leskovac je do izbijanja Drugog svetskog rata dostigao svoj zenit u privrednom razvoju.
Leskovac je 6. i 8. aprila 1941. godine napadnut od strane nacističke Nemačke, kada su pale prve bombe oko železničke stanice, glavne ulice prema Hisaru, srušena je livnica „Sava” i autotransportno preduzeće „Begović i Đokić”. Nemci su 12. aprila ušli u Leskovac i okupirali ga. U toku Drugog svetskog rata grad je podneo velike ljudske i materijalne žrtve, međutim, pred sam kraj rata je doživeo katastrofu. Američki bombarderi „B29” sa oko 50 aviona, bez povoda i razloga su kao saveznici rušili čitave kvartove i ubijali civile. Nikada nije ustanovljen tačan broj ubijenih i ranjenih, procene se kreću od 2,5 do 4 hiljade stradalih. Porušeno je i oštećeno ukupno 1.840 objekata. Leskovac je oslobođen 11. oktobra 1944. godine.
Godine 1945. konfiskovana je fabrika „Gligorije Petrović i komp”, i posluje u društvenoj svojini pod nazivom T. I. „Kosta Stamenković”. U periodu od 1945—1952. godine iz ove fabrike odneto je 176 tekstilnih mašina u druge gradove (Pirot, Podgorica, Užice, Prokuplje, Višegrad, Požarevac, Beograd, Tetovo, Zemun).[6] Tokom šezdesetih i početkom sedamdesetih godina tekstilna industrija doživljava procvat, a sa njom i Leskovački sajam tekstila i tekstilnih mašina. Privredna i ekonomska recesija zahvata Leskovac početkom devedesetih godina 20. veka usled događanja u okruženju. Leskovac je 25. marta 1999. godine doživeo prvo bombardovanje tokom NATO agresije.[7]
Naseljena mesta uredi
Grad Leskovac ima površinu 1.025 km² i obuhvata 144 naseljena mesta.[8] Sa 144 naseljena mesta grad Leskovac je najrazuđenija teritorija u Srbiji. Tri naseljena mesta su gradskog tipa, Leskovac, Vučje i Grdelica. Leskovac je privredni, društveno-politički i imigracioni centar čitavog područja. Posle Niša, Leskovac je najveći grad na jugu Srbije.
Demografija uredi
Prema popisu stanovništva iz 2011. godine na teritoriji grada Leskovca je živelo 144.206 stanovnika. Grad je uglavnom naseljen Srbima koji čine 92,7% stanovništva,[9] zatim slede Romi koji čine 5,3% stanovništva.[10] U verskom pogledu 133.893 stanovnika je pravoslavne veroispovesti, slede protestanti kojih je 2.493,[11] 508 nisu vernici, 3.264 stanovnika se nije izjasnilo.[12] Srpski je maternji jezik 135.820 građana,[13] sledi romski koji je maternji 6.576 građana.[14]
Znamenitosti uredi
Crkve i manastiri uredi
- Saborna crkva Svete Trojice se nalazi u samom centru Leskovca. Građena je od 1921. do 1931. godine u srpsko-vizantijskom stilu. Osnova crkve je približno kvadratnog oblika, a u osnovi je ravnokraki krst sa pet kupola. Spolja je veoma ukrašena ornamentikom da prevazilazi sve crkve u zemlji u tom pogledu. Iznutra ima tri galerije a velike ikone na zidu su rađene više u dekorativnom stilu negoli u živopisnom. Prednja galerija služi za hor, a na desnoj i levoj postavljena je još po jedna crkva-kapela. Svečanom osvećenju prisustvovao je, pored najviših crkvenih velikodostojnika, i kralj Aleksandar Karađorđević.[17]
- Crkva Odžaklija je sagrađena 1803. godine i nalazi se u crkvenom kompleksu Saborne crkve. Posvećena je rođenju Presvete Bogorodice. Široka i niska ukopana je oko metar u zemlju kako ne bi upadala u oči tadašnjim turskim vlastima. Obnovljena je 1892. godine i od tada je ponovo u funkciji. Jedinstvena je po tome što u njoj postoji ozidan odžak, što nije karakteristično za današnje crkve. Leskovčani su u crkvi, pod izgovorom pred Turcima da grade kuću svom svešteniku, načinili u ognjište i dimnjak. Predstavlja jednobrodnu baziliku, ima trem sa arkadama i drvenim stubovima na južnoj i zapadnoj strani. Crkva je zidana od ćerpića sa debelima zidovima. Duž celog svoda i u samim zidovima ugrađivani su zemljani lonci raspoređeni u razmaku od po jedan metar, sa grlićima okrenutim ka unutrašnjosti crkve, pa se u zidovima mogu videti sitne rupe što doprinosi izuzetnoj akustici.[18]
- Crkva Svete Petke nalazi se u selu Kumarevu, 5 km istočno od Leskovca. Podignuta je oko 1800. godine, a obnovljena u periodu od 1930—1933. godine. Stilski predstavlja sintezu baroknog tretmana i tradicionalne srpsko-vizantijske forme. Živopisana je 1803. godine. Pored ove crkve sagrađena je nova crkva tridesedith godina 20. veka, koja je rađena po trikonhalnom moravskom planu sa upisanim krstom, jednom kupolom i zvonikom sa pripratom.[19]
- Crkva Svete Petke i konak čine manastirski kompleks u selu Rudare koji se nalazi 4 km južno od Leskovca. Tačan datum gradnje crkve nije poznat, pretpostavlja se da je nastala na temeljima jednobrodne rahohrišćanske bazilike, od koje su prilikom obnove 1789. godine sačuvani centralni i oltarski deo. Stare ikone sa ikonostasa su zamenjene 1907. i 1908. godine. Pored crkve nalazi se konak koji predstavlja jedan od najlepših primeraka profane građevinske arhitekture balkanskog stila. Zgrada ima prizemlje i sprat, a osnova zgrade je u obliku slova T. Postoji i veliki doksat ispod koga se ulazi u prizemlje, zatim veliki hol i drvene stepenice koje vode na sprat. Ova građevina poseduje sačuvane autentične drvene prozorske kapke na spratu i veliki dimnjak, zbog čega spada u red najlepših objekata te vrste u Srbiji.[20]
- Crkva Svetog Jovana Krstitelja u Vučju je podignuta u vizantijskom stilu, u kanjonu reke Vučjanke, i nalazi se na oko 18 km od Leskovca. Građena je u periodu između 1935. i 1938. godine na ruševinama stare crkve, zadužbine Nikole Skobaljića. Izgrađena je od tesanog kamena i iznutra je oslikana freskama. Sastoji se i od dugačke otvorene priprate povezane tremom sa jednospratnim zvonikom na zapadu.[21]
- Jašunjski manastiri se nalaze iznad sela Jašunje, 13 km severoistočno od Leskovca. To su dva manastira, ženski Manastir Vavedenja Presvete Bogorodice i muški Svetog Jovana Krstitelja, koji su udaljeni jedan od drugog kilometar i po. Manastir Svete Bogorodice je podigla monahinja Ksenija sa monahinjama Teofom, Martom i Marijom 1499. godine čiji se ktitorski portret nalazi u priprati. Sve četiri su naslikane kao monahinje i žene u godinama, ali se o njima ne zna ništa. U crkvi postoje dva životopisa, jedan iz vremena gradnje, a drugi iz 19. veka. Manastir Svete Bogorodice je mala građevina koja u osnovi ima pravougaonik koji se na istoku završava polukružnom apsidom, a na zapadu pravougaonom pripratom. Manastir Svetog Jovana Krstitelja je podigao Andronik Kantakuzen sa braćom 1517. godine. Građevina je zidana kombinovanjem pravilno oblikovanog kamena i opeke. To je jedinstvena građevina sa po dva pilastra na južnom i severnom zidu, na istoku je polukružna apsida, a na zapadu pravougaona pripratauz koju je otvoren trem.[22]
Istorijska zdanja uredi
- Kuća Bore Dimitrijevića Piksle se nalazi u centru Leskovca, u blizini Sabornog hrama. Predstavlja tipičnu zgradu balkanskog stila, ali nema tačnih podataka o godini nastanka. Jedno vreme je bila sedište turskog paše, a sama građevina predstavlja rekonstrukciju gradske kuće s kraja 19. veka. To je jednospratna zgrada čija je fasada prema ulici sa dva erkera na konzolama, a prema dvorištu sa zatvorenom divananom ispred koje se nalazi ulaz. U zgradu se ulazi pravo u mali hol, iz koga vode drvene stepenice na sprat. Postoji podrum u prizemnom delu koji je za nekoliko stepenica niži od poda prizemlja i u koji može da se uđe sa ulice. U pojedinim sobama sačuvala su se prvobitna vrata, tavanice od drveta i dolapi uzidani u zidove. Zgrada je pretrpela znatne izmene i prepravke i donekle je cela zgrada dovedena u njeno prvobitno stanje. Svaka soba je rekonstruisana na osnovu originalnih dokumenata.[23]
- Kuća Šop Đokića se nalazi u samom cetru Leskovca i sagrađena je pre više od 140 godina. Zgrada je rekonstruisana početkom oedamdesetih godina 20. veka, čime je originalni objekat dobio kompletno novu formu. Rađena je u balkanskom stilu građanske arhitekture 19. veka sa prizemljem i spratom. Ima otvorenu divanamu na spratu sa delimično sačuvanom tavanicom, postavljena na sredini dvorišne fasade. Levo od ulaza vode drvene stepenice na sprat, gde se nalaze glavne prostorije. U najvećoj i najlepšoj sobi se nalazi vrlo lepa i bogata tavanica urađena u duborezu, kakvih nema mnogo sačuvanih. Unutrašnja dekoracija se nalazi na tavanicama, uglavnom u različito obrađenim rozetama, zatim na okvirima vrata i prozora. Veoma interesantni su dvodelni drveni kapci na prozorima, od kojih se jedan vertikalno spušta pod prozor a drugi diže.[24]
- Muzej tekstilne industrije se nalazi u selu Strojkovce, 11 km južno od Leskovca. Ovde su preduzimljivi leskovački trgovci 1884. godine osnovali fabriku gajtana u nekoliko trošnih zgrada, koja je imala vodenicu i nekoliko čvrkova. Pogonska snaga je bila voda iz reke, a fabrika je proizvodila gajtane koji su u to vreme imalo najbolju prolaznost na tržištu. Time su udareni temelji poznatoj leskovačkoj industriji tekstila po kojoj je Leskovac dugi niz godina bio poznat kao „Mali Mančester”, a sama fabrika je danas pretvorena u muzej. U zgradi levo od glavnog objekta su izloženi originalni predmeti koji predstavljaju proces proizvodnje gajtana, dok se u prizemlju glavne zgrade (vodenice) nalazi etno postavka narodnog muzeja, a na spratu muzej tekstilne industrije.[25]
- Hidroelektrana u Vučju se nalazi oko 17 km od Leskovca. Prvi kilovati električne energije hidroelektrane na reci Vučjanki potekli su 24. decembra 1903. godine. Taj datum je odabran jer je na taj dan 1877. godine Leskovac oslobođen od Turaka. Druga je hidroelektrana po starosti u Srbiji, posle hidroelekrane na Đetinji kod Užica, koja je izgrađena dve godine ranije. Hodroelektrana i danas radi i proizvodi električnu energiju po čemu je jedinstvena na Balkanu.[26]
- Skobaljić grad su ostaci tvrđave koja se nalazi na padinama Kukavice iznad Vučja, na 18 km južno od Leskovca. Utvrđenje potiče iz 15. veka i sagradio ga je srpski vojvoda Nikola Skobaljić kada je branio područje Dubočice od Turaka. Prostirao se na površini od oko jednog hektara. Sastojao se od Gornjeg, Donjeg grada i podgrađa. Najjači bedemi se nalaze na zapadu, a na severu se nalazi odbrambeni rov. Dve kule su dijagonalno postavljene, manja se nalazi pored kapije koja vodi u Donji grad, a veća Donžon kula se nalazi u severozapadnom delu i njeni zidovi su očuvani do visine prizemlja. Donji grad sa podgrađen se prostire istočno od Gornjeg grada i prati konfiguraciju terena.[27]
Arheološka nalazišta uredi
- Etno-arheološki park na brdu Hisar se prostire na površini od 24 hektara. Prva arheološka iskopavanja na Hisaru su počela 1954. godine na istočnoj padini gde je otkrivena jednobrodna crkva od kamena malih dimenzija. Od 1998. godine se intenzivno obavljaju arheološka istraživanja na ovom lokalitetu, a jedan od najznačajnijih pronalazaka na Hisaru je gvozdena igla (žezlo) od čistog, nerđajuđeg gvožđa. Komad je kompaktan bez ikakvih primesa i kao takav predstavlja epohalno otkriće, ustanovljeno je da čak i primenom savremene tehnologije ovakvi primerci se ne mogu izliti. Nađen je materijal koji ujazuje na nekoliko razdoblja, od praistorijskog, preko vizantijskog do turskog. Pronalasci ukazuju na tragove iz 13. do 10. veka p. n. e. što govori o prisustvu Dardanaca na ovim prostorima.[28]
Gradska vlast uredi
Najviši pravni akt Grada je Statut kojim se uređuju uslovi, način i oblici vršenja prava i dužnosti iz nadležnosti Grada. Statut donosi Skupština grada većinom glasova od ukupnog broja odbornika. Organi Grada su Skupština grada, Gradonačelnik, Gradsko veće i Gradska uprava.
Skupština grada je najviši organ Grada koji vrši osnovne funkcije lokalne vlasti, utvrđene Ustavom, Zakonom i Statutom. Skupština grada se sastoji od 75 odbornika, koje biraju građani na neposrednim izborima, tajnim glasanjem. Skupština grada ima predsednika Skupštine grada. Predsednik organizuje rad Skupštine, saziva i predsedava njenim sednicama. Takođe, on predstavlja i zastupa Skupštinu pred svim međunarodnim i domaćim subjektima, organizacijama i telima. Predsednik ima svog zamenika, koji ga zamenjuje u slučaju njegove odsutnosti i sprečenosti da obavlja svoju dužnost.
Gradonačelnika bira Skupština grada iz redova odbornika, na period od četiri godine, tajnim glasanjem, većinom glasova od ukupnog broja odbornika Skupštine grada. Ima zamenika koji ga zamenjuje u slučaju njegove odsutnosi ili sprečenosti da obavlja svoju dužnost. Predsednik Skupštine predlaže kandidata za gradonačelnika, a kandidat za gradonačelnika predlaže kandidata za zamenika gradonačelnika iz reda odbornika, koje bira Skupština na isti način kao i gradonačelnika. Gradonačelnik ima pomoćnike, koji pokreću inicijative, predlažu projekte i sačinjavaju mišljenja koja su u vezi pitanja koja su od značaja u oblastima za koje su postavljeni i vrše druge poslove utvrđene aktom o organizaciji Gradske uprave. Pomoćnike bira i razrešava dužnosti gradonačelnik.
Gradsko veće čine gradonačelnik, zamenik gradonačelnika, kao i 11 članova Gradskog veća koje bira Skupština grada na period od četiri godina, tajnim glasanjem, većinom od ukupnog broja odbornika. Predsednik veća je gradonačelnik.
Gradska uprava se organizuje u više organizacionih jedinica. Broj, naziv i oblasti za koje se obrazuju odeljenja uprave utvrđuju se aktom o organizaciji gradske uprave. Radom Gradske uprave rukovodi načelnik Gradske uprave, koga postavlja Grasko veće na osnovu javnog oglasa, na pet godina.[29]
Gradovi pobratimi uredi
Grad Leskovac je pobratimljen sa sledećim gradovima:[30]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ „Konačni rezultati popisa stanovništva, domaćinstava i stanova 2022. (knjiga 1, nacionalna pripadnost opštine i gradovi)” (PDF). popis2022.stat.gov.rs. Pristupljeno 9. 7. 2023.
- ^ „Uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002. i 2011.” (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. 2014.
- ^ „Kako je Leskovac dobio ime”. turistickaorganizacijaleskovac.rs.
- ^ „Geografski položaj”. gradleskovac.org. Arhivirano iz originala 13. 05. 2018. g. Pristupljeno 06. 05. 2018.
- ^ „Klimatsko-geografske karakteristike”. turistickaorganizacijaleskovac.rs.
- ^ „Istorija Leskovca”. gradleskovac.org. Arhivirano iz originala 11. 05. 2018. g. Pristupljeno 06. 05. 2018.
- ^ „Istorija Leskovca”. turistickaorganizacijaleskovac.rs.
- ^ Gavrilović 2017, str. 20.
- ^ Gavrilović 2017, str. 66.
- ^ Gavrilović 2017, str. 67.
- ^ Gavrilović 2017, str. 74.
- ^ Gavrilović 2017, str. 75.
- ^ Gavrilović 2017, str. 82.
- ^ Gavrilović 2017, str. 83.
- ^ „Nacionalna pripadnost” (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. 2012.
- ^ a b „Veroispovest, maternji jezik i nacionalna pripadnost” (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. 2013.
- ^ „Saborna crkva Svete Trojice u Leskovcu”. turistickaorganizacijaleskovac.rs.
- ^ „Crkva „Odžaklija” u Leskovcu”. turistickaorganizacijaleskovac.rs.
- ^ „Crkva Svete Petke u Kumarevu”. turistickaorganizacijaleskovac.rs.
- ^ „Crkva Svete Petke u Rudaru i konak”. turistickaorganizacijaleskovac.rs.
- ^ „Crkva Svetog Jovana Krstitelja u Vučju”. turistickaorganizacijaleskovac.rs.
- ^ „Jašunjski manastiri”. turistickaorganizacijaleskovac.rs.
- ^ „Kuća Bore Dimitrijevića Piksle”. turistickaorganizacijaleskovac.rs.
- ^ „Šop-Đokićeva kuća”. turistickaorganizacijaleskovac.rs.
- ^ „Muzej tekstilne industrije u Strojkovcu”. turistickaorganizacijaleskovac.rs.
- ^ „Hidroelektrana u Vučju”. turistickaorganizacijaleskovac.rs.
- ^ „Skobaljić grad”. turistickaorganizacijaleskovac.rs.
- ^ „Etno-arheološki park Hisar”. turistickaorganizacijaleskovac.rs. Arhivirano iz originala 20. 08. 2020. g. Pristupljeno 06. 05. 2018.
- ^ „Struktura gradske vlasti”. gradleskovac.org. Arhivirano iz originala 11. 05. 2018. g. Pristupljeno 06. 05. 2018.
- ^ „Gradovi pobratimi”. gradleskovac.org. Arhivirano iz originala 11. 05. 2018. g. Pristupljeno 06. 05. 2018.
Literatura uredi
- Gavrilović, Dušan (2017). Opštine i regioni u Republici Srbiji, 2017. Beograd: Republički zavod za statistiku.
