Википедија

Evroazijska stepa

огроман степски екорегион Евроазије у Биому пашњака, савана и жбуновитог терена умерене климе

Evroazijska stepa, takođe jednostavno zvana Velika stepa ili Stepe, je ogroman stepski ekoregion Evroazije u Biomu pašnjaka, savana i žbunovitog terena umerene klime. Proteže se kroz Mađarsku, Bugarsku, Rumuniju, Moldaviju i Pridnjestrovlje, Ukrajinu, zapadnu Rusiju, Sibir, Kazahstan, Sinđang, Mongoliju i severoistočnu Kinu, sa jednom velikom eksklavom, Panonskom stepom (mađ. Puszta), koja se nalazi uglavnom u Mađarskoj.[1]

Evroazijski stepski pojas (tirkizno plavo)

Od paleolita, Stepski put je povezivao srednju i istočnu Evropu i jugozzapadnu, srednju, istočnu i južnu Aziju ekonomski, politički i kulturno preko kopnenih trgovačkih puteva. Stepski put je prethodnik ne samo Puta svile koji se razvijao tokom antike i srednjeg veka, već i evroazijskog kopnenog mosta u modernoj eri. Tokom istorije je bio dom nomadskim carstvima i mnogim velikim plemenskim savezima i drevnim državama, kao što su Sjongnu, Skitija, Kimerija, Sarmatija, Hunsko carstvo, Harezmija, Transoksijana, Sogdijana, Sjanbej, Mongolsko carstvo i kanat Plavih Turkijaca.

Kepenova klasifikacija klime
Biomi prema vegetaciji
Vlažna kontinentalna klima širom sveta
Hladna stepska klima širom sveta

Podela uredi

Evroazijska stepa se prostire na 8.000 kilometara od ušća Dunava skoro do Tihog okeana. Na severu je omeđena šumama evropske Rusije, Sibira i azijske Rusije. Ne postoji jasna južna granica, iako zemljište postaje sve suvlje kako se krećemo prema jugu. Stepa se sužava na dva mesta, što je deli na tri glavna dela.

Panonska stepa uredi

Panonska stepa je eksklava evroazijskog stepskog pojasa. Nalazi se u današnjoj Austriji, Bugarskoj, Mađarskoj, Rumuniji, Srbiji i Slovačkoj.

Pontsko — kaspijska stepa uredi

Pontsko — kaspijska stepa počinje blizu ušća Dunava i prostire se na severoistok skoro do Kazanja, a zatim na jugoistok do južnog vrha Uralskih planina. Njena severna ivica bila je široka traka šumske stepe koja je sada uništena pretvaranjem čitavog područja u poljoprivredno zemljište. Na jugoistoku se Crnomorsko-kaspijska stepa prostire između Crnog mora i Kaspijskog mora do Kavkaskih planina. Na zapadu, Velika mađarska ravnica je ostrvo stepe odvojeno od glavne stepe planinama Transilvanije. Na severnoj obali Crnog mora, poluostrvo Krim ima nešto unutrašnje stepe i luke na južnoj obali koje povezuju stepu sa civilizacijama sredozemnog basena.

Uralsko-kaspijsko suženje uredi

Uralske planine se prostiru na jug do tačke oko 650 km severoistočno od Kaspijskog mora.

Kazahska stepa uredi

Kazahska stepa se prostire od Urala do Džungarije. Na jugu prelazi u polupustinju i pustinju koje su prekinute sa dve velike reke, Amu Darja (Oksus) i Sir Darja (Jaksartes), koje teku na severozapad do Aralskog mora i koriste se za navodnjavanje za poljoprivredu. Na jugoistoku je gusto naseljena Ferganska dolina, a zapadno od nje veliki gradovi oaze Taškent, Samarkand i Buhara duž reke Zeravšan. Južni deo ima složenu istoriju (vidi: srednja Azija i Veliki Iran), dok je na severu sama kazaška stepa bila relativno izolovana od glavnih tokova pisane istorije.

Džungarsko suženje uredi

Na istočnoj strani bivše kinesko-sovjetske granice, planine se prostiru na sever skoro do šumske zone sa samo ograničenim travnjacima u Džungariji.

U pravcu istok-zapad, Tjen Šan planine dele stepu na Džungariju na severu i Tarimski basen na jugu. Džungarija je omeđena planinama Tarbagataj na zapadu i mongolskim Altajskim planinama na istoku, od kojih nijedna nije značajna prepreka. Džungarija ima dobre pašnjake oko ivica i centralnu pustinju. Često je imala ulogu kao proširenje Mongolije prema zapadu i povezivala Mongoliju sa Kazaškom stepom. Severno od Džungarije su planine i sibirska šuma. Južno i zapadno od Džungarije, i odvojeno od nje planinama Tjen Šan, nalazi se područje oko dva puta veće od Džungarije, ovalna Tarimska kotlina, koja je isuviše suva da bi mogla da izdrži čak i nomadsko stanovništvo, ali oko njenih ivica reke teku niz planine, stvarajući krug gradova koji su živeli od poljoprivrede podržane navodnjavanjem i istočno-zapadne trgovine. Tarimska kotlina je predstavljala ostrvo bliske civilizacije u centru stepe. Severni put svile išao je duž severne i južne strane Tarimske kotline, a zatim prelazio planine na zapad do Ferganske doline. Na zapadnom kraju doline, Pamirske planine povezuju planine Tjen Šan sa Himalajima. Na jugu, planine Kunlun odvajaju Tarimsku kotlinu od slabo naseljene tibetanske visoravni.

Mongolsko-mandžurska stepa uredi

Mongolska stepa obuhvata i Mongoliju i kinesku provinciju Unutrašnju Mongoliju. Razdvaja ih relativno suva oblast koju obeležava pustinja Gobi. Južno od mongolske stepe nalazi se visoka i slabo naseljena Tibetanska visoravan. Severna ivica visoravni je Gansu ili Hesi koridor, pojas umereno gustog stanovništva koji povezuje užu Kinu sa Tarimskom kotlinom. Hesi koridor je bio glavna ruta Puta svile. Na jugoistoku Put svile je vodio preko brda do doline reke Vej koja teče na istok i koja je vodila do Severnokineske ravnice.

Južno od planina Kingan i severno od planina Tajhang, mongolsko-mandžurska stepa se proteže istočno u Mandžuriju kao stepa Lijao Ši. U Mandžuriji, stepa prelazi u šume i planine ne dostižući Pacifik. Centralnu oblast šumsko-stepskog naselja naseljavali su pastirski i zemljoradnički narodi, dok je na severu i istoku bila retka populacija lovačkih plemena sibirskog tipa.

Fauna uredi

Veliki sisari evroazijske stepe bili su konj Prževalskog, antilopa sajga, mongolska gazela, gušava gazela, divlja baktrijska kamila i onagar.[2][3][2][3][3][3] Sivi vuk, lisica korzak i povremeno mrki medved su grabežljivci koji lutaju stepom.[3][3][4] Manje vrste sisara su mongolski skočimiš, mali souslik i stepski mrmot.[2][3][2]

Evroazijska stepa je dom velikog broja vrsta ptica. Ugrožene vrste ptica koje tamo žive su na primer carski orao, mala vetruška, velika droplja i bledoleđi golub. [5]

Primarne domaće životinje bile su ovce i koze sa manje goveda nego što bi se moglo očekivati. Kamile su korišćene u sušnijim oblastima za transport, čak do Astrahana. Bilo je nekoliko jakova duž granice Tibeta. Konj je korišćen za transport i ratovanje. Konj je prvi put pripitomljen u pontsko-kaspijskoj ili kazaškoj stepi negde pre 3000. godine p. n. e, ali je trebalo mnogo vremena da se razvije konjaničko streličarstvo i proces nije u potpunosti shvaćen. Čini se da uzengija nije bila u potpunosti razvijena do 300. godine n.e. (vidi i: sedlo, kompozitni luk, pripitomljavanje konja...).

Ekoregije uredi

Svetska fondacija za prirodu deli umerene pašnjake, savane i šiblje u evroazijskim stepama na brojne ekoregione, koje se razlikuju po nadmorskoj visini, klimi, padavinama i drugim karakteristikama. Regioni su dom za različite životinjske i biljne zajednice i vrste i različite ekosisteme staništa.

Ljudske aktivnosti uredi

 
Por-Bažin
 
Mongolska jurta

Trgovina uredi

Glavni centri stanovništva i visoke kulture u Evroaziji su Evropa, Bliski istok, Indija i Kina. U neke svrhe je korisno tretirati Veliki Iran kao poseban region. Svi ovi regioni su povezani evroazijskim Stepskim putem koji je bio prethodnik Puta svile. Potonji je počinjao u kineskom regionu Guandžong i išao na zapad duž Heksi koridora do Tarimskog basena. Odatle se pružao na jugozapad do Velikog Irana i skretao na jugoistok do Indije ili na zapad ka Bliskom istoku i Evropi. Manji krak je išao severozapadno duž velikih reka i severno od Kaspijskog mora do Crnog mora. Kada bi se suočili sa bogatim karavanom, stepski nomadi su mogli da ga opljačkaju ili oporezuju, ili da se ponude usluge kao čuvari. Ekonomski, ova tri oblika profitiranja su bili u suštini ista stvar. Trgovina bi obično bila najaktivnija kada stepa biloa pod kontrolom jakog carstva, što je smanjivalo broj sitnih poglavica koji su se mešali u trgovinu. Put svile je postao značajan i kineska svila je počela da stiže do Rimskog carstva otprilike u vreme kada je car Vu iz dinastije Han proširio kinesku moć na zapad do Tarimskog basena.

 
Oranje na Alfeldu, Mađarska
 
Stepski požar u Kustanajskoj oblasti, Kazahstan

Nomadi su povremeno tolerisali kolonije seljaka u stepi u retkim oblastima u kojima je zemljoradnja bila moguća. To su često bili zarobljenici koji su uzgajali žito za svoje nomadske gospodare. Duž rubova bilo je područja koja su se mogla koristiti za oranice ili travnjake. Smenjivali su se u zavisnosti od relativne snage nomadskih i agrarnih središta. Tokom poslednjih nekoliko stotina godina, ruska stepa i veći deo Unutrašnje Mongolije su kultivisani. Činjenica da veći deo ruske stepe nije navodnjavan pokazuje da je održavana kao pašnjaci kao rezultat vojne snage nomada.

Jezici uredi

Prema najrasprostranjenijoj hipotezi o poreklu indoevropskih jezika, kurganskoj hipotezi, smatra se da je njihov zajednički predak nastao u pontsko-kaspijskoj stepi. Tohari su bili rana indoevropska grana u Tarimskom basenu. Na početku pisane istorije celokupno stepsko stanovništvo zapadno od Džungarije govorilo je iranskim jezicima. Otprilike 500. godine nove ere turski jezici su zamenili iranske jezike prvo u stepi, a kasnije u oazama severno od Irana. Pored toga, govornici mađarskog jezika, ogranka porodice uralskih jezika, koji su ranije živeli u stepi u sadašnjoj južnoj Rusiji, naselili su se u Karpatskom basenu 895. godine. Mongolski jezici su u Mongoliji. U Mandžuriji se nalaze tunguski jezici i neki drugi.

Religija uredi

Tengrizam su uveli turko-mongolski nomadi. Nestorijanstvo i manihejstvo su se proširili na Tarimski basen i u Kinu, ali nikada nisu postali uspostavljene većinske religije. Budizam se proširio sa severa Indije do Tarimskog basena i našao novi dom u Kini. Otprilike 1400. godine n.e, cela stepa zapadno od Džungarije je prihvatila islam.[traži se izvor] Oko 1600. godine n.e, islam je uspostavljen u Tarimskom basenu dok su Džungarija i Mongolija usvojile tibetanski budizam.

Istorija uredi

Ratovi uredi

Prepadi između plemena bili su rasprostranjeni tokom istorije regiona.[traži se izvor] Ovo je vezano sa lakoćom sa kojom su se stada i krda poraženog neprijatelja mogla odvesti, čineći prepad profitabilnim. U pogledu ratovanja i napada, u odnosu na sedelačka društva, konj je nomadima davao prednost u pokretljivosti. Konjanici su mogli da napadnu selo i da se povuku sa svojim plenom pre nego što se okupi i rasporedi pešadija. Kada bi se suočili sa superiornom pešadijom, konjanici su mogli jednostavno da odjašu, povuku se i pregrupišu. Izvan Evrope i delova Bliskog istoka, agrarna društva su imala poteškoća u podizanju dovoljne količine ratnih konja i često su morala da angažuju konjicu od svojih nomadskih neprijatelja kao plaćenike. Nomade nije bilo lako progoniti kroz stepu pošto stepa nije mogla lako da podrži kopnenu vojsku. Ako bi Kinezi poslali vojsku u Mongoliju, nomadi bi pobegli i vratili se kada Kinezima ponestane zaliha. Ali stepskih nomada je bilo relativno malo i njihovi vladari su imali poteškoća da zadrže dovoljno klanova i plemena da bi postavili veliku vojsku. Ako su stepski nomadi osvojili poljoprivredno područje, često su im nedostajale veštine da njime upravljaju. Ako su pokušali da zadrže agrarnu zemlju, postepeno su apsorbovali civilizaciju svojih podanika, izgubili svoje nomadske veštine i bili su ili asimilovani ili proterani.

Odnosi sa susednim narodima uredi

 
Mađarske invazije Evrope u 9–10 veku
 
Teritorije Zlatne Horde pod Uzbeg-kanom.

Duž severnog ruba evroazijske stepe, nomadi bi prikupljali danak od šumskih plemena i mešali se sa njima (vidi Sibirski kanat, Burjati)[traži se izvor] Rusija je plaćala danak (uporedi: jasak) Zlatnoj Hordi[6] od oko 1240. do 1480. g.[7] Južno od kazaške stepe, nomadi su se mešali sa sedentarnim stanovništvom, delom zato što Bliski istok ima značajna područja stepa (zauzeta silom u prošlim invazijama) i stočarstva. Postojala je oštra kulturna podela između Mongolije i Kine i gotovo stalni ratovi od početka istorije do Ćingovog osvajanja Džungarije 1757. g.[traži se izvor] Nomadi su prikupljali velike količine danaka od Kineza i nekoliko kineskih dinastija je bilo stepskog porekla. Možda zbog mešavine poljoprivrede i stočarstva u Mandžuriji, njeni stanovnici, Mandžuri, znali su kako da se nose i sa nomadima i sa naseljenim stanovništvom i stoga su mogli da osvoje veći deo severne Kine  kada su i Kinezi i Mongoli bili slabi.

Nasleđe evroazijskih stepskih nomada uredi

Ruska kultura i narod su bili pod velikim uticajem[traži se izvor] azijskih nomada u ruskim stepama i susednim stepama i pustinjama. Stepska kultura Rusije je oblikovana međukulturalnim kontaktom uglavnom sa slovenskim, tatarsko-turskim, mongolskim i iranskim narodima.[8][9] Ruski vladari sklapali brakove radi saveza sa stepskim narodima.[10] Običaji kao što su domra,[11], tradicionalna nošnja kao što su kaftan i sarafan, ukrajinska kozačka kultura i kultura čaja bili su pod snažnim uticajem kulture azijskih nomadskih naroda.[12] Evroazijske stepe igraju važnu ulogu u istoriji istočne Evrope, a stepe su tema mnogih slovenskih, kao i ruskih narodnih pesama.[13][14][15]

Istorijski narodi i nacije uredi

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Scott, Geoffrey A. J. (1995-01-10). Canada's vegetation: a world perspective – Geoffrey A. J. Scott – Google Knihy. ISBN 9780773565098. Arhivirano iz originala 2013-10-29. g. Pristupljeno 2012-02-09. 
  2. ^ a b v g Crveni spisak ugroženih vrsta IUCN. IUCN.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć);
  3. ^ a b v g d đ e Crveni spisak ugroženih vrsta IUCN. IUCN.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć);
  4. ^ Gutleb, Bernhard; Ziaie, Hooshang (1999). „On the distribution and status of the Brown Bear,Ursus arctos, and the Asiatic Black Bear, U. thibetanus, in Iran”. Zoology in the Middle East. 18: 5—8. doi:10.1080/09397140.1999.10637777. 
  5. ^ „Archived copy” (PDF). Arhivirano (PDF) iz originala 2017-08-08. g. Pristupljeno 2017-05-26. 
  6. ^ Halperin, Charles J. (1985). „Economic and Demographic Consequences”. Russia and the Golden Horde: The Mongol Impact on Medieval Russian History. History Russian studies. Bloomington: Indiana University Press (objavljeno 1987). str. 78. ISBN 9780253204455. Pristupljeno 17. 5. 2021. „The Russian peasantry felt the Tatars' economic oppression much more than the Russian aristocracy and indeed the Russian princes profited from the exploitation of their people. The grand princes were in charge of collecting tribute for the Mongols, and this proved so profitable that the throne was more than worth the large bribes the khan required before awarding it.” 
  7. ^ Uspensky, Gleb (1993). The Insider's Guide to Russia. Insiders' Guide Travel Series. Hunter Publishing. str. 44. ISBN 9781556505584. Pristupljeno 17. 5. 2021. „[...] Russia [...] in 1480, stopped paying tribute to the now-shaky and fragmented Golden Horde.” 
  8. ^ Neumann, Iver B. (2018-07-19). The steppe tradition in international relations : Russians, Turks and European state-building 4000 BCE-2018 CE. Wigen, Einar, 1981- (First izd.). Cambridge, United Kingdom. str. 198–250. ISBN 9781108420792. OCLC 1053859731. 
  9. ^ Blench, Roger; Spriggs, Matthew (2003-09-02). Archaeology and Language I: Theoretical and Methodological Orientations (na jeziku: engleski). Routledge. ISBN 9781134828777. 
  10. ^ Histoire Russe. University Center for International Studies, University of Pittsburgh. 1992. str. 11. Pristupljeno 17. 5. 2021. „The marriages of Rus' princes to the daughters of the Polovtsy khans [...].” 
  11. ^ Sultanova, Razia; Rancier, Megan (2018-01-19). Turkic Soundscapes: From Shamanic Voices to Hip-Hop (na jeziku: engleski). Routledge. ISBN 9781351665957. 
  12. ^ Hellie, Richard. (1999). The economy and material culture of Russia, 1600-1725. Chicago: University of Chicago Press. str. 352–353. ISBN 0226326497. OCLC 39655294. 
  13. ^ Alekseй Močalov ღ romansa trepetnыe zvuki (2013-12-18), Stepь da stepь krugom /russkaя narodnaя pesnя/ Russian folk song/ Steppe all around, Arhivirano iz originala 02. 10. 2022. g., Pristupljeno 2019-06-11 
  14. ^ NIK KIRIN (2013-04-08), "Ah tы, stepь širokaя".[HD]., Arhivirano iz originala 2014-11-04. g., Pristupljeno 2019-06-11 
  15. ^ Oleg Semёnov (2019-03-30), Pelageя i Kubanskiй kazačiй hor - Lюbo, bratcы, lюbo! (2019 HD), Arhivirano iz originala 02. 10. 2022. g., Pristupljeno 2019-06-11 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Евроазијска_степа&oldid=27689564”