Hronologija FNRJ i KPJ 1946.
Hronološki pregled važnijih događaja vezanih za društveno-politička dešavanja u Federativnoj Narodnoj Republici Jugoslaviji (FNRJ), delovanje Komunističke partije Jugoslavije (KPJ), Radničkog pokreta Jugoslavije, kao i opšta politička, društvena, sportska i kulturna dešavanja koja su se dogodila u toku 1946. godine.
.svg)
.svg){kind=small}
Januar
uredi13. januar
uredi- U Moskvi umro Radoje Dakić (1911—1946), sekretar Centralnog odbora Jedinstvenih sindikata Jugoslavije.[1]
20. januar
uredi- U Novom Sadu predsednik Vlade FNRJ Josip Broz Tito svečano otvorio novoizgrađeni most, koji je u njegovu čast nazvan „Most maršala Tita“.[2][3]
31. januar
uredi- U Beogradu na zajedničkoj sednici oba doma Ustavotvorne skupštine FNRJ proglašen je prvi Ustav Federativne Narodne Republike Jugoslavije. Ovaj Ustav ostao je na snazi sve do 1963. kada je donesen Novi ustav.[2][3]
Februar
uredi1. februar
uredi- Održana zajednička sednica oba doma Narodne skupštine FNRJ na kojoj je izabrana nova Vlada FNRJ čiji je predsednik bio Josip Broz Tito.[4][5]
4. februar
uredi- U zatvoru u Beogradu izvršio samoubistvo Milan Nedić (1878—1946), bivši armijski general Jugoslovenske vojske i predsednik Ministarskog saveta tzv. „Vlade narodnog spasa“ od 1941. do 1944. godine, koji je bio optužen zbog izdaje i otvorene kolaboracije sa okupatorom.
19. februar
uredi- Narodna skupština Srbije donela Zakon o imenovanju Narodne Republike Srbije kojim je Federalna Država Srbija promenila naziv u Narodna Republika Srbija.[4]
26. februar
uredi- Narodni sabor Hrvatske donet Zakon o imenovanju Narodne Republike Hrvatske kojim je Federalna Država Hrvatska promenila naziv u Narodna Republika Hrvatska. Na istoj sednici Sabora izabrana je nova Vlada NR Hrvatske, za čijeg je predsednika ponovo izabran dr Vladimir Bakarić.[6]
Mart
uredi3. mart
uredi- Građani Rijeke se na izborima izjasnili za priključenje njihovog grada Jugoslaviji.[6]
- Predsednik Vlade FNRJ Josip Broz Tito izdao naredbu da se iz zarobljeničkih logora puste sva lica jugoslovenskih narodnosti, koja su zarobljena kao pripadnici neprijateljskih vojnih formacija, a protiv kojih se nije vodio krivični postupak.[6][5]
8. mart
uredi- Narodno sobranje Makedonije donelo Zakon o imenovanju Narodne Republike Makedonije kojim je Demokratska Federalna Makedonija promenila naziv u Narodna Republika Makedonija.[6]
12. mart
uredi- U okolini Višegrada, operativci Odeljenja za zaštitu naroda uspeli da otkriju i uhapse Dragoljuba Dražu Mihailovića, vođu Jugoslovenske vojske u otadžbini. Vest o hapšenju Mihailovića objavljena je javnosti 27. marta.
- Predsednik Vlade FNRJ Josip Broz Tito otputovao u službenu posetu Republici Poljskoj u kojoj je boravio od 14. do 19. marta. Tokom posete potpisan je Ugovor o prijateljstvu i uzajamnoj pomoći između FNRJ i Poljske.[7][5]
14. mart
uredi- U Skoplju Metodije Andonov Čento podneo ostavku na mesto predsednika Predsedništva Narodnog sobranja Makedonije.
20. mart
uredi- Predsednik Vlade FNRJ maršal Josip Broz Tito, od 20. do 24. marta, boravio u službenoj poseti Čehoslovačkoj Republici.[5]
27. mart
uredi- Centralno veće Narodne omladine Jugoslavije pozvalo omladinu Jugoslavije na izgradnju pruge Brčko-Banovići.[7]
April
uredi1. april
uredi- Otpočele pripreme za izgradnju omladinske pruge Brčko-Banovići (ovaj dan obeležava se kao Dan omladinskih radnih akcija).[7]
9. april
uredi- Narodna skupština FNRJ donela Osnovni zakon o braku i Zakon o državnim matičnim knjigama kojim je kao obavezan uveden građanski brak, a crkvene knjige izgubile karakter javno-pravnih isprava.
16. april
uredi- Na sednici Sobranja NR Makedonije izabrana nova Vlada NR Makedonije, za čijeg je predsednika ponovo izabran Lazar Koliševski.[8]
26. april
uredi- U Parizu, od 26. aprila do 17. maja, održan sastanak ministara inostranih poslova velikih Savezničkih zemalja na kome su zaključavani mirovni ugovori sa evropskim državama, koje su tokom Drugog svetskog rata bile saveznice Trećeg rajha. Jugoslovenski delegaciju na ovom sastanku predvodio je potpredsednik Vlade FNRJ Edvard Kardelj.[8]
Maj
uredi8. maj
uredi- U posetu Jugoslaviji doputovala čehoslovačka delegacija, koju je predvodio predsednik Vlade dr Zdenjek Firlinger. Sledećeg dana u Beogradu je potpisan Ugovor o prijateljstvu, uzajamnoj pomoći i saradnji u miru između FNRJ i Čehoslovačke, koji je raskinut 1948. godine.[9]
11. maj
uredi- U Zagrebu, od 11. do 15. maja, održan Treći kongres Ujedinjenog saveza antifašističke omladine Jugoslavije (USAOJ), na kome je USAOJ preimenovan u Narodnu omladinu Jugoslavije (NOJ), a za predsednika izabran Ratko Dugonjić.[10]
25. maj
uredi- U Beogradu, povodom proslave 54. rođendana Josipa Broza Tita, priređen doček 11 nosilaca „Titovih štafeta“, koje je u Belom dvoru primio maršal Tito.[11]
27. maj
uredi- Delegacija Vlade FNRJ, na čelu sa Josipom Brozom Titom, otputovala u zvaničnu posetu Sovjetskom Savezu, gde je boravila do 10. juna.[12][13]
Jun
uredi10. jun
uredi- U Beogradu, pred Vojnim većem Vrhovnog suda FNRJ otpočeo tzv. „Beogradski proces“ na kome je za izdaju i kolaboraciju osuđeno 24 lica (10 u odsustvu), među kojima su bili — Dragoljub Mihailović, Stevan Moljević, Dragi Jovanović, Velibor Jonić, Kosta Mušicki i dr. Svi optuženi su proglašeni krivima, a Mihailović i još 10 lica osuđeni su na smrtnu kaznu.[12]
17. jun
uredi- Za predsednika Predsedništva Narodnog sobranja Makedonije izabran Blagoja Fotev.
23. jun
uredi- Predsednik Vlade NR Albanije, Enver Hodža doputovao u zvaničnu posetu Jugoslaviji, u kojoj je boravio do 2. jula. Tokom posete, potpisani su sporazumi između FNRJ i NR Albanije o ekonomskoj saradnji.[13][14]
30. jun
uredi
Jul
uredi7. jul
uredi- Predsednik Vlade FNRJ maršal Josip Broz Tito u Beloj Crkva prisustvovao proslavi petogodišnjice otpočinjanja ustanka naroda Srbije.[13]
8. jul
uredi- Odlukom Gradskog narodnog odbora Užica doneta odluka kojom je gradu Užicu promenjen naziv u Titovo Užice (ovaj naziv grad je zadržao do 1992).[13]
13. jul
uredi- Na Cetinju predsednik Vlade FNRJ Josip Broz Tito učestvovao na proslavi petogodišnjice Dana ustanka naroda Crne Gore i početka Trinaestojulskog ustanka.[16]
- Odlukom Vlade Narodne Republike Crne Gore gradu Podgorici promenjen naziv u Titograd, koji je postao glavni grad Narodne Republike Crne Gore (ovaj naziv grad je zadržao do aprila 1992).[16]
17. jul
uredi- U Beogradu izvršena smrtna kazna streljanjem nad Dragoljubom Dražom Mihailovićem (1893—1946) i još deset lica, koji su osuđeni na tzv. „Beogradskom procesu“.[17]
27. jul
uredi- Predsednik Vlade FNRJ maršal Josip Broz Tito boravio u Titovoj Korenici, gde je učestvovao u proslavi petogodišnjice Dana ustanka naroda Hrvatske.[16]
29. jul
uredi- U Parizu otpočela Mirovna konferencija, na kojoj su Saveznici pregovarali o detaljima mirovnih ugovora s Italijom, Rumunijom, Mađarskom, Bugarskom i Finskom, a mirovni ugovor, dogovoren na Konferenciji, potpisan je 10. februara 1947. godine. Odredbama ugovora, Jugoslavija je na osnovu ratne reparacije dobila 300.000.000 američkih dolara. Takođe, odredbama ugovora bio je utvrđen i Statut Slobodne Teritorije Trsta.[17]
Avgust
uredi2. avgust
uredi- U Skoplju, od 2. do 4. avgusta, održan Prvi kongres Narodnog fronta Makedonije (mkd. Народноослободителни фронт на Македонија), na kome je za predsednika Zemaljskog odbora izabran Dmitar Vlahov, a za sekretara Lazar Koliševski.[17]
21. avgust
uredi- U Ljubljani, od 21. do 30. avgusta, pred Vojnim sudom Četvrte armije JA održano suđenje bivšem armijskom generalu Jugoslovenske vojske Lavu Rupniku (1886—1946), zapovedniku Slovensačkog domobranstva, koji je bio optužen za izdaju i kolaboraciju. Na istom procesu osuđeni je i grupa istaknutih slovenačkih kolaboracionista. Rupnik je 30. avgusta osuđen na smrtnu kaznu koja je izvršena 4. septembra.[18]
26. avgust
uredi- Zbog optužbi Vlade Kraljevine Grčke da Jugoslavija pomaže Demokratsku armiju Grčke (bivši ELAS), jugoslovenski ambasador u Atini Izidor Cankar napustio Grčku.
Septembar
uredi9. septembar
uredi- U Ljubljani, 9. i 10. septembra, održano Drugo zasedanje Slovenačkog narodnooslobodilačkog veća (SNOS) na kom je SNOS preimenovan u Narodnu skupštinu Narodne Republike Slovenije.[18]
21. septembar
uredi- Obeležena stogodišnjica rođenja Svetozara Markovića (1846—1875), jednog od prvih srpskih socijalista. Centralna akademija održana je u Beogradu, gde je u dvorištu zgade Kapetan-Mišinog zdanja otkrivena njegova spomen-bista. Sutradan je u Jagodini održana centralna proslava stogodišnjice rođenja i tom prilikom je otkriven spomenik Svetozaru Markoviću i gradu Jagodini promenjen naziv u Svetozarevo (grad je ovo ime nosio do 1991).[19]
22. septembar
uredi- Na terotoriji Narodne Republike Makedonije održani izbori za Ustavotvorno sobranje NR Makedodnije, na kojima je glasalo 512.173 glasača (94,54%), a najveći broj glasova osvojili su kandidati Narodnog fronta Makedonije.[19]
25. septembar
uredi- Vlada FNRJ donela Uredbu kojom je nacionalizovan celokupni bankarski sistem Jugoslavije.
26. septembar
uredi- Predsednik Vlade FNRJ Josip Broz Tito došao u dvodnevnu posetu Brčkom, kada je obišao učesnike omladinske radne akcije na izgradnji pruge „Brčko-Banovići“.[20]
Oktobar
uredi
2. oktobar
uredi- Povodom dvogodišnjice oslobođenja, odlukom Gradskog narodnog odbora Petrovgrada doneta odluka kojom je grad Petrovgrad preimneovan u Zrenjanin, u znak sećanja na revolucionara i narodnog heroja Žarka Zrenjanina (1902—1942).[19]
9. oktobar
uredi- U Parizu, 9. i 10. oktobra, Generalna skupština Mirovne konferencije ratifikovala, francuski predlog o granicama Jugoslavije i Italije, kojim je stvorena Slobodna Teritorija Trsta. Nezadovoljna ovim predlogom, jugoslovenska delegacija, predvođena Edvardom Kardeljem, u znak protesta napustila je zasedanje.[21]
11. oktobar
uredi- U Zagrebu Vrhovni sud NR Hrvatske, zbog krivičnih dela protiv naroda i države, kao i kolaboracije osudio 13 lica — dvojicu na smrt, a ostale na vremenske kazne. Među osuđenima su uglavnom bili visoki funkcioneri NDH, kao i zagrebački kardinal Alojzije Stepinac, koji je bio osuđen na 16 godina zatvora.[21]
- Povodom petogodišnjice Dana ustanka naroda Makedonije, Vlada Narodne Republike Makedonije donela je odluku kojom je grad Veles preimenovan u Titov Veles (ovaj naziv grad je zadržao do septembra 1996).
13. oktobar
uredi- Na teritoriji Narodne Republike Bosne i Hercegovine održani izbori za Ustavotvornu skupštinu NR BiH, na kojima su najveći broj glasova osvojili kandidati Narodnog fronta Bosne i Hercegovine.[22]
- U Zagrebu od 13. do 15. oktobra održan Prvi kongres Narodnog fronta Hrvatske, na kome je za predsednika Predsedništva NF Hrvatske izabran Vladimir Nazor.[21]
18. oktobar
uredi- U poseti Jugoslaviji, od 18. do 23. oktobra, boravila delegacija Republike Poljske, koju su predvodili predsednik Poljskog nacionalnog veća Boleslav Bjerut i maršal Mihal Žimjerski.[23]
27. oktobar
uredi- Na teritoriji Narodne Republike Slovenije održani izbori za Ustavotvornu skupštinu NR Slovenije, na kojima su najveći broj glasova osvojili kandidati Narodnog fronta Slovenije.[21]
28. oktobar
uredi- U Beogradu, od 28. do 29. oktobra održan Prvi kongres Glavnog zadružnog saveza Jugoslavije, kome je prisustvovalo 450 delegata iz svih krajeva Jugoslavije. Na Kongresu je govorio predsednik Privrednog saveta FNRJ Boris Kidrič, a na kraju je izabrano rukovodstvo saveza — Upravni i Kontrolni odbor.[24]
Novembar
uredi
3. novembar
uredi- Na teritoriji Narodne Republike Crne Gore održani izbori za Ustavotvornu skupštinu NR Crne Gore, na kojima je glasalo 181.654 glasača (96,38%), a najveći broj glasova osvojili su kandidati Narodnog fronta Crne Gore.[24]
7. novembar
uredi- Povodom proslave dvadesetdevete godišnjice Oktobarske revolucije puštena je u rad pruga Brčko-Banovići, a istog dana je u Beograd stigao prvi voz sa novoizgrađene pruge, a predsednik Vlade FNRJ Josip Broz Tito u Belom dvoru organizovao prijem za rukovodioce i delegaciju graditelja pruge.[24]
10. novembar
uredi- Na teritoriji Narodne Republike Srbije održani izbori za Ustavotvornu skupštinu NR Srbije, na kojima su najveći broj glasova osvojili kandidati Narodnog fronta Srbije.[24]
- Na teritoriji Narodne Republike Hrvatske održani izbori za Ustavotvorni sabor NR Hrvatske, na kojima su najveći broj glasova osvojili kandidati Narodnog fronta Hrvatske.[24]
11. novembar
uredi- U Sarajevu održana prva sednica novoizabrane Ustavotvorne skupštine Narodne Republike Bosne i Hercegovine.[22]
16. novembar
uredi- U Beogradu, do 16. do 18. novembra, održan Četvrti prošireni plenum Glavnog odbora Jedistvenih sindikat radnika i nameštenika Jugoslavije (JSRNJ), na kome je doneta odluka da se ime Glavnog odbora JSRNJ promeni u Centralni odbor Jedinstvenih sindikata Jugoslavije (JSJ).[24]
20. novembar
uredi- U Titogradu održana prva sednica novoizabrane Ustavotvorne skupštine Narodne Republike Crne Gore, na kojoj je za predsednika Prezidijuma Narodne skupštine izabran Miloš Rašović.[25]
- Prezidijum Ustavotvorne skupštine NR Slovenije imenovao novu Vladu NR Slovenije na čelu sa predsednikom Mihom Marinkom.[25]
22. novembar
uredi- U Beogradu održano zasedanje novoizabrane Ustavotvorne skupštine Narodne Republike Srbije, na kome je izabrana novu Vlada, čiji je predsednik ponovo bio Blagoje Nešković.[25]
28. novembar
uredi- U Zagrebu, od 28. novembra do 3. decembra, održana prva sednica novoizabranog Ustavotvornog sabora Narodne Republike Hrvatske, na kojoj je izabran Prezidijum Ustavotvornog sabora NR Hrvatke, na čelu sa Vladimirom Nazorom i nova Vlada NR Hrvatske, na čelu sa Vladimir Bakarić.[25]
Decembar
uredi7. decembar
uredi- Narodna skupština FNRJ donela Zakon o nacionalizaciji privatnih preduzeća kojim su su bila obuhvaćena sva privredna preduzeća od tzv. „opštedržavnog i republičkog značaja“.[26][25]
8. decembar
uredi- U Beogradu održan Sveslovenski kongres na kome su, pored jugoslovenske, učestvovale delegacije iz Sovjetskog Saveza, Poljske, Čehoslovačke i Bugarske. Za predsednika Sveslavenskog komiteta, čije je središte iz Moskve premešteno u Beograd, izabran je Božidar Maslarić. Svečanom otvaranju Sveslavenskog kongresa prisustvovao je i predsednik Vlade FNRJ Josip Broz Tito. [26]
31. decembar
uredi- U Titogradu održana sednica Ustavotvorne skupštine Narodne Republike Crne Gore na kojoj je proglašen Ustav Narodne Republike Crne Gore i doneta odluka da Ustavotvorna skupština nastavi rad kao Narodna skupština Narodne Republike Crne Gore, za čijeg je predsednika izabran Petar Komnenić.[27]
- U Skoplju održana na sednici Ustavotvornog sobranja Narodne Republike Makedonije na kojoj je proglašen Ustav Narodne Republike Makedonije i doneta odluka da Ustavotvorno sobranje nastavi rad kao Narodno sobranje Narodne Republike Makedonije, za čijeg je predsednika izabran Boris Spirov.[27]
- U Sarajevu održana sednica Ustavotvorne skupštine Narodne Republike Bosne i Hercegovine na kojoj je proglašen Ustav Narodne Republike Bosne i Hercegovine i doneta odluka da Ustavotvorna skupština nastavi rad kao Narodna skupština Narodne Republike Bosne i Hercegovine.[27][22]
U toku 1946. godine
uredi
- Zbog nesuglasica oko teritorije Trsta i Istre, kao i južnih delova Austrije (Koruška), tokom čitave 1946. vladali su zategnuti odnosi između Jugoslavije i zapadnih saveznika (Ujedinjeno Kraljevstvo i SAD). Loše odnose, pogotovo su narušavale povrede jugoslovenskog vazdušnog prostora od strane anglo-američkih vojnih aviona, zbog čega je jugoslovensko rukovodstvo donelo odluku o obaranju aviona. Prvi incident dogodio se 9. avgusta kada je američki avion tipa „Dalas C-47“ preletao Ljubljanu, posle sukoba sa jugoslovenskim lovačkim avionima tipa „Jak-3“ bio prisiljen da se spusti na ljubljanski aerodrom. Drugi incident, dogodio se 19. avgusta, kada je takođe američki avion tipa „Daglas C-47“ preletao jugoslovensku teritoriju i bio oboren iznad Bleda. To je dodatno dramatizovalo odnose FNRJ i zapadnih saveznika, ali su oni izglađeni, zalaganjem Sovjetskog Saveza, na Mirovnoj konferenciji u Parizu.
- Marta 1946. u Grčkoj je izbio građanski rat između Demokratske armije Grčke (sačinjavali su je bivši pripadnici ELAS-a i članovi Komunističke partije Grčke) i Vlade Kraljevine Grčke. Rat je trajao sve do 1949. kada je završen porazom Demokratske armije. Jugoslavija je, uprkos zabrani Sovjetskog Saveza, pružala svesrdnu pomoć Demokratskoj armiji (na teritoriji Makedonije nalazili su se centri za smeštaj boraca, ranjenika iz Grčke, Vlada FNRJ je naoružavla i obučavala grčke borce i dr), zbog čega je oštro optuživana sa zapada.
- Otpočele su prve dobrovoljne omladinske radne akcije — 1. aprila Centralni komitet SKOJ-a i Centralni odbor USAOJ-a uputili su poziv omladini Jugoslavije da učestvuje u izgradnji pruge „Brčko-Banovići“. Pored ovoga, omladina je tokom 1946. godine radila i na izgradnji Novog Travnika, završavanju radova na izgradnji rudarskog naselja u Banovićima, pripremnim radovima za izgradnju auto-puta Beograd-Zagreb, izgradnji pruge između Foče i Kopača, i izgradnji Posavskog kanala.
- U sovjetsko-jugoslovenskoj koprodukciji snimljen prvi posleratni film U planinama Jugoslavije (rus. В горах Югославии), koji se bavi Narodnooslobodilačkom borbom, a režirao ga je sovjetski reditelj Abram Rum. Film se nakon donošenja Rezolucije Informbiroa, 1948. godine, više nije emitovao, a kao prvi jugoslovenski partizanski film uvek se navodio film Slavica, snimljen 1947. godine.
Reference
uredi- ^ Narodni heroji 1 1982.
- ^ a b Hronologija 3 1980, str. 25.
- ^ a b Hronologija Tito 1978, str. 102.
- ^ a b Hronologija 3 1980, str. 27.
- ^ a b v g Hronologija Tito 1978, str. 103.
- ^ a b v g Hronologija 3 1980, str. 28.
- ^ a b v Hronologija 3 1980, str. 29.
- ^ a b Hronologija 3 1980, str. 30.
- ^ Hronologija Tito 1978, str. 106.
- ^ Hronologija 3 1980, str. 31.
- ^ Stefanović, Baljak & Petrović 1980, str. 16.
- ^ a b Hronologija 3 1980, str. 32.
- ^ a b v g Hronologija Tito 1978, str. 107.
- ^ „Enver Hodža i jugoslovensko-albanski odnosi — hronologija važnih događaja”. www.rastko.rs. n.d.
- ^ Hronologija 3 1980, str. 33.
- ^ a b v Hronologija Tito 1978, str. 108.
- ^ a b v Hronologija 3 1980, str. 34.
- ^ a b Hronologija 3 1980, str. 35.
- ^ a b v Hronologija 3 1980, str. 36.
- ^ Hronologija Tito 1978, str. 110.
- ^ a b v g Hronologija 3 1980, str. 37.
- ^ a b v „Parlamentarizam u Bosni i Hercegovini u periodu 1945.–1990.”. www.parlament.ba. n.d.
- ^ Hronologija Tito 1978, str. 111.
- ^ a b v g d đ Hronologija 3 1980, str. 38.
- ^ a b v g d Hronologija 3 1980, str. 39.
- ^ a b Hronologija Tito 1978, str. 112.
- ^ a b v Hronologija 3 1980, str. 40.
Literatura
uredi- Pregled istorije Saveza komunista Jugoslavije. Beograd: Institut za izučavanje radničkog pokreta. 1963. COBISS.SR 54157575
- Hronologija revolucionarne delatnosti Josipa Broza Tita. Beograd: Export-press. 1978. COBISS.SR 50094343
- Stefanović, Momčilo; Baljak, Momčilo; Petrović, Dušan (1980). Pozdravi iz srca. Beograd: Mladost. COBISS.SR 49328903
- Hronologija radničkog pokreta i SKJ 1919—1979. tom III 1945—1979. Beograd: Narodna knjiga; Institut za savremenu istoriju. 1980. COBISS.SR 1539739598
- Narodni heroji Jugoslavije tom I. Beograd: Narodna knjiga. 1982. COBISS.SR 48700167
- Narodni heroji Jugoslavije tom II. Beograd: Narodna knjiga. 1982. COBISS.SR 48703239
- Istorija Saveza komunista Jugoslavije. Beograd: Izdavački centar „Komunist”; Narodna knjiga; Rad. 1985. COBISS.SR 68649479
- Moderna srpska država 1804-2004 — hronologija. Beograd: Istorijski arhiv Beograda. 2004. COBISS.SR 119075084
