Kopaonik

Kopaonik
Kopaonik
Geografske karakteristike
Najviša tačka	Pančićev vrh
Ndm. visina	2017 m
Koordinate	43° 16′ 10″ S; 20° 49′ 29″ I / 43.26945° S; 20.8247° I 43° 16′ 10″ S; 20° 49′ 29″ I / 43.26945° S; 20.8247° I
Geografija
	Kopaonik
Države	Srbija
Masiv	Dinarske planine
Grupa	Kopaoničke planine

Kopaonik (poznat i kao Srebrna planina) je najveći planinski masiv u južnoj Srbiji koji se pruža od severozapada ka jugoistoku dužinom od oko 75 km, dosežući u srednjem delu širinu od oko 40 km. Jedan njegov deo je zaštićena zona pod imenom nacionalni park Kopaonik u okviru koga postoji veći broj zaštićenih prirodnih celina, a na njemu se nalazi i najveći skijaški centar u Srbiji. Njegov najviši vrh je Pančićev vrh sa 2017 m nmv. na kome se nalazi mauzolej čuvenog srpskog prirodnjaka po kome je dobio ime, oko koga se nalazi baza vojske Srbije. Ceo masiv je dobio naziv po velikom rudnom bogatstvu koje je na njemu eksploatisano još od srednjeg veka, a na njegovom širem prostoru je smešten čitav niz kulturno-istorijskih spomenika iz perioda od XII do XV veka. Zahvaljujući razvijenom turističkom centru sa savremenim hotelima i pratećim objektima, Kopaonik predstavlja jednu od najpopularnijih turističkih destinacija u Srbiji.

Geološki sastav

U građi Kopaonika učestvuju sve tri grupe stena. Njegovo jezgro sačinjeno je od intruzivne mase tonalitskog granita, koga od serpentinske mase odvaja zona škriljaca. Meridijanski pravac pružanja granitnog jezgra odredio je i pravac pružanja glavnog bila Kopaonika. U sastav ove planine ulaze još andezit i dacit, izlivne magmatske stene, odnosno krečnjaci i peščari, koji se prema načinu postanka klasifikuju kao sedimentne stene. Najvažnije rude Kopaonika nalaze se u pomenutim izlivnim magmatskim stenama.

Raniji naziv najvišeg vrha bio je Suvo Rudište, a poticao je od mnogobrojnih rudnih žica koje izbijaju oko njega. Ovo je bio jedan od brojnih toponima koji ukazuju na rudno bogatstvo Kopaonika.^[1]

Reljef

Kopaonik ima karakter horsta jer je sa svih strana ograničen rasedima (donjoibarski, župski, zapadnomoravski i kosovski).

Raščlanjen je dolinama, između njegovih vrhova nalaze se prevoji, a na planinskim stranama javljaju se površi (fluvijalna kopaonička površ). Središnji deo planine je prostrana, fluvijalna zatalasana površ visoka oko 1 700 m (nv), koja se naziva „Ravni Kopaonik”.^[1] Oko površi se dižu Suvo Rudište sa Pančićevim (Milanovim) vrhom (2017 m), Karaman (1934 m), Gobelja (1834 m) i dr. Jugoistočno od Suvog Rudišta greben Kopaonika je sužen i raščlanjen u niz plastastih uzvišenja: Čardak (1590 m), Šatorica (1750 m) i Oštro koplje (1789 m), između kojih su široke presedline.

Sa zapadne strane, od Ibarske magistrale, vode dva puta za Ravni Kopaonik, jedan od Biljanovca uz Jošaničku reku, a drugi od Rudnice; i sa istočne strane od Kruševca i Toplice preko Brzeća. Od Ravnog Kopaonika odvaja se njegov istočni ogranak sa spuštanjem na prevoj Mramor (1140 m), zatim se penje ka Velikoj ogledni (1359 m) i talasastim grebenom Vrata (1072 m), Počar (1163 m) završava sa Javorcem i njegovim vrhom Žurla (869 m), spuštajući se strmo u Jankovu klisuru koja ga odvaja od planine Jastrebac.

Ime	Visina (m nmv)	Napomena
Vrhovi na Kopaoniku¹
Kukavica (Jadovnik)	1726	deo centralnog masiva
Treska	1622	deo centralnog masiva
Vučak	1714	nalazi se na Banjskom delu centralnog masiva
Oštri krš	1741
Velika Gobelja	1934	deo centralnog masiva
Veliki Karaman (Vučji krš ili Vučak)	1936	deo centralnog masiva
Mali Karaman	1917	deo centralnog masiva
Suvo Rudište	1976	deo centralnog masiva
Pančićev vrh	2017	deo centralnog masiva
Bugarin	1636	deo centralnog masiva
Nebeske stolice	1913	deo centralnog masiva
Bećirovac	1782	deo centralnog masiva
Vojetin	1561	deo centralnog masiva
Debela glava	1379
Veliki Čir	1369
Pilatovica	1703
Musinac	1725
Šatorica	1750
Oštro koplje (Bajrak)	1790	najviši vrh južnog Kopaonika
Barelj	1583
Manji vrhovi centralnog dela masiva Kopaonika²
Ime	Visina (m nmv)	Napomena
Mala Gobelja	1854
Markove stene	1721	skupina velikih granitnih blokova
Suvi vrh	1696	skupina velikih granitnih blokova
Lisičija stena	1686	skupina velikih granitnih blokova
Suvi Jelak	1662
Velika Šiljača	1625
Visoki Deo	1616
Struga	1608
Velika stena	1599
Bele Čuke	1544
Palež	1478
Prvanovica	1464
Prevoji na Ravnom Kopaoniku²
Ime	Visina (m nmv)	Spaja
Pajino preslo	1804	Mali Karaman sa Suvim Rudištem
Jaram	1778	Veliku Gobelju sa Velikim Karamanom (Vučkom)
Raskrsnica	1514	Donji Babin Grob sa Kukavicom
Velika greda	1440	Gredu sa Pašinim Bačištem
¹Podaci su preuzeti sa karte VGI iz 1986. godine, a vrhovi su poređani po položaju od severa ka jugu.^[2] ²Podaci su preuzeti sa planinarsko-turističke karte Kopaonika iz 1992. godine, a poređani po visini^[3].

Klima

Sa skoro 200 sunčanih dana godišnje, Kopaonik zaslužuje svoje drugo ime „Sunčana planina“. Južni položaj, visina i otvorenost terena sprečava zadržavanje oblaka nad planinom. Hladan vazduh pada u okolne ravnice i uvale, tako da zimske temperature nisu preniske. Prosečna godišnja temperatura je 3,7 °C. Sneg počinje krajem novembra i traje do maja, prosečno 159 dana godišnje. Nivo padavina je veći od 1000 mm godišnje.

Merna stanica	Jan.	Feb.	Mart	Apr.	Maj	Jun	Jul	Avg.	Sep.	Okt.	Nov.	Dec.	God.
Prosečno mesečno i godišnje osunčavanje na Kopaoniku¹
Moguće prosečno mesečno i godišnje osunčavanje na Kopaoniku
Kopaonik	291	295	370	403	456	560	466	432	375	342	291	280	4461
Stvarno prosečno mesečno i godišnje osunčavanje na Kopaoniku
Kopaonik	82	92	118	141	161	170	242	241	195	137	90	73	1741
Priština	73	102	140	189	224	261	311	299	230	172	94	67	2162
Kraljevo	63	87	129	176	205	230	273	267	207	154	86	54	1929
Beograd	68	88	138	184	224	256	292	274	220	174	87	55	2060
¹Podaci su dobijeni od republičkog hidrometeorološkog zavoda Srbije, a podaci za veće gradove oko Kopaonika i Beograd su iznete radi poređenja^[4].

Merna stanica	Nmv.	Jan.	Feb.	Mart	Jul	Avg.	Nov.	Dec.	God.	Kol.	Zima	Leto
Temperaturna kretanja na Kopaoniku¹
Ravni Kopaonik	1710	-6.0	-5.2	-2.7	11.6	11.9	-0.1	-3.8	2.9	17.9	-5.0	11.0
Pančićev vrh	2017	-7.4	-6.9	-5.1	10.1	10.2	-0.6	-3.6	1.7	17.6	-6.0	9.6
Priština	573	-1.2	1.1	5.1	19.6	19.5	4.7	0.4	9.8	20.8	0.1	18.9
Kraljevo	219	-0.2	2.3	6.6	20.8	20.4	5.8	1.5	11.1	21.0	1.2	20.1
Beograd	132	0.6	2.4	7.0	22.1	21.8	6.9	2.7	12.0	21.5	1.9	21.4
¹Podaci su dobijeni od republičkog hidrometeorološkog zavoda Srbije, a podaci za veće gradove oko Kopaonika i Beograd su iznete radi poređenja^[4].

Merna stanica	Nmv.	Početak	Kraj	Trajanje
Trajanje snežnog pokrivača na Kopaoniku¹
Lešak		12. decembar	5. mart	84 dana
Jošanička Banja	555	11. decembar	19. mart	99 dana
Kuršumlija	383	8. decembar	17. mart	100 dana
Podujevo	620	12. decembar	26. mart	105 dana
Ravni Kopaonik	1710	13. oktobar	12. maj	212 dana
¹Podaci su dobijeni od republičkog hidrometeorološkog zavoda Srbije, a podaci za veće gradove oko Kopaonika i Beograd su iznete radi poređenja^[4].

Flora i fauna

Opština Raška - Kopaonik, endemski ljiljan

Opština Raška - Kopaonik, endemska čuvarkuća

Flora Kopaonika

Na Kopaoniku je najrasprostranjenija raskomadana šumsko-pašnjačka zona središnje Srbije. Na višim delovima je četinarska smrčeva i jelova, a po stranama bukova i hrastova šuma.

Kopaonik je mesto na kome se mogu naći primerci endemske flore kao što su kopaonička čuvarkuća (Sempervivum kopaonicense Pancic), Pančićeva potočarka (Cardamine Pancici) i kopaonička ljubičica (Viola kopaonicensis).

Od mnogobrojnih životinjskih vrsta najznačajniji su sivi soko (Falco peregrinus), suri orao (Aquila chrysaetos), buljina (Bubo bubo), divlja mačka (Felix silvestris) i srna (Capreolus capreolus).

Reka/Jezero	Vrste
Ihtiofauna većih vodotokova na Kopaoniku i njegovoj okolini
Bistrička reka	krkuša i klen
Brvenica	pastrmka, krkuša i klen
Brzećka reka	pastrmka
Jezero Gazivode	šaran, skobalj, ukljeva, klen i druge
Gobeljska reka	pastrmka
Gokčanica	pastrmka, krkuša i klen
Đerekarska reka	pastrmka
Zlatarsko jezero	šaran, smuđ, linjak, deverika, karaš, štuka i druge
Ibar	šaran, skobalj, krkuša, mrena, som, belica, platica i klen
Jošanica	pastrmka, krkuša, platica i klen
Krivorečka reka	pastrmka
Paljevka	pastrmka
Planska reka	pastrmka i krkuša
Rasina	krkuša, bela riba i klen
Rudnička reka	pastrmka, krkuša i klen
Samokovka	pastrmka
Studenica	pastrmka, krkuša, mrena i klen
Podaci su preuzeti iz knjige Miodraga Jemuovića ^[5].

Sliv	Vodotokovi
Veći vodotokovi na Kopaoniku po slivovima kojima pripadaju
Ibarski¹	Bistrička reka, Gobeljska reka, Rudnička reka (Barska i Lisinska reka), Samokovka
Rasinski¹	Bela reka, Brzećka, Graševačka
Toplički²	Duboka, Đerekarska reka, Zaplaninska reka
¹zapadnomoravski sliv; ²južnomoravski sliv

Privreda

Opština Raška - Kopaonik

Hoteli na Kopaoniku

Stočarstvo je glavno zanimanje stanovništva, a u novije vreme turizam. Kopaonik je već u srednjem veku bio rudarska oblast, pa su iz tog perioda ostali mnogi potkopi, nazivi i rudarski alati. Rudarstvo je obnovljeno u novije vreme, naročito u Trepči, koja na obroncima ove planine ima velika nalazišta olovno-cinkane rude. U samom podnožju Pančićevog vrha se nalazi rudnik Belo Brdo.

Danas je na Ravnom Kopaoniku veliki turistički planinski centar, sa brojnim smeštajnim kapacitetima, sistemom smučarskih staza i žičara i drugom infrastrukturom. Drugi takav kompleks se razvija kod sela Brzeća na istočnoj padini, gde u hotelima, apartmanima i kućama ima oko 1.000 ležaja. Planinski dom je podignut još 1935.^[6]

Privlačnost Kopaonika leži u izuzetnoj dinamici njegovog reljefa. Prostrani planinski pašnjaci guste zimzelene i mešovite šume, kao i planinski vrhovi sa kojih se vide Šar planina, Stara Planina kao i ostale okolne planine ostaju u neizbrisivom sećanju svih koji su posetili ovu planinsku lepoticu.

Termalni izvori i banje

Na Kopaoniku, u oblasti Jelovarnik i na nadmorskoj visini od oko 1.500 m, nalazi se vodopad visok 71 m, u okviru nacionalnog parka.^[7]U regionu planine ima dosta termalnih izvora. Vrlo su poznate Vrnjačka Banja, Mataruška Banja i Sijarinska Banja. U samom podnožju nalazi se Jošanička Banja (termalni izvor, 78 °C), Lukovska Banja (36—56 °C) i Kuršumlijska Banja (38—57 °C). Pored termalnih izvora na Kopaoniku postoje i mineralni izvori kao i izvor niskoradioaktivne vode(najradioaktivniji u Srbiji) Krčmar na visini od 1950 m i Marine vode na visini od 1700 m.

Kulturno–istorijski spomenici na području Kopaonika

Opština Raška - Kopaonik, Crkvine

Crkvine-Nebeske stolice

U okolini Kopaonika postoji veliki broj kulturno—istorijskih spomenika. Neki od njih su:

Ostaci srednjovekovnog manastira tzv. Crkvine kod Nebeskih stolica podno samog Pančićevog vrha
Ostaci srednjovekovnog puta — Kukavica (oko 4 km)
Ostaci srednjovekovnog rudnika — Gvozdac, selo Zaplanina, Smokovska reka, Kadijevac, Suvo Rudište, Brzećka reka, Bela reka,
Građevine sakralne arhitekture — svetilište Metođe, crkva Sv. Petra i Pavla u Krivoj reci,
Građevina iz turskog perioda — tursko kupatilo u Jošaničkoj banji
Spomenici iz oslobodilačkih ratova: spomenik na Mramoru, spomenici Đački grob, Raskrsnica, spomenik žrtvama fašizma u Krivoj Reci,
Pančićev mauzolej (smešten u kompleksu specijalne namene)
Značajni istorijski objekti — Mijatovića jaz, seoske kuće: selo Lisina, selo Đorđevići, selo Crna Glava, selo Kriva Reka, selo Brzeće, vodenice i pilane: Brzeće, Kriva Reka, Gobeljska reka, Jošanička Banja.

Srednjovekovni gradovi

Ras
Zvečan (XI—14. vek),
Maglič (13. vek),
Brvenik (14. vek),
Vrh Lab (14. vek),
Koznik (15. vek)

Manastiri

Petrova crkva (VIII—IX vek) kod Novog Pazara
Studenica (XI—XII vek) kod Ušća
Žiča (XIII vek) kod Kraljeva
Sopoćani (XIII vek) kod Novog Pazara
Đurđevi stupovi (XII vek) kod Novog Pazara
Manastir Gradac (XIII vek) kod Raške
Pavlica

NATO dejstva na području Kopaonika

MINE! (znak koji upozorava na kasetne bombe zaostale iz NATO agresije)

Tokom NATO agresije na SRJ, avioni NATO pakta dejstvovali su po vojnim i civilnim ciljevima na području zakonom zaštićenog nacionalnog parka Kopaonik. Prve večeri agresije raketirana je radarska infrastruktura i prateći objekti na Pančićevom vrhu i tom prilikom je mauzolej Josifa Pančića pretrpeo manja oštećenja. Pored raketiranja vojnih objekata na samom vrhu NATO avioni su na širem području Pančićevog vrha izručili veću količinu kasetnih bombi čija je upotreba zabranjena, zbog čega je kretanje van puta na tom delu opasno po život o čemu jasno svedoče znaci upozorenja. O postojanju zaostalih kasetnih bombi svedoče i požari koje su one pokrenule proteklih godina u kojima je stradala samo biljna zajednica kleke i borovnice.

NATO avijacija je 13. aprila dejstvovala po hotelu Bačište koji je spaljen do temelja, a kretanje po obližnjoj šumi je strogo zabranjeno, zbog opasnosti od neaktiviranih kasetnih bombi.

Tokom leta 2005. godine predeo u okolini porušenog hotela Bačište je očišćen od 23 zaostale kasetne bombe. Lokacije u blizini Pančićevog vrha Krčmar 1 i 2 i Duboka 1 su očišćene od kasetnih bombi tokom 2006. godine i tom prilikom je pronađeno 70 zaostalih mina.

Galerija

Opština Raška - Kopaonik, Markov kamen
Opština Raška - Kopaonik
Opština Raška - Kopaonik, Kadijevac
Opština Raška - Kopaonik, Kadijevac
Opština Raška - Kopaonik, Samokovka
Opština Raška, kanjon reke Samokovke -Kopaonik
Opština Raška - Kopaonik, Kozje stene
Opština Raška - Kopaonik, Markov kamen
Opština Raška - Kopaonik, Markov kamen
Opština Raška - Kopaonik
Opština Raška - Kopaonik
Opština Raška - Kopaonik
Opština Raška - Kopaonik
Opština Raška - Kopaonik
Opština Raška, kanjon reke Samokovke -Kopaonik
Opština Raška, kanjon reke Samokovke -Kopaonik
Opština Raška - Kopaonik, Kadijevac
Opština Raška - Kopaonik, Kadijevac
Opština Raška - Kopaonik, Kadijevac
Opština Raška - Kopaonik, Đorov most
Opština Raška - Kopaonik, Đorov most
Pančićev vrh — pogled sa manastira Đurđevi stupovi
Hotel na Kopaoniku
Padine Kopaonika
Konaci
Prvobitni planinarski dom na Kopaoniku
Hotel na Kopaoniku
Bajkovita brda Kopaonika
Kopaonik
Detalj sa Kopa
Nebo
Žičara
Žičara Kop
Šuma na Kopaoniku
Pogled sa vrha planine

Vidi još

Reference

^ ^a ^b Marković, Dr Jovan Đ.; Pavlović, Dr Mila A. (1995). Geografske regije Jugoslavije (Srbija i Crna Gora). Beograd: SAVREMENA ADMINISTRACIJA. str. 139.
^ Radović, Jelena; Radović, Miladin (2005). Kopaonik : vodič (na jeziku: srpski). Kopaonik: Javno preduzeće Nacionalni park. ISBN 978-86-83249-01-5.
^ „Prirodne odlike”. Kopaonik - infoKOP (na jeziku: srpski). Pristupljeno 27. 12. 2017.
^ ^a ^b ^v Jelena i Miladin – Buda Radović, „Kopaonik: vodič“ (drugo izdanje), Kopaonik 2005. ISBN 86-83249-01-8
^ Miodrag Jemuović, „Kopaonik: turistički vodič“, Beograd 1992. ISBN 86-7041-016-8
^ "Politika", 21. nov. 1935
^ „Lepote Srbije - vodopadi za koje niste čule”. Arhivirano iz originala 13. 07. 2015. g. Pristupljeno 11. 07. 2015.

Literatura

Radović, Jelena; Radović, Miladin (2005). Kopaonik : vodič (na jeziku: srpski). Kopaonik: Javno preduzeće Nacionalni park. ISBN 978-86-83249-01-5.
Mala enciklopedija Prosveta (3 izd.). Beograd: Prosveta. 1985. ISBN 978-86-07-00001-2. Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
Marković, Jovan Đ. (1990). Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije. Sarajevo: Svjetlost. ISBN 978-86-01-02651-3.

Spoljašnje veze

Kopaonik InfoKop
Nacionalni park Kopaonik
Turistički centar Kopaonik
Kopaonik HopNaKop Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. oktobar 2018)

[коп-1] Marković, Dr Jovan Đ.; Pavlović, Dr Mila A. (1995). Geografske regije Jugoslavije (Srbija i Crna Gora). Beograd: SAVREMENA ADMINISTRACIJA. str. 139.

[БиЈ2-2] Radović, Jelena; Radović, Miladin (2005). Kopaonik : vodič (na jeziku: srpski). Kopaonik: Javno preduzeće Nacionalni park. ISBN 978-86-83249-01-5.

[НисДе-3] „Prirodne odlike”. Kopaonik - infoKOP (na jeziku: srpski). Pristupljeno 27. 12. 2017.

[БиЈ-4] v Jelena i Miladin – Buda Radović, „Kopaonik: vodič“ (drugo izdanje), Kopaonik 2005. ISBN 86-83249-01-8

[Јему-5] Miodrag Jemuović, „Kopaonik: turistički vodič“, Beograd 1992. ISBN 86-7041-016-8

[6] "Politika", 21. nov. 1935

[7] „Lepote Srbije - vodopadi za koje niste čule”. Arhivirano iz originala 13. 07. 2015. g. Pristupljeno 11. 07. 2015.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]