Википедија

Petar Stambolić

учесник НОБ и друштвено-политички радник СФРЈ и СР Србије

Petar Stambolić (Brezova, kod Ivanjice, 12. jul 1912 — Beograd, 21. septembar 2007) bio je učesnik Narodnooslobodilačke borbe, društveno-politički radnik SFRJ i SR Srbije, junak socijalističkog rada i narodni heroj Jugoslavije. Obavljao je najviše državne funkcije na republičkom i saveznom nivou i nalazio u najvišim partijskim organima. Od 1948. do 1953. godine bio je predsednik Vlade NR Srbije, od 1953. do 1957. i predsednik Narodne skupštine NR Srbije. Na funkciji predsednika Savezne narodne skupštine bio je od 1957. do 1963. U periodu od 1963. do 1967. obavljao je funkciju predsednika Saveznog izvršnog veća, a od 1982. do 1983. godine Predsedništva SFR Jugoslavije, čiji je član bio od 1974. do 1984. godine.

petar stambolić
Petar Stambolić, 1958. godine
Lični podaci
Datum rođenja(1912-07-12)12. jul 1912.
Mesto rođenjaBrezova, kod Ivanjice, Kraljevina Srbija
Datum smrti21. septembar 2007.(2007-09-21) (95 god.)
Mesto smrtiBeograd, Srbija
Profesijadruštveno-politički radnik
Porodica
SupružnikJudita Alargić-Stambolić
Delovanje
Član KPJ od1935.
Učešće u ratovimaNarodnooslobodilačka borba
SlužbaNOV i PO Jugoslavije
1941 — 1945.
Čingeneral-major u rezervi
U toku NOBkomandant Glavnog štaba NOV i PO Srbije
Predsednik Vlade NR Srbije
Period1948 — 1953.
PrethodnikBlagoje Nešković
NaslednikJovan Veselinov
Predsednik Narodne skupštine NR Srbije
Period1953 — 1957.
PrethodnikIsa Jovanović
NaslednikJovan Veselinov
Predsednik Savezne narodne skupštine
Period1957 — 1963.
PrethodnikMoša Pijade
NaslednikEdvard Kardelj
Predsednik Saveznog izvršnog veća
Period29. januar 1963 — 16. maj 1967.
PrethodnikJosip Broz Tito
NaslednikMika Špiljak
Predsednik Predsedništva SFRJ
Period15. maj 1982 — 15. maj 1983.
PrethodnikSergej Krajger
NaslednikMika Špiljak
Heroj
Narodni heroj od27. novembra 1953.
Odlikovanja
jugoslovenska odlikovanja:
Orden jugoslovenske velike zvezde Orden narodnog heroja Orden junaka socijalističkog rada
Orden narodnog oslobođenja Orden partizanske zvezde sa zlatnim vencem Orden zasluga za narod sa zlatnim vencem
Orden bratstva i jedinstva sa zlatnim vencem Orden za hrabrost Partizanska spomenica 1941.
inostrana odlikovanja:
Veliki krst - Orden Đorđa I (Grčka)

Biografija uredi

Rođen je u 12. jula 1912. godine u selu Brezova, kod Ivanjice. Osnovnu školu učio je u rodnom mestu, a gimnaziju u Ivanjici i Čačku. Redovne studije počeo je u Beogradu 1931. godine na Poljoprivredno-šumarskom fakultetu.

Odmah posle upisa na studije, uključio se u akcije revolucionarne studentske omladine Beogradskog univerziteta. Bio je jedan je od organizatora i rukovodilaca akcije studenata za pomoć političkim zatvorenicima, oktobra 1933. godine. Kao član Akcionog odbora stručnih studentskih udruženja, radio je na osnivanju stručnih studentskih udruženja i okupljanju studenata marksista. Tokom 1935. i 1936. godine bio je jedan od organizatora štrajkova i borbe revolucionarne studentske omladine za slobodu nauke i autonomiju Univerziteta, protiv nacionalističkih studentskih udruženja i dr.

Član Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ) postao je decembra 1933. godine, kada je postao i rukovodilac skojevske ćelije na Poljoprivredno-šumarskom fakultetu. Septembra 1934. je uključen u članstvo Univerzitetskog komiteta SKOJ-a, a krajem 1935. u članstvo Komunističke partije Jugoslavije (KPJ).

Pored rada u Beogradu, u vreme raspusta angažovao se i u radu sa srednjoškolskom i radničkom omladinom, u rodnom kraju. Godine 1937. je postao član Univerzitetskog komiteta KPJ, tada najjače partijske organizacije u Beogradu. Više puta je hapšen i proterivan iz Beograda.

Posle odsluženja vojnog roka, vratio se u Beograd i nastavio politički rad. Po zadatku Partije, od novembra 1937. do marta 1938. radio je kao partijski radnik u unutrašnjosti, uglavnom u centralnoj i zapadnoj Srbiji. Od sredine 1938, kao instruktor Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju, radio je pri Oblasnom komitetu KPJ za zapadnu Srbiju, početkom juna 1940. u Beogradu, kada je izabran za delegata za Petu zemaljsku konferenciju KPJ. Neposredno pred Aprilski rat 1941. godine radio je, kao instruktor Pokrajinskog komiteta, u Nišu i Valjevu.

Narodnooslobodilačka borba uredi

Posle okupacije Kraljevine Jugoslavije, u svojstvu instruktora PK radio je na organizovanju ustanka na području Jagodine i Smederevske Palanke, i na formiranju prvih partizanskih jedinica u centralnoj i zapadnoj Srbiji. U jesen 1941. godine je, u tada oslobođenom, Užicu radio na organizovanju organa narodne vlasti i bio izabran za prvog sekretara Glavnog narodnooslobodilačkog odbora za Srbiju.

Posle povlačenja Glavnine partizanskih snaga iz Srbije u Sandžak, decembra 1941. izabran je za člana Glavnog štaba NOP odreda Srbije. U Bosni se nalazio do kraja 1942, najpre u Štabu Druge proleterske udarne brigade, a od marta 1942. na političkom radu u Pokrajinskom komitetu KPJ za Bosnu i Hercegovinu. Krajem 1942, po zadatku CK KPJ, upućen je na partijski rad u Srbiju. Kratko vreme boravio je u Sremu, a zatim prešao u Beograd, gde je kao član Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju, radio na organizovanju i jačanju organizacija i rukovodstva KPJ i Narodnooslobodilačkog pokreta u Srbiji.

Na Drugom zasedanju AVNOJ-a u Jajcu, 29. novembra 1943. godine, izabran je za člana Predsedništva. U to vreme je, odlukom Vrhovnog štaba NOV i POJ, imenovan za komandanta Glavnog štaba NOV i PO Srbije. Početkom 1944. odlazi na slobodnu teritoriju južne Srbije, i preuzima dužnost komandanta Glavnog štaba, a zatim je izabran za sekretara Antifašističke skupštine narodnog oslobođenja Srbije (ASNOS).

Posleratni period uredi

Posle oslobođenja Jugoslavije, obavljao je najodgovornije partijske i državne dužnosti u Socijalističkoj Republici Srbiji i Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji. Nalazio se na funkcijama:

Od 1945. do 1967. biran je za poslanika Savezne skupštine SFRJ, a od 1946. do 1958. godine za poslanika Skupštine Socijalističke Republike Srbije. Od 1948. do 1953. godine bio je u dva saziva član Prezidijuma Narodne skupštine FNRJ. Biran je u republičko i savezno rukovodstvo Narodnog fronta Jugoslavije, odnosno SSRN, i u Predsedništvo Saveznog odbora Socijalističkog saveza radnog naroda Jugoslavije (SSRNJ).

Godine 1947, zajedno sa Stefanom Mitrovićem i Krstom Popivodom, bio je član jugoslovenske delegacije koju je prilikom posete Sovjetskom Savezu primio Mihail Suslov, nezvanični ideolog Komunističke partije Sovjetskog Saveza (KPSS).[1]

Sa pozicije predsednika Saveznog izvršnog veća (SIV) je, zajedno sa Kočom Popovićem, Saveznim sekretarom za inostrane poslove SFRJ i Veljkom Mićunovićem, ambasadorom SFRJ u SAD, 25. novembra 1963. godine bio član delegacije Jugoslavije na sahrani Džona F. Kenedija.[2]

Od 1948. do 1957. godine bio je politički sekretar Centralnog komiteta Saveza komunista Srbije. Tokom 1968. godine nalazio se na mestu predsednika CK SKS, kada ga decembra meseca menja Marko Nikezić. Član Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije bio je od Petog do Dvanaestog kongresa SKJ. U međuvremenu, biran je za člana Politbiroa CK KPJ, Izvršnog komiteta CK SKJ, Predsedništva SKJ i Predsedništva CK SKJ.

Za člana Predsedništva SFRJ izabran je 1974. godine, a potpredsednik Predsedništva SFRJ bio je od maja 1974. do maja 1975. godine. Maja 1979. godine, ponovo je izabran za člana Predsedništva SFRJ, a u periodu posle Titove smrti, od 1982. do 1983. obavljao je funkciju predsednika Predsedništva SFRJ. Biran je i za člana Saveta narodne odbrane i Saveta federacije.

Po isteku mandata člana Predsedništva SFRJ, 15. maja 1984. godine, Stambolić se povukao iz političkog života, i živeo povučeno sve do svoje smrti u Beogradu, 21. septembra 2007. godine. Kremiran je na Novom groblju u Beogradu, a sahranjen na groblju u rodnom selu Brezova, kod Ivanjice. Njegov sestrić bio je Ivan Stambolić (1936—2000), tragično preminuli predsednik SR Srbije.

Dobrica Ćosić je za Petra Stambolića pisao da je, uz Koču Popovića, bio najobrazovaniji među komunističkim zvaničnicima Srbije. On navodi i da je imao tolerancije i razumevanja za naučnike, akademike i umetnike.[3] Ćosić ga naziva velikim knezom srpske komunističke birokratije.[4]

Nosilac je Partizanske spomenice 1941. i drugih jugoslovenskih odlikovanja, među kojima su — Orden jugoslovenske velike zvezde, Orden junaka socijalističkog rada, Orden narodnog oslobođenja, Orden partizanske zvezde sa zlatnim vencem, Orden zasluga za narod sa zlatnom zvezdom, Orden bratstva i jedinstva sa zlatnim vencem i Orden za hrabrost. Ordenom narodnog heroja odlikovan je 27. novembra 1953. godine. Od inostranih odlikovanja, nosilac je Kraljevskog ordena Đorđa I u redu Velikog krsta Kraljevine Grčke.

Galerija uredi

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Marić 1987, str. 224.
  2. ^ „STATE FUNERAL OF PRESIDENT KENNEDY: WHITE HOUSE, POST FUNERAL RECEPTION”. jfklibrary.org. JFK library. 25. novembar 1963. Pristupljeno 12. mart 2022. 
  3. ^ Pavlović, Milivoje (2014). Ogledalo Dobrice Ćosića. Beograd: Novosti. str. 116. 
  4. ^ Pavlović, Milivoje (2014). Ogledalo Dobrice Ćosića. Beograd: Novosti. str. 116. 

Literatura uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Петар_Стамболић&oldid=27465088”