Википедија

Mustafa Golubić

српски и совјетски обавештајац, четник и политичар

Mustafa Golubić (rus. Мустафа Голубич; Stolac, 24. oktobar 1889 / 24. januar 1891 — Beograd, jul 1941) bio je srpski, a kasnije jugoslovenski, gerilac (četnik), revolucionar i obavještajac.

Mustafa Golubić
Mustafa Golubić u četničkoj uniformi tokom balkanskih ratova.
Lični podaci
Datum rođenja(1889-10-24)24. oktobar 1889. ili
(1891-01-24)24. januar 1891.
Mjesto rođenjaStolac, Kondominijum Bosna i Hercegovina, Austrougarska
Datum smrti29. jul 1941.
Mjesto smrtiBeograd, Okupirana Srbija
Uzrok smrtiStrijeljanje
UniverzitetUniverzitet u Beogradu
Porodica
RoditeljiMuhamed Golubić
Nura Golubić
Špijunska djelatnost
Godine službe1912—1918.
1923—1941.
Služba Kraljevina Srbija (1912—1918)
 Sovjetski Savez (1923—1941)
OperacijaBalkanski ratovi
Prvi svjetski rat
Drugi svjetski rat
NagradeMedalja za hrabrost

Po izbijanju balkanskih ratova, pridružio se četničkom odredu Vojislava Tankosića. Tokom Prvog svjetskog rata pridružio se Srpskoj vojsci, kasnije je otputovao u Rusiju, kako bi okupio regrute za Balkanski front. Nakon što je Srbija bila primorana na povlačenje uslijed zajedničke invazije Austrougarske, Njemačke i Bugarske 1915, Golubić se zajedno sa ostatkom Srpske vojske povukao na grčko ostrvo Krf, gdje je kovao zavjeru za ubistvo njemačkog cara Vilhelma II, uz očigledno odobrenje Dragutina Dimitrijevića Apisa, načelnika srpske vojne obavještajne službe.

Nakon što je otputovao u Francusku radi sprovođenja plana, Golubića su uhapsile francuske vlasti i deportovale ga na Krf, gdje je zatraženo da svjedoči protiv Dimitrijevića, koji je od tada bio u pritvoru pod optužbom da je kovao zavjeru protiv regenta prijestolonasljednika Aleksandra Karađorđevića. Nakon toga se preselio u Francusku, gdje je proveo ostatak rata.

Nakon što je navodno prijetio smrću Aleksandru, preselio se u Beč 1920, gdje je 1923. počeo da piše publikaciju koja je povezana sa Sovjetskim Savezom. Kasnije su ga Sovjeti regrutovali kao agenta i vršio je atentate na sovjetske protivnike u inostranstvu u ime NKVD-a. Golubić se po tajnom zadatku vratio u Kraljevinu Jugoslaviju 1941. godine. Nakon invazije sila Osovine i okupacije Jugoslavije, uhapsili su ga Nijemci i na kraju ubili, nakon što je odbio da otkrije osjetljive informacije pod mučenjem.

Biografija

Mladost i školovanje

Mustafa Golubić je rođen u Stolu, gradu u jugozapadnoj Hercegovini.[1] Datum njegovog rođenja varira u zavisnosti od izvora. Po nekim podacima, rođen je 24. oktobra 1889. godine.[2] Drugi izvori kao datum rođenja navode 24. januar 1891. godine. Njegov otac Muhamed bio je zanatlija, a majka Nura je bila domaćica.[1] Roditelji su mu bili muslimani,[3] dok se sam Mustafa izjašnjavao kao Srbin.[4]

Golubić je osnovno obrazovanje završio u rodnom mjestu, a radi srednjeg obrazovanja se preselio u Sarajevo. U Beograd se preselio 1908, gdje je studirao pravo na Beogradskom univerzitetu.[5] Pojedini Golubićevi školski drugovi i savremenici su kasnije pričali da ga je u mladosti regrutovala Ohrana, ruska tajna policija. Istoričar Vladimir Dedijer je kasnije konsultovao zapise Huverovog instituta u pokušaju da provjeri ove tvrdnje, ali bezuspješno.[6] Golubić se pridružio Mladoj Bosni, multietničkoj omladinskoj organizaciji, koja se zalagala za prestanak austrougarske okupacije Bosne i Hercegovine i njeno ujedinjenje sa Srbijom ili zajedničkom južnoslovenskom državom. Organizacija je među članovima pretežno imala Srbe, ali i Muslimane i Hrvate.[4]

Balkanski ratovi i Prvi svjetski rat

 
Četnici Vojislava Tankosića poziraju za grupnu fotografiju tokom balkanskih ratova; u srednjem redu se vidi Golubić, drugi slijeva.

Po izbijanju Prvog balkanskog rata 1912, Golubić se pridružio dobrovoljačkom četničkom odredu majora Vojislava Tankosića.[5] Tokom obuke Tankosić je naredio Golubiću i ostalim dobrovoljcima da skoče u Savu sa željezničkog mosta, „samo da vidim da li ćete ispuniti sve moje naredbe”.[7]

Po završetku rata, Golubić se odselio u francuski grad Tuluz, gdje je nastavio studije.[5] Tamo se 14. januara 1914. sastao sa članovima Mlade Bosne, Vladimirom Gaćinovićem i Muhamedom Mehmedbašićem, radi planiranja atentata na austrougarskog guvernera Bosne i Hercegovine Oskara Poćoreka, ali zavjera nije uspjela.[8] Nakon atentata na austrougarskog prijestolonasljednika i nadvojvodu Franca Ferdinanda, 28. juna 1914. kojeg je izvršio mladobosanac Gavrilo Princip, Golubić se vratio u Srbiju, gdje ponovo stupio u Tankosićeve četnike. Ubrzo je prekomandovan u bosanski bataljon Užičke vojske, koji je bio pod zapovjedništvom generala Ilije Gojkovića, a načelnik Štaba bio je Dragutin Dimitrijević Apis, ujedno i načelnik srpske vojne obavještajna službe. Golubić je stigao sa pismom preporuke koje je potpisao akademik Jevto Dedijer. Početkom 1915. godine, Golubić je otputovao u Rusiju, u misiju okupljanja dobrovoljaca za Srpsku vojsku. U Srbiju se vratio u septembru iste godine, neposredno prije zajedničke invazije Austrougarske, Njemačke i Bugarske na zemlju, koja je primorala Srpsku vojsku i veći dio civilnog stanovništva na povlačenje preko Albanije do grčkog ostrva Krf.[5]

Nakon povlačenja, Golubić je prišao Dimitrijeviću sa idejom da preko Švajcarske ilegalno uđe u Njemačku i izvrši atentat na njemačkog cara Vilhelma II. Dimitrijević je očigledno odobrio plan.[9] Golubić je potom otputovao u Francusku, gdje je uhapšen i pritvoren u Tulonu.[5] U međuvremenu, Dimitrijevića je uhapsila srpska vojna policija. Oba hapšenja su praktično okončala zavjeru protiv Vilhelma II.[9] Golubić je kasnije deportovan na Krf na zahtjev srpskih vlasti.[5] Od njega je zatraženo da svjedoči protiv Dimitrijevića, koji je bio optužen za zavjeru protiv prijestonasljednika Aleksandra. Uprkos mučenju kojem je bio izložen, Golubić je odbio da govori.[10] Dimitrijević je strijeljan poslije montiranog procesa u Solunu, u junu 1917, a Golubić je pušten na slobodu, poslije čega je napustio Krf i preko Italije otišao u Francusku, gdje je živio do kraja rata.[5]

Međuratni period

Po povratku u Srbiju, koja se u međuvremenu ujedinila sa ostalim južnoslovenskim zemljama na zapadnom Balkanu u Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca, Golubić je odmah uhapšen i zatvoren u manastiru Rakovica. Ubrzo nakon toga, prognan je u Stolac i stavljen pod stalni policijski nadzor. Pošto je optužen za prijetnje smrću prijestolonasljedniku Aleksandru, Golubić je krajem 1920. napustio zemlju i preselio se u Beč. Nakon toga je preživio pokušaj atentata, a kada su mu austrijske vlasti ukinule vizu za privremeni boravak, preselio se u Prag. Sljedeće godine se ilegalno vratio u Austriju i ponovo doselio u Beč. Ubrzo po povratku, pridružio se Komunističkoj partiji Jugoslavije (KPJ). Između 1923. i 1927. pisao je za bečku publikaciju La Fédération balkanique pod pseudonimom Nikola Nenadović.[5] Publikacija je bila neposredno podređena sovjetskim obavještajnim službama. Za to vrijeme, sarađivao je sa visokim sovjetskim agentima, Labudom Kusovcem i Pavlom Bastajićem.[11] Golubić je u jednom od svojih članaka za La Fédération balkanique tvrdio da je Dimitrijević organizovao i finansirao atentat na Franca Ferdinanda uz znanje i odobrenje ruskog diplomate Nikolaja Hartviga, ruskog vojnog atašea Viktora Artamonova, srpskog političara i premijera Nikole Pašića i prijestolonasljednika Aleksandra. Opisujući te tvrdnje kao neutemeljene, Dedijer zaključuje da je Golubić to izrekao „u duhu osvete” prema Aleksandru, koji ga je protjerao iz zemlje.[12]

Golubić se 1927. preselio u Moskvu, gdje je stupio u Objedinjenu državnu političku upravu (rus. Объединённое государственное политическое управление, ОГПУ), koja je kasnije preimenovana u Narodni komesarijat unutrašnjih poslova (rus. Народный комиссариат внутренних дел, НКВД).[5] Pored drugih Jugoslovena, kao što su Vlajko Begović i Mirko Marković, Golubić je igrao ključnu ulogu u tajnim nastojanjima Sovjetskog Saveza ka pokretanju „svjetske revolucije”. U tom svojstvu učestvovao je u nebrojenim atentatima na političke protivnike Sovjetskog Saveza u inostranstvu.[13] Zadaci su ga odveli u Francusku, Španiju, Kinu, Japan i Sjevernu Ameriku. Golubić je na kraju stekao čin pukovnika NKVD.[5] Tajna priroda Golubićevog djelovanja dovela ga je do toga da je među međuratnim jugoslovenskim komunistima stekao gotovo legendarnu reputaciju. Njegovi podvizi postali su tema brojnih priča, čiju je autentičnost teško, ako ne i nemoguće, utvrditi.[14] Golubić je bio jedan od rijetkih Jugoslovena koji su živjeli u Sovjetskom Savezu i preživjeli Veliku čistku. Od oko 900 jugoslovenskih komunista koji su živjeli u zemlji od 1936. do 1937, najmanje 800 je uhapšeno, a samo četrdeset je preživjelo gulage.[15]

Drugi svjetski rat i smrt

 
Golubić je ubijen u današnjem Pionirskom parku u Beogradu.

U međuratnom periodu, Golubićev nećak Meho bio je aktivni komunistički agitator u Jugoslaviji.[16] Golubić je u Jugoslaviju ilegalno ušao 1940. godine.[5] Tako je postao jedan od glavnih sovjetskih agenata u zemlji.[4] Golubić je zatim stupio u kontakt sa Dragišom Vasićem i Mladenom Žujovićem, koji će zajedno sa Stevanom Moljevićem postati glavni savjetnici Dragoljuba Mihailovića, vođe Jugoslovenske vojske u otadžbini.[17] Golubićevo vrijeme u Jugoslaviji obilježili su česti sukobi sa KPJ. Prema Milovanu Đilasu, Golubić je bio neprijateljski nastrojen prema Centralnom komitetu KPJ, tvrdeći da je „sastavljen od trockista”. Đilas je, zajedno sa Aleksandrom Rankovićem, sumnjičio i samog Golubića da je trockista i bojao se da u Moskvi širi dezinformacije o djelatnosti CK. Prema Đilasu, Ranković i on su bili spremni da ubiju Golubića, ali im je Josip Broz Tito, generalni sekretar KPJ, rekao da odustanu, koji je Golubića identifikovao kao agenta na „specijalnom zadatku” i naredio da ga ostave na miru.[14]

Eksplozija u Smederevskoj tvrđavi 5. juna 1941. raznijela je njemačko skladište municije i samu tvrđavu, nekoliko stotina stanovnika je poginulo, a veći dio grada je ostao u ruševinama. Spekuliše se da su eksploziju možda izazvali komunistički saboteri sa čelu sa Golubićem.[18] Golubić je sutradan uhapšen u kući advokata Tihomira Višnjevića u zajedničkoj akciji Ziherhajtsdinsta (bezbjedonosna služba) i Ziherhajtspolicaja (bezbjednosna policija). Golubić je koristio pseudonim Luka Samardžić. Nakon toga je stavljen u pritvor Gestapoa, koji ga je mučio. Prema ratnom izvještaču Simi Simiću, koji je bio zatvoren zajedno sa Golubićem, bio je izložen tolikoj torturi da mu je lice pomodrilo, a mokraća ispunjena krvlju.[5] Golubić je odlučno odbijao da Gestapou oda bilo kakve informacije.[19] U julu, poslije višenedjeljnog mučenja, Golubić je odveden u Dvorsku baštu u centru Beograda (današnji Pionirski park) i tu je strijeljan.[5] Prema pojedinim podacima, kao datum streljana navodi se 29. jul 1941. godine.[20]

Nasljeđe

 
Spomen-ploča na Novom groblju u Beogradu

Poslije Golubićeve smrti, jugoslovenski partizani su imenovali četu po njemu; četu su prvenstveno činili borci iz redova Muslimana.[21] Nakon rata, jedna ulica u Sarajevu je dobila naziv po njemu.[22]

Sredinom osamdesetih godina, jugoslovenski i bosanskohercegovački dramaturg Sead Trhulj napisao je pozorišnu predstavu o Golubićevom životu.[23] Tokom Rata u Bosni i Hercegovini, Sarajevsku ulicu koja je dobila ime po Golubiću, gradske vlasti su preimenovale zbog Golubićevih političkih stavova, koja su doživljavani kao prosrpski.[24]

Golubića tumači Goran Bogdan u televizijskoj seriji Senke nad Balkanom.[25]

Vidi još

Reference

  1. ^ a b Ćirković 2009, str. 127.
  2. ^ Paunović 1998, str. 53.
  3. ^ Hajdarpasic 2015, str. 245, note 58.
  4. ^ a b v Hoare 2007, str. 89.
  5. ^ a b v g d đ e ž z i j k l Ćirković 2009, str. 128.
  6. ^ Dedijer 1966, str. 435.
  7. ^ Dedijer 1966, str. 289.
  8. ^ Albertini 1952, str. 75–78.
  9. ^ a b Dedijer 1966, str. 425.
  10. ^ Dedijer 1966, str. 397.
  11. ^ Banac 1988, str. 67–68, note 47.
  12. ^ Dedijer 1966, str. 433.
  13. ^ Popov 2000, str. 92–93.
  14. ^ a b Djilas 1973, str. 375–376.
  15. ^ Banac 1988, str. 67.
  16. ^ Hoare 2006, str. 57.
  17. ^ Tomasevich 1975, str. 389.
  18. ^ Nikolić 2019.
  19. ^ Clissold 1975, str. 94.
  20. ^ Lažetić.
  21. ^ Hoare 2013, str. 74.
  22. ^ Greble 2011, str. 48.
  23. ^ Tasic 2020, str. 176.
  24. ^ Maček 2009, str. 141, 229, note 1.
  25. ^ Jovanović 2017.

Literatura

Dodatna literatura

Spoljašnje veze

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Мустафа_Голубић&oldid=28506280”