Википедија:Sjajni članci/Oktobar
Izabrane godišnjice za oktobar
uredi
IČ-Stepa Stepanović
Stepan Stepanović Stepa (Kumodraž kod Beograda, 28. februar/11. mart 1856 — Čačak, 27. april 1929) bio je srpski i jugoslovenski vojvoda (feldmaršal).
Učesnik je srpsko-turskih ratova (1876—1878), kao pitomac-narednik, kasnije potporučnik. U periodu između bitaka na Slivnici i kod Kumanova obavljao je dužnosti komandanta bataljona, puka, brigade, divizije i pomoćnika načelnika Glavnog đeneralštaba. Dva puta bio je i ministar vojni. U tom periodu Srpska vojska je u organizacionom, stručnom, materijalnom i moralnom pogledu bila dobro pripremljena za predstojeće ratove. U Prvom balkanskom ratu (1912—1913) Stepa Stepanović je komandovao Drugom armijom.
U Drugom balkanskom ratu, armija pod Stepinom komandom požrtvovano je branila nišavsku zonu sa utvrđenim logorom u Pirotu. Kada je počeo Prvi svetski rat, kao zastupnik odsutnog načelnika Štaba Vrhovne komande Radomira Putnika, rukovodio je mobilizacijom i koncentracijom Srpske vojske. Posle Putnikovog povratka u zemlju, ponovo preuzima dužnost komandanta Druge armije i sa njenim glavnim snagama izvodi marš-manevar preko Koceljeve i Tekeriša. U noćnom napadu, na istočnim padinama Cera, porazio je 21. diviziju austrougarskog 8. korpusa čime je omogućio pobedu Srba u Cerskoj bici. Za tu savezničku pobedu nad Centralnim silama, 20. avgusta 1914. godine, unapređen je u čin vojvode (feldmaršala). Njegova armija je u bici na Drini požrtvovano branila Mačvu. U Kolubarskoj bici (od 16. novembra do 15. decembra 1914), Druga armija je na desnoj obali Kolubare najpre zaustavila neprijateljski napad, a zatim učestvovala u manevarskim poduhvatima vojvode Radomira Putnika i generala Živojina Mišića, što je dovelo do sloma austrougarske Balkanske vojske.
→ {{IČ-Stepa Stepanović}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Mihajlo Pupin
Mihajlo Idvorski Pupin (9. oktobar 1854 — 12. mart 1935) bio je srpski i američki naučnik, pronalazač, profesor na Univerzitetu Kolumbija, nosilac jugoslovenskog odlikovanja Beli orao Prvog reda i počasni konzul Srbije u SAD.
Rođen je u selu Idvor (danas u opštini Kovačica) u Banatu (tada Austrijsko carstvo, danas Srbija). Otac mu se zvao Konstantin, a majka Olimpijada. Po odlasku u Ameriku, dodao je svom prezimenu i reč „Idvorski“ (engl. Michael Idvorsky Pupin), čime je naglasio svoje poreklo. Imao je četvoricu braće i pet sestara. Bio je i jedan od osnivača i dugogodišnji predsednik Srpskog narodnog saveza u Americi. Takođe je dobio i Pulicerovu nagradu (1924) za autobiografsko delo „Sa pašnjaka do naučenjaka“ (engl. From immigrant to inventor). Pupin je tokom svog naučnog i eksperimentalnog rada dao značajne zaključke važne za polja višestruke telegrafije, bežične telegrafije i telefonije, potom rentgenologije, a ima i velikih zasluga za razvoj elektrotehnike. Takođe je zaslužan i za pronalazak Pupinovih kalemova. Dobitnik je mnogih naučnih nagrada i medalja, bio je član Američke akademije nauka, Srpske kraljevske akademije i počasni doktor 18 univerziteta.
→ {{IČ-Mihajlo Pupin}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Versajski dvorac
Versajski dvorac (franc. Château de Versailles, Palais et parc de Versailles) je bila rezidencija francuskih kraljeva Luja XIV, Luja XV i Luja XVI. Smeštena je kod grada Versaja, jugozapadno od Pariza. Ovaj dvorac-spomenik je čuven u svetu po svojoj lepoti, kao i po značajnim događajima koji su se tu odigrali. Kraljevi su sa svojim dvorjanima bili stanovnici dvorca od 1682. do 1789, sa izuzetkom nekoliko godina u periodu regentstva Filipa, vojvode Orlenskog (1715—1723). Versaj je postao simbol vrhunca francuske monarhije.
Dvorac Versaj je nastao kao lovački dvorac Luja XIII, koji su od 1661. značajno dogradile arhitekte Luja XIV: Luj le Vo, Fransoa Dorbej, Žil Arden-Mansar i Rober de Kot. Unutrašnju dekoraciju je dizajnirao Šarl Lebren, a parkove Andre le Notr. Unutar zidina Versaja može stati oko 6.000 ljudi, a dvorac ukrašavaju mnogobrojne fontane i predivno zelenilo. Površina dvorca je 67.000 m2, a u njemu se nalazi oko 2.000 umetničko-istorijskih predmeta. Park dvorca Versaja prostire se na 815 hektara (8000 pre revolucije), od čega su 93 hektara vrtovi. On obuhvata više objekata i lokacija kao što su veliki i mali Trijanon, kraljičino selo, veliki i mali kanal, menažerija, oranžerija i Švajcarsko jezero.
→ {{IČ-Versajski dvorac}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Jovan Cvijić
Jovan Cvijić (Loznica, 11. oktobar 1865 — Beograd, 16. januar 1927) bio je srpski naučnik, osnivač Srpskog geografskog društva, predsednik Srpske kraljevske akademije profesor i rektor Beogradskog univerziteta, počasni doktor Univerziteta Sorbone i Karlovog univerziteta u Pragu. Od osnivanja Beogradskog univerziteta 12. oktobra 1905, postao je jedan od osam prvih redovnih profesora na Univerzitetu.
Cvijić je počeo da se bavi naukom još kao student Velike škole i tada je nastao njegov rad Prilog geografskoj terminologiji našoj, a nastavio kao srednjoškolski profesor i bečki student proučavajući kraške pojave u istočnoj Srbiji, Istri i Jadranskom primorju. Na osnovu tih proučavanja napisao je više radova kao i svoju doktorsku disertaciju. Čitav život posvetio je proučavanju Srbije i Balkanskog poluostrva putujući skoro svake godine po Balkanu. Tokom života, odnosno za preko trideset godina intenzivnog naučnog rada, objavio je par stotina naučnih radova. Jedno od najvažnijih dela je „Balkansko poluostrvo“.
Bavio se podjednako društvenom i fizičkom geografijom, geomorfologijom, etnografijom, geologijom, antropologijom i istorijom. Smatra se utemeljivačem srpske geografije.
→ {{IČ-Jovan Cvijić}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Niš
Niš je najveći grad u jugoistočnoj Srbiji i sedište Nišavskog upravnog okruga. Na području Grada Niša je, prema popisu iz 2011, živelo 260.237 stanovnika, dok je u samom naseljenom mestu živelo 183.164 stanovnika, pa je tako po broju stanovnika Niš treći grad po veličini u Srbiji. Nalazi se 237 kilometara jugoistočno od Beograda na reci Nišavi, nedaleko od njenog ušća u Južnu Moravu. Grad Niš zauzima površinu od oko 596,73 km2, uključujući Nišku Banju i 68 prigradskih naselja. Grad Niš je od 2004. administrativno podeljen na pet gradskih opština: Medijana, Palilula, Pantelej, Crveni Krst i Niška Banja. Saobraćajna infrastruktura na teritoriji Niša ga čini raskrsnicom kopnenog i vazdušnog saobraćaja Balkana.
Niš je bio administrativni, vojni i trgovinski centar različitih država i carstava. Na prostoru današnjeg Niša, u antičkom gradu Naisu rođeni su rimski carevi Konstantin Veliki i Konstancije III. Geografski položaj Niša učinio ga je strateški važnim i time primamljivim gradom za mnoge osvajače. Tokom istorije, teritorijom na kojoj se današnji grad nalazi prošli su Dardanci, Tračani, Iliri, Kelti, Rimljani, Huni, Avari, a zatim i Vizantinci, Srbi, Bugari i Osmanlije. U više navrata grad su zauzimali Mađari i Austrijanci. Od Turaka je oslobođen 1878. godine i od tada se ponovo nalazi u sastavu Srbije, s kratkim prekidima u toku okupacije tokom Prvog i Drugog svetskog rata. Uticaj različitih kultura primećuje se u nasleđu grada, pre svega u njegovoj arhitektonskoj raznovrsnosti.
→ {{IČ-Niš}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Avion Rafal
Rafal (franc. Rafale) francuski je višenamenski dvomotorni borbeni avion. Razvio ga je i proizvodi Marsel Daso, zajedno sa svojim tradicionalnim kooperantima. Koncepcijski, ovaj avion se zasniva na aerodinamičkoj šemi delta krila, blisko spregnutog sa kanarom (franc. canard).
Rafal treba da bude oslonac francuskog nacionalnog vazduhoplovstva i ratne mornarice, kao i inostranih tradicionalnih korisnika borbenih aviona Marsel Daso, za dejstva sa kopna i mora, u periodu do 2040. godine. Namenjen je da ravnopravno izvršava zadatke protivvazduhoplovne odbrane, premoći u vazdušnom prostoru i dejstva vazduh-zemlja i vazduh-more. Za razliku od švedskog Gripena, Rafal je potpuno nacionalni program. Francuska odluka o programu Rafala je bila zasnovana na interesu da samostalno integrišu svoje nove tehnologije u napredni avion, koji će im u narednom periodu zameniti postojeće Miraž F-1, Super Etandar, Miraž 2000, F-8 Krusejder i SEPECAT Jaguar.
Program je počeo sa integracijom novih tehnologija u eksperimentalni avion, tzv. demonstrator novih tehnologija (ACX). Iz njega je proizašao prototipski razvoj i serijska proizvodnja aviona Rafal, u više varijanti. Rafal je uveden u operativnu upotrebu u Francuskoj, a uvođenje u operativnu upotrebu ozbiljno razmatraju i Brazil, Indija, Grčka, Švajcarska, Libija, Ujedinjeni Arapski Emirati, Kuvajt i Katar.
→ {{IČ-Avion Rafal}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Geografija Hrvatske
Hrvatska se nalazi u jugoistočnoj Evropi na Balkanskom poluostrvu. Teritorija Hrvatske zauzima 56.594 km2, a pored toga oko 32.068 km2 na moru. Njen oblik podseća na potkovicu, a graniči se sa Slovenijom na severozapadu, Mađarskom na severu, Srbijom na istoku, Crnom Gorom na jugu, Bosnom i Hercegovinom duž reke Save i Dinarskog planinskog masiva i Italijom preko Jadranskog mora. Mali deo teritorije oko grada Dubrovnika Hrvatske je odvojen od matice delom kojim Bosna i Hercegovina izlazi na Jadran, gde je grad Neum.
Ukupna dužina kopnenih granica Hrvatske je 2.197 km, od toga je granica sa Bosnom i Hercegovinom 932 km, 670 km sa Slovenijom, 329 km sa Mađarskom, 241 km sa Srbijom i 25 km sa Crnom Gorom. Na severnom Jadranu dodiruju se teritorijalne vode Hrvatske i Italije. Dužina jadranske obale je 1.778 km (računajući ostrva 6.176 km).
Prema klimi i reljefu, Hrvatska se može podeliti u tri celine: kontinentalnu, dinarsku i jadransku. Panonska Hrvatska zauzima jugozapadni deo Panonske nizije, prošaran niskim planinama i rekama Savom, Dravom i Dunavom. U ovom delu zemlje vlada umerena konitinentalna klima. Ova oblast se može dalje podeliti na severnu Hrvatsku i Slavoniju.
→ {{IČ-Geografija Hrvatske}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Mrkonjić Grad
Mrkonjić Grad je gradsko naselje i sjedište istoimene opštine u zapadnom dijelu Republike Srpske i BiH. Prema preliminarnim podacima popisa stanovništva 2013. godine, u naseljenom mjestu Mrkonjić Grad ukupno je popisano 7.915 lica.
Nalazi se u geografskoj oblasti Bosanska Krajina. Mrkonjić Grad se graniči sa opštinama Banja Luka, Kneževo, Jezero, Šipovo, Glamoč i Ribnik. Područje opštine obuhvata 68.455 hektara površine i leži na prosječno 591 metar nadmorske visine. U današnje vrijeme ovdje živi oko 21.000 stanovnika, među kojima Srbi čine potpunu većinu.
Osnovna odlika konfiguracije terena opštine je naglašena reljefnost, jer najveći dio pripada brdsko-planinskom prostoru. Naime, Mrkonjić Grad je sa svih strana okružen planinama: Lisina, Dimitor, Čemernica, Manjača i Ovčara. Zastupljena je umjereno kontinentalna klima, a prosječna godišnja temperatura iznosi 9°C. Saobraćajnu mrežu čine magistralne i regionalne saobraćajnice, koje dopunjuje mreža lokalnih puteva.
Ono što se veže za ovu opštinu je Prvo zasjedanje ZAVNOBiH-a 25. novembra 1943. kada je SR Bosna i Hercegovina proglašena republikom Srba, Hrvata i Muslimana. Taj datum se u pojedinim dijelovima Federacije BiH obilježava kao Dan državnosti.
Privredno, ovo je kraj rudnih nalazišta gvožđa i bakra, razvijenog zanatstva, bogatih šumskih površina itd.
→ {{IČ-Mrkonjić Grad}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Odžaci
Odžaci su gradsko naselje u Srbiji, središte i administrativni centar istoimene opštine, koju pored Odžaka čine još osam naselja. Grad se nalazi u Zapadnobačkom okrugu, na zapadu Vojvodine, u Panonskoj ravnici. Odžaci su najveće naselje u opštini po površini i broju stanovnika. Prema popisu stanovništva iz 2011. godine grad ima 9021 stanovnika. Većinsko stanovništvo čine Srbi. U odnosu na popis iz 2002. godine broj stanovnika je u padu.
Ime Odžaci je množina reči „odžak“, koja je u srpski jezik došla iz turskog jezika (u srpskom jeziku se kao alternativa upotrebljava i reč dimnjak). U turskoj vojnoj terminologiji, reč označava vojnu posadu. Pored ove teorije postoji i teorija da su Odžaci dobili ime po bosanskom mestu Odžak ili po tome što su odžaci virili iz zemunica i mogli su se videti izdaleka.
1389. godine selo je evidentirano u zemljišnim knjigama kao Odos ili Hodos. Odžaci se prvi put pominju 1389. u zemljišnim knjigama kao Odos ili Hodos. Kasnije 1522. godine selo se pominje kao Kéménd. Odžaci se 1579. godine pominju i pod turskim imenom Tatar Ocak. Zabeleženo je da su tada imali dvadeset i osam domova, od čega dvanaest muslimanskih. Odžaci su dugo vremena bili centar kudelje, zbog čega su dobili naziv Hanfhausen, Kuća konoplje. Zbog brojnih kolonizacija koje su se desile na prostoru današnjeg grada, Odžaci imaju uticaj raznih kultura. Danas Odžaci više nisu veliki industrijski centar. Grad je danas domaćin mnogih međunarodnih i domaćih privrednih, kulturnih i sportskih manifestacija.
→ {{IČ-Odžaci}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Veliki Novgorod
Veliki Novgorod (rus. Великий Новгород, do 1999. samo Novgorod) grad je na severozapadu evropskog dela Ruske Federacije. Nalazi se u centralnim delovima Novgorodske oblasti čiji je ujedno i administrativni centar, na obalama reke Volhov (otoke jezera Iljmenj). Gradska teritorija obuhvata površinu od 90,08 km², a na tom području je prema procenama nacionalne statističke službe Rusije za 2014. živeo 219.971 stanovnik, ili oko trećina od ukupne populacije Novgorodske oblasti. Prema broju stanovnika Novgorod se nalazi na 90. mestu u Rusiji.
Područje oko grada Novgoroda se smatra jednim od jezgara prvobitne ruske države, a osnivačem grada smatra se varjaški vojskovođa Rjurik, začetnik dinastije Rjurikoviča (još 862. godine). Novgorod se već 859. godine, u Sofijskom letopisu, spominje kao centar Novgorodske zemlje. Srednjovekovna Novgorodska republika koja je na vrhuncu svoje moći obuhvatala gotovo celokupno područje današnje severozapadne Rusije smatra se prvom demokratskom slovenskom zemljom kojom je upravljalo izabrano veće. Tokom celog srednjeg veka grad Novgorod je bio jedan od najvažnijih kulturnih i političkih centara ruskih zemalja. Sve do 1478. bio je poznat pod imenom Gospodin Veliki Novgorod. Od 1944. i osnivanja Novgorodske oblasti, grad Novgorod je ujedno i njen administrativni centar. Godine 2009. gradske vlasti su službeno obeležile 1150. godišnjicu od osnivanja grada.
Istorijski spomenici Novgoroda i okoline koji se nalaze u samom središtu grada na području Novgorodskog kremlja od 1992. godine nalaze se na Uneskovoj listi svetske baštine. Od oktobra 2008. nosi jedno od najvažnijih ruskih priznanja, titulu Grada vojničke slave.
→ {{IČ-Veliki Novgorod}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Hilari Klinton
Hilari Dajana Rodam Klinton (engl. Hillary Diane Rodham Clinton, IPA: /ˈhɪ.lə.ɹi daɪ.ˈæn ˈrɒ.dəm ˈklɪn.tən/; Čikago, 26. oktobar 1947) američka je političarka. Funkciju 67. državne sekretarke SAD obavljala je 2009—2013, senatorka SAD iz Njujorka bila je 2001—2009, prva dama SAD za vreme mandata Bila Klintona 1993—2001, te prva dama Arkanzasa 1979—1981. i 1983—1992. godine.
Uspešno se bavila advokaturom. Kao prva dama Arkanzasa (1979—1981, 1983—1992), vodila je radnu grupu za reformu javnog školstva Arkanzasa. U ulozi prve dame Klintonova se zalagala za usvajanje neuspešne inicijative Plan Klintonine zdravstvene zaštite iz 1993. Na Konferenciji UN za žene 1995. u Pekingu, Klintonova je u tada kontroverznom i uticajnom govoru izjavila da su „ljudska prava ženska prava i ženska prava ljudska prava”. U braku je 1998. prebrodila skandal s Monikom Levinski. Klintonova je 2000. izabrana kao prva žena na funkciju senatora savezne države Njujork. Nakon Napada na STC, podržala je Rat u Avganistanu. Glasala je protiv Buševih poreskih olakšica. Na mesto senatorke ponovo je izabrana 2006. godine. Na izborima 2008. stranačku (demokratsku) nominaciju izgubila je od Baraka Obame.
Kao državna sekretarka u Obaminoj administraciji 2009—2013. godine, Klintonova je reagovala na stanje vezano za Arapsko proleće, pri čemu se zalagala za vojnu intervenciju NATO-a u Libiji. Pomogla je u organizovanju diplomatske izolacije i međunarodnog sankcijskog režima protiv Irana. Napušta Obaminu administraciju na kraju njegovog prvog mandata, piše svoju petu knjigu i počinje da drži plaćene govore pre objavljivanja svoje druge predsedničke kandidature, sada za izbore 2016. Postala je prvi ženski kandidat nominovan za predsednika od strane velike američke partije.
→ {{IČ-Hilari Klinton}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Niška Banja
Niška Banja je gradsko naselje u gradskoj opštini Niška Banja na području grada Niša u Nišavskom okrugu. Prema prvim rezultatima popisa iz 2011. u banji je živelo 4.108 stanovnika, prema popisu iz 2002. 4.437 stanovnika, a prema popisu iz 1991. 4.179 stanovnika. Spada u II grupu najrazvijenijih banja Srbije zajedno sa Koviljačom, Bukovičkom Banjom i Mataruškom Banjom, koje pojedinačno gledano ostvaruju preko 100.000 noćenja godišnje.
Prirodni lekoviti faktori u Niškoj Banji su blaga, umereno-kontinentalna klima, termomineralne vode, prirodno mineralno blato i lekoviti gasovi. Lekovite vode, koje izviru sa pet izvora („Glavno vrelo”, „Suva banja”, „Školska česma”, „Banjica” i „Pasjača”), pripadaju grupi zemnoalkalnih homeotermi (36—38 °C), blago mineralizovanih, slabo radioaktivnih sa kapacitetom od 56 litara u sekundi.
Niška Banja se nalazi na jugoistoku Srbije, pored magistralnog pravca Beograd—Niš—Sofija—Istanbul (ili Nišavsko-maričke magistrale), udaljena 10 km od Niša i 250 km od Beograda. Leži na geotektonskoj granici kristalaste rodopske mase i krečnjačkih planina istočne Srbije, i spoju velikih udolina Balkanskog poluostrva. Površina prostora na kome je smeštena Niška Banja iznosi 6,43 km2. Banjska infrastruktura razmeštena je na širokoj i blago nagnutoj terasi (nastaloj tokom geološke prošlosti, akumulacijom bigra i radom fluvijalnog i denudacionog procesa) u podnožju krečnjačkog brega Koritnjaka koji se dosta strmo uzdiže iznad Niške Banje.
→ {{IČ-Niška Banja}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)
IČ-Johan Sebastijan Bah
Johan Sebastijan Bah (nem. Johann Sebastian Bach; Ajzenah, 21. mart 1685 — Lajpcig, 28. jul 1750) bio je nemački kompozitor, orguljaš i čembalista iz doba baroka, široko priznat kao jedan od najvećih kompozitora i stubova univerzalne kulture. Njegova dela su zapažena zbog intelektualne dubine, tehničkog savršenstva i umetničke lepote.
Potiče iz jedne od najznamenitijih muzičkih porodica, koja je proizvela preko 35 značajnih kompozitora i mnoge muzičare izvođače. Za života je bio poznat kao orguljaš i čembalista, dok je njegovo kompozitorsko stvaralaštvo bilo smatrano običnim poslom profesionalnog muzičara 15—17. veka koji je stvarao muziku za prigode na dvoru, u crkvi ili u gradu. Sa 17 godina svirao je orgulje, klavir, violinu, violu, pevao u horu i bio pomoćnik kantora. Kasnije je radio kao orguljaš, dvorski i crkveni muzičar, dirigent i učitelj. Stekao je slavu kao izvođač na orguljama i čembalu, i kao muzički improvizator.
Johan Sebastijan Bah je jedan od najznačajnijih predstavnika univerzalnog humanizma u umetnosti. Tvorac je velikog broja muzičkih oblika koji karakterišu barok kao razdoblje. Bavio se svim žanrovima muzike osim opere. Duboko religiozan i konzervativan, u svom delu je sjedinio muzičke tradicije protestantskih horova sa tradicijama južne nemačke, italijanske i francuske škole. Razvio je polifoni stil kasne renesanse do savršenstva.
→ {{IČ-Johan Sebastijan Bah}} (razgovor, poveznice, osveži, istorija, uredi)