Eparhija sremska
Eparhija sremska je eparhija Srpske pravoslavne crkve, sa sedištem u Sremskim Karlovcima, gde se nalaze i Saborna crkva, vladičanski dvor i bogoslovija.
| Eparhija sremska Srpska pravoslavna crkva | |
|---|---|
 | |
| Osnovni podaci | |
| Sedište | Sremski Karlovci |
| Država |  Srbija, Hrvatska |
| Osnovana | 15. vek |
| Broj namesništava | 8 |
| Broj manastira | 21 |
| eparhijasremska | |
| Arhijerej | |
| Arhijerej | Vasilije (Vadić) |
| Čin arhijereja | episkop |
| Titula arhijereja | episkop sremski |
 | |
Nadležni arhijerej je episkop Vasilije (Vadić), na prestolu od 1986. godine.
Eparhija sremska pokriva veći deo istorijske oblasti Srem i to njegov najveći deo u Srbiji (izuzev dela gradskog područja Beograda) i veoma mali deo u Hrvatskoj (tri parohije: Ilok, Šidski Banovci i Tovarnik).
Istorija uredi
Osnivanje — Mitropolija beogradska i sremska uredi
Eparhija sremska je nastavljač duhovne tradicije Sirmijumske mitropolije od III veka. U dugom periodu svog postojanja, na prostoru Srema smenjivale su se različite crkvene organizacije kao i struktura naroda koji su naseljavali ovo područje. Prvi episkop Sirmijumske mitropolije o kome su ostali pisani tragovi, bio je Sveštenomučenik Irinej Sirmijumski [1].
Sremska eparhija, prvo sa sedištem u manastiru Krušedolu, kasnije u manastiru Hopovu, osnovana je 1500. godine, kada je sofijski mitropolit Kalevit zamonašio Đorđa Brankovića, davši mu monaško ime Maksim. Tada je Eparhija sremska spojena sa Mitropolijom beogradskom pod nazivom Mitropolija beogradska i sremska. Shodno tome, prvi arhijereji nose zvanje „mitropolita beogradskog i sremskog“.
Uzdizanje značaja eparhije vezano je za burno razdoblje izgradnje fruškogorskih manastira. Ono se može ograničiti na vreme boravka članova porodice Branković u Sremu, koji tu dolaze 1465. godine (te godine Vuk Grgurević je dobio na upravu posede Kupinik i Berkasovo). Čudno je da je ovo razdoblje, od smrti patrijarha Arsenija II (1463) do obnavljanja Srpske patrijaršije (1557), za pravoslavnu crkvu u Sremu toliko plodonosno, istovremeno i najteže doba u istoriji Srpske pravoslavne crkve.
Nakon pada Srpske despotovine 1459. godine najveći deo područja Srpske patrijaršije je dospeo pod neposrednu upravu Ohridske arhiepiskopije. To je omogućilo da Srem, sa svojim brojnim pravoslavnim stanovništvom, preuzme versku, a u mnogo čemu i nacionalnu) misiju u srpskom narodu. To nije iznenađujuće, budući da je srpska prisutnost u panonskim oblastima bila veoma žilava i zadržaće se u svim razdobljima strane vlasti — ugarske, turske i austrijske, koje su se naizmenično smenjivale.
Karlovačka mitropolija uredi
Podrobnije: Karlovačka mitropolija.
Jačanjem značaja Srema za srpstvo severno od Save i Dunava i premeštanjem sedišta mitropolita iz Sentandreje početkom 18. veka prvo u manastir Krušedol 1708, a potom i u Sremske Karlovce 1713. godine, Sremska eparhija se utapa u Karlovačku mitropoliju, kasnije i patrijaršiju (1848—1920). Tokom patrijaršijskog razdoblja, Srem je bio pod neposrednom upravom podbeležnika patrijarha kao Arhidijeceza sremskokarlovačka. Ona je tada obuhvata mnogo šire područje od današnjeg dela Srema u Srbiji, pokrivajući na zapadu značajan deo Slavonije, sve do Đakova (tj. veći deo područja današnje Eparhije osječkopoljske i baranjske).
Eparhija sremska uredi
Sremski Karlovci su zvanično do 1920. godine bili sedište Karlovačke patrijaršije. mada je suštinski srpski patrijarh ovde boravio do 1936. godine. Posle smrti patrijarha Lukijana 1913. godine, prestolom su administrirali episkopi Miron Nikolić, Mihailo Grujić i Georgije Letić.
Od 1920. do 1928. godine titularni episkop Sremske Mitrovice bio je Maksimilijan Hajdin. Posle toga kao vikarni episkop sremski služio je Irinej Đorđević (1928—1931). Donošenjem Ustava SPC 1931. godine područje ove eparhije ulazi u Arhiepiskopiju beogradsko-karlovačku. Srpski patrijarsi su potom imali vikarne sremske episkope za ovo područje. Ovo zvanje nosili su: Tihon Radovanović (1932—1934), Sava Trlajić (1934—1938) i Valerijan Pribićević (1940—1941). Tokom ovog razdoblja značaj i bogatstvo srpske crkve u Sremu doseže vrhunac. Srem i Fruškogorski manastiri postaju središta obnove monaštva i jačanja bogomoljačkog pokreta. Koliki je bio značaj Fruškogorskih manastira vidi se i iz toga što su mnogi poslužili za smeštaj ruskih monaha i monahinja, izbeglih iz Ruske Imperije posle Oktobarske revolucije, od kojih su mnogi bili plemenitog roda.
Tokom Drugog svetskog rata Srem je pripojen zloglasnoj NDH, pa su srpski živalj i srpska crkva teško stradali. Većina Fruškogorskih manastira i drugih svetinja je namerno uništavana, a crkvena imovina raznašana. Manastir Bešenovo je čak bombardovan od strane Nemaca.
Sveti arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve na svom prvom redovnom zasedanju posle Drugog svetskog rata 1947. godine doneo je odluku o osnivanju samostalne Eparhije sremske. Za njenog administratora postavljen je episkop zletovsko-strumički Vikentije Prodanov, koji je bio proteran sa svoje eparhije u Makedoniji. Od 1951. godine eparhija ima svoje episkope. Ređaju se: Nikanor Iličić (1951—55), Makarije Đorđević (1955—78), Andrej Frušić (1980—86) i Vasilije Vadić (1986-). U vreme SFRJ uticaj crkve bio je ograničen, što se posebno osetilo u eparhijama koje su teško stradale tokom Drugog svetskog rata, poput Sremske. Posle rata čak je nastavljeno rasturanje oštećenih i opustelih manastira. Građa od poluurušenih konaka poslužila je za podizanje domova kulture i zgrada po seoskim zadrugama u obližnjim selima. Obnovi manastira i crkava se pristupilo deceniju-dve kasnije, kada je „stega vlasti“ malo popustila, ali su u takvim okolnostima date delatnosti bile spore i ograničene.
Tek početkom 1990-ih počinje značajnija obnova sremskih svetinja i jačanje duhovnosti. Poslednjih godina mnogo je urađeno na obnovi manastira, ali neki još uvek nisu u celosti obnovljeni (Kuveždin, Đipša). U slučaju Manastira Bešenovo, najteže stradalog tokom Drugog svetskog rata, tačnije zbrisanog, tek je započeta obnova.
U okviru Eparhije sremske program emituje Radio Srpski Sion, sa sedištem u Rumi.[2]
Arhijereji uredi
Mitropoliti i arhiepiskopi beogradski i sremski i njima podređeni vikarni episkopi hopovski:
- Maksim Branković (1508—1516),
- Jakov (1560-61),
- Makarije (1589),
- Visarion (1612),
- Teodor (1623—1628),
- Avesalom (1631—1632),
- Josif (vikarni episkop hopovski, pre 1641),
- Neofit (vikarni episkop hopovski, pre 1641),
- Longin (1645—1647),
- Ilarion (1650—1654),
- Jefrem (1662—1672),
- Pajsije (1678—1680),
- Evtimije Popović, do 1689.?
Karlovački mitropoliti i episkopi sremski uredi
Sremska eparhija se utapa u Karlovačku mitropoliju u vreme Habzburške vlasti.
Vikarni Episkopi sremski uredi
Vikarni Episkopi sremski kad je Srem podpadao pod Arhiepiskopiju beogradsko-karlovačku:
- Maksimilijan Hajdin (1920—28), episkop administrator
- Irinej Đorđević (1928—31), vikarni episkop
- Tihon Radovanović (1921—1934), vikarni episkop
- Sava Trlajić (1934—38), vikarni episkop
- Valerijan Pribićević (1940—41), vikarni episkop
Episkopi sremski uredi
Episkopi Eparhije sremske od izdvajanja iz Arhiepiskopije beogradsko-karlovačke:
| Portret | Ime i prezime | Vreme službe | Napomene |
|---|---|---|---|
|
Vikentije Prodanov | 1947—51, episkop administrator | od 1950. patrijarh srpski |
|
Nikanor Iličić | 1951—55 | |
|
Makarije Đorđević | 1955—78 | |
| Andrej Frušić | 1980—86 | ||
|
|
Vasilije Vadić | od 1986 |
Manastiri i crkve uredi
Manastiri Eparhije sremske su:
Namesništva uredi
Eparhija sremska podeljena je na osam arhijerejskih namesništava:[3]
Reference uredi
- ^ „Eparhija sremska | Saborna crkva” (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-06-10.
- ^ „Zvaničan sajt”. Radio Eparhije sremske Srpski Sion. Pristupljeno 20. 3. 2018.
- ^ „Namesništva”. Eparhija sremska. Arhivirano iz originala 29. 3. 2023. g.
Literatura uredi
- Bogdanović, Dimitrije (1981). „Preobražaj srpske crkve”. Istorija srpskog naroda. knj. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 315—327.
- Vuković, Sava (1996). Srpski jerarsi od devetog do dvadesetog veka. Beograd: Evro.
- Gračanin, Hrvoje (2014). „Crkveni ustroj u kasnoantičkoj južnoj Panoniji”. Croatica Christiana Periodica. 38 (73): 1—12.
- Ivić, Aleksa (1914). Istorija Srba u Ugarskoj od pada Smedereva do seobe pod Čarnojevićem (1459—1690). Zagreb.
- Ivić, Aleksa (1929). Istorija Srba u Vojvodini od najstarijih vremena do osnivanja potisko-pomoriške granice (1703). Novi Sad: Matica srpska.
- Živković, Tibor (2004). Crkvena organizacija u srpskim zemljama: Rani srednji vek. Beograd: Istorijski institut SANU, Službeni glasnik.
- Janković, Marija (1985). Episkopije i mitropolije Srpske crkve u srednjem veku (Bishoprics and Metropolitanates of Serbian Church in Middle Ages). Beograd: Istorijski institut SANU.
- Komatina, Ivana; Komatina, Predrag (2018). „Vizantijski i ugarski Srem od X do XIII veka”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 55: 141—164.
- Milošević, Petar (2001). Arheologija i istorija Sirmijuma. Novi Sad: Matica srpska.
- Popović, Dušan J. (1950). Srbi u Sremu do 1736/7: Istorija naselja i stanovništva. Beograd: Srpska akademija nauka.
- Popović, Dušan J. (1957). Srbi u Vojvodini. knj. 1: Od najstarijih vremena do Karlovačkog mira 1699. Novi Sad: Matica srpska.
- Popović, Dušan J. (1959). Srbi u Vojvodini. knj. 2: Od Karlovačkog mira 1699 do Temišvarskog sabora 1790. Novi Sad: Matica srpska.
- Popović, Dušan J. (1963). Srbi u Vojvodini. knj. 3: Oo Temišvarskog sabora 1790 do Blagoveštenskog sabora 1861. Novi Sad: Matica srpska.
- Slijepčević, Đoko M. (1962). Istorija Srpske pravoslavne crkve. knj. 1. Minhen: Iskra.
- Slijepčević, Đoko M. (1966). Istorija Srpske pravoslavne crkve. knj. 2. Minhen: Iskra.
- Slijepčević, Đoko M. (1986). Istorija Srpske pravoslavne crkve. knj. 3. Keln: Iskra.
- Milošević, Slobodan D. (1985). „O prekrštavanju pravoslavnog stanovništva u NDH u vreme Drugog svetskog rata” (PDF). Istorija 20. veka: Časopis Instituta za savremenu istoriju. 3 (2): 71—92.
- Šuletić, Nebojša (2012). „Karlovci - demografske i ekonomske prilike (1546—1590)” (PDF). Zbornik Matice srpske za istoriju. 85: 29—64.
