Портал:Biografija/Izabrani članak 2017.
Izabrani članci
uredi
Januar
uredi
Monika Ana Marija Beluči (ital. Monica Anna Maria Bellucci, IPA: [ˈmɔːnika belˈluttʃi]; Čita di Kastelo, 30. septembar 1964) italijanska je glumica i model, koja je karijeru najpre započela kao model, a kasnije i glumeći u italijanskim filmovima. Vrlo brzo se probila do Holivuda zahvaljujući svom atraktivnom izgledu, svojom senzualnošću i lepotom.
U karijeri je glumila u nekoliko ostvarenja koja su doživela veliki internacionalni uspeh, poput filmova Drakula, Malena, The Matrix Reloaded, Stradanje Hristovo, Spektra, Pakt sa vukovima i Na mlečnom putu. U serijalu filmova o Džejmsu Bondu bila je najstarija Bondova devojka; glumila je u filmu Spektra iz 2015. godine. Dana 25. aprila 2005. godine u muzeju Greven u Parizu, otkrivena je voštana figura sa njenim likom. Bila je članica žirija na Filmskom festivalu u Kanu 2006. godine.
Zbog njene lepote i „raskošnih oblina” smatra se da je jedan od najvećih seks-simbola ikada.
Februar
uredi
Mladen Stojanović (Prijedor, 7. april 1896 — Jošavka, kod Čelinca, 2. april 1942) bio je ljekar, humanista i revolucionar, učesnik Narodnooslobodilačke borbe, jedan od organizatora ustanka na Kozari 1941. i narodni heroj Jugoslavije.
Uoči balkanskih ratova, 1912. godine, kao učenik gimnazije se uključio u tajnu omladinsku nacionalno-revolucionarnu organizaciju „Narodna odbrana”, a nedugo potom je postao i član „Mlade Bosne”. Bio je izraziti pobornik oslobođenja jugoslovenskih naroda od Austrougarske i jedan od vođa nacionalno-revolucionarne omladine u Tuzli. Nakon Sarajevskog atentata i početka Prvog svjetskog rata, 1914. godine bio je osuđen na 15 godina zatvora, ali je 1917. godine bio amnestiran i pušten.
Nakon rata je studirao medicinu u Zagrebu i Beču, a od 1929. godine je radio kao ljekar u rodnom Prijedoru. Kao „narodni ljekar” koji je besplatno liječio siromašne, veoma brzo je stekao veliko poštovanje i popularnost među narodom Prijedora i šire okoline. Od 1936. godine je radio i kao ljekar ambulante rudnika u Ljubiji, gdje je otpočeo druženje sa radnicima i sindikalistima, ali i učestvovao u njihovoj borbi za bolje uslove života.
Iako je komunističke ideje prihvatio još kao student, tek septembra 1940. godine je postao član ilegalne Komunističke partije Jugoslavije (KPJ). Kao ljekar je učestvovao u Aprilskom ratu, ali se poslije kapitulacije vratio u Prijedor, gdje su ga juna 1941. godine uhapsile ustaše. Nakon bjekstva iz zatvora otišao je na Kozaru, gdje je aktivno radio na organizovanju oružanog ustanka.
Narod Kozare, zaplašen ustaškim zločinima, brzo se odazvao pozivu na ustanak i već u avgustu je bio formiran Kozarski partizanski odred, čiji je Mladen bio komandant. Ovaj Odred je izvodio mnoge borbene akcije protiv okupatora i ustaša, zbog čega je protiv njega bilo pokrenuto nekoliko akcija i ofanziva. Uprkos tome, Odred je uspio da se održi na Kozari i dalje izvodi akcije. Mladen, koji je u toku ustanka postao gotovo legendarna ličnost na Kozari i Potkozarju, obilazio je sela i pozivao ljude u borbu protiv okupatora, pa je veliki broj ljudi ovog kraja uključio u Narodnooslobodilački pokret (NOP).
Pošto je Mladenova popularnost rasla i širila se Bosanskom krajinom, on je januara 1942. godine prešao u Podgrmeč, gdje je bio u Štabu Prvog krajiškog odreda, a u februaru je na Skendervakufskoj konferenciji bio izabran za načelnika Operativnog štaba NOP odreda Bosanske krajine. Početkom marta, u sukobu sa četnicima Laze Tešanovića, kod Lipovca, bio je teško ranjen u glavu. Nakon toga oporavljao se u partizanskoj bolnici u selu Jošavka. U toku četničkog puča Rade Radića u Četvrtom krajiškom odredu, bio je ubijen zajedno sa ostalim ranjenicima.
Za narodnog heroja proglašen je 7. avgusta 1942. godine. U njegovu čast selo Bukin, kod Bačke Palanke, 1946. godine je ponelo naziv Mladenovo, a 1975. godine je snimljen film „Doktor Mladen”.
Mart
uredi.jpg)
Nikola Jokić (Sombor, 19. februar 1995) srpski je košarkaš. Igra na pozicijama krilnog centra i centra, a trenutno nastupa za Denver nagetse.
Tri sezone je nastupao za Mega Leks i proglašen je za najkorisnijeg igrača Jadranske lige. Izabran je u drugom krugu NBA drafta 2014. kao 41. pik od strane Denver nagetsa sa kojima je u julu 2015. potpisao ugovor. Jokić je postao drugi Srbin u NBA ligi koji je postigao četrdeset ili više poena na jednom meču, pre njega to je uradio Predrag Stojaković.
Sa seniorskom reprezentacijom Srbije je osvojio srebrnu medalju na Olimpijskim igrama u Riju 2016. godine.
April
uredi
Emir Kusturica (rođen 24. novembra 1954. godine u Sarajevu, Jugoslavija) je srpski i jugoslovenski reditelj. Za svoje kratke filmove nagrađivan je još u srednjoj školi. Filmsku režiju završio je na Filmskoj akademiji u Pragu (FAMU). Dvostruki je dobitnik Zlatne palme filmskog festivala u Kanu, za filmove Otac na službenom putu i Podzemlje. Nosilac je „ordena Viteza reda umetnosti i književnosti“. Nacionalni ambasador UNICEF-a u Srbiji postao je 8. septembra 2007, zajedno sa Anom Ivanović, Aleksandrom Đorđevićem i Jelenom Janković.
U grupi „Zabranjeno pušenje“ jedno vreme je svirao bas-gitaru, a sada kao gitarista zajedno nastupa kao član grupe „Emir Kusturica & the No Smoking Orchestra“. Bavi se i pisanjem. Godine 2010. izdata je njegova autobiografija pod nazivom „Smrt je neprovjerena glasina“, a 2013. izašla je njegova druga knjiga „Sto jada“.
Osnivač je i direktor filmskog i muzičkog festivala Kustendorf, koji se svake godine organizuje u etno-selu Drvengrad na brdu Mećavnik kod Mokre Gore. Kusturica je idejni tvorac Andrićgrada posvećenog srpskom nobelovcu Ivi Andriću, svojevrsnog kulturnog centra i vrste etno-sela, koji se nalazi na lokaciji Ušće na samom ušću reka Drine i Rzava u Višegradu.
Maj
uredi
Davorjanka Paunović Zdenka (Kučevo, 19. januar 1921 — Golnik, kod Kranja, 1. maj 1946) bila je studentkinja, učesnica Narodnooslobodilačke borbe i nevenčana supruga Josipa Broza Tita.
Kao gimnazijalka uključila se 1936. godine u omladinski revolucionarni pokret i postala član SKOJ-a, a 1939. godine je postala član Sreskog partijskog povereništva u Požarevcu. Juna 1940. postala je član Sreskog komiteta SKOJ-a za Požarevac, a iste godine i član Partijskog biroa na Filozofskom fakultetu u Beogradu, gde je studirala francuski jezik.
Neposredno pred početak Drugog svetskog rata, 1941. godine postala je kurir Politbiroa CK KPJ. Nakon okupacije, pratila je Josipa Broza Tita prilikom njegovog prelaska iz Zagreba u Beograd, u maju, a potom i prilikom njegovog odlaska na oslobođenu teritoriju, u septembru 1941. godine. Sve vreme rata provela je sa Josipom Brozom Titom, kao njegov lični sekretar.
U toku rata se razbolela od tuberkuloze, pa je u leto 1944. godine otišla u SSSR na lečenje.
Juni
uredi
Konrad Herman Jozef Adenauer (nem. Konrad Hermann Joseph Adenauer; Keln, 5. januar 1876 — Bad Honef, 19. april 1967) bio je nemački političar i prvi posleratni kancelar Nemačke od 1949 do 1963. godine. Izveo je Zapadnu Nemačku iz ruševina Drugog svetskog rata i od nje napravio produktivnu i prosperitetnu državu koja je uspostavila bliske odnose sa Francuskom, Velikom Britanijom i Sjedinjenim Američkim Državama. Za vreme njegove vladavine Zapadna Nemačka je postala demokratska i stabilna država sa međunarodnim ugledom i ekonomskim prosperitetom (Nemačko ekonomsko čudo). Bio je prvi lider Demohrišćanske unije (CDU), a Demohrišćanska stranka je pod njegovim vođstvom postala najuticajnija stranka u zemlji.
Adenauer, koji je bio kancelar do svoje 87. godine, nazvan je Der Alte (stari). Prema britanskom istoričaru Roju Dženkinsu on je „najstariji državnik ikada koji je izabran na neku funkciju”. Protivrečio je svojim godinama intenzivnim radnim navikama i neverovatnim političkim instinktom. Zalagao se za široku viziju tržišta baziranim na osnovama liberalne demokratije i antikomunizma. Kao izuzetno vešt političar, Adenauer je bio duboko posvećen prozapadnoj orijentaciji spoljne politike Zapadne Nemačke i njenom vraćanju na svetsku scenu. Radio je na obnovi zapadnonemačke privrede od razaranja Drugog svetskog rata i bio je na čelu nemačkog ekonomskog čuda. Ponovo je uspostavio nemačku armiju (Bundesver) 1955. godine i obnovio odnose sa Francuskom, što je omogućilo ekonomsko ujedinjenje zapadne Evrope. Adenauer je predstavljao oštrog protivnika Istočne Nemačke i uveo je Zapadnu Nemačku u NATO. Za vreme njegovog mandata, Zapadna Nemačka je postala čvrst saveznik Sjedinjenih Američkih Država.
Kao veliki rimokatolik, bio jedan od vodećih članova Stranke centra za vreme Vajmarske Republike. Takođe, vršio je funkciju gradonačelnika Kelna (1917—1933) i bio predsednik Pruskog državnog saveta (1922—1933).
Juli
uredi.jpg)
Stefen Kari (engl. Wardell Stephen "Steph" Curry II; Akron, 14. mart 1988), poznatiji kao Stefen Kari, američki je košarkaš. Član je Golden Stejt voriorsa i igra na poziciji plejmejkera, i nosi broj 30. Izabran je u prvom krugu NBA drafta 2009. kao 7. pik od strane istoimene ekipe. Tri sezone je igrao na Dejvidson koledžu, gde je nastupao za ekipu Dejvidson vajldketsa. Kari je sin nekadašnjeg profesionalnog košarkaša Dela Karija, koji je šesnaest sezona nastupao u NBA ligi, u dresu Jute, Klivlenda, Šarlota, Milvokija i Toronta.
Godine 2015. na Ol-staru je pobedio u takmičenju u brzom šutiranju trojki, osvojio je prvi šampionski prsten sa Golden Stejtom i proglašen za najkorisnijeg igrača u sezoni. Sledeće sezone, drugi put je bio najkorisniji igrač, a sa 73 pobede u 82 utakmice Voriorsi su oborili rekord čuvene generacije Čikago bulsa iz sezone 1995/96. Osvojio je drugi šampionski prsten u sezoni 2016/17.
Drži rekord NBA lige po postignutim trojkama u regularnoj sezoni. Prvi je košarkaš u istoriji koji je postigao preko 400 trojki u regularnom delu sezone. U tandemu sa klupskim kolegom Klejom Tompsonom, zajednički drže rekord lige po broju postignutih trojki u regularnoj sezoni i dobijaju nadimak Spleš braders.
Sa seniorskom reprezentacijom SAD je osvojio dve zlatne medalje na Svetskim prvenstvima 2010. i 2014. Pojedini košarkaški stručnjaci, kolege i navijači smatraju da je Kari najbolji šuter u istoriji NBA lige.
Avgust
uredi.jpg)
Grejs Patriša Keli (engl. Grace Patricia Kelly; Filadelfija, 12. novembar 1929 — Monte Karlo, 14. septembar 1982) bila je američka glumica koja je, udajom za kneza Renijea III, 18. aprila 1956, postala Grejs, kneginja od Monaka.
Grejs Keli smatra se jednom od najvećih ikona filma i mode svih vremena. Glumačku karijeru otpočela je ulogama u pozorištu i na televiziji, a 1951. ostvarila je i svoju prvu ulogu na velikom platnu u filmu Četrnaest sati. Širu popularnost stekla je 1952. nakon uloge u vesternu Tačno u podne, u kom joj je partner bio Gari Kuper. Naredne godine je, zajedno sa Klarkom Gejblom i Avom Gardner, snimila film Mogambo koji joj je doneo nagradu Zlatni globus za najbolju sporednu glumicu, kao i prvu nominaciju za Oskara. Početkom 1955. Kelijeva je osvojila Oskara za najbolju glavnu glumicu i Zlatni globus za najbolju glavnu glumicu u igranom filmu za ulogu u drami Provincijalka. Kelijeva je bila poznata i kao muza britanskog reditelja Alfreda Hičkoka, sa kojim je snimila filmove Nazovi M radi ubistva, Prozor u dvorište i Drž'te lopova. Poslednju ulogu ostvarila je u filmu Visoko društvo 1956. godine.
U aprilu 1956. godine Grejs Keli se udala za Renijea III, kneza od Monaka, nakon čega je napustila glumačku karijeru. Par je dobio troje dece — Karolinu, Alberta i Stefani. 13. septembra 1982, vraćajući se u Monako iz Francuske zajedno sa kćerkom Stefani, Kelijeva je doživela moždani udar i izgubila kontrolu nad volanom. Preminula je dan kasnije, a sahranjena je 18. septembra.
Godine 1999. Američki filmski institut postavio ju je na 13. poziciju liste 100 najvećih filmskih zvezda svih vremena.
Septembar
uredi
Tom Dimulen (fr. Tom Dumoulin, Mastriht, 11. novembar 1990) holandski je profesionalni biciklista od 2011. godine.
Prvi veliki uspjeh ostvario je 2014. kada je osvojio nacionalno prvenstvo u vožnji na hronometar i bronzu na Svjetskom prvenstvu u vožnji na hronometar, završivši iza Bredlija Viginsa i Tonija Martina. Godine 2015. završio je šesti na Vuelta a Espanji, gdje je bio lider do etape 20, na kojoj je izgubio mnogo vremena. Naredne godine osvojio je nacionalno prvenstvo u vožnji na hronometar po drugi put, a sezonu je krunisao srebrnom medaljom na Olimpijskim igrama, gdje je u vožnji na hronometar završio 47 sekundi iza Fabijana Kančelare. Godine 2017. Dimulen je ostvario najveći uspjeh u karijeri; osvojio je Điro d’Italiju, postavši tako prvi holandski pobjednik Đira.
Oktobar
uredi
Tijana Bošković (Trebinje, 8. mart 1997) srpska je odbojkašica, koja igra na poziciji korektora. Trenutno nastupa za turski Ezačibaši.
U mlađim kategorijama je igrala za ženski odbojkaški klub Hercegovac iz Bileće u kojem je trenirao Zoran Vidaković. Godine 2011. prešla je u Partizan Vizuru sa kojim je u seniorskoj konkurenciji osvojila dvije titule prvaka, jedan kup i dva superkupa Srbije.
Sa juniorskom reprezentacijom Srbije je osvojila prvo mjesto na Evropskom prvenstvu 2014, kada je proglašena za najboljeg igrača tog turnira. Za seniorsku selekciju Srbije je debitovala na Svjetskom prvenstvu 2014, a već u svom prvom nastupu, protiv reprezentacije Turske bila je najbolji poenter utakmice. Sljedeće godine je sa reprezentacijom zauzela drugo mjesto na Svjetskom kupu u Japanu i treće na Evropskom prvenstvu u Holandiji i Belgiji.
Tijana je ostvarila veliki uspjeh sa reprezentacijom na Olimpijadi u Riju 2016. kad je osvojena srebrna medalja. Proglašena je za najkorisniju igračicu (MVP) Evropskog prvenstva 2017. Boškovićeva je sa 29 poena u finalu predvodila Srbiju do titule šampionki Evrope, druge u istoriji zemlje od osamostaljenja.
Novembar
uredi
Boško Palkovljević Pinki (Manđelos kod Sremske Mitrovice, 14. decembar 1920 — Mala Remeta kod Iriga, 10. jun 1942) bio je učesnik Narodnooslobodilačke borbe i narodni heroj Jugoslavije.
Kao učenik Državne srednje tehničke škole u Novom Sadu, 1940. godine je postao član Saveza komunističke omladine Jugoslavije, a decembra iste godine je bio jedan od organizatora štrajka učenika ove škole. Početkom 1941. godine bio je uhapšen i isključen iz škole, pod optužbom za komunističko delovanje.
U toku Aprilskog rata, kao dobrovoljac se priključio vojsci, ali je ubrzo bio zarobljen. Uspeo je da pobegne iz sabirnog logora za zarobljenike i vratio se u rodno mesto gde se uključio u pripreme za organizovanje ustanka. U leto 1941. godine bio je jedan od prvih sremskih partizana, a avgusta 1941. je učestvovao u organizaciji bekstva zatvorenika-komunista iz zatvora u Sremskoj Mitrovici.
Krajem 1941. godine bio je od strane Okružnog komiteta KPJ za Srem poslat kao kurir u istočnu Bosnu, gde je nakon skoro mesec dana putovanja, januara 1942. godine na Romaniji uspeo da pronađe Vrhovni štab i Centralni komitet KPJ. Tada je vrhovnom komandantu Josipu Brozu Titu preneo informacije o Narodnooslobodilačkoj borbi u Vojvodini.
Bio je jedan od prvih diverzanata u Vojvodini. Izvršio je više smelih akcija i diverzija na železničkim prugama u Sremu. Više puta se isticao u borbama sa ustašama i Nemcima i još za života je među sremskim partizanima postao legendarna ličnost. Poginuo je juna 1942. godine u borbama s Nemcima na Fruškoj gori.
Za narodnog heroja je proglašen 25. oktobra 1943. godine.
Književnik Jovan Popović je po njegovim doživljajima 1944. godine napisao knjigu Pinki je video Tita, koja je dugi niz godina bila deo školske lektire za učenike osnovnih škola.
Decembar
uredi
Zelda Ficdžerald (engl. Zelda Fitzgerald), rođena Sejr (engl. Zelda Sayre; Montgomeri, 24. jul 1900 — Ešvil, 10. mart 1948) bila je američka književnica i supruga američkog pisca F. Skota Ficdžeralda, na čije je stvaralaštvo snažno uticala.
Rođena u Montgomeriju, Alabama, bila je primećena zbog svoje lepote i vedrog duha i bila je proglašena od strane svog supruga prvom američkom flaperkom. Skot i ona postali su simbol doba džeza, što su i do danas ostali. Trenutni uspeh Skotovog prvog romana Ova strana raja (1920) uveo ih je u visoko društvo, ali je njihov brak mučilo neumereno opijanje, izdaja i žestoke optužbe. Ernest Hemingvej, koga Zelda nije volela, krivio je nju zbog smanjenja brojnosti Skotovih književnih dela, iako je ona bila žrtva suprugove dominacije. Nakon što joj je dijagnostifikovana šizofrenija, ona je većinu vremena provodila u specijalističkim klinikama i supružnici su živeli odvojeno kada je Skot iznenada umro 1940. godine. Zelda je umrla kasnije, tokom požara u bolnici u Ešvilu, Severna Karolina.
Nedavni pisci i naučnici prikazivali su Zeldu kao kreativni talenat koji je ignorisan u patrijarhalnom društvu. Biografija iz 1970. čiji je autor Nensi Milford, ušao je u uži izbor za Pulicerovu nagradu. Godine 1992, Zelda je posthumno primljena u Alabaminu kuću slavnih žena.