Википедија

Manastir Žiča

објекат и непокретно културно добро у Рашком управном округу, Србија
Za drugu upotrebu, pogledajte članak Žiča.

Žiča je srpski srednjovekovni manastir iz prve polovine 13. veka, koji se nalazi u blizini Kraljeva i pripada Eparhiji žičkoj Srpske pravoslavne crkva. Podigao ju je prvi kralj Srbije iz dinastije Nemanjića, Stefan Nemanjić (veliki župan 1196—1217, kralj 1217—1228), a izgradnja je trajala od 1206. do 1221. godine.[1] Stefan Prvovenčani je takođe želeo da se i budući kraljevi Srbije krunišu u Žiči.[2] Sedam srpskih kraljeva iz dinastije Nemanjića je tu krunisano.

Manastir Žiča
Opšte informacije
MestoŽiča
OpštinaKraljevo
Država Srbija
Vrsta spomenikamanastir
Vreme nastanka13. vek
Tip kulturnog dobraSpomenik kulture od izuzetnog značaja
VlasnikSPC
Nadležna ustanova za zaštituZavod za zaštitu spomenika kulture Kraljevo
www.kraljevo.org

Izuzetno značajnu ulogu u podizanju manastira imao je i njegov brat, Sveti Sava (1219—1233).[3] Nakon sticanja crkvene samostalnosti 1219. godine, u Žiči je smešteno sedište autokefalne srpske arhiepiskopije. Na slavu Manastira, Spasovdan, 1221. u Žiči je Sveti Sava sazvao crkveno-narodni sabor na kome je krunisao svog brata Stefana po pravoslavnom običaju, rukopoložio episkope - svoje učenike, svetogorske monahe, i izgovorio svoju čuvenu besedu o pravoj veri. Početkom poslednje decenije XIII veka, manastir je stradao u napadu Bugara, posle čega je sedište arhiepiskopije preneto u crkvu Svetih Apostola kod Peći, a sam manastir je početkom 14. veka obnovio sveti kralj Milutin (1282—1321). Tokom srednjeg veka, u Žiči su ustoličavani episkopi i krunisani kraljevi iz dinastije Nemanjića, zbog čega je poznata i kao Sedmovrata.[4][5] Iako je legenda, ona je izuzetno poučnog karaktera - vrata koja bi za princem koji bi išao na svoje krunisanje bila zatvarana simbolički su predstavljala kraj njegovog dotadašnjeg života, a nova koja su otvarana pošto bi izlazio kao kralj predstavljala su novi život u koji je stupao u kome je trebalo da služi svojoj Crkvi i svom narodu.

Glavna manastirska crkva, podignuta u Raškom stilu, posvećena je Vaznesenju Hristovom (Svetom Spasu) i prema mišljenju akademika i istoričara umetnosti Vojislava J. Đurića crkva Vaznesenja Hristovog kada je bila gotova, postala je uzor i ostala to kroz čitav 13. vek, time je u istoriji raškog graditeljstva, kao zametak novog razdoblja, zauzela ključno mesto.[6] U njenoj unutrašnjosti nalaze se dva sloja živopisa:[3]

  • stariji, nastao oko 1220. godine i pripada tzv. Zlatnom dobu srpskog slikarstva
  • mlađi, nastao početkom XIV veka i pripada slikarstvu iz doba kralja Milutina, stvaranog pod uticajem Renesanse Paleologa za koje se može reći da su reprezentativni primeri slikarstva svog doba[3]. Unutar manastirskog kompleksa, istočno od glavne crkve, nalazi manja crkva, posvećena svetim Teodorima Tironu i Stratilatu, podignuta u 14. veku.[3]

Tokom perioda osmanske vladavine manastir je u više navrata zapusteo, nakon čega je obnavljan. Između Prvog i Drugog svetskog rata, manastir je doživeo veliku obnovu zaslugom svetog vladike Nikolaja Velimirovića, a veliki radovi na njegovoj konzervaciji, izvedeni su nakon zemljotresa koji je tu oblast pogodio 1987. godine.[3]

Postojale su Žičke povelje kralja Stefana Prvovenčanog i kralja Radoslava čiji su tekstovi bili prvobitno ispisani na bočnim zidovima portika. Smatra se da su povelje bile ispisane i u doba prvih ktitora, a da su u doba kralja Milutina dopunjene trećom poveljom koja je kasnije umetnuta, te da su je njegovi slikari dodali kada su obnavljali freskoslikarstvo. Uostalom, dok ponavljanje prvobitnog prepisa povelja osnivača u vreme obnove izgleda sasvim prihvatljivo, dotle bi bilo teško razume ti želju novih ktitora da u programu portika prvi put istaknu baš ta tri akta, stara stotinak godina.

Sveštenomučenik jeromonah Mihailo Đusić, bio je sabrat ovog manastira u periodu od (1936—1945). Najistaknutiji duhovnici manastira su bili Dositej Marjanović i Gerasim Krstić.

Manastir Žiča je 1979. godine proglašen za spomenik kulture od izuzetnog značaja[3] i nalazi se pod zaštitom Republike Srbije.

Istorija uredi

 
Đorđe Krstić, Manastir Žiča, 1881.
 
Žiča, godine 1889.

Manastir Žiču, kao svoju zadužbinu, podigao je Stefan Prvovenčani. Početak radova datira na sam početak 13. veka, u 1206. ili 1207. godinu, a smatra se da su radovi na arhitekturi i delimično na živopisu manastirske crkve okončani do velikog sabora održanog u Žiči, na hramovnu slavu Spasovdan, 20. maja 1221. godine. Njen ktitor, dobio je od pape Honorija III (1216—1227) kraljevski venac 1217. godine i smatra se da je sam čin krunisanja obavljen u Žiči, te godine[1]. Posle sticanja crkvene nezavisnosti 1219. godine, kada je u Nikeji Sveti Sava postavljen za prvog srpskog arhiepiskopa, Žiča je postala sedište novoosnovane arhiepiskopije i u njoj su 1220. godine[1] postavljeni episkopi 7 novih episkopija:

koje su uz tri stare:

 
Vladislav Maržik, Manastir Žiča (1928)

i Žičku, činile autokefalnu srpsku arhiepiskopiju.[7]

Na svom povratku iz Nikeje u Srbiju, Sava je sa sobom iz Carigrada doveo slikare,[6] koji su otpočeli radove na živopisanju manastirske crkve.

Krajem XIII veka, Žiča je stradala u pljačkaškom naletu Tatara. Tačna godina njenog razaranja nije utvrđena, ali se smatra da se to desilo neposredno nakon 1291. godine, tokom upada vidinskog kneza Šišmana u Srbiju[6]. Njegov upad, došao je kao reakcija na združenu akciju kraljeva Dragutina (kralj Srbije 1276—1282, kralj Srema 1282—1316) i Milutina, koji su uništili Drmana i Kudelina u Ždrelu i pripojili Braničevo Dragutinovoj državi. Pošto su Drman i Kudelin priznavali vrhovnu vlast tatarskog kana Nogaja (?—1299), kao i Šišman, njegove snage, ojačane tatarskim odredima upale su u Srbiju i prodrle do Peći. Međutim, njihov upad je vrlo brzo suzbijen, a Milutinove snage su u kontraofanzivi zauzele Vidin i primorale Šišmana na predaju.

Početkom 14. veka, u doba kralja Milutina, otpočela je obnova Žiče, a razni radovi na manastirskom kompleksu obavljani su tokom čitave prve polovine XIV veka. Iako je sedište srpske crkve preneto u crkvu Svetih Apostola kod Peći, njeni arhiepiskopi, a potom i patrijarsi su često boravili u Žiči,[8] naročito od poslednjih decenija XIV veka, kada su Osmanlije sve više ugrožavale južne delove Srbije, u kojima se nalazila Peć. U Žiči je 1429. godine despot Đurađ Branković (1427—1456) izdao povelju svetogorskom manastiru Esfigmenu (tzv. Esfigmenska povelja).

Nakon pada Srbije, 1459. godine manastir Žiča je stradao, iako se tačno doba njegovog rušenja ne zna, poznato je da je žički iguman sa dvojicom monaha 1520. godine osnovao manastir Šišatovac na Fruškoj gori[9]. Mitropolit smederevski Zaharija je 1562. godine zatekao napuštenu Žiču, zbog čega on obnavlja monaške kelije, a u manastiru se 1587. godine upokojio patrijarh Gerasim (1575—1586).[8] Osmanski defteri iz 16. veka navode da je u Žiči tada bilo monaha, kao i radova na obnovi egzonarteksa manastirske crkve.[10] U periodu između 1614. i 1647. godine, pouzdano se zna da je Žiča bila napuštena,[8] a iako su na zidovima kompleksa zabeleženi natpisi koji se datiraju u razne delove 17. veka, ne može se sa sigurnošću tvrditi da li se u manastiru odvijao normalan život.[11] Poznato je da je u doba kada je manastirska crkva dobila krov, 1730. godine pod ariljskim mitropolitom Josifom, manastir dosta dugo bio napušten[8]. Krajem 18. veka u manastiru radi škola,[8] a Karađorđe 1806. godine posećuje manastir, nakon čega je podigao u njemu monaške kelije na 4 sprata.[8][11] Posle propasti Prvog srpskog ustanka, Osmanlije su ponovo porušile manastir.

Radove na obnovi Žiče, otpočeo je 1856. godine, novopostavljeni episkop žički Joanikije (1849—1854, 1854—1873),[8] a novovekovni kraljevi Srbije Aleksandar (1889—1903)[12] i Petar (1904—1921)[12] su tokom svojih krunisanja u Žiči miropomazani, nadovezujući se na tradicije Nemanjića. Početkom 1858. godine stiglo je u manastir zvono od 478 funti, poklon iz Beograda. Isto je darovao srpski vojvoda Toma Vučić Perišić, u spomen svoje supruge Agnije, preminule 1855. godine. U natpisu na zvonu koji je ostareli vojvoda dao da se ureže, pisalo je da on to zvono daruje i u čast i slavu apostola i jevanđelista Luke, svog zaštitnika.[13]

Za vreme Prvog svetskog rata, Žiča je ponovo stradala, zbog čega su 1925. godine otpočeli radovi na obnovi manastirskog kompleksa. Obnova manastira Žiče je bila deo šireg državnog projekta obnove crkava i manastira razrušenih tokom rata. Godine 1923. pri Sinodu SPC formirana je Komisija za čuvanje i održavanje arhitektonskih spomenika, koja je trebalo da prikupi podatke o onim crkvama i manastirima koje je trebalo obnoviti. Posebna Komisija za održavanje i restauraciju crkvenih i manastirskih građevina postojala je pri Ministarstvu vera odnosno pri verskom odeljenju Ministarstva pravde, nakon što je ukinut resor ministra vera. Ova Komisija je puno doprinela obnovi manastira. Članovi Komisije su smatrali da je Žiča bila ne samo značajan verski objekat, već i jedan od prvoklasnih nacionalnh spomenika, pa su predlagali i mere kojima bi se izgled manastira čuvao i održavao nakon završene restauracije. Radove je ubrzalo i to što je bilo planirano da se miropomazanje kralja Aleksandra, u skladu sa tradicijom, održi u Žiči.[14]

 
Manastir Žiča, savremeni izgled

Rad na obnovi manastira je otežavala činjenica da je njegov prvobitni izgled bilo gotovo nemoguće utvrditi. Žiča je spaljena prvi put svega 70 godina nakon izgradnje, a kasniji pokušaji njene obnove su u velikoj meri odstupali od njenog prvobitnog izgleda. Inicijativa obnove manastira je pokrenuta 1919. godine, ali su radovi započeli tek 1925. godine. Svake godine, tokom narednih sedam godina, iz državnog budžeta izdvajana su sredstva namenjena obnovi Žiče. Za stalnog nadzornog arhitektu imenovan je Mirko Mladenović, koji je vodio sve radove na opravci manastira. Nakon 1932. godine radovi su bili privremeno obustavljeni, jer sredstva iz budžeta više nisu bila izdvajana.[15]

Na čelo Žičke eparhije 1934. godine došao je sveti vladika Nikolaj Velimirović. On je odmah nastavio da radi na daljoj obnovi manastira. Sredstva su bila sakupljana dobrovoljnim prilozima, ali i zahvaljujući izdavačkoj delatnosti u manastirskoj štampariji. Država je ponovo počela da izdvaja sredstva za obnovu Žiče od 1937. godine, što je nastavila da čini sve do početka rata. Godinu dana ranije, 1936. godine, štampane su dopisnice sa fotografijama manastira, a država je četvrtinu prihoda od njihove prodaje utrošila na opravku Žiče. Arhitekta Momir Korunović je bio zadužen za nadzor nad radovima. Kako bi potrebna sredstva bila prikupljena, osnovano je i Društvo prijatelja Manastira Žiče, čiji je stručni umetnički saradnik bio Aleksandar Deroko.[16]

Sama manastirska crkva je obnovljena prema projektu Aleksandra Deroka,[17] a radovi na manastiru[18] nisu prestajali do početka Drugog svetskog rata. Na manastirskoj crkvi Svetog Spasa sa svih kubeta skinuti su krovni pokrivači i njima je data nova, mekana linija, koja se prilagođava obliku kalote. Godine 1939. sa svih spoljnih površina skinut je belo okrečeni malter i Žiča je ponovo omalterisana zagasitocrvenim malterom, i to u dva sloja: donji sloj običan, a gornji deblji sa dodatkom jake crvene boje. Na kupolama i svodovima ugrađeno je armirano betonsko ojačanje. Za glavnu crkvu Žiče izrađen je u duborezu i novi oltarni ikonostas: tromesečni rad poznatog duboresca Nestora Aleksijevića. Za taj ikonostas nabavljena su i specijalna kandila iz Rima, koja je manastiru darivao Vojislav Janić. U spoljnoj priprati na svim površinama dat je nov živopis tokom druge polovine 1939. godine. Radovi su odobreni u Ministarstvu građevina posebnim elaboratom i povereni ikonopiscu Nikoli Majendorfu, koji je već duže radio u Manastiru Žiči. Pod u celoj Crkvi Svetog Spasa zamenjen je i popločan mermernim pločama. Ikonostas je bio osvećen na Spasovdan, 2. juna 1938.[19][20][21]

Novi episkopski dvor i narodna trpezarija sa crkvicom posvećenom Svetom Savi su završeni 1935. godine.[22] Aleksandar Deroko je takođe izradio plan novog episkopskog dvora. U osvećeni kamen položena je povelja u kojoj je naznačeno da ovaj episkopski konak podiže Pravoslavna eparhija žička prve godine vladavine Nj. v. kralja Petra II u svenarodnoj žalosti za blaženopočivšim kraljem mučenikom Aleksandrom Ujediniteljem, u petoj godini patrijarha Varnave i u šestoj godini obnavljanja Žiče.[23]

U oviru obnove manastira podignuta je i nova crkva, posvećena Svetom Savi. Deo sredstva za podizanje ove crkve odobren je od Svetog arhijerejskog sinoda SPC u iznosu od 100 000 dinara, a glavni ktitor bila je Marija Žutić, koja se kasnije zamonašila i u Žiči ostala do izbijanja rata. Novopodignuta Crkva Svetog Save dobila je 1936. godine nov ikonostas kao dar predsednika Vlade Milana Stojadinovića. Ikonostas je izradio poznati ikonograf i živopisac Ivan Meljnikov iz Bitolja, a po instrukcijama samog vladike Nikolaja. Crkva je podignuta kao završetak velike narodne trpezarije. Ruski umetnik baron Nikola Majendorf živopisao je i crkvu i trpezariju. U Crkvi Svetog Save naslikao je ruskog cara Nikolaja Drugog, koji tada još uvek nije bio kanonizovan.[24]

Velike svečanosti su bile održane od 13. do 15. avgusta 1938. godine, a njihov povod je bilo osvećenje novog zdanja „Bogojavljenja” (Agijazme), spomenika patrijarhu Varnavi u vidu česme sa velikim krstom nasuprot južnog ulaza u portu, kao i osvećenje nove Crkve Svetog Save.[25][26][27] Pored ovoga, kako se stara zvonara u kuli nad ulaznom kapijom pokazala se nepraktičnom, jer se zvuk zvona jedva čuo i u samom manastiru, odlučeno je da se sa stare zvonare skine drvena krovna konstrukcija i ozida nova kapela. Tako je ulazna kula pretvorena u svom gornjem delu u crkvicu posvećenu Rođenju Svetog Jovana Krstitelja, čime je manastir dobio još jedan oltar. Namera episkopa Nikolaja bila je da se u Žiči stvori dvanaest oltara kao simbol dvanaest Hristovih apostola, kako bi se moglo služiti danonoćno bogosluženje, tako da kad se u jednoj crkvi završava, Sveta liturgija počinje u drugoj. Hram Svetog Jovana Krstitelja osvećen je 23. septembra 1940. godine. Ovaj žički oltar podignut je novcem koji je bio dar ugledne kraljevačke porodice Bunjak. Nova zvnoara je trebalo da bude podignuta na istočnom ulazu u manastirski kompleks, ali su do početka rata bili ozidani samo njeni temelji i prizemlje.[28]

U glavnom dvorištu, levo od ulaza sa istočne strane, napravljena je niska ograda sa kapelicom na sredini. Jedinstvenost ove kapele je u postojanju, u kamenu urezanih sto šajkača, koje predstavljaju spomenik srpskoj vojsci i ratnicima koji su položili svoje živote u minulim ratovima.[21] Godine 1937. osvećena je i crkva podignuta na monaškom groblju, posvećena Uspenju Majke Božje. Crkva je podignuta nad nekoliko slučajno otkrivenih kosturnica, a njen ktitor je Vojislav Janjić, tada ministar u penziji.[29]

Tokom okupacije Srbije, 10. oktobra 1941. godine nemačka vojska je bombardovala crkvu Svetog Spasa, a Nemci su potom ušli u manastir, spalili sve građevine, štampariju, biblioteku sa oko 50000 knjiga, rasterali monaštvo.[30]

Posle rata, obavljeni su 1965. godine radovi na obnovi manastirske crkve i episkopskog doma[17], ali je jak zemljotres 1987. godine ponovo porušio manastirski kompleks. Posle toga, otpočeli su obimni radovi na obnovi čitavog manastira, kojima je rukovodila Milka Čanak-Medić,[17] tokom kojih je crkvi Svetog Spasa vraćen autentičan izgled sa početka XIII veka.

Početkom 21. veka, nizom manifestacija je proslavljeno 800 godina manastira Žiče.

Starešine manastira uredi

Živopis uredi

Žičko slikarstvo je izvedeno u tri talasa - 1220/21. godine, zatim između 1229. i 1234. godine, i u prvim godinama XIV veka. Prva dva talasa čine stariji sloj, i za njega je bio zadužen upravo Sveti Sava, dovođenjem slikara iz Carigrada, koji su otpočeli radove na živopisanju manastirske crkve.[5][6] Ovaj sloj pripada Zlatnom dobu srpskog slikarstva. Za najmlađi sloj, kao i obnovu i ukrašavanje Žiče, bili su zaslužni podjednako i kralj Milutin i arhiepiskop Sava III, što je zabeleženo time što su njihove figure uključene u sliku Božićne stihire, što predstavlja poetsku interpretaciju ovaploćenja Slova i njegovog darivanja. Prisustvom i arhiepiskopa Save III i kralja Milutina sa dvorskom pratnjom na svečanom božićnom bogosluženju, postignuta je lepa himnografska tema.[31] Ovaj sloj pripada i rađen pod uticajem Renesanse Paleologa za koje se može reći da su reprezentativni primeri slikarstva svog doba.[3]

Na osnovu najstarijeg sloja fresaka, moguće je shvatiti osnovne ideje kojima se rukovodio Sveti Sava prilikom živopisanja Žiče, a razumevanju toga dodatno doprinosi i predgovor prevoda Jerusalimskog tipika na srpski jezik od strane arhiepiskopa Nikodima iz 1319. godine. Jedna od Savinih namera je bila da se istakne veza između Starog i Novog zaveta koja je bila bliska Svetom Savi, kao i ljudima ranog XIII veka. Osim toga, za razliku od umetnosti Paleologa, slika osnivanja Crkve na zemlji na primeru Žiče, nije zasnovana na starozavetnim primerima, već na predstavama događaja iz Novog Zaveta. Ovo je najvidljivije u potkupolnom prostoru Žiče. Zarad insistiranja na uspostavljanju kontinuiteta između najstarije crkve koju je sam Isus Hristos osnovao na Sionu i autokefalne Srpske crkve, Savina ideja je bila da se odgovarajućim izborom slika u Žiči ponovi izgled prve hrišćanske saborne crkve. Zbog toga su u potkupolnom delu istaknuti upravo momenti vezani za osnivanje Crkve na zemlji, a što se desilo na Sionu. Ovu ideju su nastavili i Milutinovi slikari, koji su ponovili prvobitni raspored fresaka u najmlađem talasu.[31] Potpuna istrvenost ili oštećenost završnihslojeva boje udaljava od mogućnosti da se spoznaju sve izvorne likovne osobenosti živopisa. Stoga je svojevremeno i rečeno da „Žiča ne živi toliko onim što nam pokazuje, koliko onim što je bila“.

Ostaci slikarstva u donjim delovima tambura kupole Spasove crkve u Žiči pripadaju monumentalnoj predstavi Vaznesenja Hristovog. Vaznevši se, Hristos je kao „Prvosveštenik budućih dobara“ s vlastitom žrtvenom krvlju ušao u „skiniju nerukotvorenu“, u „samo Nebo“, izvršivši „večno iskupljenje“, odnosno spasenje ljudi (Jev 9, 11–24).16 Tek pošto se vratio Ocu, Gospod je mogao izmoliti od njega i to da učenicima nispošlje Utešitelja – Duha Svetoga (Jn 16, 7). Vaznesenje Hristovo predstavlja zbog svega pomenutog temeljan uslov nastanka i delotvornosti Crkve na zemlji. Neposredno ispod predstave Vaznesenja, u potkupolnom prostoru hrama, grupisano je nekoliko scena koje s njom idejno i sižejno živo opšte. I one su sačuvane na sloju s početka XIV veka. S jedne strane, reč je o predstavama događaja što za korak prethode povratku Hristovom u krilo Očevo ili su se odigrali odmah nakon njega (Neverovanje Tomino, Misija apostola i Silazak Svetog Duha na apostole), odnosno o onima što su mu svetotajinski komplementarni (Tajna večera). S druge strane, u pitanju su scene koje Vaznesenju predstavljaju hronološki i dogmatski kontrapunkt (Blagovesti Zahariji i Blagovesti Bogorodici). Sve one zajedno pomažu da se potpunije objasne priroda i značaj Spasovdana u ikonomiji spasenja, to jest da se obrazloži s njime povezano svetotajinsko „konstruisanje“ Crkve. Na južnom zidu pod kubetom, predstavljen je Silazak Svetog Duha na apostole (Dap 2, 1–12) kao neposredan epilog Vaznesenja.

Nekada veoma razvijen niz scena kojima je u nižim zonama Spasove crkve u Žiči bio upotpunjen bogat narativ Hristološkog ciklusa sada je samo delimično sačuvan. O njemu svedoči svega nekoliko manje ili više oštećenih kompozicija različite starine. U pitanju su scene Velikih praznika i Stradanja Hristovih: Preobraženje, Ulazak u Jerusalim, Raspeće, Skidanje s krsta i Silazak u ad. Prve dve od njih naslikane su na sloju iz XIV veka, a tri potonje potiču iz vremena svetog Save Srpskog. Danas je najbolje sačuvano Raspeće u desnoj pevnici.

Neposredno pod kupolom Spasove crkve naslikane su predstave sasvim uobičajene za program tog dela srednjovekovnih hramova u pravoslavno. Likovi jevanđelista, pisaca knjiga na kojima se temelji učenje crkve, prikazani su na sfernim površinama pandantifa. Takvo njihovo programsko mesto bilo je u skladu s tradicijom koja se može pratiti još od X i XI veka. Dakle, saglasno običajima, i u Žiči su sveti Jovan Bogoslov i Matej, kao neposredni Hristovi učenici, dobili mesto na istaknutijoj i uglednijoj, istočnoj strani, dok su se likovi svetog Luke i svetog Marka našli na zapadu.

Prema drevnom i poštovanom običaju, fresko-ikone Spasitelja – ovaploćenog Boga – i Bogomajke s njim kao mladencem u rukama približene su vernima i posebno istaknute u programu najniže zone živopi sa žičkog katolikona. Čim se iz priprate kroči u naos hrama, one se uočavaju na njegovom istoku. Naslikane početkom XIV veka uz sam ikonostas, na zapadnoj strani istočnih potkupolnih pilastara, postavljene su tačno ispod slike Božijeg ovaploćenja – Blagovesti – i likova proroka koji su najavili taj dolazak Boga u telu. Zapravo, fresko-ikone Hrista i njegove majke predstavljaju molitvenu žižu čitavog programa živopisa.

Simbolika ulaza u hram još je obuhvatnije i jasni je prožela jedinstven tematski program fresaka u prizemlju kule. Sadržina tog zanimljivog živopisa, koji potiče iz druge decenije XIV stoleća, gotovo je u celini poznata.776 U svodu trema naslikana je monumentalna scena Stradalništva četrdesetorice sevastijskih mučenika na zaleđenom jezeru, a na podužnim zidovima ispisani su odlomci iz tri žičke povelje kralja Stefana Prvovenčanog i njegovog naslednika Radoslava. Gornji deo istočnog zida zauzima prikaz Anatolijeve božićne himne Šta da ti prinesemo, Hriste?, u koji su uključeni i predstavnici srpskog dvora i crkve. Uz pomenutu scenu naslikani su u potrbušju plitkog prislonjenog luka dva svećnjaka i svetlosni krug sa zvezdom. Pošto zvezda stoji u temenu luka, tačno iznad Bogorodice sa Hristom iz Božićne himne, može se prepoznati kao vitlejemska. Na čelu istog plitkog luka ispisana je roždestvena stihira svetog Jovana Damaskina pojana na jutrenju Božića. Ispod scene, sa strana ulaza u hram, nalaze se portreti prvih ktitora – kraljeva Radoslava, levo, i Stefana Prvovenčanog, desno. Gornju zonu zapadnog zida ukrašava predstava Hristove jevanđeoske pouke apostolima Ako ne budete kao ovo dete (Mt 18, 1–6). Scena je natkriljena prislonjenim lukom, pokrivenim ornamentalnim trakama. U njegovom potrbušju smenjuju se krugovi s krstovima i dvoglavim orlovima, a po čelu teče niz krstova upisanih u krugove. Stamene figure apostola Petra i Pavla smeštene su na strane širokog ulaza u trem. Prvi od njih nosi crkvu (Mt 16, 18), a drugi knjigu svojih poslanica na glavi. Iznad apostolskih kneževa, u temenu luka ulaza, preostalo je samo crvenom bordurom izdvojeno polje, čije je središte potpuno uništeno. Najniže delove trema, zapravo zonu sokla, opasuje prilično visoka slikana zavesica.

Galerija uredi

<gallery class="center" Datoteka:Manastir Žiča 01.jpg Datoteka:Manastir Žiča 02.jpg Datoteka:Manastir Žiča 03.jpg Datoteka:Manastir Žiča 05.jpg Datoteka:Manastir Žiča 06.jpg Datoteka:Manastir Žiča 07.jpg Datoteka:Manastir Žiča 08.jpg Datoteka:Manastir Žiča 09.jpg Datoteka:Kula iznad ulaza u manastir Žiča, Srbija.jpg Datoteka:Zica ulaz.jpg|Mozaik iznad ulaznih vrata Datoteka:Zica vrata.jpg|Drvena vrata na ulazu Datoteka:Zica strop.jpg|Freske na ulazu Datoteka:Zica konak.jpg|Konak Datoteka:Zica Agijazma.jpg|Agijazma Datoteka:Zica pumpa.jpg|Pumpa za vodu Datoteka:Zica Crkva uspenje Bogorodice.jpg|Crkva Uspenja Bogorodice Datoteka:Žiča, obasjana kroz vekove.jpg|Žiča sada Datoteka:Žiča, nekad.jpg|Žiča nekada Datoteka:Žiča, duh Nemanjića.jpg|Žiča sada Datoteka:Žiča, uramljena lepota.jpg </gallery>

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ a b v „Istorija manastira Žiče”. Pristupljeno 7. 2. 2018. 
  2. ^ Kalić, Jovanka (2017). „The First Coronation Churches of Medieval Serbia”. BALCANICA. Belgrade. XLVIII. 
  3. ^ a b v g d đ e „Manastir Žiča — Spomenici kulture u Srbiji”. SANU. 
    (iz knjige Pejić, Svetlana; Milić, Mileta, ur. (1998). „Žiča”. Spomeničko nasleđe Srbije: nepokretna kulturna dobra od izuzetnog i od velikog značaja (na jeziku: srpski). Beograd: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture. str. 459. ISBN 8680879126. 
  4. ^ „Svetinja srpskih kraljeva”. Glas Javnosti. Pristupljeno 27. 6. 2011. 
  5. ^ a b M. Čanak-Medić, D. Popović, D. Vojvodić, Manastir Žiča, Beograd 2014.
  6. ^ a b v g Grupa autora (1981). Istorija srpskog naroda I. Beograd. str. 390, 410, 443. 
  7. ^ Blagojević 1989, str. 73-74.
  8. ^ a b v g d đ e Stanoje Stanojević (pokretač i urednik), „Narodna enciklopedija Srba, Hrvata i Slovenaca“ I knjiga, (II fototipsko izdanje), Beograd 1925. (Novi Sad, 2001)
  9. ^ „Manastir Šišatovac — Spomenici kulture u Srbiji”. SANU. 
    (iz knjige Pejić, Svetlana; Milić, Mileta, ur. (1998). „Šišatovac, manastir”. Spomeničko nasleđe Srbije: nepokretna kulturna dobra od izuzetnog i od velikog značaja (na jeziku: srpski). Beograd: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture. str. 459. ISBN 8680879126. 
  10. ^ Stojić, Dušan (8. 10. 2006). „Jača od ratova”. Večernje Novosti. Pristupljeno 27. 6. 2011. 
  11. ^ a b „Carska lavra sveta Žiča: Stradanja manastira Žiče”. Pristupljeno 7. 2. 2018. 
  12. ^ a b Stojić, Dušan (7. 10. 2006). „Štit duha”. Večernje Novosti. Pristupljeno 27. 6. 2011. 
  13. ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1858. godine
  14. ^ Dragojlović, Anđelka (2014). „Materijalna i duhovna obnova manastira Žiče u međuratnom periodu”. Naša prošlost. 15: 113—114. 
  15. ^ Dragojlović, Anđelka (2014). „Materijalna i duhovna obnova manastira Žiče u međuratnom periodu”. Naša prošlost. 15: 115—116. 
  16. ^ Dragojlović, Anđelka (2014). „Materijalna i duhovna obnova manastira Žiče u međuratnom periodu”. Naša prošlost. 15: 116—117. 
  17. ^ a b v Stojić, Dušan (10. 10. 2006). „Obnova traje”. Večernje Novosti. Pristupljeno 27. 6. 2011. 
  18. ^ "Politika", 14. okt. 1937
  19. ^ "Politika", 3. jun 1938
  20. ^ Dragojlović, Anđelka (2014). „Materijalna i duhovna obnova manastira Žiče u međuratnom periodu”. Naša prošlost. 15: 117—118. 
  21. ^ a b "Politika", 11. jul 1939
  22. ^ "Vreme", 23. okt. 1935
  23. ^ Dragojlović, Anđelka (2014). „Materijalna i duhovna obnova manastira Žiče u međuratnom periodu”. Naša prošlost. 15: 119. 
  24. ^ Dragojlović, Anđelka (2014). „Materijalna i duhovna obnova manastira Žiče u međuratnom periodu”. Naša prošlost. 15: 120—121. 
  25. ^ "Politika", 16. avg. 1938, str. 7
  26. ^ "Politika", 10. avg. 1938
  27. ^ "Politika", 15. avg. 1938, str. 7
  28. ^ Dragojlović, Anđelka (2014). „Materijalna i duhovna obnova manastira Žiče u međuratnom periodu”. Naša prošlost. 15: 122. 
  29. ^ Dragojlović, Anđelka (2014). „Materijalna i duhovna obnova manastira Žiče u međuratnom periodu”. Naša prošlost. 15: 123—124. 
  30. ^ Krejaković, Silvija (2013). Identiteti žrtava streljanih u Kraljevu oktobra 1941. Beograd: Muzej žrtava genocida. str. 90. 
  31. ^ a b „Freskoslikarstvo manastira Žiče”. Manastir Žiča. Pristupljeno 24. 4. 2023. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Манастир_Жича&oldid=27434927”