Eparhija dalmatinska

Eparhija dalmatinska je eparhija Srpske pravoslavne crkve.

Eparhija dalmatinska Srpska pravoslavna crkva
Osnovni podaci
Sjedište	Šibenik
Država	Hrvatska
Osnovana	16. vijek
Broj namjesništava	2
Broj manastira	6
www.eparhija-dalmatinska.hr
Arhijerej
Arhijerej	Nikodim (Kosović)
Čin arhijereja	episkop
Titula arhijereja	episkop dalmatinski

Nadležni arhijerej je episkop Nikodim (Kosović), a sjedište eparhije se nalazi u Šibeniku gdje je i Saborna crkva.

Po odluci Svetog arhijerejskog sabora SPC od 24. maja 2017, vladika Fotije izabran je za episkopa zvorničko-tuzlanskog, dok je na čelo dalmatinske eparhije postavljen arhimandrit manastira Krka Nikodim.

Istorija

Srpska patrijaršija u 16. i 17. vijeku

Crkva u Dalmaciji je osnovana još u apostolsko doba, već u prvom veku. Apostol Tit, učenik apostola Pavla bio je osnivač i njen prvi episkop. O tome svedoči sam Pavle u svojoj Drugoj Poslanici Timoteju (4,10). A to isto potvrđuje i Teodorit, navodeći reči Pavlove, da je Kriskent pošao u Galatiju, a Tit u Dalmaciju, kaže, kako su ova dvojica slobodni od onoga ukora, što je Pavle iskazao za Dimasa, koji ga je ostavio, jer ga ovi poslušaše i pođoše da propovjedaju, prvi u Galatiju, a drugi u Dalmaciju. Jevsevije u svojoj Istoriji crkve piše, da je Pavle poslao Kriskenta u Galatiju, a Tita u Dalmaciju radi toga, da onaj upravlja onom provincijom, a ovaj ovom. O tome govori i Jeronim u tumačenju pomenute Pavlove Poslanice.

Titovu propoved u Dalmaciji spominje i Metafrast. On navodi, kako je apostol  Andrej Prvozvani prošao kroz Dalmaciju za vrijeme Titovo, pošto je već osnovao bio crkvu u Vizantiji i postavio tu prvog episkopa Stahija. O Titovoj propovedi u Dalmaciji govori i episkop Simeon Končarević.

Titova je delatnost u Dalmaciji trajala od 55. do 61. godine, i po plodovima je bila bogata. Titu, u pravome smislu, pripada ime apostol Dalmacije. Njegovo sedište je bilo u tadašnjem glavnom gradu Dalmacije Solinu.

Blagodareći ovoj Titovoj djelatnosti u Dalmaciji, koju je on obratio u hrišćansku vjeru po naredbi apostola Pavla, dalmatinska crkva ušla je u broj apostolskih crkava, i punim se pravom zove apostolskom crkvom.

Posle Titovog odlaska iz Dalmacije, apostol Pavle je poslao u Dalmaciju svoga učenika Ermija za episkopa. Šest je godina i Ermije upravljao dalmatinskom crkvom, do 68. godine. U žitijima istočne crkve hvali se delatnost Ermijeva u Dalmaciji, i govori da je dostojan Pavlov učenik i Titov naslednik. Pravoslavna crkva prenela je to u odnosnu službu svetog Ermija, te ga i danas proslavlja kao “najsjajnije svjetlilo sve Dalmacije, u kojoj je kao jarko sunce širio mnogobrojne zrake, i vršeći svoju svetu službu priveo je ljudske duhove iz mraka u svjetlost.”

Za vreme Ermijevog apostolata i episkopata u Dalmaciji, posetio je Dalmaciju i sam apostol Pavle, što spominje u svojoj Poslanici Rimljanima (15,19) "da je od Jerusalima i naokolo sve do Ilirika napunio jevanđeljem Hristovim". O toj propovedi Pavlovoj u Iliriku spominje i Jeronim Stridonski u pismu svome Markeli. Sjedoči o tome i Grigorije Niski u besedi svojoj o prvomučeniku i arhiđakonu Stefanu.

Posle Ermija, spominju kao dalmatinskog episkopa, Domna antiohijskog. Njega je postavio za episkopa apostol Petar 68. godine, te ga poslao u Solin gdje je Domn u svojstvu arhiepiskopa upravljao dalmatinskom crkvom sve do 107. godine, kada je mučenički stradao. Petar je ustanovio bio, da budu postavljeni hrišćanski prvosveštenici u gradovima na onaj način, kao što je to u starina ustanovljeno bilo kod neznabožaca, te u onim gradovima, u kojima su bili neznabožački predstojnici, naredio je da se postave episkopi, a u glavnim gradovima dotičnih provincija, da se postave arhiepiskopi. Takvim je načinom za zemlje duž Jadranskog mora odredio tri prvosveštenika: Apolinarija za Ravenu, glavni grad Emilije, jevanđelista Marka za Akvileju, glavno mjesto Mletačke i Istre, i Domna za Solin, glavno mjesto Dalmacije. U Solinu je Domn za dugo propovedao, mnoge je obratio iz neznaboštva, i ne malu crkvu Hristovu osnovao i tu je na kraju mučenički stradao za vreme Dioklecijanovog gonjenja.

Do Marina, koji je bio episkop solinski, počev od 316. godine, i o kome se pouzdano zna, da je tada zauzeo solinsku katedru i zatim za 12 godina upravljao dalmatinskom crkvom o ostalim episkopima, ne zna se mnogo .

Vizantijsko razdoblje

Tokom ranog srednjovjekovnog razdoblja, primorski gradovi Dalmacije su zajedno sa pojedinim ostrvima bili pod vrhovnom vlašću Vizantijskog carstva, a u administrativnom pogledu su pripadali tadašnjoj vizantijskoj temi Dalmaciji. U većim mjestima vizantijske Dalmacije postojale su lokalne episkopije u kojima su se preplitali uticaji zapadnog i istočnog hrišćanstva. Na zasedanju Sedmog vaseljenskog sabora (787) učestvovali i episkopi iz pojedinih primorskih gradova vizantijske Dalmacije: Jovan iz Splita, Urso iz Raba, Lavrentije iz Osora i Jovan iz Kotora.

Otomansko razdoblje

Manastir Krka

Manastir Krupa

Današnju južnu Dalmaciju naselili su Srbi već u doba seobe na Balkansko poluostrvo, a u sjevernu Dalmaciju počeli su prelaziti od 10. vijeka. U 14. vijeku javljaju se već i tri pravoslavna manastira: Krupa (1317), Krka (1350) i Dragović (1395), koje su pomagali i srpski despoti iz Srijema 1494. godine. Glavna seoba Srba u sjevernu Dalmaciju bila je u 16. vijeku. Nju su izveli Turci poslije 1540, kad su osvojili tu oblast, da nasele puste zemlje, pošto su se mnogi Hrvati pred Turcima uklonili na ostrva i u Italiju.

Za vrijeme Turaka Dalmacija je, s Likom i Krbavom, sačinjavala kliški i lički sandžakat bosanskog pašaluka. Stoga je i Srpska pravoslavna crkva u sjevernoj Dalmaciji, poslije obnovljenja Pećke patrijaršije, došla pod vlast dabrobosanskog mitropolita, kao patrijarhova namjesnika — egzarha. Radi toga je mitropolit iz Banje u Dabru prenio krajem 16. vijeka svoju stolicu u zapadnu Bosnu, a naročito u manastir Rmanj, na tromeđi Bosne, Like i Dalmacije. U samoj Dalmaciji bio je i dalje, kao i ranije pod Ugrima, zamjenik mitropolitov iguman manastira Krke, koga su birali predstavnici crkve i naroda, a episkop proizvodio u čin. Nad Bokom kotorskom i južnom Dalmacijom vodili su i dalje duhovni nadzor episkopi zetski i zahumski, a glavno središte crkveno-narodnog života postao je manastir Savina.

U primorskim gradovima i na ostrvima, a naročito na ostrvu Hvaru, bilo je tada još ponešto pravoslavnih Srba, ali mnogo više Grka. Svi su oni od 1420. bili pod mletačkom vlašću, pa su Mlečići za njih postavili naročitog episkopa u Mlecima, s nazivom arhiepiskopa filadelfijskog, koji je bio podvrgnut carigradskom patrijarhu. Mletačka republika je nastojala, da sve svoje podanike, Srbe i Grke, pounijati, te su u pravoslavnim crkvama dizani rimokatolički oltari. Tako je bilo u Zadru, Šibeniku, na Hvaru i u Trogiru. Zatim su te crkve pretvorene u latinske.

Mletačko razdoblje

Arhimandrit Gerasim Zelić

Episkop Jerotej Mutibarić

Kad je 1699. i 1718. sva današnja Dalmacija došla u ruke mletačke, sva srpska crkva u Dalmaciji i Boki kotorskoj oduzeta je ispod vlasti pećkog patrijarha i predana grčkom mletačkom arhiepiskopu, koji je baš u to doba primio uniju s Rimom. Nikodim Busović je postao vladika za Dalmaciju 1693. g. od unijate (od 1690. g.), filadelfijskog arhiepiskopa Meletija Tripaldija s ciljem unijaćenja pravoslavnih Srba. Srbi u Dalmaciji nisu se htjeli odreći svoga patrijarha, te su oni u Boki sve do početka 19. vijeka priznavali za svog duhovnog starješinu cetinjskog mitropolita, a Šibeničani su uspjeli, da u sjevernoj Dalmaciji upravlja srpskom crkvom, bar neko vrijeme, prebjegli u Dalmaciju hercegovački mitropolit Savatije Ljubibratić. Za to je vrijeme i pećki patrijarh Mojsej Rajović (1712—1725) jednom uspio, da lično dođe u Dalmaciju.

No, ubrzo poslije Savatijeve smrti prognali su Mlečići njegova sinovca i nasljednika Stefana, koji se kao episkop bio nastanio u manastiru Dragoviću. Otada Mlečići nisu više dali dalmatinskim Srbima episkopa, te su se oni po potrebi, i protiv volje vlasti, obraćali episkopima u Hrvatskoj, Slavoniji i Bosni. Čak su pravoslavni Dalmatinci 1750. godine sami izabrali sebi za episkopa protu benkovačkog Simeona Končarevića. Njega je, po naredbi pećkog patrijarha, rukopoložio za episkopa dabrobosanski mitropolit, ali su ga mletačke vlasti prognale, te je upravu crkvom i dalje vodio arhimandrit manastira Krke (Nikanor Bogunović Skočić), a duhovne su poslove obavljali episkopi iz Hrvatske i Slavonije. Poslije duge borbe, ustanaka i ruske intervencije, ukinut je 1780. u Mletačkoj republici zakon da pravoslavni moraju priznavati uniju, a srpska crkva u Dalmaciji potčinjena je ponovo obnovljenoj grčkoj episkopiji u Mlecima, koja je dobila nadležnost i nad svima pravoslavnima po Istri i Boki.

Austrijsko razdoblje

Bukovinsko-dalmatinska mitropolija (1909) označena žutom bojom

Episkop Nikodim Milaš

Godine 1790. umro je posljednji grčki episkop u Mlecima, a Dalmacija je 1797, mirom u Kampoformiju, postala austrijskom provincijom. Međutim, i Austrija nije htjela da prizna izabranog srpskog episkopa Ivkovića za Dalmaciju, te je i opet sva srpska crkva u Dalmaciji potčinjena rimokatoličkim biskupima, i ako je arhimandrit Gerasim Zelić priznat za duhovnog upravitelja njenog.

Mirom u Požunu 1805. izgubila je Austrija Dalmaciju i njeni gospodari su postali Francuzi. Oni su odmah izdali zakon o vjerskoj trpeljivosti. Po želji pravoslavnih Dalmatinaca Napoleon je već 1808. potpisao rješenje da se u Dalmaciji ima ustanoviti samostalna srpska episkopija, konzistorij i bogoslovija o državnom trošku. 1810. postavljen je za prvog dalmatinskog episkopa Venedikt Kraljević, prebjegli episkop iz Bosne. Sjedište mu je određeno u Šibeniku, a potčinjene su mu i srpske opštine u Istri, Puli i Peroju, koje su u 16. vijeku naselili Srbi iz današnje Crne Gore. Za episkopskog namjesnika u Boki postavljen je arhimandrit Zelić.

Kad je 1814. Austrija ponovo dobila Dalmaciju i Istru, ona je ostavila uređenje srpske crkve u tim oblastima onako kako je bilo uvedeno za vrijeme Francuza, ali su njeni upravnici opet pokušali da provedu uniju. Za uniju su oni zadobili čak i episkopa Kraljevića (1810—1827). Predstavnici narodni, čim su to osjetili, otpočeli su energičnu odbranu, i kad je Kraljević 1820. doveo iz Galicije unijatske sveštenike Rusine, da otvore bogosloviju u Šibeniku, htio je narod ubiti episkopa, i pritom je poginuo jedan od dovedenih profesora (1821). Venedikt Kraljević je poslije toga morao napustiti Dalmaciju i 1827. je penzioniran.

Uskoro zatim, 29/12 1828, došla je srpska crkva u Dalmaciji pod duhovni nadzor karlovačkog mitropolita i otpočela je mirniji život i razvitak, iako je imala i sada da izdrži borbu s unijom. Kraljevića je naslijedio episkop Josif Rajačić (1829—1834), potonji patrijarh u Karlovcima. On je uspio da osnuje bogosloviju u Šibeniku (1833), ali je, zbog snažnog opiranja uniji, premješten u Vršac. Za njim je došao za dalmatinskog episkopa Pantelejmon Živković (1834— 1836), a kad je i on morao da ode, upravljali su crkvom razni arhimandriti, namjesnici karlovačkog mitropolita (1836—1843). Za to vrijeme preneseno je sjedište episkopa iz Šibenika u Zadar (1841). Uskoro zatim došao je za episkopa Jeroteja Mutibarića (1843—1853), koji nije uspio da osnuje konsistorij, iako je 1849. proglašena u Austriji ravnopravnost vjeroispovijesti, i znatan se dio unijata povratio u pravoslavlje.

Opis materijalnog stanja sveštenstva u eparhiji tokom ovog perioda dobro opisuje sleće pismo:

Zbilja su pravoslavni sveštenici u Dalmaciji najgore plaćeni od sveštenika ma koje hoćete druge pokrajine. Od naroda dobijaju vrlo malo, od zemaljske vlade i manje. Prilog jednog sveštenika na najboljoj eparhiji ne iznosi više od 1000 forinata, a to je onoliko, koliko u Srbiji daje i najsiromašnija parohija.

Ustrojstvo pravoslavne dalmatinske crkve uspjeli su da izvedu tek dr. Stefan Knežević (1853—1890) i dr. Nikodim Milaš (1890—1910), dva vrlo zaslužna jerarha srpske crkve. 1870. osnovana je za Boku i Dubrovnik posebna episkopija, sa sjedištem u Kotoru, a 30. marta 1874. obje dalmatinske episkopije (u Zadru i u Kotoru) ušle su u sastav nove Bukovinsko-dalmatinske mitropolije. Dotle je srpska crkva u Dalmaciji bila samoupravna, a samo je bila u duhovnoj zavisnosti od karlovačke mitropolije.

Jugoslovensko doba

Crkva Pokrova Presvete Bogorodice u Kninu

Manastir Svete Nedjelje u Oćestovu

Srpska pravoslavna crkva u Benkovcu

Poslije oslobođenja 1918, pošto je Zadar potpao pod Italiju, sjedište dalmatinskog episkopa premješteno je u Šibenik dok se u Splitu ne sazida srpska crkva i ne uredi vladičanski dvor.

Godine 1920. bilo je parohija u cijeloj Dalmaciji 106 (57 u sjevernoj), sa 298 crkava (od kojih su samo 83 u bivšoj zadarskoj eparhiji). Sveštenika oko 80, koje su postavljali episkopi, u sporazumu s konsistorijem. Manastira 8 u Boki 3 u sjevernoj Dalmaciji (Krupa, Krka i Dragović). Kaluđera oko 35 i to većinom po parohijama, zbog oskudice u parohijskom sveštenstvu. Pravoslavnih Srba u cijeloj Dalmaciji bilo je 114.703, od kojih je 88.255 u sjevernoj Dalmaciji, u šibeničkoj eparhiji. Pod ovu eparhiju potpadali su i svi pravoslavni Srbi u Beču, Trstu, Puli, Peroju i Zadru.

Posle 1920. episkopi su bili: Danilo Pantelić (1921—1927), Maksimilijan Hajdin (1928—1931) i Irinej Đorđević (1931—1952).

Tokom Drugog svetskog rata veći deo eparhije pripao je zloglasnoj NDH, pa su srpski živalj i srpska crkva teško stradali. Većina crkava i manastira bila je namerno uništavana, a crkvena imovina poharana.

Ni posle rata nisu došla mnogo bolja vremena. U vreme SFRJ uticaj crkve bio je ograničen, što se posebno osetilo u eparhijama koje su teško stradale tokom Drugog svetskog rata, poput dalmatinske. Pristupilo se obnovi manastira i crkava, ali su date delatnosti bile spore i ograničene. Eparhija je prvo imala administratore, pa potom i svoje episkope. Prvo je administrirao Nikanor Iličić (1947—1951), potom administrirao Simeon Zloković (1951—1959), a zatim se smenjuju matični episkopi: Stefan Boca (1959—1978), Nikolaj Mrđa (1978—1992), Longin Krčo (1992—1999), Fotije Sladojević (od 1999).

Savremeno doba

U ratu u Hrvatskoj tokom 1990-ih godina eparhija je doživela verovatno još težu sudbinu nego u Drugom svetskom ratu. Opet su stradale svetinje, ali je raseljavanjem većine srpskog življa sa prostora Dalmacije eparhija zapala u izuzetno težak položaj.

Poslednjih godina radi se na obnovi crkava i manastira i vaspostavljanja verskog života, ali date radnje sporo odmiču.

Episkopi

• Vasilije (1692 - 1693)
• Nikodim Busović (1693 - 1707)
• Savatije Ljubibratić (posle 1693-1716),
• Stefan Ljubibratić (1716—1722),

Episkop dalmatinski i albanski

U tituli albanski se odnosi na Mletačku Albaniju odnosno Boku Kotorsku.

Portret	Ime i prezime	Vreme službe	Napomene
	Simeon Končarević	1751—1762

Episkopi dalmatinski

Portret	Ime i prezime	Vrijeme službe	Napomene
	Venedikt Kraljević	1810—1823
	Spiridon Aleksijević	1823—1829	episkopski vikar
	Josif Rajačić	1829—1834
	Pantelejmon Živković	1834—1836
	Jerotej Mutibarić	1843—1853
	Stefan Knežević	1853—1890
	Nikodim Milaš	1890—1910
	Dimitrije Branković	1913—1920
	Danilo Pantelić	1921—1927
	Maksimilijan Hajdin	1928—1931
	Irinej Đorđević	1931—1952	Poslije Drugog svjetskog rata u emigraciji
	Nikanor Iličić	1947—1951, administrirao eparhijom
	Simeon Zloković	1951—1959, administrirao eparhijom
	Stefan Boca	1959—1978
	Nikolaj Mrđa	1978—1992
	Longin Krčo	1992—1999
	Fotije Sladojević	1999—2017
	Nikodim Kosović	od 2017.

Arhijerejska namesništva

Eparhija dalmatinska podeljena je na dva namesništva:

• Arhijerejsko namjesništvo šibeničko-benkovačko

1. PAROHIJA ŠIBENIK I i II

Šibenik, hram Uspenja Presv. Bogorodice (1812),

              hram Vaznesenja Gospodnjeg (1778),

Konjevrate hram Sv. Dimitrija u  (1864)

2. PAROHIJA DRNIŠ

Drniš, hram Uspenja Presv. Bogorodice (1618), hram Sv. Arh. Mihaila na groblju (1852),

Baljci, hram Sv. Jovana Krstitelja (1730)

Kričke, hram Sv. velmuč. Georgija (1774)

Razvođe, hram Sv. Velmuč. Nedelje u Razvođu (1970),

Velušić, hram Sv. Georgija (1885)

Žitnić, hram Sv. Jovana Krstitelja  (1982)

3. PAROHIJA SKRADIN

Skradin, hram Sv. Spiridona ( 1687)

Bratiškovci, hram Sv. oca Nikolaja ( 1592 )

Čista Mala, hram Svetog Nikole (1873)

4.PAROHIJA ZADAR I i II

Zadar, hram Sv. proroka Ilije (1563), Kapela Sv. Arhang. Mihaila na groblju (1886)

Crno, hram Sv. apostola Petra- srušen do temelja 1993.

Poljice, Hram Rođenja Presvete Bogorodice (1868)

Smoković, hram Sv. Georgija (1567)

Tribanj-Šibuljine, Hram Sv. Arh. Mihaila (1865), Hram Sv. Trojice (1830)

5. PAROHIJA SMILČIĆ

Kula Atlagića, hram Sv. Nikole (1440)

Biljani, hram Sv. Georgija (1537), Hram Sv. Arhang. Mihaila (1937- 1939)

Islam Grčki, hram sv.vlmč. Georgija (1675)

Karin, hram Sv. Kirika i Julite (1537), hram Sv. Nedjelje (1985) srušen do temelja 1995

Kašić,  hram sv. Ilije (1872) srušen 1993.  

Smilčić, hram sv. Arh. Mihaila (1984) devastiran 1992.g.

Zemunik, hram sv. Save 19. vijek do temelja srušen 1993.g.

6. PAROHIJA BENKOVAC

Benkovac, hram Sv. Jovana Krstitelja (1590)

Brgud, hram Sv. pravednog Lazara (1689)

Ceranje Gornje, hram Sv. proroka Ilije (1712)

Kolarina, Hram Prep. Majke Paraskeve (1682)

Kožlovac, hram Sv. Nedelje (1961)

Jagodnja, hram Sv. Simeona monaha (1868), Hram Sv. Trojice u Lišanima (1854)

Lišane Tinjske, hram sv. Trojice (1854)

Miranje, hram Sv. Arh. Mihaila (1497)

7. PAROHIJA OBROVAC

Obrovac, hram Sv. Trojice (1860)

Bilišani, hram Sv. Jovana Krstitelja (1860), Hram Rođenja Presv. Bogorodice (1734)

Medviđa, hram Male Gospojine

Zelengrad, Hram Sv. ap. Petra i Pavla (1856)

Žegar, hram Sv. Georgija (1681), Hram Rođenja Presv. Bogorodice (1856)

8. PAROHIJA ĐEVRSKE

Đevrske, hram Sv. proroka Ilije (1537)

Bribir, hram Sv. Joakima i Ane ( 1574 ), hram  Sv. oca Nikolaja, Čista mala (1895)

Dobropoljci, hram Sv.velikomučenika Georgija (1724),

Ostrovica, hram Sv. ap. Luke (1524)

9. PAROHIJA KISTANjE I

Kistanje, hram Sv. oca Nikolaja (1537)

Biovičino Selo, hram Sv. ap. Petra i Pavla (1524)

Bjelina, hram Sv. prepodobne majke Paraskeve (1815), hram  Sv. proroka Ilije u Parčićima ( 16 vijek )

10. PROHIJA KISTANjE II

Kistanje, hram Sv. Kirila i Metodija (1891)

Ivoševci, hram Sv. Jovana Krstitelja (iz 9 vijeka)

Radučić, hram Sv. velikomučenika Georgija (1524)

• Arhijerejsko namesništvo kninsko-splitsko

1. PAROHIJA I KNINSKA

Knin, hram Sv. Georgija (1468)

Drenovac, hram Sv. arhangela Mihaila (1875)

Golubić, hram Sv. Arhiđ. Stefana (1462)

Strmica, hram Sv. Jovana Krstitelja (1618), hram Rođenja Presv. Bogorodice (1913)

2. PAROHIJA II KNINSKA

Knin, saborni hram Pokrova Presvete Bogorodice (1971)

Biskupija, hram Sv. Trojice (1460)

Vrbnik, hram Sv. Nikole (1619)

3. PAROHIJA III KNINSKA

Knin, saborni hram Pokrova Presvete Bogorodice (1971)

Plavno, hram Sv. Georgija (1618)

Radljevac, hram Sv. Joakima i Ane (1905)

Žagrović, hram Sv. Nikole (1537)

4.PAROHIJA PAĐENI

Pađeni, Hram Sv. Georgija (1456)

Ervenik, hram Sv. Nikole (1669)

Mokro Polje, hram Sv.ap. Luke (1557)

Oton, hram Sv. proroka Ilije (1702)

5. PAROHIJA BIOČIĆ

Biočić, hram Sv.ap. Petra i Pavla (1887), hram Sv. Jovana Krstitelja (1888)

Kanjani, hram Prep. Majke Paraskeve (1787),

Miočić, hram Sv. Jovana Krstitelja (1934)

Štikovo, hram Svetog apostola Luke  (1816)

PAROHIJA MARKOVAC

Markovac, hram Sv. proroka Ilije (1790)

Polača hram Sv. ap. Petra i Pavla (1458)

6. PAROHIJA VRLIKA

Vrlika,  hram Sv. oca Nikolaja (1618)

Bitelić hram Pokrova Presvete Bogorodice (1814)

Cetina: hram Vaznesenja Gospodnjeg (1389), hram Vaznesenja Gospodnjeg zadužbina Marka Četnika iz 1938,

Dabar hram Rođenja Sv. Jovana Krstitelja u posljednjem ratu je miniran do temelja

Maovice hram Sv. Nedelje (1981),

Otišić hram Sv. Arhang. Mihaila (1889)

Sinj hram Sv. ap . Petra i Pavla (1936)

Uništa hram svete velikomučenice Nedelje

Zasiok kapela Rođenja Sv. Jovana Preteče (1958)

7. PAROHIJA IMOTSKI:

Imotski hram Uspenja Bogorodice, Glavina donja (1722)

8. PAROHIJA SPLIT I II III

Split: kapela Sv. Save Srpskog (1922), hram Sv. Save Srpskog (1938)-nedovršen

Broćanac: hram Sv Ap. Petra i Pavla (1805)

Kašteli: Hram Sv. proroka Ilije u Zelovu (1884), Hram Uspenja Presv. Bogorodice 1784. Dicmo-Šušci, Hram Rođenja Presv. Bogorodice na Ublima (1770)

Manastiri

• Dragović
• Krka
• Krupa
• Lazarica
• Oćestovo
• Crnogorci

Vidi još

• Srbi u Dalmaciji
• Srbi u Hrvatskoj
• Pravoslavlje u Hrvatskoj
• Crkve Eparhije dalmatinske
• Kninska Krajina
• Unijati u Dalmaciji
• Srpska pravoslavna crkva u Drugom svetskom ratu
• Pokatoličavanje Srba u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj

Literatura

• Veselinović, Rajko (1982). „Umetnost u Srba severne Dalmacije u XVIII stoleću: Prilog istoriji srpske umetnosti u XVIII veku”. Zbornik za likovne umetnosti. 18: 199—214. 
• Veselinović, Rajko (1986). „Srbi u Dalmaciji”. Istorija srpskog naroda. 4 (2). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 7—66. 
• Vuković, Sava (1996). Srpski jerarsi od devetog do dvadesetog veka. Beograd: Evro. 
• Davidov, Dinko (2013). Totalni genocid: Nezavisna Država Hrvatska 1941-1945. Beograd: Zavod za udžbenike. 
• Jačov, Marko (1983). Spisi Tajnog vatikanskog arhiva XVI-XVIII veka. Beograd: SANU. 
• Jačov, Marko (1984). Venecija i Srbi u Dalmaciji u XVIII veku. Beograd: Istorijski institut SANU. 
• Jačov, Marko (1990). Srbi u mletačko-turskim ratovima u XVII veku. Zemun: Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve. 
• Katičić, Radoslav (1982). „Imena dalmatinskih biskupija i njihovih biskupa u aktima ekumenskoga koncila u Nikeji godine 787.”. Filologija. 11: 75—92. 
• Komatina, Ivana (2016). Crkva i država u srpskim zemljama od XI do XIII veka. Beograd: Istorijski institut. 
• Komatina, Predrag (2017). „Dalmatian bishops at the Council of Nicaea in 787 and the status of the Dalmatian church in the eighth and ninth centuries”. Imperial Spheres and the Adriatic. Byzantium, the Carolingians and the Treaty of Aachen (812). London-New York: Routledge. str. 253—260. 
• Latinović, Goran (2020). „Stradanje Srpske pravoslavne crkve za vrijeme Jugoslovenskog rata (1991-1995)”. Osam vekova autokefalije Srpske pravoslavne crkve. 1. Beograd: Pravoslavni bogoslovski fakultet. str. 471—489. 
• Matić, Marina (2016). „Borba za Dalmatinsko-bokeljsku episkopiju u XVIII veku” (PDF). Istorijski časopis. 65: 159—182. 
• Matić, Marina (2016). „Bishop Savatije Ljubibratić under the auspices of the Republic of Venice (1687-1716)”. Istraživanja: Journal of Historical Researches. 27: 106—119. 
• Matić, Marina (2020). „Bishop Nikodim Busović and Uniatism in late 17th and early 18th century Dalmatia and Boka”. Istraživanja: Journal of Historical Researches. 31: 112—130. 
• Milaš, Nikodim (1899). Spisi o istoriji pravoslavne crkve u dalmatinsko-istrijskom vladičanstvu od XV do XIX vijeka. Zadar. 
• Milaš, Nikodim (1901). Pravoslavna Dalmacija: Istorijski pregled. Novi Sad. 
• Mileusnić, Slobodan (1994). Manastir Krka (1. izd.). Beograd: Muzej Srpske pravoslavne crkve. 
• Mileusnić, Slobodan (1997). Duhovni genocid: Pregled porušenih, oštećenih i obesvećenih crkava, manastira i drugih crkvenih objekata u ratu 1991-1995 (1997). Beograd: Muzej Srpske pravoslavne crkve. 
• Milošević, Slobodan D. (1985). „O prekrštavanju pravoslavnog stanovništva u NDH u vreme Drugog svetskog rata” (PDF). Istorija 20. veka: Časopis Instituta za savremenu istoriju. 3 (2): 71—92. 
• Milutinović, Kosta (1981). „Srbi u Dalmaciji 1797-1878”. Istorija srpskog naroda. 5 (2). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 277—307. 
• Milutinović, Kosta (1983). „Nastanak politike novog kursa na Primorju”. Istorija srpskog naroda. 6 (1). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 349—374. 
• Orlović, Snježana (2008). Manastir Krupa: Monografija. Beograd-Šibenik: Istina. 
• Orlović, Snježana (2009). Manastir Dragović: Monografija. Beograd-Šibenik: Istina. 
• Pekić, Milenko (1996). „Mitropolit Mihailo i Dalmacija”. Zbornik Matice srpske za istoriju. 53: 39—78. 
• Puzović, Predrag (2012). Zadarska bogoslovija. Beograd: Pravoslavni bogoslovski fakultet, Institut za teološka istraživanja. 
• Savić, Milorad (2000). Slikarstvo u srpskim crkvama sjeverne Dalmacije od kraja XIV do početka XX vijeka. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. 
• Čolović, Branko (2006). Manastir Krka. Zagreb: Srpsko kulturno društvo Prosvjeta. 
• Čolović, Branko (2011). Sakralna baština dalmatinskih Srba. Zagreb: Srpsko kulturno društvo Prosvjeta. 
• Čolović, Branko (2014). Manastir Dragović. Zagreb: Srpsko kulturno društvo Prosvjeta. 

Spoljašnje veze

• Kosovski zavet u severnoj Dalmaciji („Pravoslavlje“ br. 986, 15. april 2008) (jezik: srpski)
• Crkva Lazarica u Dalmaciji (jezik: srpski)
• Radio televizija Republike Srpske: Srpska crkva u Dalmaciji 1.8.2010 (jezik: srpski)
• Pravoslavno duhovno školstvo u Dalmaciji (SPC, 17. avgust 2015) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. septembar 2015)
• Eparhija dalmatinska - Istorija
• Dalmatinska pravoslavna eparhija („Politika”, 6. jul 1939)