Sibir
Sibir (rus. Сибирь) je deo Rusije koji se prostire u dužini od 7.000 km u pravcu istok-zapad od planine Ural na zapadu do razvodnih planina na istoku, i oko 3.500 km u pravcu sever-jug od Severnog ledenog okeana do kazahstanskih planina i granice sa Mongolijom i Kinom.[1] Sve osim krajnje jugozapadnog dela Sibira (koji je deo Kazahstana), čini oko 56% Ruske teritorije sa 9,6 miliona km². Sibir je velika geografska regija, a po najširoj definiciji poznat je i kao severna Azija. U ovom slučaju uključuje i Daleki istok Rusije, a površina mu je 13,1 miliona km². Sibir je deo moderne Rusije od 16. i 17. veka.
Sibir kao geografska oblast u današnjim granicama
Azijski deo Rusije – istorijski Sibir (severna Azija)
Teritorija Sibira proteže se istočno od planine Ural do razvođa Tihog okeana i Severnog ledenog okeana. Reka Jenisej uslovno deli Sibir na dva dela, Zapad i Istok. Sibir se proteže na jug od Severnog ledenog okeana do brda severno-centralnog Kazahstana i do nacionalnih granica Mongolije i Kine.[2] Sa površinom od 13,1 miliona km², Sibir čini 77% površine kopna Rusije, ali u njemu živi samo 40 miliona ljudi – 27% stanovništva zemlje. Ovo je ekvivalentno prosečnoj gustini naseljenosti od oko 3 stanovnika po kvadratnom kilometru (približno jednaka onoj u Australiji), čineći Sibir jednim od najređe naseljenih regiona na Zemlji. Da je nezavisna zemlja, po površini bi bio najveća zemlja na svetu, ali po broju stanovnika to bi bila 35. najveća zemlja na svetu i 14. najveća u Aziji.
Sibir je, širom sveta, poznat prvenstveno po svojim dugim, oštrim zimama, sa januarskim prosekom od −25 °C (−13°F), kao i po tome što su ga ruske i sovjetske vlasti dugo koristile kao lokaciju za zatvore, radne logore i progonstvo.
Poreklo imena uredi
Po nekim teorijama ime mu dolazi od sibirske tatarske rečenice koja znači „uspavana zemlja“.[3] Po drugoj verziji ime je dobio po jenisejskom plemenu Sibiri, koje su kasnije asimilovali Sibirski Tatari. Doktor Pamela Kajl Kroslej, profesor istorije na Darmut koledžu, tvrdi da su Rusi nazvali Sibir po narodu Sibo koji danas živi u Kini.[4] Moderno značenje imena je ušlo u ruski jezik posle osvajanja Sibirskog kanata.
Poljski istoričar Chycliczkowski je predložio teoriju prema kojoj ime potiče od praslovenske reči za „sever” (sever, sever),[5] ali je Anatoli Bajkalof odbacio ovo objašnjenje.[6] Rekao je da susedni Kinezi, Turci i Mongoli (koji imaju slična imena za region) nisu poznavali ruski. Predložio teoriju prema kojoj je ime kombinacija dve reči turkijskog porekla, a to su „si” (voda) i „bir” (divljina).
Praistorija uredi
Region ima veliki značaj za paleontologiju, jer su na teritoriji Sibira u večnom ledu ili permafrostu očuvana tela praistorijskih životinja iz pleistocenske epohe. U ovom regionu su pronađeni primerci pećinskog lava, mamuta iz Ojmjakona, runastog nosoroga iz reke Kolime i bizona i domaćih konja iz Jukagira.
Sibirske trape su formirane jednim od najvećih poznatih vulkanskih događaja u poslednjih 500 miliona godina geološke istorije Zemlje. Koji je trajao milion godina i smatra se mogućim uzročnikom „Velikog izumiranja” pre oko 250 miliona godina[7], za koji se procenjuje da je izazvao izumiranje 90% vrsta koje su postojale u to vreme.[8]
Najmanje tri vrste ljudi je živelo u južnom Sibiru pre oko 40.000 godina: savremeni ljudi, Neandertalci i Denisovani.[9] Za poslednju je 2010. godine na osnovu analize DNK utvrđeno da predstavlja posebnu vrstu.
Istorija uredi
Sibir su naseljavali različiti nomadski narodi kao što su Enci, Nenci, Huni i Ujguri. Mongoli su u šesnaestom veku osvojili oblast, koja je kasnije postala samostalni Sibirski kanat. Mongoli su osvojili veliki deo ove oblasti početkom 13. veka.
Sa raspadom Zlatne Horde, krajem 15. veka osnovan je autonomni Sibirski hanat. Turkijski govornici Jakuti migrirali su severno od oblasti Bajkalskog jezera pod pritiskom mongolskih plemena od 13. do 15. veka.[10] Sibir je ostao retko naseljeno područje. Istoričar Džon F. Ričards je napisao: "... malo je verovatno da je ukupna rana moderna sibirska populacija premašivala 300.000 ljudi."[11]
Rastuća snaga Rusije na Zapadu počela je da podriva Sibirski hanat u 16. veku. Prvo, grupe trgovaca i Kozaka su počele da ulaze u to područje. Ruska armija je dobila direktivu da uspostavlja nova utvrđenja sve dalje i dalje na istok, kako bi zaštitila nove naseljenike iz Evropske Rusije. Osnovani su gradovi poput Mangazeje, Tare, Jenisejska i Toboljska, a poslednji je proglašen glavnim gradom Sibira. U to vreme, Sibir je bio naziv tvrđave u Kašliku, u blizini Toboljska. Gerhard Merkator, na karti objavljenoj 1595. godine, označava Sibir kao naziv naselja, ali i okolne teritorije duž leve pritke reke Ob.[12] Drugi izvori nagoveštavaju da je narod Sibo, autohtoni Tunguski narod, pružio žestok otpor ruskoj ekspanziji iza Urala. Neki sugerišu da je izraz „Sibir” njihov rusifikovan etnonim.
Do sredine 17. veka, područja pod kontrolom Rusije su se protezala do Tihog okeana. Oko 230.000 Rusa se nastanilo u Sibiru do 1709. godine.[13] Sibir je bio odredište za slanje proteranih.[14] Još od cara Petra Prvog, Sibir je korišćen za izgradnju logora za prinudni rad, a naročito za vreme sovjetske vlasti stvaranjem gulaga.
Izgradnja Transsibirske železnice (1891–1916) dovela je do ubrzanog ekonomskog razvoja Sibira i njegove modernizacije. Bolje je povezivala Sibir sa Evropskom Rusijom koja se ubrzano industrijalizovala u doba Nikolaja II. Oko sedam miliona ljudi preselilo se u Sibir iz Evropske Rusije između 1801. i 1914.[15] Od 1859. do 1917. više od pola miliona ljudi se preselilo na Daleki istok.[16] Sibir ima bogate prirodne resurse. Tokom 20. veka započelo se sa eksploatacijom velikih razmera ovih resursa, a industrijski gradovi su se razvili širom regiona.[17]
U 07:15, 30. juna 1908. godine, u blizini reke Potkamena Tunguska u centralnom Sibiru u Tunguskoj eksploziji je oboreno milion stabala. Većina naučnika veruje da je to rezultat pada meteora ili komete. Iako nijedan krater nikada nije pronađen, pejzaž u (nenastanjenoj) zoni još uvek nosi ožiljke ovog događaja.
U ranim decenijama Sovjetskog Saveza (posebno 30-tih i 40-tih), vlada je osnovala državnu agenciju GULAG za administriranje sistema kaznenih radnih logora, zamenjujući prethodni sistem katorga.[18] Prema polu-zvaničnim sovjetskim procenama, koje su objavljene tek nakon pada sovjetske vlade, od 1929. do 1953. kroz ove logore i zatvore prošlo je više od 14 miliona ljudi, od kojih su mnogi bili u Sibiru. Još 7 do 8 miliona ljudi je interno deportovano u odvojene oblasti Sovjetskog Saveza (uključujući čitave nacionalnosti ili etničke grupe u nekoliko slučajeva).[19]
Pola miliona (516.841) zatvorenika umrlo je u logorima od 1941. do 1943. godine[20] zbog nedostataka hrane izazvane Drugim svetskim ratom. U drugim periodima mortalitet je bio relativno manji. Veličina, obim i broj radničkih kampova GULAGa ostaje predmet istraživanja i debata. Mnogi Gulazi su se nalazili u izuzetno udaljenim područjima severoistočnog Sibira. Najpoznatiji klasteri su bili Sevostlag (severoistočni logori) duž reke Kolime i Norilag kod Noriljska, gde je 1952. godine držano 69.000 zatvorenika.[21] Glavni industrijski gradovi Severnog Sibira, kao što su Noriljsk i Magadan, razvili su se iz logora koje su izgradili zatvorenici i koje su vodili bivši zatvorenici.[22]
Geografija uredi
Sa površinom od 13,1 miliona km², Sibir čini oko 77% ukupne teritorije Rusije i skoro 10% površine Zemlje (148.940.000 km²). Dok Sibir geografski pripada Aziji, mnoge organizacije predstavljaju celu Rusiju kao deo Evrope i/ili istočne Evrope (ove organizacije ne dele zemlje na manje geografske celine), primer su makrogeografski regioni OUN. Glavne geografske zone uključuju Zapadnosibirsku niziju i Srednjosibirsku visoravan.
Na teritoriji istočne i centralne Jakutije nalaze se brojni planinski venci raznih starosnih doba, koji se pružaju pravcem sever-jug. Ove planine se protežu do skoro 3.000 m, ali iznad visine od nekoliko stotina metara skoro su potpuno lišene vegetacije. Klima je previše suva da bi se glacijacija proširila na niske nadmorske visine. Na ovim niskim visinama nalaze se brojne doline, mnoge od njih su duboke i prekrivene šumom ariša, osim na ekstremnom severu gde dominira tundra. Aktivni sloj zemljišta ima tendenciju da bude dubok oko jedan metar, osim u blizini reka.
Najviša tačka u Sibiru je aktivni vulkan Ključevskaja Sopka, na poluostrvu Kamčatke. Njegov vrh je na 4.750 m.
Planinski venci uredi
Jezera i reke uredi
Pašnjaci uredi
Geologija uredi
Zapadno-sibirska ravnica se sastoji uglavnom od kenozoičnih aluvijalnih naslaga i donekle je ravna. Mnoge naslage na ovoj ravnici su rezultat ledenih brana koje su proizvele glacijalno jezero. Ovo jezero srednje-do-kasnog pleistocen blokiralo je tok prema severu reka Ob i Jenisej, što je rezultiralo preusmeravanjem jugozapadno u Kaspijsko jezero i Aralsko jezero preko doline reke Turgaj.[23] Područje je veoma močvarno, a zemljišta su uglavnom tresni histosoli.
Srednjosibirska visoravan je drevni kraton (u nekim izvorima nazvan Angaraland) koji je formirao nezavisni kontinent pre perioda Perm. Izuzetno je bogat mineralima, koji sadrže velike količine zlata, dijamanata i rude mangana, olova, cinka, nikla, kobalta i molibdena. Vulkanski događaj u ovom predelu je najveća poznata vulkanska erupcija u istoriji Zemlje. Samo je ekstremni severozapad bio pod [[lednik]om tokom kvartara, ali gotovo sve je pod izuzetno dubokim permafrostom, a jedino drvo koje uspeva, uprkos toplim letima, je listopadni sibirski ariš (Larix sibirica), zahvaljujući veoma plitkom korenu. Izvan ekstremnih severozapadnih delova, tajga je dominantna, i pokriva značajan deo Sibira.[24]
Naftna pokrajina Lena-Tunguska obuhvata centralnu sibirsku platformu (neki autori nazivaju je istočno-sibirskom platformom).[25] Geološko izviđačko istraživanje regiona započelo je 1932. godine, nakon čega je usledilo površinsko i podzemno mapiranje, te je otkriven Markov-Angara luk (antiklinala). To je dovelo do otkrića Markovog naftnog polja 1962. godine, gde je otvorena Markovo 1 bušotina, na dubini od 2.156 m.[25]:243 Gasno polje Sredne-Botuobin otkriveno je 1970. godine.[25]:244 Nafno polje Jaraktin otkriveno je 1971. godine, proizvodnja na dubinama do 1.750 m.[25]:244
Granice uredi
Granice Sibira ne mogu se jednoznačno i precizno odrediti. Utvrđivanje sibirske teritorije razlikuje se zavisno od ugla gledanja: geografski, istorijski ili politički.
Ime potiče izvorno iz mongolskog (neki izvori tvrde da dolazi iz tatarskog) i doslovno mu je značenje „zemlja koja spava“,[3] a odnosilo se na Sibirski kanat na području današnjeg zapadnog Sibira, koji je nastao raspadom Zlatne horde. Danas se izvan Rusije pod Sibirom obično podrazumeva čitav azijski deo Rusije.
Prostire se oko 7.000 km u smeru istok - zapad od Urala sve do planina koje čine pacifičku vododelnicu. Od severa prema jugu ima oko 3.500 km od Arktičkog okeana (Severno polarno more) pa do kazahstanskih planina i granica sa Mongolijom i Narodnom Republikom Kinom.[1] Područje Dalekog istoka od Jakutije do tihookeanske obale, koje je sa svojih 6.179.900 km² površine veće od celog preostalog dela Sibira, izvan Rusije se obično pribraja Sibiru, ali se u Rusiji smatra posebnom regijom. Tako stanovnici Kamčatke ili Sahalina pod „Sibirom“ podrazumevaju regiju koja je više hiljada kilometara daleko od njihove domovine.
Po visini Sibir se može grubo razgraničiti na sedam delova: Zapadnosibirska depresija, Severnosibirska depresija, Srednjosibirske planine, Južnosibirske planine, Srednjojakutska nizija, Istočnosibirska depresija i Istočnosibirske planine.
Reke uredi
Najveće reke su Ob, koji odvodnjava ogromnu ravnicu istočno od Urala, Jenisej, Lena i Amur. Pored Irkutska nalazi se Bajkalsko jezero koje je najdublje slatkovodno jezero na Zemlji. Daleko na istoku nalazi se poluostrvo Kamčatka sa velikim brojem vulkana.
Klima uredi
|
|
Polarna pustinja Tundra Alpska tundra Tajga Montanska šuma Umerena širokolisna šuma Umerena stepa Suva stepa |
| Vegetacija u Sibiru uglavnom je tajga, sa tundra pojasom na severu i umerenom šumskom zonom na jugu. |
U većem delu Sibira vlada izražena kontinentalna klima: vruća leta (do +40 °C) smenjuju krajnje hladne zime (do -67 °C). Zemlja često ostaje pod snegom do 9 meseci.
Krajolikom uglavnom dominiraju četinarske šume (tajge), dok u arktičkim područjima prevladava tundra, krajolik bez drveća. Između toga se nalazi mešovito, prelazno područje. Na jugu tajga prelazi u šume umerenih predela i stepu.
U velikim delovima Sibira kao oblik tla prevladava merzlota (trajno zaleđeno tlo). Najhladnije naseljeno mesto na Zemlji je istočnosibirski grad Ojmjakon (južno od Verhojanska).
Klima Sibira drastično varira, ali u osnovi ima kratka leta i dugačke i izuzetno hladne zime. Na severnoj obali, severno od Severnog polarnika, leto traje vrlo kratko (oko jedan mesec).
Skoro celokupno stanovništvo živi na jugu, duž Transsibirske železnice. Klima u ovom najjužnijem delu je umerenokontinentalna klima, sa hladnim zimama, ali prilično toplim letima koja traje najmanje četiri meseca. Godišnji prosek je oko 0,5 °C. Januar u proseku iznosi oko −20 °C (−4 °F) i jul oko +19 °C (66 °F), dok su dnevne temperature tokom leta obično iznad 20 °C (68 °F).[26][27] Sa pouzdanom poljoprivrednom sezonom, obiljem sunca i izuzetno plodnom crnicom, južni Sibir je dovoljno dobar za profitabilnu poljoprivredu, što je dokazano početkom 20. veka.
Najčešće prisutna klima u Sibiru je subpolarna klima, sa prosečnom godišnjom temperaturom oko −5 °C (23 °F) i sa januarskim prosekom od −25 °C (−13 °F) i prosekom za jul +17 °C (63 °F),[28] iako se značajno razlikuju, sa julskim prosekom oko 10 °C (50 °F) u ekotonu tajge-tundre. Ojmjakon je selo koje je 6. februara 1933. zabeležilo temperaturu −67,7 °C (−89,9 °F). Verhojansk, grad na severu i u unutrašnjosti, zabeležio je temperaturu od −69,8 °C (−93,6 °F) za 3 uzastopne noći: 5., 6. i 7. februara 1933. Svaki grad se naizmenično smatrao najhladnije naseljenim mestom na severnoj hemisferi. Svaki grad često leti dostigne 86 °F (30 °C) što čini najveću svetsku temperaturnu varijaciju između letnjih uticaja i zimskih padavina.[29][nije u datom izvoru]
Vetrovi na jugozapadu donose topli vazduh iz Centralne Azije i Bliskog istoka. Klima u Zapadnom Sibiru (Omsk, Novosibirsk) je za nekoliko stepena toplija nego na istoku (Irkutsk, Čita), a na severu preovladava ekstremna zimska subpolarna klima. Međutim, letnje temperature u drugim regionima mogu da dostignu do +38 °C (100 °F). Generalno, Jakutija je najhladniji Sibirski region, a sliv reke Jane ima najnižu temperaturu od svih, dok je permafrost dostigao 1.493 m. Pa ipak, što se tiče imperijskih ruskih planova naseljavanja, hladnoća se nikada nije smatrala preprekom.
Padavine u Sibiru su uglavnom niske, preko 500 mm (20 in) samo na Kamčatki, gde vlažni vetrovi prelaze sa Ohotskog mora na visoke planine - proizvodeći jedine velike lednike u regionu, iako vulkanske erupcije i niske letnje temperature onemogućavaju da šume rastu. Padavine su velike i u većini Primorske Pokrajine na ekstremnom jugu, gde monsunski uticaji mogu da proizvedu prilično obilne letnje padavine.
| Klima Novosibirsk, Najveći grad Sibira | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Maksimum, °C (°F) | −12,2 (10) |
−10,3 (13,5) |
−2,6 (27,3) |
8,1 (46,6) |
17,5 (63,5) |
24,0 (75,2) |
25,7 (78,3) |
22,2 (72) |
16,6 (61,9) |
6,8 (44,2) |
−2,9 (26,8) |
−8,9 (16) |
7,0 (44,6) |
| Prosek, °C (°F) | −16,2 (2,8) |
−14,7 (5,5) |
−7,2 (19) |
3,2 (37,8) |
11,6 (52,9) |
18,2 (64,8) |
20,2 (68,4) |
17,0 (62,6) |
11,5 (52,7) |
3,4 (38,1) |
−6,0 (21,2) |
−12,7 (9,1) |
2,4 (36,3) |
| Minimum, °C (°F) | −20,1 (−4,2) |
−19,1 (−2,4) |
−11,8 (10,8) |
−1,7 (28,9) |
5,6 (42,1) |
12,3 (54,1) |
14,7 (58,5) |
11,7 (53,1) |
6,4 (43,5) |
0,0 (32) |
−9,1 (15,6) |
−16,4 (2,5) |
−2,3 (27,9) |
| Količina padavina, mm (in) | 19 (0,75) |
14 (0,55) |
15 (0,59) |
24 (0,94) |
36 (1,42) |
58 (2,28) |
72 (2,83) |
66 (2,6) |
44 (1,73) |
38 (1,5) |
32 (1,26) |
24 (0,94) |
442 (17,4) |
| [traži se izvor] | |||||||||||||
Istraživači, uključujući Sergeja Kirpotina sa Tomskog državnog univerziteta i Džudit Markuand sa Univerziteta u Oksfordu, upozoravaju da je Zapadnosibirska nizija počela da se odmrzava kao rezultat globalnog zagrevanja. Smrznuti tresetni bregovi u ovom regionu možda sadrže milijarde tona gasa metana, koji se mogu ispustiti u atmosferu. Metan je gas staklene bašte 22 puta moćniji od ugljen-dioksida.[31] Tokom 2008. godine istraživačka ekspedicija za Američku geofizičku zajednicu otkrila je nivo metana do 100 puta iznad normalnog u atmosferi iznad sibirskog Arktika, što je verovatno rezultat ispuštanja metanskog klatrata kroz rupe u zamrznutom „poklopcu” permafrosta morskog dna, oko izlivanja reke Lene i područja između Laptevskog mora i Istočnog Sibirskog mora.[32][33]
Fauna uredi
Papkari uredi
- Mandžurski vapiti[34]
- Sibirski mošusni jelen[35]
Zveri uredi
Familija mačaka uredi
Familija medveda uredi
Flora uredi
Granice i administrativna podela uredi
Termin „Sibir” ima dugu istoriju. Njeno značenje se postepeno menjalo godinama. Istorijski, Sibir je definisana kao ceo deo Rusije istočno od Uralskih planina, uključujući i Daleki istok. Prema ovoj definiciji, Sibir se proteže na istok sa Uralskih planina na pacifičku obalu, a na jug od Severnog ledenog okeana do granice srednje Azije i nacionalnih granica Mongolije i Kine.[42]
Izvori sovjetske ere[43] i moderni ruski izori[44] obično definišu Sibir kao region koji se proteže na istok od Uralskih planina do vododelnice između slivova Tihog okeana i Severnog ledenog okeana, a na jug od Severnog ledenog okeana do brda severno-centralnog Kazahstana i nacionalne granice Mongolije i Kine. Po ovoj definiciji, Sibir uključuje sve savezne subjekte Sibirskog saveznog okruga i neke Uralskog saveznog okruga, kao i Jakutiju, koja je deo Dalekoistočnog federalnog okruga. Geografski, ova definicija obuhvata delove nekoliko drugih subjekata uralskog i dalekoistočnog federalnog okruga, ali oni nisu uključeni administrativno. Ova definicija isključuje Sverdlovsku oblast i Čeljabinsku oblast, koje su obe uključene u neke šire definicije Sibira.
Drugi izvori mogu koristiti nešto širu definiciju, koja kao istočnu granicu Sibira navodi pacifičku obalu, a ne razvođe (što uključuje čitav ruski daleki istok)[45] ili nešto užu koja ograničava Sibir na Sibirski savezni okrug (na taj način isključujući sve subjekte drugih okruga).[46] Na ruskom jeziku reč Sibir žitelji samog Sibirskog okruga koriste za označavanje federalnog okruga, dok ljudi koji žive izvan njega to retko čine.
.jpg)
.JPG)
Veliki gradovi uredi
Najveći grad Sibira, kao i treći najveći grad Rusije, je grad Novosibirsk. Ostali veći gradovi su:
Šire definicije Sibira uključuju i:
- Čeljabinsk
- Habarovsk
- Vladivostok
- Jekaterinburg - Neki izvori kao što je Enciklopedija Britanika uključuju ovaj grad koji se nalazi na planinama Ural. Lokalni stanovnici ne podržavaju ovakav stav, jer veruju da postoji razlika između sibirske i uralske kulture.[47]
Ekonomija uredi
Sibir je izuzetno bogat mineralima, koji sadrže rude gotovo svih ekonomski vrednih metala. Ima neke od najvećih svetskih nalazišta nikla, zlata, olova, uglja, molibdena, gipsa, dijamanata, diopsida, srebra i cinka, kao i velikih neiskorišćenih resursa nafte i prirodnog gasa.[48] Oko 70% razvijenih naftnih polja u Rusiji nalazi se u Hantiji-Mansiji.[49] Rusija sadrži oko 40% svetskih poznatih resursa nikla na nalazištu kod Noriljska u Sibiru. NorilskNikel je najveći svetski proizvođač nikla i paladijuma.[50]
Veliko ograničenje za sibirsku poljoprivredu predstavlja kratka poljoprivredna sezona u većem delu regiona. Međutim, na jugozapadu gde su zemljišta bogata plodnom crnicom, a klima je malo umerenija, rasprostranjen je uzgoj pšenice, ječma, raži i krompira, kao i velikog broja ovaca i goveda. Proizvodnja hrane u drugim delovima Sibira, zahvaljujući lošoj plodnosti podzolnih zemljišta i ekstremno kratke poljoprivredne sezone, ograničena je na uzgoj severnih irvasa u tundri - što domoroci čine više od 10.000 godina. Sibir ima najveće šume na svetu. Drvo i dalje predstavlja važan izvor prihoda, iako su mnoge šume na istoku krčene mnogo brže nego što mogu da se oporave. Ohotsko more je jedno od dva ili tri ribom najbogatija mora na svetu, zahvaljujući svojim hladnim strujama i veoma velikim plimama i osekama, i tako Sibir ima preko 10% godišnjeg svetskog ulova riba, iako je ribolov na neki način opao od raspada SSSR.[51]
Sport uredi
Profesionalni fudbalski timovi uključuju FK Tom, FK Sibir Novosibirsk i FK Jenisej Krasnojarsk.
Košarkaška ekipa KK Jenisej Krasnojarsk igrala je u VTB junajted ligi od 2011—12. godine.
Treći najpopularniji sport u Rusiji, bendi,[52] je važan u Sibiru. U sezoni 2015-16 Ruske Bendi Super lige, Janisej iz Krasnojarska tri godine za redom bio je šampion, pobedivši Bajkal-Energiju iz Irkutska u finalu.[53][54] Dva ili tri tima (u zavisnosti od definicije Sibira) igraju u Super ligi, šampion 2016. godine SKA-Neftkanik iz Habarovska, kao i Kuzbas iz Kemerova i Sibselmaš iz Novosibirska. 2007. godine Kemerovo je dobio prvu rusku zatvorenu arenu specijalno napravljenu za bendi.[55] Sada Habarovsk ima najveću arena na svetu koja je specijalno izgrađena za bendi, Arena Jerofej.[56] To će biti mesto za Diviziju A Svetskog prvenstva u bendiju 2018. godine.
Zimska univerzijada 2019. godine održaće se u Krasnojarsku.
Stanovništvo uredi
Sa 23 miliona stanovnika Sibir je retko naseljeno područje, a gustina stanovništva je samo 2,7 stanovnika na km². Stanovništvo je koncentrisano u relativno uskom pojasu na jugu i jugozapadu, odnosno duž transsibirske železničke pruge koja povezuje važne velike gradove i gde je moguća poljoprivreda.
U velike gradove u tom pojasu spadaju Novosibirsk, Omsk, Krasnojarsk, Tjumenj, Tomsk, Irkutsk, Habarovsk, Ulan-Ude i dalekoistočna pacifička metropola Vladivostok. Važna industrijska središta u kojima leže još neki veliki gradovi su Hantijsko-Mansijski autonomni okrug kao i Jamalsko-nenecki autonomni okrug gde je težište naftne industrije i plina, kao i južnosibirski „kuznjecki basen uglja“ (Kuzbass) sa industrijskim gradom Kemerovo.
Većinu stanovništva čine Rusi i rusificirani Ukrajinci čiji su preci ovamo došli u prošlim vekovima. Već u 18. veku ih je bilo više nego starosedelačkog stanovništva.
Još u vreme careva zabačeno i negostoljubivo područje Sibira i srednje Azije je služilo kao mesto izgona političkih protivnika i prestupnika. Na strašan glas došao je Sibir sa pojavom Solženjicinove knjige Arhipelag GULAG kad se saznalo o svim užasima zatvora i koncentracionih logora stvorenih za vreme Staljinove vlade. Tek sa raspadom Sovjetskog Saveza prestala su deportovanja u ta područja. Od 1920-ih godina pojačava se industrijski razvoj Sibira, što je učvrstilo strukturu stanovništva u doseljeničku korist.
Starosedelačko stanovništvo sibirskog severa i ruskog Dalekog istoka sastoji se od naroda altajske i uralske jezične porodice i drugih naroda. Veći narodi su Tuvinci, Burjati, Hakasi, Jakuti i Altajci. Manje etničke zajednice koje nemaju svoje federalne republike među ostalima su Čukči, Evenki, Korjaci, Nenci, Hanti, Mansi i Jukagiri. Za vreme Sovjetskog Saveza većina starosedelaca, koji su oduvek bili nomadi, je bila prisiljena na trajno naseljavanje i kolektivizaciju u sovhoze.
Najveću opasnost po starosedelačko stanovništvo predstavlja industrijalizacija i korištenje prirodnih resursa kao što su nafta, prirodni plin, ugalj, dijamanti i zlato u azijskom delu Rusije. Uz to, alkoholizam je ogroman problem. Jezici većine malih naroda su pred izumiranjem, a posebno tamo gde na osnovi industrijskog razvoja nestaje okolina u kojoj se njima koristilo.
Nakon raspada Sovjetskog Saveza, u Sibiru se pojačano (delom ilegalno) naseljavaju Kinezi, radeći uglavnom kao trgovci ili preduzetnici.
Religija uredi
Postoje različita verovanja širom Sibira[57] uključujući pravoslavno hrišćanstvo, druge denominacije hrišćanstva, tibetanskog budizma i islama.[58] Procenjuje se da 70.000 Jevreja živi u Sibiru,[59], a neki od njih žive u Jevrejskoj autonomnoj oblasti.[60] Najveća verska grupa je Ruska pravoslavna crkva.
U Sibiru postoji popularna tradicija šamanizma i politeizma.[61] Sami starosedeoci svoje svete običaje smatraju drevnim. Postoje zapisi iz 13. veka o običajima sibirskih plemena vezanim za lečenje.[62] Na teritoriji Sibira postoji mnogo različitih lokalnih tradicionalnih bogova. Tu spadaju: Ak Ana, Anapel, Kara Han, Kurkil, Nga, Numi-Torem, Numi-Turum, Pon, Pugu, Todote, Tomam, Zonget, Jukagiri i drugi. Mesta sa svetim područjima uključuju Olhon, ostrvo na Bajkalskom jezeru.
Transport uredi
Mnogim gradovima u severnom Sibiru, kao što je Petropavlovsk Kamčatski, ne može se prići putem, jer praktično nisu povezani sa drugim većim gradovima u Rusiji ili Aziji. Najbolji put za obilazak Sibira je preko Transsibirske železnice. Transsibirska železnica saobraća od Moskve na zapadu do Vladivostoka na istoku. Do gradova koji se nalaze daleko od železnice, najlakše se prilazi vazduhom ili zasebnom Bajkalsko-amurskom železnicom.
Kultura uredi
Kuhinja uredi
Stroganina je sirovo riblje jelo autohtonih naroda severnog arktičkog Sibira, napravljeno od sirovih, tankih zamrznutih riba rezanih po dužini.[63] To je popularno jelo sibirskih starosedelaca.[64]
Reference uredi
- ^ a b „Great Soviet Encyclopedia”. Encycl.yandex.ru. Arhivirano iz originala 12. 7. 2012. g. Pristupljeno 15. 5. 2010.
- ^ „Great Soviet Encyclopedia (in Russian)”. Encycl.yandex.ru. Arhivirano iz originala 12. 7. 2012. g. Pristupljeno 15. 5. 2010.
- ^ a b Ferguson, Euan. „Trans-Siberian for softies”. the Guardian. Pristupljeno 14. 1. 2016.
- ^ Crossley 2002, str. 213
- ^ Czaplicka, M.C. 1915
- ^ Baikaloff 1950, str. 288
- ^ „"Yellowstone's Super Sister"”. Arhivirano iz originala 14. 3. 2005. g. Pristupljeno 17. 4. 2010.. Discovery Channel.
- ^ Benton, M. J. (2005). When Life Nearly Died: The Greatest Mass Extinction of All Time. Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-28573-2.
- ^ "DNA identifies new ancient human dubbed 'X-woman'," BBC News. 25. 3. 2010.
- ^ Pakendorf, B.; Novgorodov, I. N.; Osakovskij, V. L.; Danilova, A. B. P.; Protod'Jakonov, A. P.; Stoneking, M. (2006). „Investigating the effects of prehistoric migrations in Siberia: Genetic variation and the origins of Yakuts”. Human Genetics. 120 (3): 334—353. PMID 16845541. S2CID 31651899. doi:10.1007/s00439-006-0213-2.
Овај чланак користи текст рада који је у јавном власништву.
- ^ Richards 2003, str. 538.
- ^ Asia ex magna Orbis terrae descriptione Gerardi Mercatoris desumpta, studio & industria G.M. Iunioris
- ^ Goodlett, Sean C. „Russia's Expansionist Policies I. The Conquest of Siberia”. Falcon.fsc.edu. Arhivirano iz originala 11. 5. 2011. g. Pristupljeno 15. 5. 2010.
- ^ Prison without a roof Siberia: both Russia's "heart of darkness" and a place of opportunity
- ^ Fisher, Raymond H. (1958). „Review: The Great Siberian Migration: Government and Peasant in Resettlement from Emancipation to the First World War”. The American Historical Review. 63 (4): 989—990. JSTOR 1848991. doi:10.2307/1848991. Pristupljeno 14. 1. 2016.
- ^ Stephan 1996, str. 62. sfn greška: više ciljeva (2×): CITEREFStephan1996 (help)
- ^ Fiona Hill, Russia — Coming In From the Cold?, The Globalist (23. 2. 2004)
- ^ Viola 2007, str. 3.
- ^ Robert Conquest (novembar 1997). „Victims of Stalinism: A Comment”. Europe-Asia Studies. 49: 7317—7319. states: "We are all inclined to accept the Zemskov totals (even if not as complete) with their 14 million intake to Gulag 'camps' alone, to which must be added 4–5 million going to Gulag 'colonies', to say nothing of the 3.5 million already in, or sent to, 'labour settlements'. However taken, these are surely 'high' figures."
- ^ Zemskov, "Gulag," Sociologičeskije issledovanija, 1991, No. 6. str. 14–15.
- ^ Courtois 1999, str. 239.
- ^ „Gulag: a History of the Soviet Camps”. Arlindo-correia.org. Pristupljeno 6. 1. 2009.
- ^ Lioubimtseva E.U., Gorshkov S.P. & Adams J.M.; A Giant Siberian Lake During the Last Glacial: Evidence and Implications; Oak Ridge National Laboratory (13. 12. 2006).
- ^ C. Michael Hogan. 2011. Taiga. eds. M.McGinley & C.Cleveland. Encyclopedia of Earth. National Council for Science and the Environment. Washington DC
- ^ a b v g Meyerhof, A. A., 1980, "Geology and Petroleum Fields in Proterozoic and Lower Cambrian Strata, Lena-Tunguska Petroleum Province, Eastern Siberia, USSR", in Giant Oil and Gas Fields of the Decade: 1968–1978, AAPG Memoir 30, Halbouty, M. T., editor, Tulsa: American Association of Petroleum Geologists. ISBN 978-0-89181-306-4. str. 228.
- ^ „Novosibirsk climate”. Worldclimate.com. 4. 2. 2007. Pristupljeno 15. 5. 2010.
- ^ „Omsk climate”. Worldclimate.com. 4. 2. 2007. Pristupljeno 15. 5. 2010.
- ^ „Kazachengoye climate”. Worldclimate.com. 4. 2. 2007. Pristupljeno 15. 5. 2010.
- ^ Business Insider, February 2014, http://www.businessinsider.com/verkhoyansk-russia-most-miserable-place-2014-2
- ^ Gidrometcentr Rossii (na jeziku: ruski). Arhivirano iz originala 27. 6. 2008. g. Pristupljeno 8. 1. 2009.
- ^ Ian Sample, "Warming hits 'tipping point'". The Guardian, 11 August 2005
- ^ Connor, Steve (23. 9. 2008). „Exclusive: The methane time bomb”. The Independent. Pristupljeno 3. 10. 2008.
- ^ N. Shakhova, I. Semiletov, A. Salyuk, D. Kosmach, and N. Bel'cheva (2007), Methane release on the Arctic East Siberian shelf, Geophysical Research Abstracts, 9, 01071
- ^ Geist 1998, str. 211
- ^ Nyambayar, B.; Mix, H. & Tsytsulina, K. (2008). „Moschus moschiferus”. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2008. International Union for Conservation of Nature. Pristupljeno 30. 1. 2016. Database entry includes a brief justification of why this species is of vulnerable.
- ^ Uphyrkina, O.; Miquelle, D.; Quigley, H.; Driscoll, C.; O’Brien, S. J. (2002). „Conservation Genetics of the Far Eastern Leopard (Panthera pardus orientalis)” (PDF). Journal of Heredity. 93 (5): 303—11. PMID 12547918. doi:10.1093/jhered/93.5.303. Arhivirano iz originala (PDF) 4. 2. 2016. g. Pristupljeno 30. 1. 2016.
- ^ Miquelle, D.; Darman, Y.; Seryodkin, I. (2011). „Panthera tigris ssp. altaica”. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2014.2. International Union for Conservation of Nature. Pristupljeno 30. 1. 2016.
- ^ Garshelis, D. L.; Steinmetz, R. & IUCN SSC Bear Specialist Group (2008). „Ursus thibetanus”. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2015.2. International Union for Conservation of Nature. Pristupljeno 30. 1. 2016.
- ^ McLellan, B.N.; Servheen, C. & Huber, D. (2008). „Ursus arctos”. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2008. International Union for Conservation of Nature. Pristupljeno 30. 1. 2016.
- ^ Farjon, A. (2013). „Pinus pumila”. The IUCN Red List of Threatened Species. IUCN. 2013: e.T42405A2977712. doi:10.2305/IUCN.UK.2013-1.RLTS.T42405A2977712.en. Pristupljeno 12. 1. 2018.
- ^ Farjon, A. (2013). „Picea obovata”. The IUCN Red List of Threatened Species. IUCN. 2013: e.T42331A2973177. doi:10.2305/IUCN.UK.2013-1.RLTS.T42331A2973177.en. Pristupljeno 12. 1. 2018.
- ^ Malый эnciklopedičeskiй slovarь Brokgauza i Efrona Arhivirano 2012-07-13 na sajtu Archive.today (The Brockhaus and Efron Encyclopedic Dictionary, in Russian)
- ^ Sibirь—Bolьšaя sovetskaя эnciklopediя Arhivirano 2012-07-24 na sajtu Archive.today (The Great Soviet Encyclopedia, in Russian)
- ^ Sibirь- Slovarь sovremennыh geografičeskih nazvaniй[mrtva veza] (in Russian)
- ^ Britannica, Encyclopædia. „Siberia-Britannica online encyclopedia”. Britannica.com. Pristupljeno 15. 5. 2010.
- ^ „"Siberia"”. Arhivirano iz originala 24. 8. 2000. g. Pristupljeno 4. 6. 2008., The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition
- ^ Filipov, David (5. 1. 2017). „This Russian city says: ‘Don’t call us Siberia’”. The Washington Post. Pristupljeno 6. 1. 2017.
- ^ Statistics on the Development of Gas Fields in Western Siberia, Daily Questions on Energy and Economy
- ^ Schlindwein, Simone (26. 8. 2008). „The City Built on Oil: EU-Russia Summit Visits Siberia's Boomtown”. Spiegel. Pristupljeno 8. 8. 2014.
- ^ „Norilsk raises 2010 nickel output forecast”. Reuters. 29. 1. 2010. Arhivirano iz originala 27. 04. 2015. g. Pristupljeno 8. 8. 2014.
- ^ „FAO National Aquaculture Sector Overview (NASO)”. 16. 1. 2005. Pristupljeno 14. 1. 2016.
- ^ „Google Translate”. Pristupljeno 14. 4. 2016.
- ^ „Google Translate”. Pristupljeno 14. 4. 2016.
- ^ Fotografija
- ^ „Informaciя o stadione "KLM stadiona «Himik", Kemerovo – Reestr – Federaciя hokkeя s mяčom Rossii”. rusbandy.ru. Pristupljeno 14. 4. 2016.
- ^ „Informaciя o stadione "Arena «Erofeй", Habarovsk – Reestr – Federaciя hokkeя s mяčom Rossii”. rusbandy.ru. Pristupljeno 14. 4. 2016.
- ^ „Russian Embassy website — Religion in Russia”. Arhivirano iz originala 26. 9. 2000. g. Pristupljeno 19. 2. 2010.
- ^ Arnold, Thomas Walker (1896). The Preaching of Islam: A History of the Propagation of the Muslim Faith. Westminster: Archibald Constable and Company. str. 206—207. Pristupljeno 11. 10. 2015. „Of the spread of Islam among the Tatars of Siberia, we have a few particulars. It was not until the latter half of the sixteenth century that it gained a footing in this country, but even before this period Muhammadan missionaries had from time to time made their way into Siberia with the hope of winning the heathen population over to the acceptance of their faith, but the majority of them met with a martyr's death. When Siberia came under Muhammadan rule, in the reign of Kuchum Khan, the graves of seven of these missionaries were discovered [...]. [...] Kuchum Khan [...] made every effort for the conversion of his subjects, and sent to Bukhara asking for missionaries to assist him in this pious undertaking.”
- ^ „Planting Jewish roots in Siberia”. Fjc.ru. 24. 5. 2004. Arhivirano iz originala 27. 8. 2009. g. Pristupljeno 15. 5. 2010.
- ^ "Why some Jews would rather live in Siberia than Israel", The Christian Science Monitor. 7 June 2010
- ^ Hoppál 2005, str. 13
- ^ „Secrets of Siberian Shamanism New Dawn : The World's Most Unusual Magazine”. www.newdawnmagazine.com. Pristupljeno 9. 1. 2017.
- ^ Rasputin, V.; Winchell, M.; Mikkelson, G. (1997). Siberia, Siberia. Northwestern University Press. str. 322—323. ISBN 978-0-8101-1575-0.
- ^ Motarjemi, Yasmine; Moy, Gerald; Todd, E. C. D. (2013). Encyclopedia of Food Safety. Amsterdam: Elsevier Science, Academic Press. str. 176. ISBN 978-0-12-378613-5.
Literatura uredi
- Motarjemi, Yasmine; Moy, Gerald; Todd, E. C. D. (2013). Encyclopedia of Food Safety. Amsterdam: Elsevier Science, Academic Press. str. 176. ISBN 978-0-12-378613-5.
- Rasputin, V.; Winchell, M.; Mikkelson, G. (1997). Siberia, Siberia. Northwestern University Press. str. 322—323. ISBN 978-0-8101-1575-0.
- Arnold, Thomas Walker (1896). The Preaching of Islam: A History of the Propagation of the Muslim Faith. Westminster: Archibald Constable and Company. str. 206—207. Pristupljeno 11. 10. 2015. „Of the spread of Islam among the Tatars of Siberia, we have a few particulars. It was not until the latter half of the sixteenth century that it gained a footing in this country, but even before this period Muhammadan missionaries had from time to time made their way into Siberia with the hope of winning the heathen population over to the acceptance of their faith, but the majority of them met with a martyr's death. When Siberia came under Muhammadan rule, in the reign of Kuchum Khan, the graves of seven of these missionaries were discovered [...]. [...] Kuchum Khan [...] made every effort for the conversion of his subjects, and sent to Bukhara asking for missionaries to assist him in this pious undertaking.”
- Geist, Valerius (1998). Deer of the World: Their Evolution, Behaviour, and Ecology. Stackpole Books. str. 211. ISBN 978-0-8117-0496-0. Pristupljeno 30. 1. 2016.
- Courtois, Stéphane (1999). Livre Noir Du Communisme: Crimes, Terreur, Répression. Harvard University Press. str. 239. ISBN 978-0-674-07608-2.
- Viola, Lynne (2007). The Unknown Gulag: The Lost World of Stalin's Special Settlements. Oxford University Press. str. 3. ISBN 978-0-19-518769-4.
- Stephan, John J. (1996). The Russian Far East: A History. Stanford University Press. str. 62. ISBN 978-0-8047-2701-3.
- Richards, John F. (2003). The Unending Frontier: An Environmental History of the Early Modern World. University of California Press. str. 538. ISBN 978-0-520-93935-6.
- Czaplicka, M.C. (1915). Aboriginal Siberia.
- Benton, M. J. (2005). When Life Nearly Died: The Greatest Mass Extinction of All Time. Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-28573-2.
- Crossley, Pamela Kyle (2002). The Manchus. Peoples of Asia. 14 (3rd izd.). Wiley-Blackwell. str. 213. ISBN 978-0-631-23591-0. Pristupljeno 28. 12. 2013.
- Batalden, Stephen K. (1997). The Newly Independent States of Eurasia: Handbook of Former Soviet Republics. Contributor Sandra L. Batalden (revised izd.). Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0-89774-940-4. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- Bisher, Jamie (2006). White Terror: Cossack Warlords of the Trans-Siberian. Routledge. ISBN 978-1-135-76595-8. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- Bisher, Jamie (2006). White Terror: Cossack Warlords of the Trans-Siberian. Routledge. ISBN 978-1-135-76596-5. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- Black, Jeremy (2008). War and the World: Military Power and the Fate of Continents, 1450–2000. Yale University Press. ISBN 978-0-300-14769-8. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- Nicholas B. Breyfogle, Abby Schrader and Willard Sunderland (eds), Peopling the Russian Periphery: Borderland Colonization in Eurasian history (London, Routledge, 2007).
- Etkind, Alexander (2013). Internal Colonization: Russia's Imperial Experience. John Wiley & Sons. ISBN 978-0-7456-7354-7. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- Forsyth, James (1994). A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990 (illustrated, reprint, revised izd.). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-47771-0. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- James Forsyth, A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony, 1581–1990 (Cambridge, Cambridge University Press, 1994).
- Jack, Zachary Michael, ur. (2008). Inside the Ropes: Sportswriters Get Their Game On. U of Nebraska Press. ISBN 978-0-8032-1907-6. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- Steven G. Marks, Road to Power: The Trans-Siberian Railroad and the Colonization of Asian Russia, 1850–1917 (London, I.B. Tauris, 1991).
- Mote, Victor L. (1998). Siberia: Worlds Apart. Westview series on the post-Soviet republics (illustrated izd.). Westview Press. ISBN 978-0-8133-1298-9. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- Igor V. Naumov, The History of Siberia. Edited by David Collins (London, Routledge, 2009) (Routledge Studies in the History of Russia and Eastern Europe).
- Stephan, John J. (1996). The Russian Far East: A History (illustrated, reprint izd.). Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-2701-3. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- Pesterev, V. (2015). Siberian frontier: the territory of fear. Royal Geographical Society (with IBG), London.
- Wood, Alan (2011). Russia's Frozen Frontier: A History of Siberia and the Russian Far East 1581 – 1991 (illustrated izd.). A&C Black. ISBN 978-0-340-97124-6. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- Alan Wood (ed.), The History of Siberia: From Russian Conquest to Revolution (London, Routledge, 1991).
- Condé Nast's Traveler, Volume 36. Condé Nast Publications. 2001. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- Yearbook. Contributor International Work Group for Indigenous Affairs. International Work Group for Indigenous Affairs. 1992. Pristupljeno 24. 4. 2014.
