Википедија

Crnogorci (narod)

јужнословенски народ
Za druge upotrebe pogledajte stranicu Crnogorci (višeznačna odrednica).

Crnogorci su južnoslovenski narod koji pretežno živi u Crnoj Gori, gdje čine relativnu većinu stanovništva (oko 45%). Ukupno ih ima oko 330.000, od čega 278.865 živi u Crnoj Gori prema rezultatima popisa iz 2011. godine.

Crnogorci
Ukupna populacija
oko 330.000 (procena)
Regioni sa značajnom populacijom
 Crna Gora278.865 (2011)[1]
 Srbija20.238 (2022)[2]
 Hrvatska3.127 (2021)[3]
 Kanada2.970 (2011)[4]
 Severna Makedonija2.686 (2002)[5]
 Slovenija2.667 (2002)[6]
 Bosna i Hercegovina1.883 (2013)[7]
 Republika Srpska1.116 (2013)[8]
 Australija1.171 (2006)[9]
 Albanija366 (2011)[10]
Jezici
crnogorski i srpski (ijekavski izgovor)
Religija
dominira pravoslavlje, manjim delom ateizam, islam, katolicizam
Srodne etničke grupe
Srbi / Crnogorci (Srbi), Južni Sloveni

Uglavnom su pravoslavne vjere, a prema popisnom izjašnjavanju govore crnogorskim ili srpskim jezikom. Izvan Crne Gore kao matične države, priznati su kao nacionalna manjina u susjednim državama Srbiji, Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj. Za vreme postojanja bivše Jugoslavije, bili su jedan od njenih konstitutivnih naroda. Izvan regiona, dio nacionalnih Crnogoraca živi u dijaspori, uglavnom u državama zapadne Evrope i Sjeverne Amerike.

Kulturološki, ne postoje razlike između Srba i Crnogoraca, osim političke istorije. Sporovi između srbijanske i crnogorske kulture nastali su iz političkih i državnih razloga.[11] Identitetska sadržina crnogorske nacije se i dalje formira te predstavlja nedovršenu pojavu. [traži se izvor]

Naziv uredi

Glavni članak: Crnogorci

Naziv za nacionalne Crnogorce je nastao tako što je opštem pojmu Crnogorci, koji se u svom osnovnom, odnosno demonimskom značenju odnosi na stanovnike Crne Gore,[12] pridodato još jedno, sasvim posebno nacionalno značenje, čime je pomenuti pojam pored svoje izvorne funkcije demonima dobio i dodatnu funkciju nacionalnog imena. Shodno tome, današnji nacionalni Crnogorci djele svoj naziv sa ostalim nosiocima crnogorskog imena, a pre svega sa Srbima u Crnoj Gori, koji su se u zavičajnom smislu oduvjek nazivali Crnogorcima, kako se nazivaju i danas. Rasprave koje se među srpskim i crnogorskim nacionalistima vode oko prečeg prava na upotrebu crnogorskog imena svjedoče da su obje strane, svaka iz svog ugla, veoma privržene pojmu Crnogorci, koji jedna strana upotrebljava u zavičajnom, a druga u nacionalnom značenju.

Tokom pomenutih rasprava, u srpskom jeziku je došlo do pojave žargonskih ili pežorativnih naziva za nacionalne Crnogorce, od kojih se u javnom govoru najčešće upotrebljava pojam Milogorci. Naziv je skovan prema ličnom imenu Mila Đukanovića, po ugledu na nešto stariji pojam Titogorci, koji je svojevremeno skovan prema imenu Josipa Broza Tita. U istom kontekstu se koriste i drugi žargonski nazivi, kao što su Montenegrini ili Novodukljani. Primjera radi, mitropolit Amfilohije je više puta govorio kako njegovi protivnici u Crnoj Gori nijesu Crnogorci, već Montenegro i Montenegrini.[13] Raširena upotreba pomenutih izraza se iz ugla sociolingvistike tumači kao svjedočanstvo o postojanju nerješenih identitetskih pitanja u ravni interetničkih odnosa.[14]. Kod nacionalnih Crnogoraca, upotreba takvih žargona doživljava se kao uvreda, diskriminacija i osporavanje novoformirane Crnogorske nacije.[15]

Istorija uredi

Za više informacija pogledajte: Istorija Crne Gore

Među današnjim etničkim Crnogorcima postoje tri različita pristupa istoriji sopstvenog naroda:

  • Prvi pristup se zasniva na tezi o konstituisanju savremene crnogorske nacije putem njenog postepenog izdvajanja iz srpskog naroda. Ovu tezu su svojevremeno zastupali crnogorski komunisti, na čelu sa Milovanom Đilasom,[16], ali i drugi komunistički intelektualci [17], kao i deo stručnjaka u okviru Crnogorske akademije nauka i umjetnosti, a ista teza je prisutna i danas, prvenstveno među onim etničkim Crnogorcima koji se u jezičkom smislu formalno izjašnjavaju kao govornici srpskog jezika, a u verskom kao pripadnici Srpske pravoslavne crkve.
  • Drugi pristup se zasniva na tezi o potpunoj različitosti od Srba, odnosno na tezi o kontinuitetu "Dukljana-Zećana-Crnogoraca" i njihovoj etničkoj posebnosti, od vremena doseljavanja Južnih Slovena do današnjih dana.[18] Tu tezu su zastupali i još uvek zastupaju pobornici takozvane "dukljanske" škole, okupljeni oko Dukljanske akademije nauka i umjetnosti, a ista teza je nakon 2006. godine i zvanično prihvaćena od strane državnih institucija nezavisne Crne Gore, tako da je danas prisutna prvenstveno među onim etničkim Crnogorcima koji se u jezičkom smislu izjašnjavaju kao govornici crnogorskog jezika, a u verskom kao pripadnici Crnogorske pravoslavne crkve.
  • Treći pristup se zasniva na tezi o navodnoj autohtonosti etničkih Crnogoraca kao potomaka prvobitnog, odnosno antičkog stanovništva, čime se negira ne samo veza sa Srbima, već i sa Slovenima uopšte.[19] Ta ekstremna teza je ograničena na uzak krug pristalica.

U zavisnosti od toga kojoj od tri pomenute struje pripadaju, današnji etnički Crnogorci se među sobom razlikuju po odnosu prema istorijskom nasleđu. Oni prvi, koji drže do svoje današnje nacionalne posebnosti, ali ne osporavaju raniji zajednički koren sa Srbima, posmatraju istoriju sopstvenog naroda kao razvojni proces, te stoga srednjovekovno i rano novovekovno razdoblje doživljavaju kao deo zajedničke baštine. Oni drugi, koji smatraju da su "Dukljani-Zećani-Crnogorci" oduvek bili poseban južnoslovenski narod, potpuno različit od Srba, posmatraju celokupno srednjovekovno i rano novovekovno razdoblje kao stalnu borbu za očuvanje te posebnosti i insistiraju na nesrpskom karakteru srednjovekovne Duklje-Zete i novovekovne Crne Gore. Oni treći, koji smatraju da su današnji etnički Crnogorci potomci "autohtonog" stanovništva iz vremena pre doseljavanja Južnih Slovena, posmatraju istoriju kroz prizmu navodne jezičke slavizacije, ali istovremeno insistiraju na navodnom očuvanju autohtone narodnosti, koja prema njihovim shvatanjima predstavlja okosnicu savremene crnogorske nacije. Na sve ove protivrečnosti nadovezuje se još jedna, sasvim posebna teorija, koju je svojevremeno zastupao Savić Marković Štedimlija, tvrdeći da je područje Crne Gore u ranom srednjem veku navodno pripadalo "Crvenoj Hrvatskoj", iz čega je izvodio tezu o hrvatskom poreklu stanovništva Crne Gore.[20]

Srednji vijek uredi

Za više informacija pogledajte: Duklja, Dukljani, Zeta i Zećani

U oblasti istorije, najveće razlike među stručnjacima, publicistima i drugim istraživačima koji se bave proučavanjem etničkih Crnogoraca i njihove prošlosti, postoje upravo u odnosu prema srednjovekovnom razdoblju. Tim povodom su se među etničkim Crnogorcima oblikovale tri posebne struje: separatistička, ekskluzivistička i autohtonistička.

Pobornici autohtonističkih teorija posmatraju doseljavanje Južnih Slovena kao okupaciju, nakon koje je usledila jezička slavizacija prvobitnog stanovništva. Prema njihovim shvatanjima, srednjovekovni "Dukljani-Zećani" su bili potomci prvobitnog, odnosno antičkog stanovništva, koje je pod slovenskom okupacijom primilo slovenski jezik, ali je uprkos tome zadržalo svoju narodnu posebnost. Zagovornici autohtonizma se po pravilu pozivaju na etimološku vezu između naziva antičke Duklje (lat. Doclea) i naziva srednjovekovne oblasti Duklje (lat. Diocletia), kao i na antičko poreklo imena Zeta, tvrdeći da opstanak tih i drugih antičkih naziva svedoči o kontinuitetu autohtonog stanovništva. Takođe se pozivaju i na savremena istraživanja u oblasti populacione genetike, odnosno na istraživanja koja se odnose na genetičku strukturu populacije na području Crne Gore, tvrdeći da rezultati tih istraživanja "dokazuju" da današnji etnički Crnogorci nisu slovenskog, već autohtonog porekla.[21]

Na drugoj strani, pobornici ekskluzivističkih teorija prihvataju svedočanstva istorijskih izvora, po kojima su srednjovekovni Dukljani i Zećani nesumnjivo bili Sloveni, ali odlučno odbacuju i negiraju bilo kakvu njihovu vezu sa Srbima, tvrdeći da su Dukljani-Zećani bili sasvim poseban južnoslovenski narod, potpuno različit od Srba. Zagovornici takvih stavova temelje svoj ekskluzivizam na činjenici da se u čuvenom istoriografskom delu De administrando imperio,[22] najznačajnijem istorijskom izvoru za ranu srednjovekovnu istoriju Južnih Slovena, tadašnji Dukljani ubrajaju među Slovene, ali bez izričitog svrstavanja među tadašnja srpska plemena. Tim povodom, u istoriografiji su nastala brojna tumačenja, a rasprave o tom pitanju se vode i danas. Zagovornici teze o etničkoj posebnosti srednjovekovnih Dukljana-Zećana isključuju (otuda ekskluzivizam) svaku mogućnost njihove pripadnosti srpskom narodu, prelazeći tim povodom preko svih drugih istorijskih izvora koji svedoče da su stanovnici srednjovekovne Duklje, odnosno Zete ubrajani upravo među Srbe. Pobornici "ekskluzivnog" dukljanstva takođe prećutkuju činjenicu da današnja Crna Gora obuhvata ne samo nekadašnju Duklju, već i deo ranosrednjovekovne Kneževine Travunije, kao i deo ranosrednjovekovne Kneževine Srbije, za koje se obe oblasti u De administrando imperio izričito kaže da ih nastanjuju upravo Srbi, što znači da je područje današnje Crne Gore već tokom ranog srednjeg veka bilo nastanjeno srpskim narodom.[23] Zagovornici "dukljanske" škole takođe tvrde da srednjovekovne dinastije i države Vojislavljevća, Balšića i Crnojevića nisu bile srpske, već "dukljansko-zetsko-crnogorske" u smislu etničke posebnosti. Pri tome se posebna pažnja poklanja pitanju o načinu na koji je Stefan Nemanja krajem 12. veka priključio svojoj državi oblast Duklje, odnosno Zete,[24] iz čega se izvode istorijske paralele sa načinom na koji je 1918. godine izvršeno ujedinjenje Crne Gore sa Srbijom. Pobornici "dukljanske" škole ne smatraju sebe separatistima, pošto tvrde da "Dukljani-Zećani-Crnogorci" nikada nisu bili Srbi, te samim tim smatraju da nikada nije bilo ni njihovog odvajanja, odnosno separatizma u odnosu na srpski nacionalni korpus, koji označavaju kao različit i potpuno odvojen.

Na trećoj strani, pobornici starijih teza o postepenom nastanku savremene crnogorske nacije putem njenog etapnog izdvajanja (separacije) iz srpskog nacionalnog korpusa,[16] po pravilu su posmatrali stariju prošlost kao deo zajedničke istorije, bez insistiranja na negiranju istorijskih izvora koji su svedočili da su stanovnici srednjovekovne Duklje, odnosno Zete bili Srbi. Najveći deo starijih stručnjaka, okupljenih oko CANU, pridržavao se zvaničnih smernica o razvoju crnogorskog nacionalnog pitanja, koje su sredinom 20. veka usvojene od strane KPJ i državnih vlasti druge Jugoslavije prilikom ozvaničenja posebne crnogorske nacije. Iako je takva politika bila separatistička u odnosu na srpski nacionalni korpus, njen domet je dugo ostao ograničen na rešavanje praktičnih političkih pitanja, tako da u to vreme zvanični državni i naučni krugovi nisu ni pomišljali na stvaranje posebnog "crnogorskog jezika", niti na prekrajanje starije istorije. Zasnovana na savremenim tumačenjima nacionalnog razvoja, tadašnja zvanična politika je bila usredsređena na noviju istoriju, odnosno na zbivanja iz 19. i 20. veka, tako da je insistiranje na povratnom konstruisanju navodne srednjovekovne "nacionalne" posebnosti bilo smatrano kao nepotrebno i nenaučno. Time se želelo prikazati da je povodom starije istorije izabran srednji put između "prosrpskih" stavova na jednoj i "antisrpskih" stavova na drugoj strani. Strategija "srednjeg puta" je bila primenjena u sklopu velikog istoriografskog poduhvata, koji je ostvaren objavljivanjem višetomne Istorije Crne Gore, čiji su prvi (1967) i drugi (1970) tom pokrivali srednjovekovno razdoblje.[25] Međutim, krajem 20. i početkom 21. veka, državne i naučne ustanove u Crnoj Gori su počele da napuštaju dotadašnju nacionalnu politiku, opredelivši se za postepeno prihvatanje ekskluzivističkih "dukljanskih" teza.

Rani novi vijek uredi

Za više informacija pogledajte: Stara Crna Gora i Istorija Crne Gore (1697—1852)

Zbog činjenice da se na prostoru Stare Crne Gore održala nezavisna teritorija, za razliku od ostalih područja, koja su bila pod Turcima, Mlečanima, Francuzima i Austrijom, stvoren je crnogorski plemenski identitet koji se identifikovao sa junaštvom i slobodarstvom. U vreme Petrovića, u opticaju je više naziva: Crnogorci, Brđani, Primorci, Zećani, Hercegovci. Brđani su svi oni stanovnici koji su živeli severoistočno uz Staru Crnu Goru (Bjelopavlići, Kuči, Bratonožići, Vasojevići, Rovci, Moračani i Pješivci) i koji su se kasnije teritorijalno integrisali u crnogorsku državu. Širenjem granica Crne Gore na teritoriju Brda, nestaje polako i ovaj brđanski identitet i svi postaju Crnogorci. Zeta, koja je bila pod turskom vlašću, takođe nije bila deo Stare Crne Gore, a stanovništvo je nazivano Zećani. Mitrofan Ban u memoarima navodi da njega Crnogorci smatraju za labavog Primorca. U Kotoru i Boki stanovništvo se nije nazivalo crnogorskim imenom već su to bili Srbi Primorci. Širenjem političkih granica Crne Gore širi se i crnogorstvo.

Izvorno Crnogorstvo ne negira srpstvo kao deo svoga identiteta. Baš naprotiv, postoji ogroman broj primera gde Crnogorci sebe nazivaju Srbima. Vladika Vasilije Petrović u svojoj Istoriji o Crnoj Gori[26] iz 1754. godine, delu malom po obimu koje staje na desetak strana, na na šezdesetak mesta pominje pojmove Srbi, srpski... Takođe pominje i događaje koji bez ikakve sumnje spadaju u srpsku istoriju kao što su Kosovska i Marička bitka. Sveti Petar Cetinjski pred bitku na Martinićima i Krusima 1796. godine kaže svojim saborcima Crnogorcima: "Da pokažemo da u nama neugašeno srbsko srce kuca, srbska krvca vrije...".[27] Marko Miljanov u pismu jednom od kučkih komandira piše "Kao Kuč umirem prilično srećan, a kao Srbin nesrećan i nezadovoljan.".[28]

Vladika Njegoš u svom delu Gorski vijenac kao i u svojim ostalim delima učestalo koristi pojam srpstva. Danas postoje neslaganja šta je srpstvo kod Njegoša. Postoje tvrdnje da je ono za njega prvenstveno religiozna kategorija (pravoslavlje),[29] ali s obzirom da Njegoš srpstvo u svojim stihovima i pismima povezuje veoma često za istorijske ličnosti srpskog naroda postavlja se pitanje osnovanosti ove teorije.[30] U pismu Iliji Garašaninu od 5. jula 1850. godine Njegoš piše: Nema jednoga Srbina koji više za srpstvo posluje i misli od Vas, nema jednoga Srbina kojega srpstvo više iskreno ljubi i počituje od Vas, i nema jednoga Srbina koji Vas više od mene ljubi i počituje.[31]

Dolaskom Turaka, zbog nepristupačnosti terena, a i zbog nezainteresovanosti Osmanlija za „crnogorski krš i lom“, plemena u Crnoj Gori su uživala više od autonomije, a manje od nezavisnosti, ali čak ni to nije spriječilo crnogorska plemena da dižu razne bune protiv turskih osvajanja. Narod se podijelio u plemena, i ubrzo nakon toga su počeli krvavi obračuni izmjeđu bratskih plemena. Najjači uzroci ove nesreće je bila ta što je u tadašnjoj Crnoj Gori hrane bilo jako malo, a i ono malo što je bilo su Turci otimali, te su sukobi bili neizbježni. Početkom 18. vijeka i obnove Pećke patrijaršije, Mitropoliti Crnogorsko-primorske Mitropolije postaju vladari države. Od tad pa do knjaza Danila Petrovića, Crnogorci su pod teokratskom vladavinom loze Petrovići. Zbog nemogućnosti prilaza zbog terena Crne Gore, vladika Petar I Petrović Njegoš je zaraćena plemena proklinjao i tako pokušavao da spriječi dalji pokolj bratskog naroda. Nakon njegove smrti 1830. godine, sveti Petar Cetinjski je sahranjen u manastiru Srpske pravoslavne crkve na Cetinju i proglašen za sveca.

Njegov sinovac Petar II Petrović Njegoš je vladao od 1830. godine pa do 1851. godine. Zabeležen je kao jedan od najvećih prosvetitelja srpskog naroda tog vrijemena. Napisao je jedno od najslavnijih djela srpske romantičarske epohe "Gorski vijenac", a pripisuje mu se i donošenje konačnog izgleda crnogorske kape, koja je oivičena crnim okvirom i predstavlja korotu, tačnije žal za ropstvom srpskog naroda. Vrh kape je crvene boje, koja simbolizuje krv, gdje je urezano 5 zlatnih niti, koje označavaju 5 vijekova ropstva pod Turcima.[traži se izvor] U okviru tih zlatnih niti se nalazi „Srpski Krst“ sa četiri ćirilična slova (ocila) S.

Knjaževina i kraljevina Crna Gora uredi

 
Proglašenje Kraljevine Crne Gore
 
Zastave Knjaževine Crne Gore
 
Zastava Kraljevine Crne Gore
Za više informacija pogledajte: Knjaževina Crna Gora i Kraljevina Crna Gora

Nakon smrti vladike Petra II, njegov sinovac knjaz Danilo Petrović je promjenio državu u sekularnu tvorevinu. Od tada, Knjaževina Crna Gora više nije bila teokratska, već sekularna monarhija. Zbog ovoga je na turskom dvoru nastalo mišljenje kako ova promjena može dovjesti do velike promjene u Crnoj Gori, te željom za „nezavisnošću“. Godine 1852. je Omer-paša poslao veliku armadu na Crnogorce. Mala crnogorska vojska pod vođstvom brata knjaza Danila, Vojvode Mirka, se sa 30 preostalih boraca branila u manastiru Srpske pravoslavne crkve Ostrog punih 9 dana. Ovo se uzima kao najveće herojstvo srpskog naroda na tim prostorima, i zbog ovog podviga, često se koristi uzriječica: „Crna Gora - Srpska Sparta!".[traži se izvor] Godinu dana kasnije, Omer-paša je opet pokušao da osvoji Crnu Goru ali herojstvom vojvode Mirka, Crnogorci su izvojevali najveću pobjedu nad Osmanlijama u novom vijeku. Nakon toga, Crna Gora dobija suštinsku autonomiju, najviši stepen do tada nalik samostalnosti, a par decenija kasnije i punu nezavisnost. Knjaz Danilo biva ubijen 1860. godine, a na presto dolazi Danilov sinovac, sin Vojvode Mirka, Nikola Petrović. On je ostao upamćen u Crnogorcima kao najveći vladar, baš zbog toga što je bio prvi novovekovni Kralj Crne Gore, te što je od rane mladosti bio snažni aktivista u mladoj organizaciji "Ujedinjena omladina srpska", te zbog svojeg književnog rada i narodne himne Crnogoraca "Onamo, 'namo!", koja je kasnije bila prozvana za „Srpsku Marseljezu“. On je od velike važnosti za srpski narod uopšte, jer je vodio velike borbe protiv turske imperije na prostoru Crne Gore, Hercegovine i Bosne, te ga je narod često nazivao „Car Junaka“. Već odmah nakon dolaska na vlast, vodio se rat za oslobođenje srpskog naroda iz Hercegovine 1862. godine, u koji je Knjaževina Crna Gora ušla, ali poslije će se ispostaviti da je ušla izuzetno nespremno, te je ubrzo nakon toga sklopljen mir. Nakon povratka iz Rusije, tadašnji car Aleksandar II ga je prosvijetlio, te je odmah nakon dolaska počeo na jakom radu za urbanizaciju zemlje. Vojsku je skroz preuredio, izgradio mnoge sudove i škole, a Crna Gora je počela da liči na evropsku državu. Godine 1876. je sa Kneževinom Srbijom i Obrenovićima pokrenuo rat, u istoriji poznat kao: "Rat za oslobođenje srpskog naroda".

Par godina prije tog rata, knez Nikola Petrović je sa srpskim knezom Mihailom Obrenovićem sklopio savez u Veneciji, gdje je pored vojnog saveza, sklopljen i ugovor o dinastijskom naslijedstvu nove buduće ujedinjene zajedničke države. Pisalo je da je plan da Srbija seže u svoje istorijske granice (O Upravljanju Carstvom) od rijeke Timok do rijeke Une. Crnogorska federativna jedinica bi bila sastavni dio nove zajedničke države, i u njoj bi Petrovići imali titulu kneževe, dok bi Obrenovići nosili kraljevski vijenac. Crnogorci su izvojevali velike pobjede, i završetkom rata na Berlinskom kongresu 1878. Godine je Kneževini Crnoj Gori priznata nezavisnost, i postala je međunarodno priznata država. Ovaj čin je podigao dve srpske države na rang nezavisnosti, te je to ojačalo spremnost Srba da se još odlučnije suprotstave turskoj okupaciji. Posle rata je knez Nikola napisao sva njegova čuvena dela, a najpoznatije delo je narodna himna "Onamo, 'namo!", po mnogima najlepša srpska pesma o Kosovu.

Godine 1910. tada još knez Nikola uz dozvolu velikih sila i Kraljevine Srbije i kralja Petra, proglašava još jednu srpsku Kraljevinu na Balkanu: Kraljevinu Crnu Goru. Zastava nove države je postala pređašnja narodna zastava (srpska trobojka sa grbom Petrovića), dok sa starom zastavom, podjednako biva korištena u narodu i popularna „krstaš-barjak“ zastava Crnogoraca. Knjaževina Crna Gora, uz nagovor Rusije, objavljuje rat Japanu. Naravno, učešće Crnogoraca u ovom ratu je bilo više simbolično, kao zahvalnost Crne Gore Rusiji na velikodušnoj pomoći.

U Balkanskim ratovima Kraljevina Crna Gora je sa Kraljevinom Srbijom učestvovala u oslobodilačkim bitkama u Staroj Srbiji (Kosovo, Metohija i Novopazarski sandžak) i Makedoniji. Tako je ostvarena zajednička granica između dve novovekovne „srpske“ države, a ostvaren je san kralja Nikole o oslobađanju srpske kolevke. Početkom Prvog svetskog rata, Crna Gora odmah nakon Srbije objavljuje rat Austrougarskoj, ali je 1916. godine morala da kapitulira, nakon što je svim silama držala obruč oko pravca srpskog povlačenja kroz Albaniju. Slomljena crnogorska vojska je nakon prolaska Srbijanske vlade i kralja klonula, te se tako žrtvovala za budućnost srpske države. Kralj Nikola, već bolestan i u godinama je morao da napusti domovinu. Otišao je u Francusku, gdje je i preminuo.

Iako su se kralj Nikola i drugi vladari u javnosti pozivali na državnost Nemanjića, Crnojevića i Balšića, ne postoji bilo kakva direktna veza između srednjovjekovnih država i novovjekovne države Crne Gore.[32]

Nastanak crnogorske nacije uredi

Za više informacija pogledajte: Crnogorska federalistička stranka, Socijalistička Republika Crna Gora i Referendum o nezavisnosti Crne Gore 2006.

... Svima nam je zajedničko, kao što znate, sa narodom srpskim: etničko porijeklo, jezik, religija, običaji, literatura, ili bolje reći Crnogorac nije ništa drugo do Srbin, koji je odrastao po vrletima balkanskih planina, jedan tip sa zasebnim imenom.

— Glas Crnogorca, broj 19, 27. april 1912.

 
Crna Gora pod italijanskom vlašću
 
Crnogorski komunista Milovan Đilas (1911−1995), jedan od glavnih zagovornika crnogorske nacionalne posebnosti, koji se kasnije odrekao i ogradio od istih stavova.
 
Zastava NR/SR Crne Gore
 
Nakon referenduma o nezavisnosti dolazi do državno sponzorisanog afirmisanja i nastojanja da se utemelji crnogorske nacije, jezik i NVO CPC, što je istovrijemeno praćeno diskriminacijom Srba, prosrpskih pojedinaca, srpskog jezika i Srpske pravoslavne crkve.

Narod pravoslavne vjeroispovjesti sa prostora današnje Republike Crne Gore se kroz svoju čitavu srednjovjekovnu i modernu istoriju u etničkom smislu osjećao i izjašnjavao Srbima.[33] Tradicionalno su baštinili elemente srpskog etničkog korpusa kao što su: zajedničko sjećanje, mitovi, vjera i crkva, jezik, ćirilično pismo, epska poezija, simboli, imena, toponimi, kultovi Miloša Obilića (i Kosovskog zavjeta), Svetog Save, Nemanjića i drugo, smatrajući sebe nepokornim Srbima koji nijesu prihvatali da žive bez slobode.[33]

Etnički Crnogorci kakvim ih danas prepoznajemo nastaju uslijed spoljnih i unutrašnjih faktora, primarno tokom 20. vijeka.[33]

Spoljni faktori uredi

Spoljni faktor ogledaju se u djelovanja i dugoročnom nacionalnom inženjeringu velikih sila i komšija Crne Gore. U 19. i početkom 20. vijeka takve aktivnosti sprovodili su Beč, Budimpešta, London i Zagreb.[33] Njihovo djelovanje bilo je motivisano ciljem cijepanja srpskog etničkog korpusa zarad ostvarenja geopolitičkih ciljeva - onemogućavanja stvaranja teritorijalno i populaciono ozbiljnije srpske i južnoslovenske države sa izlazom na more te zaustavljanje i minimiziranje ruskog uticaja na Balkanu.[33]

Prva velika sila koje je direktno radila na stvaranju novog crnogorskog identiteta bila je Austrougarska.[34] Austrougarski okupator tokom Prvog svjetskog rata po kapituliranju Crne Gore ukida srpsku trobojku, planira rušenje Njegoševe zavjetne zadužbine, prekida štampanje Cetinjskih novina na ćirilici i uvodi latinicu, reformišu nastavni program tako da djeca ne uče o srpskoj istoriji, simbolima, kultovima a sve neposlušne učitelje hapsi i osuđuje na višemjesečnu robiju.[33]

Prema nekim izvorima, prvo pominjanje zasebne crnogorske nacije pronalazimo tokom četvrtog kongresa Komunističke partije Jugoslavije 1928. godine u Drezdenu.[35]

Tridesetih godina HH stoljeća, Sekula Drljević preuzima pseudoistorijski program hrvatskih propagandista Iva Pilara i Milana Šuflaja, bliskih Hrvatskoj stranci prava.[36] Štedimlijina publikacija Osnove crnogorskog nacionalizma izlazi 1937. u Zagrebu. U publikaciji on preuzima ideje i načela Iva Pilara, kopira ih i dalje razrađuje. Glavne tvrdnje izrečene u knjizi su istorijski falsifikati u kojima se tvrdi da je Crna Gora izvorno „crvena Hrvatska” i katolička te da se Crvena Hrvatska vremenom lingvistički pretopila u Crnu Goru.[37][20]

Tokom okupacije Crne Gore od strane Sila Osovine u Drugom svjetskom ratu ponovo su ukidani simboli srpskog naroda. Kroz obrazovanje, političko uređenje i kulturnu politiku istican je zaseban nesrpski identitet. I pored represivnih mjera, tokom ovog perioda lider kvislinške Crne Gore Krsto Zrnov Popović i glavnica elita Crne Gore izjašnjavali su se kao Srbi.[37]

Unutrašnji faktori uredi

Unutrašnji faktori zbog kojih Crnogorci nastaju kao nacija jesu i nezadovoljstvo, frustracija i strah ambicioznog kralja Nikole, čiji je životni cilj bio ujedinjenje dvije srpske države na čelu sa njegovom dinastijom,[38] kao i elita Crne Gore koji strijepe za svoju poziciju i budućnost nakon pobjede suparničke srpske dinastije Karađorđević. Unutrašnje nestabilnosti, podjele i brojni sukobi nastali nakon izbjeglištva kralja Nikole bile su dodatni razlog i podstrijek za nastanak nezavisnog identiteta u Crnogoraca.[33]

U vrijeme ujedinjenja Kraljevine Crne Gore sa Kraljevinom Srbijom i stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (1918), na području Crne Gore došlo je do političke polarizacije i podjele na bjelaše (pobornici ujedinjenja) i zelenaše (protivnici novonastalog stanja). Nakon sloma Božićne pobune, koja je izbila početkom 1919. godine, radikalno (separatističko) krilo zelenaškog pokreta potpalo je pod udar državne vlasti, dok su druge zelenaške grupacije počele da tragaju za novim oblikom političkog djelovanja, koji bi u novonastalim okolnostima bio formalno prihvatljiv.[39] Pošto je federalizam smatran politički legitimnom opcijom, umjereno krilo zelenaškog pokreta počelo se okretati ka federalističkom konceptu, koji su u to vrijeme zastupale i neke druge političke grupacije u Kraljevini SHS,[40] dok je radikalno krilo nastavilo da zagovara obnovu državnosti Crne Gore. Nakon konsolidacije u zelenaškim redovima, doneta je odluka o stvaranju regionalne stranke federalističkog usmjerenja, koja je formalno osnovana u oktobru 1925. godine, pod zvaničnim nazivom: Crnogorska stranka. Naziv stranke nije sadržao posebne ideološke odrednice, čime se željelo postići objedinjavanje svih zelenaških struja, a svođenjem stranačkog naziva na crnogorsku odrednicu željelo se izvršiti okupljanje svih pristalica crnogorstva.[41] U to vrijeme, u rukovodstvu Crnogorske stranke još uvijek nije postojao jedinstven stav o crnogorskom nacionalnom pitanju, koje je i dalje posmatrano prvenstveno kao regionalno i državno-političko pitanje. Međutim, na radikalnom (desnom) krilu zelenaškog pokreta došlo je do postepenog jačanja antisrpskih tendencija, a glavni zagovornici takvog usmjerenja postali su Savić Marković Štedimlija i Sekula Drljević.[42] Tokom dvadesetih godina XX vijeka, budući ideolog crnogorske nacije Sekula Drljević ne spominje bilo kakvu posebnost crnogorske nacije. U zastupanju svojih stavova najdalje odlazi sa formulacijom politički narod, smatrajući da Crnogorci (kao dio srpskog naroda) i Crna Gora zaslužuju bolji status i tretman unutar zajedničke države.[35]

Komunistički i ustaški pokret, na temeljima i postulatima austrougarskog djelovanja, crnogorskim federalistima i naslednicima zelenaškog pokreta pomažu i utiču da se projekat pomjeri od političke nacije do zasebno konstituisanog identiteta crnogorske nacije.[37]

Jedan od dodatnih faktora razvoja i nastanka crnogorske nacije jeste neadekvatan tretman državnosti i tradicije Crne Gore nakon ujedinjenja ili prisajedinjenja (zavisno od interpretacije događaja) 1918. godine, što je do danas izvor podjela u društvu Crne Gore.[33]

Ideja o crnogorskoj posebnosti prvi put se ozbiljnije spominje tokom Drugog svjetskog rata.[43]

Crnogorsko nacionalno pitanje je razmatrano na političkoj ljevici. Kominterna se u svojim programskim dokumentima zvanično zalagala za stvaranje posebne crnogorske nacije. Takav stav je usvojila i Komunistička Partija Jugoslavije.[44][45] Prilikom priprema za održavanje Pete zemaljske konferencije KPJ u jesen 1940. godine, crnogorski komunista Milovan Đilas je odlučno zastupao stav o samobitnosti crnogorske nacije, u čemu su ga podržali Edvard Kardelj i Josip Broz Tito, dok je Moša Pijade smatrao da se proces formiranja posebne crnogorske nacije još uvjek nalazi u svojoj prelaznoj, odnosno razvojnoj fazi.[46][47]

Nakon aprilskog rata i sloma Kraljevine Jugoslavije (1941), znatan dio rukovodstva Crnogorske stranke se na čelu sa Sekulom Drljevićem stavio u službu italijanskih okupatora, nadajući se da će putem saradnje sa fašistima doprinjeti stvaranju Nezavisne Države Crne Gore. Kada se ta zamisao pokazala kao neostvariva, Drljević se povukao u NDH, postavši saradnik ustaškog režima i savjetnik Ante Pavelića, koji je sredinom 1944. godine omogućio Drljeviću da u Zagrebu oformi takozvano Crnogorsko državno vijeće. Završetkom rata, fašistički koncept rješavanja crnogorskog nacionalnog pitanja doživio je potpuni slom.[48]

Po završetku Drugog svjetskog rata, crnogorski komunisti revitalizuju Štedimlijine ideje i zauzimaju stanovište da se 1918. dogodila okupacija te utvrđuju narativ o crnogorskoj posebnosti od vrijemena srednjovjekovne Duklje pa do savremenog doba.[33] Tokom perioda komunističke Jugoslavije u Crnoj Gori se sistematski radilo na temeljnoj izmjeni nacionalnog pamćenja i istorije, sa ciljem da bi se zajedničke odlike svih Srba što više umanjile a istakle regionalne zasebnosti Crnogoraca.[49] Takva politika je dodatno uobličena putem namjenskog konstruisanja crnogorske "nacionalne" istorije, što je bilo povjereno istoričaru Jagošu Jovanoviću, koji je 1947. godine objavio obimno djelo pod naslovom: Stvaranje crnogorske države i razvoj crnogorske nacionalnosti: Istorija Crne Gore od početka VIII vijeka do 1918. godine.[50] Pojavom ovog djela, koje je bilo naručeno od strane državnog i komunističkog partijskog aparata, postavljena je osnova za ideološku crnogorizaciju cjelokupne regionalne istorije. U književnom kanonu Njegoša brisani su svi pomeni određivanja svog naroda i sebe kao Srbina.[51] Crnogorski identitet postaje ustavno-politička kategorija iako nije bilo nikakve društvene rasprave na ovu temu.[52] U razdoblju između 1944. i 1948. godine, crnogorizacija je zahvatila sve oblasti društvenog života, dostigavši vrhunac u vrijeme prvog posleratnog popisa stanovništva, koji je sproveden u martu 1948. godine.[53] Zvanični rezultati tog popisa prikazivali su Crnu Goru kao etnički najhomogeniju federalnu jedinicu, sa preko 90% etničkih Crnogoraca u odnosu na ukupan broj stanovnika. Iako je crnogorizacija bila sprovođena u mnogim oblastima društvenog života, komunistički režim ipak nije pristupio ozvaničenju posebnog crnogorskog jezika, već je jezičku normu zasnovao na konstruisanju opšteg srpskohrvatskog jezika. Takođe, nije promjenjena ni tradicionalna narodna zastava, odnosno crveno-plavo-bijela trobojka, osim što joj je pridodata petokraka zvijezda.

Komunističke vlasti usvajaju niz dokumenata kojima se daje zakonski legitimitet i podržava strateški razvoj crnogorske nacije, poput Platforme o razvoju crnogorske kulture iz 1970. usvojene na sjednici Centralnog komiteta saveza komunista Crne Gore.[52] Sve do donošenja platforme smatralo se da su Crnogorci etnički Srbi koji su stasali u posebnu naciju, što je zastupao i Milovan Đilas u članku objavljenom u Borbi 1945. O crnogorskom nacionalnom pitanju.[54] On je devedesetih revidirao stav u suprotnom pravcu tvrdeći da su Crnogorci dio srpskog korpusa.[52] Ni sam tekst platforme ne negira zajedničko porijeklo Srba i Crnogoraca ali naciju tumači kao produkt savremenih istorijskih zbivanja.[52] Usvojeni dokument u kojem se partija bavila suštinom crnogorskog identiteta biće predmet temeljne analize na partijskoj sjednici održanoj 1985. sa ciljem utvrđivanja postignutih rezultata.[52] Na osnovu usvojenih zaključaka platforme osnivaju se nove institucije i mediji u Crnoj Gori.[52] Osniva se Crnogorska akademija nauka i umjetnosti kao zasebna institucija kako bi se Srbi iz Crne Gore odvratili od članstva u SANU. Prvi počasni članovi CANU bili su Josip Broz i Vladimir Bakarić, koji je u pristupnoj besjedi govorio o crnogorskom jeziku.[55] U ovom periodu dolazi do rušenja Njegoševe zavjetne crkve, što je izazvalo proteste dijela javnosti.[55] Meštrovićev sin Mate Meštrović izjavio je da mu je na pitanje zašto radi na projektu Njegoševog mauzoleja otac rekao: Da im dignem nacionalnu samosvijest, da znaju da su oni Crnogorci, da imaju Njegoša kao simbol svoje prošlosti i nezavisnosti, odnosno samobitnosti.[56]

Krajem šezdesetih i početkom sedamdesetih pojedine publikacije objavljene u Zagrebu nastavljaju Štedimlijin narativ o zasebnosti crnogorske nacije, kao što su O Postanku i razvoju crnogorske nacije Save Brkovića (1974) i omanja publikacija O etnogenezi Crnogoraca Špira Kulišića (1980).[57] Prema pisanju Batrića Jovanovića tezu o zasebnosti crnogorske nacije su na javnoj raspravi u junu 1981. veoma nevješto branili režimski podobni istoričari, poput Radoslava Rotkovića i Dragoja Živkovića.[58] Ovaj dvojac će po sopstvenom tumačenju crnogorske istorije pisati odrednice o kulturi i narodu Crne Gore u Enciklopediji Jugoslavije, objavljenoj i pripremanoj u Jugoslovenskom leksikografskom zavodu u Zagrebu.[58] Dalji nastavljači i propagandisti istovjetnih teza bili su crnogorski nacionalisti Jevrem Brković i Danilo Radojević.[58]

Uoči i tokom raspada Jugoslavije, u Crnoj Gori je počela da se vraća srpska samosvjest kod značajnog dijela građana. Nosioci ideje crnogorske zasebnosti u ovom periodu činile su strukture Liberalnog saveza Crne Gore, koji je imao određenu podršku djela državnog aparata i široku podršku nevladinih organizacija.[59][60] Liberalni savez 1993. osniva Maticu crnogorsku[59] koja takođe promoviše koncept crnogorske nacije.

Podjela u društvu Crne Gore vezana za različita stanovišta oko značajnih pitanja poput odnosa sa Srbijom, tumačenja istorijskih događaja i identiteta pravoslavnih hrišćana Crne Gore ponovo dobijaju na značaju nakon podjele ranije monolitne Demokratske partije socijalista, između ostalog na dijelove stranke koji podržavaju Momira Bulatovića ili Mila Đukanovića.[61] Od 1997. godine Milo Đukanović kao čelnik Demokratske partije socijalista, koja je tokom rata odlučno zastupale stavove srpske strane što je bilo praćeno oštrim ratnohuškačkim izjavama,[62][63] postepeno preuzima ideologiju i stanovišta Liberalnog saveza Crne Gore i Socijaldemokratske partije.[64] U periodu 1997-2000 Đukanović uz podršku zapadnih centara moći jača crnogorsku bezbjednosnu i carinsku infrastrukturu, ojačava policiju koja po jačini postaje nalik paralelnoj vojsci, za zvaničnu valutu proglašava njemačku marku i politički se distancira od Srbije, mijenjaju se nazivi ulica date po značajnim ličnostima iz Srbije, dovodi nove kadrove u obrazovne i druge institucije.[64]

Za potrebe konstituisanja svih elemenata crnogorske nacije započet je rad na formiranju crnogorskog jezika. Ideju o crnogorskom jeziku sa 33 slova razvijali su devedesetih godina Jevrem Brković i Vojislav Nikčević, tadašnji predsjednik Društva crnogorsko-hrvatskog prijateljstva, uz asistenciju kolega iz Zagreba. Nikčević 1997. objavljuje knjigu pod naslovom Gramatika crnogorskog jezika a 2001. objavljen je Pravopis crnogorskog jezika.[65] Zbog neprihvatanja pseudonaučnih teza o crnogorskom jeziku od strane akademika CANU, osnovana je DANU (Dukljanska akademija nauka i umjetnosti), koja je postojala kao paralelna akademija i promovisala ideju crnogorske nacije.[65] Kad je referendum raspisan, nezavisnost je dobijena tijesnom većinom. Od proglašenja nezavisnosti, se u Crnoj Gori još više pojačava politika pravljenja nove nacije. Nakon 2006. godine, na osnovu Ustava Republike Crne Gore, srpski jezik prestao je da ima status zvaničnog jezika i postao je jedan od nekoliko jezika u upotrebi. Promociju crnogorskog jezičkog projekta pratilo je temeljno marginalizovanje i izražena diskriminacija srpskog jezika i profesora srpskog jezika i književnosti.[66] Srpski jezik koji se do tada učio u školama zamijenjen je „Maternjim“ a 2011. godine je imenovan kao "Crnogorski jezik" u školama, iako i dalje nije priznat kao poseban jezik u svijetu. Većina stanovnika Crne Gore ne naziva maternjim jezikom "crnogorski jezik". Prvi doktorat na temu crnogorskog jezika odnosno montenegristike odbranio je Adnan Čirgić na Sveučilištu u Osijeku. U svojoj disertaciji on za bazu crnogorskog jezika smatra govor podgoričkih Muslimana.[67]

Istorijski utemeljeni simboli Crne Gore kao što su trobojka, bijeli dvoglavi orao, himna Onamo, 'namo! u ovom periodu su planski zamjenjeni novim simbolima oko kojih se konstituiše crnogorska nacija.[68][69]

Još jedna okosnica crnogorske nacije je kontroverzna nekanonska Crnogorska pravoslavna crkva, koja je 1999. godine registrovana u policijskoj stanici na Cetinju kao nevladina organizacija.[70] Pojedini crnogorski istoričari predstavili su javnosti pseudonaučne teze o navodnoj starini i istoriji ove organizacije, tvrdeći da je navodno uvjek bila nezavisna i crnogorska. Njene osnivače i prve članove čine pojedinci izbačeni iz kanonskih crkvi i ljudi sa kriminalnim dosijeima.[71] Jedan od pokušaja jačanja crnogorske nacije odnosno identiteta odvija se kroz sponzorisanje NVO CPC od strane vlasti, što je kulminiralo donošenjem kontroverznog Zakona o slobodi vjeroispovjesti[72] kojim se predviđalo otuđenje imovine Srpske pravoslavne crkve.[73]

Godine 2011. procenat deklarisanih Crnogoraca je iznosio 44,98%, dok od tih 44,98%, čak 66,29% (184,866) govori crnogorskim jezikom kao maternjim.[74] Samo 26,82% (74,806) etničkih Crnogorca se izjasnilo da govore srpskim jezikom. Prema posljednjem popisu stanovništva (2011), deklarisanih Srba u Crnoj Gori je bilo 28,73%. Crnogorci i Srbi zajedno čine 73,71% stanovništva Crne Gore.

Identitet i sadržina crnogorske nacije se i dalje formira i predstavlja nedovršenu pojavu[75] i nastoji da se proširi nauštrub srpskog etničkog korpusa i nasleđa.[76]

Kultura uredi

Glavni članak: Matica crnogorska

Uporedo sa konstituisanjem posebne crnogorske nacije, otpočeo je i proces izgradnje crnogorskog nacionalnog identiteta u oblasti kulture. Nakon formiranja federalne jedinice Crne Gore u sastavu socijalističke Jugoslavije, vladajuća KP Crne Gore je formulisala posebnu kulturnu politiku, zasnovanu na promovisanju specifičnog crnogorskog identiteta u svim oblastima kulturnog života. Ta kulturna politika bila je zasnovana prvenstveno na regionalnim tradicijama Stare Crne Gore, dok su kulturne tradicije ostalih istorijskih oblasti (Boka kotorska, Primorje, Brda, Stara Hercegovina, Gornje Polimlje) namenski potiskivane u cilju homogenizacije kulturnog života u Crnoj Gori. Krajem 20. vijeka, došlo je do dalje radikalizacije i pojave specifičnih crnogorskih nacionalnih organizacija u oblasti kulture, kao što su Matica crnogorska,[77] osnovana 1993. godine i Dukljanska akademija nauka i umjetnosti, osnovana 1999. godine. Proglašenjem nezavisnosti Crne Gore (2006), označen je početak nove faze u razvoju nacionalne kulture etničkih Crnogoraca, kako u samoj Crnoj Gori, tako i izvan nje, u okviru crnogorske etničke dijaspore.

Jezik uredi

Glavni članak: Crnogorski jezik

Tokom druge polovine 20. vijeka, pojavila se zamisao o konstituisanju posebnog crnogorskog jezika.[78] Iako je Ustav Republike Crne Gore iz 1992. godine u 9. članu propisivao: U Crnoj Gori u službenoj upotrebi je srpski jezik ijekavskog izgovora,[79] pobornici posebnog crnogorskog jezika su početkom 21. vijeka uspjeli da se izbore za priznanje posebnog crnogorskog jezika, tako da je prilikom usvajanja novog Ustava Republike Crne Gore iz 2007. godine došlo do redefinisanja ustavne odredbe o službenom jeziku i tom prilikom je srpski jezik zamjenjen crnogorskim (čl. 13).[80]

Dijaspora uredi

Izvan Crne Gore, etnički Crnogorci u značajnijem broju žive prvenstveno u susednim državama, odnosno u državama bivše Jugoslavije. Najbrojnije zajednice etničkih Crnogoraca u državama regiona su: zajednica etničkih Crnogoraca u Srbiji, zajednica etničkih Crnogoraca u Hrvatskoj i zajednica etničkih Crnogoraca u Bosni i Hercegovini. Izvan regiona, crnogorska etnička dijaspora je takođe prisutna u raznim državama zapadne Evrope i Severne Amerike.[81]

Istaknute ličnosti uredi

 
Sekula Drljević
 
Milo Đukanović

Galerija uredi

  •  
    Udeo Crnogoraca u Crnoj Gori po naseljima 1961. godine
  •  
    Udeo Crnogoraca u Crnoj Gori po naseljima 1971. godine
  •  
    Udeo Crnogoraca u Crnoj Gori po naseljima 1981. godine
  •  
    Udeo Crnogoraca u Crnoj Gori po naseljima 1991. godine
  •  
    Udeo Crnogoraca u Crnoj Gori po naseljima 2003. godine
  •  
    Udeo Crnogoraca u Crnoj Gori po naseljima 2011. godine
  •  
    Udeo Crnogoraca na Kosovu i Metohiji po naseljima 1961. godine
  •  
    Udeo Crnogoraca na Kosovu i Metohiji po naseljima 1971. godine
  •  
    Udeo Crnogoraca na Kosovu i Metohiji po naseljima 1981. godine

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ „Monstat Saopštio Rezultate Popisa Stanovništva U Crnoj Gori O Nacionalnoj Pripadnosti, Maternjem Jeziku I Vjeroispovijesti” (PDF). Pristupljeno 18. 3. 2013. 
  2. ^ portal, D. A. N. (2023-04-28). „DAN - Rezultati popisa u Srbiji: Crnogoraca ima 20.238, Hrvata 39.107”. www.dan.co.me. Pristupljeno 2023-05-01. 
  3. ^ Durović, Aneta (2023-05-08). „Poslednje tri decenije Crnogoraca u regionu 126.000 manje”. Radio Slobodna Evropa (na jeziku: srpskohrvatski). Pristupljeno 2023-05-18. 
  4. ^ [1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. mart 2009), Pristupljeno 21. 4. 2013.
  5. ^ http://www.stat.gov.mk/pdf/kniga_13.pdf
  6. ^ „Official Results of Slovenia census 2002, Staticistal Office of the Republic of Slovenia”. Stat.si. Приступљено 18. 3. 2013. 
  7. ^ „Резултати Пописа 2013, Етничка/национална припадност, вјероисповијест, матерњи језик”. Агенција за статистику БиХ. Приступљено 26. 11. 2017. 
  8. ^ „Резултати Пописа 2013, Етничка/национална припадност, вјероисповијест, матерњи језик”. Републички завод за статистику. Приступљено 23. 3. 2017. 
  9. ^ Redirect to Census data page
  10. ^ „Архивирана копија”. Архивирано из оригинала 24. 9. 2015. г. Приступљено 31. 1. 2015. 
  11. ^ Аврамовић, Зоран (2013). Родољупци и родомрсци: Савремени српски патриотизам и национално дезинтегративна мисао и пракса. Београд: Службени Гласник. стр. 222. 
  12. ^ Николић 2007, стр. 1468.
  13. ^ „Amfilohije: Protiv pesme „Tamo daleko” nije Crna Gora nego Montenegro”. Politika Online. Приступљено 2020-09-04. 
  14. ^ Брборић 2001, стр. 60, 63, 274.
  15. ^ „Данас се Црногорке и Црногорци у Србији суочавају са отвореним негирањем њиховог националног идентитета. У медијима и интервјуима се могу чути етикете „Монтенегрини“, „Дукљани“, „Милогорци“, „Титови Црногорци“ и слично. Дискриминаторне прозивке представљају отворен атак на идентитет и опстанак црногорске заједнице"
  16. ^ а б Ђилас 1945, стр. 3.
  17. ^ "Српска нација може показивати своје асимилаторске амбиције прије свега у односу на црногорску нацију, јер су се обе развиле из истог етничког организма у прошлости, средњовековног српског народа, и дијеле исти језик, религију, културну традицију, па и многе тековине сувремене културе." Стипе Шувар, Социјализам и нације, Први свезак, Глобус, Загреб 1988, стр. 176
  18. ^ Špiro Kulišić: O nekim proučavanjima etnogeneze crnogorskog naroda
  19. ^ Miroslav Ćosović (2015): Biofizička antropologija je potvrdila: Crnogorci su starośedioci
  20. ^ а б Терзић 2000, стр. 181-198.
  21. ^ „Мирослав Ћосовић (2012): Црногорци открили да су само у траговима Словени!”. Архивирано из оригинала 21. 06. 2012. г. Приступљено 21. 6. 2012. 
  22. ^ Moravcsik 1967.
  23. ^ Ферјанчић 1959.
  24. ^ Živko M. Andrijašević: Crna Gora i Stefan Nemanja - osvajač ili povratnik na đedovinu
  25. ^ Историјска библиотека: "Историја Црне Горе" (књига)
  26. ^ Историја о Црној Гори (1754)
  27. ^ Петровић Његош, Петар I (2015). Свети Петар Цетињски, Између молитве и клетве, сабрана дјела, ГОВОР ПЕТРА I, p. 19. и 20., јуна.1796. Цетиње: Светигора. 
  28. ^ Марко Миљанов - Сабрана дела (1967)
  29. ^ Kosovo Myths: Karadžić, Njegoš, and the Transformation of Serb Memory
  30. ^ Петар Петровић Његош - Горски вијенац
  31. ^ Петар Петровић Његош - Изабрана писма (1982)
  32. ^ Ćirković, Sima (2020). Živeti sa istorijom. Belgrade: Helsinški odbor za ljudska prava u Srbiji. 
  33. ^ а б в г д ђ е ж з Đurković 2013, стр. 119-128.
  34. ^ Rakočević, Novica (1969). Crna Gora u Prvom svjetskom ratu. Cetinje: Obod. 
  35. ^ а б Đurković 2013, стр. 129.
  36. ^ Đurković 2013, стр. 120-130.
  37. ^ а б в Đurković 2013, стр. 130.
  38. ^ Đurković 2013, стр. 125-126.
  39. ^ Вујовић 1981, стр. 66.
  40. ^ Вујовић 1981, стр. 55.
  41. ^ Вујовић 1981, стр. 172, 177.
  42. ^ Стаматовић 2007, стр. 119-139.
  43. ^ Živojinović, Dragoljub R. (2002). Kraj Kraljevine Crne Gore: mirovna konferencija i posle 1918–1921. Belgrade: Službeni list SRJ. стр. 93—112. ISBN 86-355-0558-1. 
  44. ^ Димић 2001, стр. 285.
  45. ^ Бојковић 2013, стр. 185-198.
  46. ^ Бојковић 2012, стр. 109-111.
  47. ^ Bojković 2016, стр. 180, 187-190.
  48. ^ Pajović 1971, стр. 75-89.
  49. ^ Ђурић Мишина, Вељко (2011). „Расрбљавање Црне Горе и црногорчење Срба”. НСПМ. 
  50. ^ Јовановић 1947.
  51. ^ Đurković 2013, стр. 131.
  52. ^ а б в г д ђ Prekic, Adnan. „Crnogorska vlast i crnogorsko nacionalno pitanje PRIKAZ KNJIGE” (на језику: енглески): 162. 
  53. ^ Novak 1954.
  54. ^ Malović, Suzana (2013). Disident Milovan Đilas. Zagreb: Sveučilište u Zagrebu. стр. 3. 
  55. ^ а б Đurković 2013, стр. 132.
  56. ^ „Meštrovićev sin otkrio šta je njegov otac rekao o Njegoševom mauzoleju - CdM”. www.cdm.me (на језику: енглески). Приступљено 2021-06-10. 
  57. ^ Đurković 2013, стр. 132-133.
  58. ^ а б в Đurković 2013, стр. 133.
  59. ^ а б Đurković 2013, стр. 134.
  60. ^ Đukanović, Dragan (2014). „„IDENTITETSKA PITANJA“ I LINIJE UNUTRAŠNJIH PODELA U CRNOJ GORI”. Bibild. LXVI: 398. 
  61. ^ Đukanović, Dragan (2014). „„IDENTITETSKA PITANJA“ I LINIJE UNUTRAŠNJIH PODELA U CRNOJ GORI”. Bibild. LXVI: 397. 
  62. ^ Tadić Mijović, Milka (2020). „Tamne sjenke Dubrovnika”. Vijesti. 
  63. ^ Јовићевић, Димитрије (2010). „Црногорски врх промијенио причу о разарању Дубровника”. Радио Слободна Европа. 
  64. ^ а б Đurković 2013, стр. 135.
  65. ^ а б Đurković 2013, стр. 137.
  66. ^ Матовић, Веселин (2012). Ноћ дугих маказа: потискивање српског идентитета у црногорским уџбеницима за језик и књижевност. Матица српска. ISBN 978-86-87019-95-9. 
  67. ^ Đurković 2013, стр. 136-141.
  68. ^ Đurković 2013, стр. 141-143.
  69. ^ Đukanović, Dragan (2014). „„IDENTITETSKA PITANJA“ I LINIJE UNUTRAŠNJIH PODELA U CRNOJ GORI”. Bibild. LXVI. 
  70. ^ Пешић, Миленко (2007). „"Црква" основана у полицијској станици”. Политика. 
  71. ^ Đurković 2013, стр. 143-146.
  72. ^ Arbutina, Zoran (2020). „Crna Gora i politički koncept autokefalnosti”. DW. 
  73. ^ Arežina, Sanja (2020). „Analiza imovinsko-pravnih odnosa između Srpske pravoslavne crkve i Crne Gore u kontekstu donošenja Zakona o slobodi vjeroispovjesti ili uvjerenja i pravnom položaju vjerskih zajednica”. Anali Pravnog fakulteta u Nišu. 59. 
  74. ^ http://monstat.org/cg/page.php?id=534&pageid=322
  75. ^ Stanković, Vladan (2020). „Identitet nacionalnih Crnogoraca i srpstvo”. Politička revija. XX. 
  76. ^ Stanković, Vladan (2018). „Srpski identitet i crnogorstvo - trenutni odnos snaga”. Politička revija. 56: 71—95. 
  77. ^ Matica crnogorska: Informacije o Matici
  78. ^ „O jeziku – Fakultet za crnogorski jezik i književnost” (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2023-01-27. 
  79. ^ Ustav Republike Crne Gore (1992)
  80. ^ Ustav Republike Crne Gore (2007)
  81. ^ „Crna Gora: Uprava za dijasporu”. Arhivirano iz originala 27. 02. 2019. g. Pristupljeno 26. 02. 2019. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Црногорци_(народ)&oldid=27698556”