Википедија

Opština Gornji Milanovac

јединица локалне самоуправе Републике Србије

Opština Gornji Milanovac je opština u Srbiji, u Šumadiji, u Moravičkom okrugu. Središte opštine je Gornji Milanovac. Prema podacima sa popisa 2022. godine u opštini je živelo 38.985 stanovnika[1] (prema popisu iz 2011. bilo je 42.730 stanovnika).[2]

Opština Gornji Milanovac

Zgrada opštine Gornji Milanovac
Grb
Osnovni podaci
Država  Srbija
Upravni okrug Moravički
Sedište Gornji Milanovac
Stanovništvo
Stanovništvo Pad 38.985 (2022)[1]
Gustina naseljenosti 47 st./km2
Geografske karakteristike
Površina 836,59 km2


Ostali podaci
Vremenska zona UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Predsednik opštine Dejan Kovačević
Registarska oznaka GM
Veb-sajt www.gornjimilanovac.rs
Grb opštine Gornji Milanovac od 2009. do 2016.

Geografija uredi

Na teritoriji opštine Gornji Milanovac se nalaze planina Rudnik na severu i Vujan na jugu. Teritorija opštine Gornji Milanovac sa severa se graniči sa opštinama Ljig i Aranđelovac, sa severoistoka i istoka sa opštinama Topola i gradskom opštinom Stragari Grada Kragujevca, sa jugoistoka i juga Knić i Čačak i sa zapada i severozapada sa opštinama Požega i Mionica. Kroz opštinu protiču reke Despotovica, Gruža, Dičina, Čemernica i Kamenica. Deo je Moravičkog okruga, kojem, pored nje, pripadaju i opštine Čačak, Lučani i Ivanjica.[3]

Vode uredi

Od ukupne površine opštine od 836 km² slivu Velike Morave pripada 642 km² ili 77%, sliv Jasenice, Despotovice, Dičine, Čemernice, Kamenice i Gruže. Slivu Save pripada 194 km² ili 23%, tokovi Dragobilja, Dragobiljice i Kačera. Najveće reke na teritoriji opštine su: Gruža koja ima površinu sliva od 616 km² (u opštini 69 km²) i dužinu toka od 75 km (u opštini 14 km); Jasenica čija dužina toka je 85 km od čega je 5 km na području opštine; Despotovica čiji sliv ima površinu od 148 km², dužina toka je 24 km; Dičina čija je površina sliva 190 km², a na teritoriji opštine je 183 km², a dužina je 44 km; Čemernica koja ima površinu sliva 109 km² i Kamenica čiji je sliv 216 km² (107 km² na opštini), a dužina glavnog toka je 43 km.

Saobraćaj uredi

 
Koridor XI u Šaranima

Najvažnija saobraćajnica koja prolazi kroz teritoriju opštine je auto-put A2, tzv. koridor XI, (deo evropskog puta E763). Deonica auto-puta Ljig-Preljina, ukupne dužine 40,3 km, otvorena je 7. novembra 2016.[4] Gornji Milanovac je povezan sa auto-putem preko petlje u Takovu, koja se nalazi na oko 9 km od grada.

Za saobraćaj opštine poseban značaj ima i Ibarska magistrala koja preko teritorije Gornjeg Milanovca prolazi u dužini od 38 km. Na teritoriju opštine dolazi iz pravca severozapada, prelazi preko Rudnika i dalje na jug do Gornjeg Milanovca, dalje prolazi kroz Brđansku klisuru i u Brđanima napušta teritoriju opštine. Magistrala ima veliki značaj za Gornji Milanovac zbog veza sa Beogradom, auto-putom na zapadu i sa jugom zemlje. Veoma je značajan i regionalni put koji povezuje Gornji Milanovac sa Rudnikom i dalje, preko Topole, sa Beogradom. Sva naseljena mesta opštine povezana su lokalnim asfaltnim putevima za regionalne puteve i Ibarsku magistralu.

Kroz opštinu je do šezdesetih godina 20. veka prolazila i pruga uskog koloseka, koja je spajala Čačak i Beograd (voz „Ćira“). Nakon njenog ukidanja, železničke pruge više nema u opštini Gornji Milanovac.

Klima uredi

Klima je umerenokontinentalna ali vrlo hladna. Srednja godišnja temperatura kreće se od 10,5 °C do 7,7 °C na vrhu Rudnika. Jul je najtopliji mesec, a januar najhladniji. Jesen je toplija od proleća u proseku za 1 °C. Apsolutni maksimum je 38,8 °C (6. jul 1950), a apsolutni minimum -30,5 °C (17. februar 1956). Vegetacioni period na području opštine traje 220-260 dana. Srednja godišnja visina padavina je od 788mm do 985mm (na vrhu Rudnika).[5] Najmanja padavina, ispod 800mm, padne u okolini Gornjeg Milanovca (gradsko područje, delovi Brusnice i Velereč) i u Davidovici. Na ostalom delu opštine padne 800-900mm padavina. Najviše padavina padne u periodu april-juni, a najmanje u periodu oktobar-februar. Zima je najsušnije godišnje doba, a u toku nje padne svega 22% padavina. Najkišniji je jun, a u toku vegetacionog perioda padne oko 55% padavina.

Prosečni prvi dan sa snežnim pokrivačem je 6. decembar, a poslednji 21. mart (u Gornjem Milanovcu). Trajanje snega je 80-120 dana u nižim i 160-200 dana u višim predelima. Preovladavaju severni, jugoistočni i istočni vetrovi. Srednje brzine iznose 1,7-2,6m/s, a maksimalne brzine se kreću od 13,8-20,7m/s. Relativna vlažnost vazduha u gradu iznosi u toku godine prosečno 78,5%. Najveća je zimi 85%, a najmanja leti 75%.

Na nadmorskoj visini 500m ima 850mm padavina, što znači da godišnje količine vode na području opštine iznose 711 miliona m³ ili oko 14 hiljada m³ po stanovniku. S obzirom da svega 30 padavina učestvuje u potencijalu, može se računati na 330 miliona m³ ili 6.600m³ po stanovniku (u Srbiji je to tri puta manje).

Naseljena mesta uredi

Pored grada Gornjeg Milanovca, nalaze se još dve varošice, Pranjani i Rudnik, i još 60 seoskih naselja:

Grad je smešten duž zapadne strane evropskog puta E763, između Ljiga na severu i Čačka na jugu.

Politika uredi

Predsednici opštine uredi

Stanovništvo uredi

Prema popisu stanovništva iz 2002. godine, opština Gornji Milanovac je imala 47.641 stanovnika; prema popisu iz 2011. stanovnika ima 44.406.[10]

Prema podacima popisa 2022. opština ima 38985 stanovnika.[1]

[11]
Broj stanovnika opštine‍
1865.
  
 27.797 55%
1931.
  
 32.106 63%
1948.
  
 49.604 98%
1953.
  
 49.859 98%
1961.
  
 47.894 95%
1971.
  
 48.420 96%
1981.
  
 50.651 100%
1991.
  
 49.368 97%
2002.
  
 47.641 94%
2011.
  
 44.406 88%
2015.
  
 42.730 84%
2022.
  
 38.985 77%

Broj stanovnika za 1865. je dat kao zbirni podatak za Crnogorski i Kačerski srez, što odgovara približnoj današnjoj površini opštine.[12] Podaci za 1931. su dati za Takovski srez, a tada je Rudnik sa okolnim selima bio u sastavu Kačerskog sreza, tako da je ovaj broj manji od stvarnog broja stanovnika današnje opštine.[13]

Kultura uredi

 
Čardak u Majdanu.

Biblioteka uredi

Biblioteka „Braća Nastasijević“ postoji još od 1857, tada osnovana pod nazivom Čitalište varoši Despotovica (raniji naziv grada), a današnji naziv je dobila 2000. po čuvenoj umetničkoj porodici Nastasijević. Nalazi se u zgradi Starog suda na trgu kneza Mihaila. 1966. je postala deo Radničkog univerziteta, a od 1970. Kulturnog centra. Samostalna ustanova je postala 1995.[14] Biblioteka ima fond od preko 100.000 knjiga, u svom sastavu ima i knjižaru, a bavi se i izdavačkom delatnošću.[15]

Biblioteka u svom sastavu ima četiri izdvojena odeljenja u Vraćevšnici, Pranjanima, Brđanima i na Rudniku. Rudničko odeljenje je najstarije, nastalo 1921. kao Narodna knjižnica i čitaonica. Od 1970-ih je smešteno u Domu kulture i ima fond od preko 10.000 knjiga. 1970. su nastala izdvojena odeljenja u Vraćevšnici i Pranjanima, odeljenje u Vraćevšnici ima oko 6500 knjiga, dok Pranjansko ima 5000 knjiga. U Brđanima je izdvojeno odeljenje otvoreno 19. aprila 2005, a ima preko 3000 knjiga.

Međunarodni bijenale umetnosti minijature uredi

Svake druge godine se održava „Međunarodni bijenale umetnosti minijature“, na kome izlažu umetnici iz čitavog sveta. Jedini uslov da bi delo, koje mora biti originalno, moglo da bude uzeto u razmatranje od strane žirija je da može da se smesti u kocku stranice 10cm i da je nastalo u poslednje dve godine u odnosu na godinu održavanja bijenala. 2010. je održan jubilarni 10. bijenale minijature.[16]

Muzeji i galerije uredi

U gradu postoji Muzej rudničko-takovskog kraja, Moderna galerija Kulturnog centra u zgradi Starog suda, Likovna galerija Kulturnog centra otvorena 2008,[17] kao i Ustanova za kulturu pri Skupštini opštine — Kulturni centar Gornji Milanovac, osnovan 1970. godine.

Rok muzika uredi

U Gornjem Milanovcu je osamdesetih i devedesetih godina XX veka bila aktivna rok-scena koja je izrodila jednu od najpoznatijih srpskih grupa devedesetih, Bjesove, a Milanovčanin Predrag Drčelić Skaki je bio predvodnik pank-rok grupe Trula koalicija. Poznate grupe tog vremena bile su i: An fas, GM Undergrounders,[18] Skarlet i Čudna Šuma.

Početkom dvehiljaditih najpoznatija rok grupa su i dalje Bjesovi, a tu si u Plišani mališan, Morbid Cow, Strah od Džeki Čena i drugi.

Folklor i narodna muzika uredi

U opštini ima nekoliko kulturno-umetničkih društava koja se bave folklorom i pevanjem izvornih pesama, kao i jedno amatersko pozorište. Od 1987. godine u Gornjem Milanovcu radi Folklorni ansambl „Tipoplastika“, jedno od najvećih kulturnih udruženja rudničko-takovskog kraja,[19] dok je Kulturno-umetničko društvo „Šumadija“ formirano 2006. godine i danas ima više od 600 članova.[20]

Pevačka grupa „Crnućanka“ iz Gornje Crnuće neguje više decenija karakteristično narodno pevanje i sviranje rudničkog kraja. Grupa je učestvovala na mnogobrojnim saborima i manifestacijama širom Srbije i u inostranstvu, a 1976. na predlog Međunarodne evropske komisije im je dodeljena Evropska nagrada za narodnu umetnost. Grupa je 2003. objavila monografiju pod nazivom „Ej Rudniče, ti planino stara“, gde je predstavljen istorijat grupe, a takođe je uključivalo i izbor notnih zapisa pesama sa pratećim zvučnim izdanjem.[21]

KUD „Brđani“ iz Brđana sa tradicijom dugom više od 8 decenija neguje izvorno narodno stvaralaštvo.

Ostalo uredi

Zanimljivo je da u gradu ne postoji bioskop, iako Kulturni centar pušta projekcije određenih filmova u sali Doma kulture, a jedina bioskopska zgrada je srušena 2009. godine.

Obrazovanje uredi

 
Gimnazija Takovski ustanak.

Osmogodišnje u Pranjanima, Takovu, Gornjim Banjanima, Boljkovcima, Rudniku i četiri u Gornjem Milanovcu, četvorogodišnje osnovne škole u Gornjim Branetićima, Ozremu i na Savincu, i trogodišnje u Polomu i Vrnčanima.[22]

Osnovne škole:

Srednje škole:

Religija uredi

 
Crkva brvnara u Takovu.

Na teritoriji opštine ima nekoliko pravoslavnih crkava i crkava brvnara, kao i dva manastira. Tu su:

Manastiri

Takođe na Rudniku se nalaze ruševine manastira „Ješevica“, za koji se pretpostavlja da je izgrađen u 15. veku, kao i katoličke crkve „Mise“, koja je u tursko vreme bila pretvorena u džamiju.[24]

Znamenitosti uredi

 
Takovski grm.

Ima puno znamenitosti, kao npr. Takovski grm, Brdo mira, etno kuće na Rudniku i u Koštunićima, muzeji, itd. Na brdu nasuprot Gornjeg Milanovca, pored Ibraske magistrale, nalazi se Norveška kuća, kuća jugoslovensko-norveškog prijateljstva koja je izgrađena dobrovoljnim prilozima. Svrha ove kuće je negovanje prijateljstva jugoslovenskog i norveškog naroda zasnovanog u ratnim danima nacističke okupacije.

U selu Vraćevšnica se nalazi čuveni manastir Vraćevšnica koga je 1431. podigao Radič Postupović (gde je takođe i sahranjen). Arhitektura manastira predstavlja sažet tip građevina moravske škole. U dvorištu manastira sahranjena je baba Višnja, majka kneza Miloša. Na tom mestu je podignut spomenik 1901. godine. Manastirski kompleks upotpunjavaju tri konaka podignuta u raznim periodima (najstariji je iz vremena zidanja manastira, drugi je podignut 1825, a najnoviji je podignut 1868).

Crkva Brvnara u Takovu jedna je od najstarijih građevina ove vrste u Srbiji. Podignuta je 1795. godine na mestu stare iz 1724. Crkva je obnovljena 1935. godine. U njenoj blizini na Cveti 1815. godine objavljen je istorijski dogovor za podizanje Drugog srpskog ustanka, a ispred nje je knez Miloš održao poznati govor oglašavajući ustanak.

U selu Gornja Crnuća nalazi se kuća (konak) kneza Miloša, koja ima istorijsku vrednost. Iznoseći i šireći zastavu pred ovom kućom 1815. godine, Knez Miloš je okupljenim narodnim prvacima izgovorio čuvene reči:

Evo mene, eto vas, rat Turcima!

Takovski grm se nalazi u Takovu i poznat je po tome što su se tu okupili ustanici 1815. godine. Ovaj grm se srušio 1901. godine, današnji grm udaljen je sedamnaest metara od mesta gde se nalazio stari. Posadio ga je knez Mihailo koji je otkupio zemlju oko grma, koju je narod dugo zvao Kneževa livada. U Takovu se još nalazi i „Spomenik takovskom ustanku“ i skupina „Takovski ustanak“, monumentalna kompozicija delo poznatog vajara Petra Ubavkića.

Izletnička mesta gornjomilanovčana su Takovo, Savinac, Rudnik i Ždreban.

U opštini Gornji Milanovac nalazi se nekoliko spomenika kulture, odnosno znamenitih mesta.

Privreda uredi

 
Pogled na južnu industrijsku zonu Gornjeg Milanovca i planinu Vujan u pozadini.

Za vreme SFRJ, Gornji Milanovac je bio jedan od najrazvijenijih industrijskih centara. U njemu su se nalazile poznate fabrike: PIK Takovo, Metalac, Konfekcija Rudnik, Fabrika automobilskih delova, Metal Seko, Sigma, Zvezda — fabrika boja i lakova, Tipoplastika, Dečje novine, itd.

Doba vladavine Slobodana Miloševića i SPS-a su označili kraj gornjomilanovočkog „privrednog čuda“. Većina nekadašnjih socijalističkih giganata su početak ovog veka dočekali u stečaju ili nadomak njega.

Danas rastu nova, privatna preduzeća. Najpoznatija su Spektar (proizvodi ambalažu za kobasice i sl.), Papir Print (flekso štampa) i Foka (fabrika kesa).

Gradovi pobratimi uredi

Znamenite ličnosti uredi

Ljudi koji su rođeni u opštini Gornji Milanovac, ili su u njoj proveli značajan deo svog života:

Galerija uredi

  •  
    Opština Gornji Milanovac na karti iz 1894.
  •  
    Opština Gornji Milanovac — položaj u Srbiji
  •  
    Opština Gornji Milanovac u Moravičkom okrugu

Reference uredi

  1. ^ a b v „Konačni rezultati popisa stanovništva, domaćinstava i stanova 2022. (knjiga 1, nacionalna pripadnost opštine i gradovi)”. popis2022.stat.gov.rs. Pristupljeno 9. 7. 2023. 
  2. ^ „Uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002. i 2011.” (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. 2014. 
  3. ^ Položaj Arhivirano na sajtu Wayback Machine (22. oktobar 2009), Pristupljeno 17. 4. 2013.
  4. ^ Svečano otvorena deonica auto-puta od Ljiga do Preljine[mrtva veza], rs.n1info.com, 7. 11. 2016.
  5. ^ Klima Gornjeg Milanovca Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. mart 2010), Pristupljeno 17. 4. 2013.
  6. ^ a b v g d Milomir Glišić, Dušan Ilić, Aleksandar Lazarević, Radmilo Lale Mandić, Miroslav Laf Marković, Miodrag Ristić: Stari Milanovac, treće dopunjeno izdanje. 2003. ISBN 978-86-7152-018-8.
  7. ^ „Razvoj štamparstva i prvi štampari u Gornjem Milanovcu” (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2020-05-08. 
  8. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj o p Takovske novine broj 2333, strana 6.
  9. ^ „GM Info: Umro Milojsko Veljović, nekadašnji predsednik opštine Gornji Milanovac”. Arhivirano iz originala 27. 08. 2016. g. Pristupljeno 27. 08. 2016. 
  10. ^ „RZS: Stanovništvo prema nacionalnoj pripadnosti”. Arhivirano iz originala 16. 4. 2013. g. Pristupljeno 8. 6. 2013. 
  11. ^ http://devinfo.stat.gov.rs/SerbiaProfileLauncher/files/profiles/sr/2/DI_Profil1_Gornji%20Milanovac_EURSRB002001004002.pdf
  12. ^ Jovan Mišković: Opis Rudničkog okruga, 1872.
  13. ^ Popis stanovništva 1931.
  14. ^ Istorijat Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. maj 2011), www.bibliotekagm.com
  15. ^ Biblioteka danas Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. мај 2011), www.bibliotekagm.com
  16. ^ Grand prix 10. Međunarodnog bijenala umetnosti minijature pripao Saši Marjanoviću, www.kcgm.org.rs[мртва веза], Приступљено 17. 4. 2013.
  17. ^ Отворена Ликовна галерија Архивирано на сајту Wayback Machine (20. februar 2011), www.gornjimilanovac.rs, 19. 04. 2008.
  18. ^ Youtube kanal grupe GM Undergrounders
  19. ^ Folklorni ansambl „Tipoplastika“ Arhivirano na sajtu Wayback Machine (1. septembar 2011), www.gm032.net
  20. ^ Serbia World Music Festiva, učesnici festivala 2012. — KUD Šumadija, www.serbiamusicfestival.com
  21. ^ Tradicija: Ej Rudniče, ti planino stara Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. septembar 2008), www.worldmusic.autentik.net
  22. ^ „ostakovo.rs”. Arhivirano iz originala 12. 07. 2015. g. Pristupljeno 02. 12. 2014. 
  23. ^ Crkva Svetog Đorđa Arhivirano na sajtu Wayback Machine (22. april 2012), www.rudnik.in.rs
  24. ^ Gornji Milanovac i takovski kraj. NIRO Dečje novine, Skupština opštine. 1987. str. 110. 

Literatura uredi

  • Gornji Milanovac i takovski kraj. NIRO Dečje novine, Skupština opštine. 1987. str. 110. 

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Општина_Горњи_Милановац&oldid=27625883”