Википедија

Rumunija

држава у југоисточној Европи
Za druge upotrebe, pogledajte stranicu Rumunija (višeznačna odrednica).

Rumunija (rum. România) država je na raskršću srednje, istočne i jugoistočne Evrope.[5][6][7] Graniči se sa Ukrajinom na severu i istoku, Mađarskom na zapadu, Srbijom na jugozapadu, Bugarskom na jugu, Moldavijom na istoku i Crnim morem na jugoistoku. Prostire se preko 238.397 km2 i ima oko 19 miliona stanovnika. Glavni i najveći grad je Bukurešt, nakon čega slede Kluž-Napoka, Jaši, Temišvar, Konstanca, Krajova, Brašov i Galac. Druga po dužini reka u Evropi, Dunav, uliva se u deltu Dunava na jugozapadu zemlje. Karpati presecaju Rumuniju od severa ka jugozapadu i obuhvataju vrh Moldovjanu, na nadmorskoj visini od 2.544 m.[8]

Rumunija
România  (rumunski)
Himna: Probudite se, Rumuni!
(rum. Deşteaptă-te, Române!)
Položaj Rumunije
Glavni grad 
(i najveći)		Bukurešt
44° 25′ N 26° 06′ E / 44.417° S; 26.100° I / 44.417; 26.100
Službeni jezikrumunski
Vladavina
Oblik državeunitarna polupredsednička republika
 — PredsednikKlaus Johanis
 — Predsednik VladeMarsel Čolaku
Zakonodavna vlastParlament
 — Gornji domSenat
 — Donji domPredstavnički dom
Istorija
Stvaranje‍
 — Kneževina Vlaška1330.
 — Kneževina Moldavija1346.
 — Mala unija24. januar 1859.
 — Nezavisnost od Osmanskog carstva13. jul 1878.
 — Kraljevina Rumunija25. mart 1881.
 — Velika unija1. decembar 1918.
 — Narodna Republika30. decembar 1947.
 — Trenutni Ustav8. decembar 1991.
Geografija
Površina‍
 — ukupno238.398 km2 (81)
 — voda (%)3
Stanovništvo‍
 — 2021.Pad 19.053.815[1][2] (67)
 — gustina79,9 st./km2 (136)
Ekonomija
BDP / PKM≈ 2024.
 — ukupnoRast 817,986 mlrd. $[3] (35)
 — po stanovnikuRast 43.179 $[3] (48)
IHR (2022)0,827[4] (53) — veoma visok
Valutarumunski lej
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC +2 do +3
Internet domen‍.ro‍
Pozivni broj+40

Moderna Rumunija je nastala kao personalna unija ujedinjenjem kneževina Moldavije i Vlaške za vreme kneza Aleksandra Joan Kuze 1859. Posle Berlinskog kongresa 1878. dobila je nezavisnost od Osmanskog carstva.[9] Posle Prvog svetskog rata Transilvanija, Bukovina i Besarabija su se ujedinile sa Rumunijom. Posle Drugog svetskog rata, delove Rumunije (što grubo odgovaraju današnjoj Republici Moldaviji) je okupirao Sovjetski Savez, a Rumunija je postala socijalistička republika i članica Varšavskog pakta. Posle revolucije 1989. Rumunija je postala parlamentarna republika.

Rumunija je zemlja u razvoju sa jakom privredom,[10][11] koja smatra srednjom silom u međunarodnim poslovima.[12][13] Rumunija je 2023. godine zauzela 47. mesto u Globalnom indeksu inovacija.[14] Njena privreda se svrstava među najbrže rastuće u Evropskoj uniji,[15][16] 41. po veličini u svetu po nominalnom BDP i 35. po PKM. Građani Rumunije imaju jednu od najbržih i najjeftinijih brzina interneta na svetu.[17] Proizvođač je i izvoznik automobila i električne energije preko preduzeća kao što su Dacia i OMV Petrom. Većina stanovništva Rumunije su etnički Rumuni i verski se izjašnjavaju kao pravoslavni hrišćani, koji govore rumunski jezik. Rumunija je članica Ujedinjenih nacija, Evropske unije, Šengenske zone, NATO, Saveta Evrope, BSEC i STO.

Ime

uredi

Ime Rumunija (rum. România) dolazi od imena grada Rima (Roma) ili od imena Istočnog rimskog carstva, i ukazuje na ovu teritoriju kao rimsku koloniju.[18] U kasnoj antici, na latinskom se Carstvo zvalo Romania.[19] Vizantija tj Istočno Rimsko Carstvo zadržava rimski element u svom nazivu i stoga turski izvori Balkan nazivaju "Rumelija".[20]

Geografija

uredi
Glavni članak: Geografija Rumunije
 
Topografska mapa Rumunije

Sa površinom od 238.391 km², Rumunija je najveća država u jugoistočnoj Evropi i dvanaesta u celoj Evropi.[21] Reljefom Rumunije podjednako dominiraju planine, brda i ravničarski teren.[22] Nizije zauzimaju 33% zemlje, brda i gore do 750 m 37%, a planine 30%.[23] Nizije su privredna osnova Rumunije. U Rumuniji je najvažnija dolina Vlaška, koja se celom površinom nalazi u Rumuniji.[24]

Karpati dominiraju zapadnim i centralnim delom države, sa najvišim vrhom Moldoveanu visine 2.544 metra.[25] Na jugoistoku Karpati prelaze u pobrđe. Rumunija je bogata pećinama.[26] Tri najznačajnije su Valea Rea, Movila i Piatra Altarului.

Faunu Rumunije čine 33.792 vrste životinja, 33.085 beskičmenjaka i 707 kičmenjak,[27] sa skoro 400 jedinstvenih vrste sisara, ptica, gmizavaca i vodozemaca,[28] uključujući oko 50% jedinki evropskih (bez Rusije) mrkih medveda[29] i 20% svojih vukova.[30]

Vode

uredi

Veliki deo granice Rumunije sa Srbijom i Bugarskom čini reka Dunav.[31] U Dunav se takođe uliva i Prut koji čini granicu sa Moldavijom. Dunav se uliva u Crno more obrazujući u okviru Rumunije svoju deltu, drugu najveću i najbolje očuvanu deltu u Evropi, koja je rezervat biosfere i deo Svetske baštine.[32] Druge važne reke su Siret, koja protiče kroz Moldaviju pravcem sever-jug, reka Olt koja teče kroz istočni deo Karpata do Oltenije, i Mureš, koja protiče kroz Transilvaniju su smeru istok-zapad.

Klima

uredi

Rumunija se može podeliti u nekoliko klimatskih zona. Većina zemlje ima umerenu kontinentalnu klimu.[33] Klima je suvlja, a razlog tome je kontinentalnost koja takođe utiče i na temperaturne amplitude. Veliki deo Rumunije daleko je od mora, a samo Crno more nema velikog uticaja na količinu padavina pa se s udaljavanjem na istok količina padavina smanjuje, a kontinentalnost povećava. Crno more okruženo je velikim kopnenim masama pa je njegov uticaj minimalan i sveden na uski obalni pojas.[34]

Istorija

uredi
Glavni članak: Istorija Rumunije

Praistorija i stari vek

uredi

Najstariji tragovi postojanja ljudi u Evropi su otkriveni u Pećini sa kostima (rum. Peştera cu Oase) koja se nalazi na teritoriji današnje Rumunije.[35] Stari su oko 42.000 godina i predstavljaju najstarije ostatke Homo sapijensa,[36] a možda predstavljaju i prve ljude koji su se naselili na evropskom kontinentu.[37] Najstarije pisane informacije o ljudima koji naseljavaju teritoriju današnje Rumunije su navedene u knjizi IV Herodotove Istorije, napisane 440. godine p. n. e., gde on piše o plemenima naroda Geti.[38]

Dačani koji se smatraju delom plemena naroda Geti su bili deo Tračana koji su naseljavali Dakiju (koja obuhvata današnju Rumuniju, Moldaviju i severnu Bugarsku. Dačansko kraljevstvo je doživelo svoj maksimum u vreme kralja Burebista, između 82. i 44. godine p. n. e., i ubrzo su postali predmet pažnje Rimskog carstva. Posle ubistva Burebiste, Dačansko kraljevstvo se raspalo na 4 ili 5 manjih kraljevstava. Rimljani su osvojili Meziju do 29. p. n. e. Dačanski ratovi koji su vođeni u periodu od 87. do 106. godine nove ere su završeni pobedom Rimljana i pretvaranjem centralnih oblasti dotadašnjeg Dačanskog kraljevstva u jednu od provincija pod nazivom Rimska Dakija.[39]

Dakija je bila poznata po bogatim nalazištima rude gvožđa a naročito zlata i srebra.[40] Rim je kolonizovao Dakiju Feliks kolonistima iz celog carstva (lat. ex toto orbe Romano infinitas).[41] Ovakva kolonizacija je dovela do upotrebe vulgarnog latinskog jezika i perioda intenzivne romanizacije koja je rezultovala nastajanjem proto-rumunskog jezika.[42][43] Rimska Dakija se nalazila na udaru Gota i slobodnih dačanskih plemena Karpa između 240. i 256. godine kada je „Dakija izgubljena“ a Rimsko carstvo se povuklo iz Dakije oko 271. godine čime je Rimska Dakija postala prva provincija koju je Rimsko carstvo napustilo.[44][45]

Postoji nekoliko suprotstavljenih teorija koje objašnjavaju poreklo savremenih Rumuna. Lingvističke i geo-istorijske analize nagoveštavaju da su Rumuni potomci Rimskih kolonizatora i autohtonog dačanskog stanovništva koji su nastanjivali prostor i severno i južno od Dunava i ujedinjeni u jednu veliku etničku grupu.[46]

Srednji vek

uredi
 
Vlasi i Sloveni na području današnje Rumunije, 6-8. vek
 
Zamak Bran izgrađen 1212. godine, poznat kao Drakulin zamak zbog mita da je bio dom Vlada Cepeša III

Kada su Rimljani povukli svoju upravu i vojsku iz Dakije, teritoriju su prvo zauzeli Goti,[47] a zatim u četvrtom veku Huni.[48] Posle njih su teritoriju nekadašnje Dakije zauzimali Gepidi,[49][50] Avari,[51] Bugari,[49] Pečenjezi[52] i Kumani.[53] U tom periodu su se i Sloveni takođe naseljavali na ovoj teritoriji.

U srednjem veku, Rumuni su živeli u tri odvojene provincije: Vlaškoj, Moldaviji i Transilvaniji.

Počev od 11. veka Transilvanija je bila deo Kraljevine Mađarske u kojem je imala autonoman status.[54] Kralj Lajoš I Anžujski je 1366. godine izdao zakonik Dekret iz Turde[55] koji je u nekim delovima eksplicitno usmeren protiv Rumuna iz Transilvanije (presumptuosam astuciam diversorum malefactorum, specialiter Olachorum, [n. 1] .

Istim dekretom je mađarsko plemstvo delimično redefinisano u pogledu njegovog vezivanja za rimokatoličanstvo i uporedo sa tim isključuje jeretičke pravoslavce. Jedna od posledica dekreta je bila i socio-ekonomska: status plemića je bio definisan ne samo na osnovu vlasništva nad zemljom i ljudima, već (počev od 1366) na osnovu posedovanja kraljevskog sertifikata o donaciji za zemlju koja se poseduje.

Rumunska društvena elita, koju su sačinjavali odbornici veća knezova, upravljala je svojim selima na osnovu feudalne verzije (lat. ius keneziale) starog zakona o zemlji (lat. ius valachicum). Pošto su oni obezbedili samo nekoliko naredbi o donacijama, zemljište većine knezova je bilo eksproprisano. Zbog toga što nije posedovalo stvarno vlasništvo, pravoslavno rumunsko plemstvo više nije bilo u stanju da održi svoje posede i da učestvuje u radu državnih skupština. Da bi se prilagodilo novonastalim okolnostima, rumunsko plemstvo se preobraćalo po pitanju vere u rimokatolike i postajalo deo mađarskih katoličkih poseda (lat. nobilis Hungarus). Oni rumunski knezovi i vojvode koji nisu promenili veru nisu mogli da zadrže stečene privilegije i postepeno su se spuštali na društvenoj lestvici na nivo običnih ljudi ili čak i sluga.

Nekoliko godina ranije, Rumuni iz Vlaške koje je predvodio Basarab I su porazili Karla Roberta u Posadskoj bici. Od 1438. godine Transilvanijom je upravljao Savez tri nacije koji je formiralo mađarsko plemstvo, mađarski Sekelji i transilvanijski saksonski Germani.

Mala Vojvodstva sa različitim stepenom nezavisnosti su se razvijala od početka 13. veka, ali su se tek u 14. veku veće provincije Vlaška (oko 1310) i Moldavija (oko 1352) konsolidovale dovoljno čvrsto da bi se suprotstavile susednim državama Kraljevini Mađarskoj, Poljskom kraljevstvu i Osmanskom carstvu.[56][57] Basarab I, Mirča I, Vlad Cepeš u Vlaškoj i Aleksandar I Dobri, Stefan Veliki u Moldaviji su razvili rumunske zemlje i borili se da očuvaju nezavisnost na raskrsnici carstava.

Novi vek

uredi

Osmansko carstvo je osvojilo 1526.godine južnu i centralnu Mađarsku i Transilvanija je postala deo Istočnog Mađarskog kraljevstva kojim su upravljali Habzburzi. Istočno Mađarsko kraljevstvo je prestalo da postoji 1571. godine i suverenitet nad polunezavisnom provincijom Transilvanijom je steklo Osmansko carstvo.[58] Počev od 1661. godine Transilvanijom je vladala Habsburška monarhija.[59]

Do 1541. godine čitav Balkan i centralni deo Mađarske su postali provincije Osmanskog carstva. Nasuprot tome, iako su Moldavija, Vlaška i Transilvanija bile u okviru Osmanskog suvereniteta, zadržale su veliki stepen autonomije kada su u pitanju unutrašnji poslovi i sve do 18. veka čak i određeni stepen nezavisnosti u spoljnim poslovima. Tokom ovog perioda u ovim provincijama je postepeno nestajao feudalizam a bilo je i istaknutih vladara kao što su Vasile Lupu i Dimitrije Cantemir u Moldaviji, Matej Besarab i Konstantin Brankoveanu u Vlaškoj, Janoš Hunjadi i Gabrijel Betlen u Transilvaniji.[60]

 
Moldavija, Vlaška i Transilvanija ujedinjene pod vlašću Mihaja Hrabrog.

Tokom 1600. godine provincije Vlaška, Moldavija i Transilvanija su bile pod upravom Vlaškog kneza Mihaja Hrabrog, bana od Oltenije, ali se ova unija raspala posle godinu dana, kada su vojnici Habsburške monarhije pod komandom generala Đorđa Baste ubili Mihaja. Vladavina Mihaja Hrabrog se u rumunskoj istoriografiji smatra prvim pokušajem ujedinjenja tri provincije i postavljanjem temelja jednoj državi sa teritorijom koja je uporediva sa teritorijom današnje Rumunije.[61]

Posle njegove smrti, Moldavija i Vlaška, vazalne države Osmanskog carstva, su imale potpunu nezavisnost u vođenju unutrašnjih poslova i određenu nezavisnost u spoljnim poslovima, koje su konačno izgubljene tokom 18. veka. Transilvanija je 1699. godine postala teritorija Habzburške monarhije, posle Austrijske pobede nad Osmanlijama u Velikom turskom ratu. Austrijanci su brzo proširivali svoje carstvo time što su prisajedinili Olteniju (zapadnu Vlašku) 1718. godine, vratili je 1739. godine, i okupirali Bukovinu (severozapadnu Moldaviju) 1775. godine.

Vlaška je ostala pod kontrolom Osmanskog carstva i krajem 18. veka je njom vladao fanariot Mavrogen u čijoj je službi bio plaćenik Osman Pazvanoglu koji je u jednoj prilici otkazao poslušnost Mavrogenu a od kazne ga je spasla podrška Rige od Fere. Pošto je skupio veliku armiju plaćenika (kolokvijalno nazivanih tur. pasvangii), otkazao je poslušnost sultanu Selimu III i samostalno vladao, kovao sopstveni novac i uspostavljao diplomatske odnose sa drugim državama. Teritorija koju je 1798. godine kontrolisao, iz Vidina koji je bio sedište njegove uprave, se prostirala od reke Dunav do Stare planine i od Beograda do Varne. Pokušao je 1793. godine da stavi i Beograd pod svoju kontrolu ali su ga u bici kod Kolara porazili srpski vojnici, prvi put organizovani u posebnu srpsku narodnu vojsku u službi Osmanskog carstva.

Husein Kučuk, general vojske Osmanskog carstva, je sa oko 100.000 vojnika pokušao da osvoji Vidin i zarobi Osmana Pazvanoglua, međutim nije uspeo u tome a za svoj neuspeh je optužio princa Konsantina Hangerlija, fanariota, koji ga po njegovim rečima nije adekvatno snabdevao tokom njegove ekspedicije na Vidin. Ove optužbe su doprinele da kasnije princ Konstantin Hangerli bude svrgnut i pogubljen. Sultan je oprostio Pazvanogluu otkazivanje poslušnosti i 1799. ga imenovao za pašu.

Osman Pazvanoglu je sa svojim odredima preduzimao pljačkaške pohode po Vlaškoj i spaljivao opljačkana naselja. Tokom 1800. godine izvršio je pohod na Krajovu i spalio je veći deo grada. Ovo je prisililo vlaškog princa Aleksandera Moruzija fanariota, da podnese ostavku sultanu Selimu III. Pazvanoglu je u aprilu 1801. godine nastavio svoje pljačkaške pohode na naselja u Vlaškoj. Iako je pod komandom imao samo oko 1.000 konjanika, mnogo brojnije trupe vojske Osmanskog carstva nisu uspevale da ga spreče u njegovim pohodima.

Krajem januara 1802. godine stanovnike Bukurešta je preplavio talas panike posle glasina da je Pazvanoglu poslao vojsku u pravcu njihovog grada. Princ Mihail Sutu je napustio grad ostavljajući ga pod zaštitom garnizona Albanaca. Do polovine maja većina stanovnika Bukurešta kao i garnizon Albanaca koji ga je čuvao su pobegli iz grada, što je ostavilo Bukurešt bez ikakve zaštite na milost i nemilost bandama prosjaka koje su opljačkale dvor. Vođa bandi prosjaka, Melanos, je sa krunom na glavi marširao ulicama Bukurešta. Vojska Osmanskog carstva iz obližnjeg garnizona je uspela da u poslednjem času spreči prosjake da spale grad.

Razvoj Ruske Imperije kao političke i vojne sile je materijalizovan zauzimanjem Besarabije (istočne Moldavije) 1812. godine. Od tada su epohu Fanariota karakterisale politike prevelikih poreza i pljačke lokalnog stanovništva uslovljene povećanim finansijskim potrebama sultana tokom perioda stagnacije Osmanskog carstva (1683–1827) i ambicijama grčkih gospodara koji su, svesni opasnosti gubitka svojih pozicija, želeli da se što više obogate dok su na vlasti.

Sticanje nezavisnosti i konstituisanje monarhije

uredi
 
Teritorije koje su naseljavali Rumuni pre Prvog svetskog rata
 
Aleksandar Joan Kuza, prvi domnitor Ujedinjenih rumunskih kneževina

Tokom perioda Austrougarske vladavine u Transilvaniji, i suvereniteta Osmanskog carstva nad Vlaškom i Moldavijom, većina Rumuna je bila u položaju građana drugog reda (ili čak nisu ni imali nikakav status).[62] na teritoriji na kojoj su činili većinu stanovništva.[63] U nekim gradovima u Transilvaniji, kao što je Brašov (u to vreme utvrđenju Transilvanijskih Saksonaca, Rumunima čak nije bilo dozvoljeno da se nastanjuju unutar gradskih zidina.[64]

Posle sloma revolucija iz 1848. godine velike sile nisu podržale želju Rumuna da se i formalno ujedine u jedinstvenu državu, što je primoralo Rumuniju da se sama suprotstavi Osmanlijama. Glasači su i u Moldaviji i u Vlaškoj izabrali 1859. godine Aleksandra Joan Kuzu za rumunskog domnitora.[65]

Na taj način je Rumunija formirana kao personalna unija.[66] Ona nije obuhvatala Transilvaniju u kojoj je viši stalež i visoko plemstvo ostalo većinom Mađarsko, što je dovelo do usmerenosti rumunskog nacionalizma protiv Mađara krajem 19. veka. Kao i u prethodnih 900 godina, Austrougarska je, posebno u periodu dvojne monarhije posle 1867. godine, omogućila da Transilvanija bude pod upravom Mađara čak i u onim delovima Transilvanije u kojima su Rumuni činili većinu.[67]

Državnim udarom izvršenim 1866. godine je Aleksandar Joan Kuza proteran a na njegovu poziciju je postavljen knez Karlo I od Rumunije. Tokom Rusko-turskog rata Rumunija se borila na ruskoj strani,[68] i Berlinskim ugovorom 1878 velike sile su priznale nezavisnost Rumunije.[69] Rumunija je zauzvrat predala Rusiji tri južna okruga u Besarabiji i pripojila Dobrudžu. Kneževina Rumunija je 1881. godine dignuta na nivo kraljevstva a knez Karlo je postao Kralj Karlo I.[70]

Period 1878–1914 je bio period stabilnosti i prosperiteta za Rumuniju. Tokom Drugog balkanskog rata Rumunija se pridružila Grčkoj, Srbiji, Crnoj Gori i Osmanskom carstvu protiv Bugarske i na osnovu odredbi Bukureštanskog ugovora o miru potpisanog 1913. godine pripojila južnu Dobrudžu.[71]

Svetski ratovi i Velika Rumunija

uredi
 
Teritorijalne promene Rumunije od 1859. do danas

Tokom prve dve godine Prvog svetskog rata Rumunija je bila neutralna, iako deklarativno saveznica centralnih sila samo u slučaju napada na Austrougarsku. Članice Antante su Bukureškim ugovorom potpisanim 1916. godine prihvatile zahtev Rumunije da joj se prizna pravo na aneksiju teritorija Austrougarske naseljenih Rumunima.[72]

Rumunska vojna kampanja je pokrenuta u avgustu 1916. i završila se neuspehom. Trupe Centralnih sila su zauzele Bukurešt i okupirale Vlašku i Dobrudžu. Vojska Rumunije i vojska Ruskog carstva su branile Moldaviju sve do decembra 1917. Propast Ruskog carstva tokom 1917. i raspuštanje njegove vojske je ostavilo Rumuniju izolovanu i opkoljenu na istočnom frontu pa je ona bila prinuđena da potpiše primirje sa Centralnim silama u decembru 1917.

Nacionalno veće Moldavske Demokratske Republike je proklamovalo ujedinjenje sa Rumunijom 27. marta 1918. U periodu od maja do jula 1918. je bio u izradi Bukureški ugovor između Nemačkog carstva i Rumunije sa veoma nepovoljnim odredbama po Rumuniju koji je kralj Ferdinand Rumunski odbio da ratifikuje. Ofanziva od sto dana tokom leta 1918. godine je označila poraz Nemačke i Austrougarske na Zapadnom i Italijanskom frontu što je dozvolilo Rumuniji da poništi odredbe Bukureškog ugovora u oktobru 1918. Rumunija je ponovo ušla u rat 10. novembra 1918. Sledećeg dana je poništen Bukureški ugovor odredbama primirja sa Nemačkom. Bukovina je 15. novembra 1918. proglasila ujedinjenje sa Rumunijom. Nacionalna Skupština Rumuna u Transilvaniji je proglasila ujedinjenje sa Rumunijom 1. decembra 1918.

Posledica ove deklaracije je bio Mađarsko-rumunski rat (1919) koji je doveo do propasti Mađarske Sovjetske Republike.

Trijanonski sporazum ratifikovan 1920. godine je ustanovio suverenitet Kraljevine Rumunije nad Transilvanijom. Ujedinjenje Bukovine sa Rumunijom je ratifikovano Sporazumom iz Sen Žermena 1920. godine.[73] a ujedinjenje Besarabije i Rumunije Pariskim mirovnim ugovorom 1920. godine.[74]

Ukupan broj žrtava tokom Prvog svetskog rata od 1914. do 1918. godine, i vojnika i civila, u okviru privremenih granica Rumunije, se procenjuje na 748.000.[75]

Termin Romanija Mare (rum. România Mare) (u slobodnom prevodu „Velika Rumunija“, mada je češće predstavljan kao „Veća Rumunija“) se uopšteno odnosi na Rumuniju u periodu između dva svetska rata kada je Rumunija bila teritorijalno najveća (videti mapu) sa skoro 300.000 km²[76]

Rumunija je ostala neutralna na početku Drugog svetskog rata u septembru 1939. godine. Posle ultimatuma koji joj je Sovjetski Savez uputio 28. juna 1940. godine i koji je pretio invazijom u slučaju neispunjenja[77] rumunska vojska se povukla iz Besarabije, Severne Bukovine i Herce.[78]

Kasnije su države članice Sile Osovine izvršile pritisak za dodatnim teritorijalnim gubicima Rumunije: južna Dobrudža je dodeljena Bugarskoj a Severna Transilvanija Mađarskoj Drugom bečkom arbitražom.[79]

 
Rumunija 1941. godine

Društveno-politička nestabilnost je rezultovala abdikacijom Karla Rumunskog i uspostavljanjem Nacional-legionarske države u kojoj su vlast delili general Jon Antonesku i Gvozdena garda. Tenzije između njih su dovele do Legionarske revolucije koja je ubrzo slomljena kada su vojska i Antonesku uspostavili diktaturu i savezništvo sa Trećim rajhom. Rumunija je 1941. godine ušla u rat protiv Sovjetskog Saveza na strani Sila Osovine.

Tokom rata je Rumunija bila najvažniji izvor nafte za Nemačku,[80] što je izazvalo mnogobrojna saveznička bombardovanja Rumunije. Rumunska vojska je dala važan doprinos aktivnostima Sila Osovine na Istočnom frontu, ponovnom zauzimanju Besarabije i Severne Bukovine u operaciji Minhen i važnim bitkama prilikom opsade Odese, Sevastopolja i Staljingrada.

Antoneskuov režim je igrao važnu ulogu u holokaustu,[81] sprovodeći u nešto manjem obimu nacističku politiku represije i istrebljenja Jevreja i Roma, prvenstveno na istočnim teritorijama Rumunije koje su ponovo zauzete od Sovjetskog Saveza (Pridnjestrovlje i Moldavija).[82]

Kralj Mihajlo I Rumunski je svrgnuo Antoneskua sa vlasti i uhapsio ga. Rumunija se pridružila saveznicima, ali njena uloga u porazu Trećeg rajha nije bila priznata na odredbama mirovnih ugovora potpisanih po završetku Pariske mirovne konferencije 1947. godine.[83] Do kraja rata rumunska armija je imala oko 519.000 žrtava.[84]

Ukupne broj žrtava u redovima rumunske armije tokom Drugog svetskog rata se procenjuje na oko 519.000.[84] Mirovnim ugovorima potpisanim po završetku Pariske mirovne konferencije 1947. godine su odredbe Druge bečke arbitraže poništene i zapadne granice Rumunije ponovo ustanovljene. Severna Bukovina i Besarabija su ostale pod kontrolom Sovjetskog Saveza.

Broj žrtava holokausta nad Jevrejima u Rumuniji u okviru njenih granica iz 1939. godine je procenjen na 469.000, od toga 325.000 u Besarabiji i Bukovini.[85]

 
Kraljevina Rumunija, 1939.

Period vladavine komunista

uredi
 
Grb Komunističke partije Rumunije

Rumunija je bila jedina istočnoevropska država koja je nasilnim putem zbacila komunistički režim sa vlasti. Tokom sovjetske okupacije Rumunije vlada kojom je dominirala Komunistička partija Rumunije je sprovela izbore na kojima je putem zastrašivanja i prevarom pobedila sa 80% glasova.[86] Komunisti su se tada ubrzano postavljali na vlast kao dominantna politička snaga.

Komunisti su 1947. primorali kralja Mihajla I da abdicira i napusti državu i proglasili Rumuniju Narodnom Republikom.[87][88]

Rumunija je ostala pod direktnom okupacijom i ekonomskom kontrolom Sovjetskog Saveza sve do kraja 1950-ih. Tokom ovog perioda prirodna bogatstva Rumunije su u kontinuitetu iscrpljivale[89][90] mešovite sovjetsko-rumunskih kompanija (Sovjetrom) osnovanih u eksploatacione svrhe.[91][92]

Tokom 1948. godine država počinje nacionalizaciju privatnih preduzeća a tokom 1949. godine kolektivizaciju u poljoprivredi.[93]

Od kraja 1940-ih do ranih 1960-ih komunistička vlada je ustanovila režim terora koji je sprovodila uz pomoć službe Sekuritatea (nova tajna policija). Tokom ovog perioda oni su pokrenuli nekoliko kampanja eliminacije „državnih neprijatelja“ tokom kojih je veliki broj ljudi ubijen ili zatvoren na osnovu proizvoljnih političkih ili ekonomskih razloga.[94] Kazna je uključivala proterivanje, unutrašnji egzil, smeštaj u logore za prinudni rad i zatvore. Disidenti su efikasno potiskivani. Zloglasni eksperiment je u ovom periodu izvršen u Pitešti zatvoru, u kojem je grupa političkih protivnika prošla kroz program prevaspitanja kroz torturu. Istorijski podaci govore o stotinama i hiljadama zlostavljanih ljudi, o smrti i torturi velikog broja ljudi, kako političkih protivnika tako i običnih ljudi.[95]

Kada je 1965. godine Nikolae Čaušesku došao na vlast, uspostavio je određenu nezavisnost u vođenju spoljne politike koja se ogleda u primerima da je Rumunija bila jedina članica Varšavskog pakta koja je osudila sovjetsku invaziju na Čehoslovačku 1968. godine, nije prekinuo diplomatske odnose sa Izraelom posle šestodnevnog rata 1967. godine i uspostavljanju ekonomskih (1963) i diplomatskih (1967) odnosa sa SR Nemačkom.[96] Takođe, bliski odnosi sa Arapskim zemljama i PLO su omogućili Rumuniji da odigra ključnu ulogu u izraelsko—egipatskom i izraelsko—PLO mirovnim procesima.[97]

Ipak, kako je rumunski spoljni dug značajno porastao u periodu od 1977. do 1981. godine (sa 3 na 10 milijardi američkih dolara),[traži se izvor] uticaj međunarodnih finansijskih organizacija kao što su MMF ili Svetska Banka je porastao i suprotstavio se autarhičnoj politici Nikolaja Čaušeskua. On je na kraju inicirao projekat vraćanja svih stranih dugova koji je doveo do osiromašenja stanovništva Rumunije i iscrpeo rumunsku privredu i istovremeno značajno povećao ovlašćenja Sekuritatee i uspostavljajući kult svoje ličnosti. Ovo je dovelo do dramatičnog pada Čaušeskuove popularnosti i kulminiralo njegovim svrgavanjem i likvidacijom u krvavoj Rumunskoj revoluciji 1989.

Predsednička komisija za istraživanje komunističke diktature u Rumuniji je procenila broj direktnih žrtava komunističke represije na dva miliona ljudi.[98][99] Ovaj broj ne uključuje osobe koje su umrle na slobodi zbog tretmana koji su imale u komunističkim zatvorima, niti uključuje osobe koje su umrle zbog teških ekonomskih uslova u kojima se našla njihova država.

Period demokratije

uredi
 
Trajan Basesku sa Džordžom V. Bušom

Posle revolucije, Nacionalni front spasa koji je predvodio Jon Ilijesku je preduzeo određene mere u cilju uspostavljanja višepartijskog političkog sistema i slobodnog tržišta.[100][101] Nekoliko glavnih političkih partija iz predratnog perioda kao što su Nacional-seljačka demohrišćanska stranka, Nacionalna liberalna partija i Socijaldemokratska partija su ponovo oživljene. Posle nekoliko većih političkih ukrupnjavanja u aprilu 1990. godine je na Univerzitetskom trgu u Bukureštu počeo mirni protest kojim su se osporavali rezultati nedavnih parlamentarnih izbora uz optužbe na račun Fronta da su njegovi pripadnici bivši komunisti i članovi Sekuritatee. Demonstranti nisu priznavali rezultate izbora proglašavajući ih nedemokratskim i tražili su izuzeće iz političkog života bivših visokopozicioniranih članova Komunističke partije. Protesti su brzo prerasli u neprekidne masovne demonstracije (poznate kao Golanijada). Mirni protesti su prerasli u nasilje a nasilna intervencija rudara iz rudnika u dolini reke Riu je poznata kao Minerijada juna 1990.[102] Posledica je bilo rasformiranje Fronta od čijih članova je nastalo nekoliko političkih partija uključujući i Socijaldemokratsku partiju, Demokratsku partiju i Alijansu za Rumuniju. Socijaldemokratska partija je vladala Rumunijom od 1990. do 1996. godine posredstvom nekoliko koalicija i vlada i sa Jonom Ilijeskuom na mestu predsednika države. Od tada je bilo četiri demokratske promene vlade: 1996. godine demokratsko-liberalna opozicija i njen lider Emil Konstantinesku su osvojili vlast, 2000. godine se Socijaldemokratska partija vratila na vlast a Jon Ilijesku je ponovo postao predsednik i 2004. godine je Trajan Basesku izabran za predsednika u okviru izborne koalicije pod nazivom Pravda i istina. Basesku je tesnom većinom ponovo izabran 2009. godine.[103]

Post-hladnoratovska Rumunija je razvila tesne odnose sa zapadnom Evropom, pridružila se NATO paktu 2004. godine i bila domaćin samita u Bukureštu 2008. godine.[104] Poslala je prijavu za članstvo u Evropskoj uniji u junu 1993. godine i postala pridružena članica Evropske unije 1995. godine, država u postupku priključivanja 2004. godine i članica od 1. januara 2007. godine.[105]

Posle sporazuma o slobodnom kretanju i politike post-hladnoratovskog perioda, kao i teškoća života tokom krize 1990-ih, Rumunija je imala značajno povećanje dijaspore koja je procenjena na preko 2 miliona ljudi. Najveći broj emigranata je u Španiji, Italiji, Nemačkoj, Austriji, Ujedinjeno Kraljevstvo, Kanadi i SAD.[106]

Tokom 2000-ih Rumunija je imala jednu od najvećih stopa privrednog rasta u Evropi i bila je smatrana „Tigrom istočne Evrope“. ovo je bilo praćeno značajnim poboljšanjima u razvoju humanosti društva.[107] Zemlja je bila uspešna u smanjenju unutrašnjeg siromaštva i uspostavljanju funkcionalne demokratije.[108] Ipak, Rumunija se još uvek suočava sa izazovima po pitanju infrastrukture,[109] zdravstvenih usluga,[110] i korupcije.[111]

Nakon perioda ekonomske nestabilnosti tokom 1990-ih i implementacije sporazuma o slobodnom putovanju sa EU, veliki broj Rumuna je emigrirao u Zapadnu Evropu i Severnu Ameriku, sa posebno velikim zajednicama u Italiji, Nemačkoj i Španiji. U 2016. godini procenjeno je da je rumunska dijaspora bila preko 3,6 miliona ljudi, peta najveća populacija dijaspore na svetu.[112]

Politika

uredi
Glavni članak: Politika Rumunije

Rumunija je demokratska republika. Zakonodavna grana Rumunske vlasti čini dva veća, Senat (Senat) sa 140 senatora i Veće zastupnika (Camera Deputaţilor) sa 345 poslanika. Članovi oba veća se biraju na neposrednim izborima svake četiri godine.

Predsednik, glava izvršne vlasti, se takođe bira neposrednim glasanjem na period od pet godina (do 2004. se birao na četiri godine). Predsednik daje mandat premijeru koji predlaže ministre, koje imenuje parlament.

Aktuelni predsednik Rumunije je Klaus Johanis (od 21. decembra 2014), a premijer Nikolaje Čuka (od 25. novembra 2021).

Ustav Rumunije je zasnovan na ustavu Francuske Pete republike i usvojen je na nacionalnom referendumu 8. decembra 1991. i potom je izmenjen u oktobru 2003. kako bi se uskladio sa zakonodavstvom EU. Državom se upravlja na osnovu višepartijskog demokratskog sistema i podele vlasti između zakonodavne, izvršne i sudske vlasti. To je polupredsednička republika u kojoj izvršne funkcije imaju i vlada i predsednik.[113] Potonji se bira narodnim glasanjem na najviše dva mandata od po pet godina i imenuje premijera koji zauzvrat imenuje Veće ministara. Zakonodavni ogranak vlade, zajednički poznat kao Parlament (koji se nalazi u Palati parlamenta), sastoji se od dva doma (Senat i Predstavnički dom) čiji se članovi biraju svake četiri godine prostom pluralnošću.[114][115]

Pravosudni sistem je nezavisan od drugih grana vlasti i sastoji se od hijerarhijskog sistema sudova sa Visokim kasacionim i pravosuđem koji je vrhovni sud Rumunije.[116] Postoje i apelacioni sudovi, okružni sudovi i lokalni sudovi. Rumunski pravosudni sistem je pod jakim uticajem francuskog modela, zasnovan je na građanskom pravu i inkvizitorske je prirode. Ustavni sud (Curtea Constituțională) je odgovoran za ocenjivanje usklađenosti zakona i drugih državnih propisa sa ustavom, koji je osnovni zakon zemlje i može se mijenjati samo putem javnog referenduma.[114][117] Ulazak Rumunije u EU 2007. godine imao je značajan uticaj na unutrašnju politiku, što je uključivalo reforme pravosuđa, povećanu pravosudnu saradnju sa drugim državama članicama i mere za borbu protiv korupcije.[118]

Spoljni odnosi

uredi

Od decembra 1989. Rumunija je vodila politiku jačanja odnosa sa Zapadom, tačnije sa Sjedinjenim Američkim Državama i Evropskom unijom. Zemlja je pristupila NATO 29. marta 2004, postala je deo Evropske unije (EU) 1. januara 2007. godine, dok se 1972. godine pridružila Međunarodnom monetarnom fondu i Svetskoj banci i član je osnivač Svetske trgovinske organizacije.[119]

U skorašnjoj političkoj prošlosti su vlade Rumunije izjavljivale da je jedan od njihovih ciljeva jačanje veza i pomoć drugim zemljama (posebno Moldaviji, Ukrajini i Gruziji) u procesu integracije sa ostatkom Zapada.[120] Rumunija je takođe jasno stavila do znanja od kasnih 1990-ih da podržava članstvo u NATO i EU za demokratske bivše sovjetske republike u istočnoj Evropi i na Kavkazu.[120] Rumunija je takođe izjavila javnu podršku ulasku Turske i Hrvatske u Evropsku uniju.[120]

Rumunija se opredelila za 1 januara 2007, da pristupi Šengenskom prostoru, a njenu nameru za pridruživanje odobrio je Evropski parlament u junu 2011, ali Savet EU nije prihvatio pridruživanje Šengenu 2011. godine. Od avgusta 2019. godine, njeno prihvatanje u šengenski prostor je otežano jer Evropski savet sumnja u pridržavanje Rumunije vladavine prava,[121] osnovnog principa članstva u EU.[122]

U decembru 2005. godine, predsednik Trajan Basesku i državni sekretar SAD Kondoliza Rajs potpisali su sporazum kojim bi se dozvolilo američko vojno prisustvo u nekoliko rumunskih objekata, prvenstveno u istočnom delu zemlje.[123] U maju 2009, Hilari Klinton, američka državna sekretarka, izjavila je da je „Rumunija jedan od najpouzdanijih i najrespektabilnijih partnera SAD“.[124]

Odnosi sa Moldavijom su poseban slučaj s obzirom da dve zemlje dele isti jezik i zajedničku istoriju.[125] Pokret za ujedinjenje Rumunije i Moldavije pojavio se početkom 1990-ih nakon što su obe zemlje postigle emancipaciju od komunističke vladavine,[126] ali su izgubile teren sredinom 1990-ih kada je nova moldavska vlada sledila plan ka očuvanju moldavske republike nezavisne od Rumunije.[127] Nakon protesta u Moldaviji 2009. i potonjeg uklanjanja komunista sa vlasti, odnosi između dve zemlje su se znatno poboljšali.[128]

Administrativna podela

uredi
Glavni članak: Okruzi Rumunije
 
Okruzi Rumunije (Transilvanija — zeleno; Moldavija — crveno; Vlaška — plavo; Dobrudža — žuto; Banat — narandžasto)

Rumunija je podeljena na 41 žudec (rum. județ) ili okrug i teritoriju grada Bukurešt (Bucureşti) – glavnog grada.[129]

Okruzi su (abecednim redom):

Privreda

uredi
Glavni članak: Privreda Rumunije
 
Dačija Logan

Nakon raspada Sovjetskog Bloka u periodu 1989—1991, Rumunija je ostala sa zastarelom industrijom i industrijskim i proizvodnim kapacitetima koji uopšte ne odgovaraju uslovima i potrebama zemlje.

U februaru 1997, u Rumuniji počinje detaljna makroekonomska stabilizacija i strukturalna reforma, ali u tom periodu tranzicije dolazi do čestih zaustavljanja i nastavljanja reformi koji ne doprinose brzom oporavku zemlje. Program restrukturiranja podrazumeva postavljanje na noge i prodaju velikih industrijskih postrojenja i promene u poljoprivrednom i finansijskom sektoru.

Rumunska nestabilna ekonomska situacija se ipak menja u makroekonomski stabilnu, sa velikim privrednim rastom i sve manjom nezaposlenošću.

Rumunija je postigla sporazum sa MMF-om u avgustu 2004. O kreditu od 547 miliona $, ali dobijanje druge tranše je odgođeno za oktobar jer postoje neslaganja u budžetskim rashodima zemlje.

Godine 2002, i 2003. godine su uspešne ekonomske godine sa rastom BNP-a od 4,5% godišnje. U prvoj polovini 2004. godine, rast je bio čak 6,6% što je najveći rast u regionu, a u 2005. se predviđa da će biti 7-8%. Prosečna bruto plata u Rumuniji (za april 2004) je 8.292.762 leja (oko 200 €) i u porastu je u odnosu na prethodni mesec za 7,8%. Prosečna plata početkom 2004. godine je bila 5.969.555 leja.

Nezaposlenost u Rumuniji je u 2004. pala na 6,2% što je dosta malo u odnosu na neke zemlje zapadne Evrope.

Decembra 1999, Rumunija je pozvana da počne pregovore o pridruživanju EU, u koju je primljena, zajedno sa Bugarskom, 1. januara 2007. godine.

Rumunija ima razvijen drumski, železnički, vazdušni i vodni saobraćaj. Najveći saobraćajni čvor je glavni grad, Bukurešt, ali zbog prostranstva države i postojanja jakih oblasnih središta, važni saobraćajni čvorovi su i Temišvar, Kluž, Konstanca, Brašov, Krajova, Jaši.

Turizam je značajan doprinos rumunskoj ekonomiji, i pokriva oko 5% BDP-a.[130] Broj turista je u stalnom porastu i dostigao je 9,33 miliona stranih turista u 2016, prema podacima Svetske banke.[131]

U januaru 2020. godine spoljni dug Rumunije je iznosio 122 milijardi dolara, prema podacima CEIC-a.[132]

Saobraćaj

uredi

Po najnovijim podacima iz 2004. godine ukupna dužina železničke mreže u Rumuniji je 22.298 km, od čega je 36% elektrifikovano, a 27% su pruge sa dva koloseka. Po ovim pokazateljima Rumunija je četvrta zemlja u Evropi po razvijenosti železničke mreže. Zbog toga i prevoz svim vrstama železnice zauzima visoko mesto u ukupnom saobraćaju u zemlji — pretpostavlja se da je 2004. godine 45% svih putnika u Rumuniji prevezeno upravo železnicom. Međutim, i pored dužine pruga i značaja za zemlju železnička mreža je u veoma lošem stanju i intenzivno se obnavlja.

Jedini grad sa metroom je Bukurešt, koji je razvijen spram veličine grada i ima 4 linije. Bukurešt poseduje i železnički prsten oko sebe.

Ukupna dužina puteva u Rumuniji u 2004. godini je bila 198.817 km (od čega je sa čvrstom podlogom 60.043 km). Od toga je dužina važnih državnih puteva 14500 km. Dužina savremenih auto-puteva u 2022. godini iznosi 957 km, a u narednim godinama se očekuje dalje širenje mreže auto-puteva. Nacionalni auto-putevi nose dvoznačnu oznaku „A+broj“. Najprometniji je A11 ( Arad - Oradea ), koji koriste teretna i vozila u tranzitu koja, od granice sa Mađarskom, preko unutrašnjosti Rumunije idu do Crnog mora ili granice sa Bugarskom . Rumunija nije deo Šengenskog sporazuma, tako da i dalje postoje granične kontrole sa Mađarskom i Bugarskom .

 
Kanal Černavoda-Negru Voda

Rumunija je primorska zemlja, ali je morska obala kratka i severnom polovinom močvarna. Zbog toga je razvijena samo jedna luka, Konstanca. Ovaj grad je po pripajanju Rumuniji od beznačajnog naselja postao velika morska luka, jedna od najznačajnijih u Evropi, budući da je to crnomorska luka najbliža srednjoj Evropi. Takođe ovaj grad je i jedno od glavnih središta u državi.

Sa druge strane, rečni saobraćaj je razvijen i međunarodnog je značaja i u osnovi se oslanja na značaj Dunava, koji donjom dužinom toka protiče kroz Rumuniju. Dužina rečnih vodenih puteva u zemlji je preko 1000 km. Najvažnije luke na Dunavu su: Drobeta Turnu Severin, Kalafat, Oltenica, Đurđu, Braila, Galac, Tulćea. Pored Dunava, značajan je i promet kanalom Černavoda-Negru Voda, dužine 67 km.

 
Avioni na aerodromu „Henri Koanda“

Budući da je Rumunija prostrana zemlja u Evropi, vazdušni saobraćaj ima veći značaja nego u drugim zemljama. U Rumuniji postoji nekoliko avio-kompanija, od kojih je najpoznatija i najveća TAROM, a druge manje su Romavia, Karpater, Blu Er, Akvila Er, Jon Ćiriak Er.

U zemlji postoji 61 zvanično upisanih aerodroma, ali samo je 7 od njih uvršteno na listu međunarodnih aerodroma sa IATA kodom:

U toku je izgradnja novog međunarodnog aerodroma u Brašovu.

Najveći i najvažniji aerodrom u zemlji je bukureški Aerodrom „Henri Koanda“, i danas poznat kao Otopeni. Međutim, najveći porast prometa imao je aerodrom „Trajan Vuja“ u Temišvaru zbog udaljenosti grada od drugih većih gradova u zemlji.

U Rumuniji je zvanično upisan i jedan heliodrom (2006. godine).

Stanovništvo

uredi
 
Populacija Rumunije između 1961—2010.
 
Etnička mapa Rumunije u 2011.
 
Narodna nošnja folklorne grupe.
Glavni članak: Demografija Rumunije

Prema popisu iz 2021. godine Rumunija ima 19.053.815 stanovnika i, slično drugim državama u regionu, broj stanovnika je u padu. Rumuni čine 77,68% celokupne populacije. Najveća etnička manjina su Mađari koji čine 5,26% populacije a nakon njih dolaze Romi sa 2,99%.[133]

Mađari sačinjavaju većinu u okruzima Hargita i Kovasna. Ukrajinci, Nemci, Turci, Lipovani, Tatari, Srbi, Slovaci, Bugari, Hrvati, Italijani, Jevreji, Poljaci, Grci, Česi, Jermeni, Makedonci kao i druge etničke grupe sačinjavaju ukupno 1,03% ukupne populacije.[133]

Od 745.421 Nemca u 1930,[134] ostalo je samo oko 22.000.[135] U 1924, bilo je 796,056 Jevreja u Kraljevini Rumuniji.[136] Broj Rumuna i onih čiji su preci poreklom iz Rumunije procenjuje se da ima oko 12 miliona. U 2009, bilo je oko 133.000 imigranata koji su došli da žive u Rumuniju i to uglavnom Turaka, Moldavaca i Kineza.

 
Rumunski simboli
Etnički sastav prema popisu iz 2021.[133]‍
Rumuni
  
 14.801.442 77,68%
Mađari
  
 1.002.151 5,26%
Romi
  
 569.477 2,99%
Ukrajinci
  
 45.835 0,24%
Nemci
  
 22.907 0,12%
Turci
  
 20.945 0,11%
Lipovani
  
 19.394 0,10%
Tatari
  
 18.156 0,10%
Srbi
  
 12.026 0,06%
Slovaci
  
 10.232 0,05%
Bugari
  
 5.975 0,03%
Hrvati
  
 4.842 0,03%
Italijani
  
 4.039 0,02%
Jevreji
  
 2.378 0,01%
Poljaci
  
 2.137 0,01%
Grci
  
 2.086 0,01%
Česi
  
 1.576 0,01%
Jermeni
  
 1.213 0,01%
Makedonci
  
 1.089 0,01%
Ruteni
  
 834 0,00%
Albanci
  
 645 0,00%
Ostali
  
 19.510 0,10%
Nepoznato
  
 2.484.926 13,04%
Ukupno: 19.053.815
  • Veroispovesti (procena za 2002):
Pravoslavni 87%
Protestanti 6,8%
Rimokatolici 5,6%
ostali (uglavnom Muslimani) 0,4%
neizjašnjeni 0,2%

Prema popisu iz 2021, 78,86% stanovništva izjasnilo se kao pravoslavci, 6,22% kao protestanti, 3,89% kao katolici, a 0,61% kao grkokatolici. Od presotale populacije, 128.921 stanovnika pripadalo je drugim religijama ili su bili ateisti. Od tog broja 58.335 stanovnika se izjasnilo kao muslimani (uglavnom Turci i Tatari). Jevreja je bilo 2.707 (728.115 ili 4% populacije 1930). Nereligioznih je bilo 71.417, atesita 57.205, agnostika 25.485, dok se 2.895.539 stanovnika Rumunije nije izjasnilo po pitanju religije.[135]

Zvanični jezik Rumunije je rumunski (Limba română ili samo Româna), romanski jezik iz italske podgrupe indoevropskih jezika.

Od manjinskih jezika, pretežno su zastupljeni mađarski i nemački jezik u Transilvaniji, kao i romski. U rumunskom Banatu mali broj stanovnika govori srpski, a u okrugu Sučeava, mala etnička zajednica (nekoliko hiljada ljudi) su Poljaci.

Rumunsko pismo sadrži istih 26 slova standardne latinice, kao i pet dodatnih (a to su ă, â, î , ț i ș), ukupno 31.[137]

Prema popisu iz 2021, 91,5% stanovništva izjasnilo se da im je rumunski maternji jezik, 6,3% mađarski, 1,2% romski, 0,25% ukrajinski, 0,1% turski, 0,1% nemački, 0,09% ruski, dok je 0,43% stanovništva navelo neki drugi jezik kao maternji. Oko 15.000 ljudi navelo je srpski kao maternji jezik.[138]

Najveći gradovi

uredi
 
Mapa Rumunije i veći gradovi

Obrazovanje

uredi

Od Rumunske revolucije 1989. godine, rumunski obrazovni sistem je u kontinuiranom procesu reformi.[140] U 2018. stopa pismenosti odraslih je bila 98,8%.[141] Obdanište je fakultativno između tri i pet godina. Od 2020. godine obavezno školovanje počinje sa 5 godina sa poslednjom godinom vrtića (grupa mare) i obavezno je do dvanaestog razreda.[142][143] Osnovno i srednje obrazovanje podeljeno je na 12 ili 13 razreda. Postoji i polulegalni, neformalni sistem privatnog podučavanja koji se uglavnom koristio tokom srednje škole, koji je napredovao tokom komunističkog režima.[144]

Rumunija zauzima peto mesto po broju medalja na Međunarodnoj matematičkoj olimpijadi sa ukupno 316 medalja. Siprijan Manolesku je uspeo da napiše savršen rad (42 poena) za zlatnu medalju više puta nego bilo ko drugi u istoriji takmičenja, 1995, 1996. i 1997.[145] Rumunija je postigla najveći timski rezultat na takmičenju, posle Kine, Rusije, SAD i Mađarske. Rumunija takođe zauzima šesto mesto po broju medalja svih vremena na Međunarodnoj informatičkoj olimpijadi sa ukupno 107 medalja.[146][147][148]

Kultura

uredi
 
Sibinj — evropska prestonica kulture za 2007. godinu

Glavni članak: Kultura u Rumuniji

O temi nastanka rumunske kulture počelo se govoriti krajem 18. veka među naučnicima erdeljske škole.[149]

Sport

uredi
Glavni članak: Sport u Rumuniji

Fudbal je najpopularniji sport u Rumuniji.[150] U Rumuniji ima 234 000 registrovanih fudbalera. Fudbalska reprezentacija Rumunije je učestvovala na 7 svetskih prvenstava. Rumunski fudbalski klub Steaua je bila šampion Evrope 1986. Drugi najpopularniji sport u Rumuniji je tenis.[151] U Rumuniji ima 15.000 registrovanih tenisera. U Rumuniji su zastupljeni još i ragbi,[151] košarka, rukomet, džudo,[152] šah, stoni tenis i borilačke veštine.[151] Francuzi su doneli ragbi u Rumuniju. Ragbi reprezentacija Rumunije je učesnik svetskog prvenstva.

Popularni individualni sportovi uključuju borbene sportove[153] borilačke veštine[153] i plivanje.[153] U profesionalnom boksu, Rumunija je iznedrila mnoge svetske šampione u težinskim kategorijama koje su međunarodno priznate od strane upravnih tela. Među svetskim prvacima su Lusijan Bjut, Leonard Dorin Doroftej, Adrijan Dijakonu i Majkl Lev.[154] Još jedan popularan borilački sport je profesionalni kik boks.[155]

Napomene

uredi
  1. ^ in ipsa terra nostra existencium — zlodela zlikovaca, naročito Vlaha/Rumuna koji žive u našoj državi; exterminandum seu delendum in ipsa terra malefactores quarumlibet nacionum, signanter Olachorum — da se proteraju ili istrebe iz naše države zločinci koji pripadaju bilo kojoj državi, naročito Vlasi/Rumuni)

Vidi još

uredi

Reference

uredi
  1. ^ „Populaţia rezidentă după religie (Recensământ 2021)”. www.insse.ro (na jeziku: rumunski). INSSE. Arhivirano iz originala 4. 8. 2023. g. Pristupljeno 2023-09-21. 
  2. ^ Kivu, Mircea (2022-08-19). „Un recensământ cu grave probleme”. Contributors. Pristupljeno 2023-01-13. 
  3. ^ a b „World Economic Outlook Database, April 2024 Edition. (Romania)”. www.imf.org. International Monetary Fund. 16. 4. 2024. Pristupljeno 16. 4. 2024. 
  4. ^ „Human Development Report 2023/2024” (PDF) (na jeziku: engleski). United Nations Development Programme. 13. 3. 2024. Arhivirano (PDF) iz originala 13. 3. 2024. g. Pristupljeno 13. 3. 2024. 
  5. ^ *„Romania”. presidency.ro. Presidential Administration of Romania. Pristupljeno 26. 2. 2024. „Geographical Facts ― Romania lies in the northern hemisphere, in the south-eastern Central Europe at the junction with Eastern Europe and the Balkan Peninsula and at the crossroad of important routes.” 
  6. ^ *„7 Invitees - Romania at a glance”. nato.int. NATO. 19. 2. 2004. Arhivirano iz originala 29. 10. 2023. g. Pristupljeno 28. 2. 2024. „Romania is located in South-East Central Europe, north of the Balkan Peninsula, on the Lower Danube, within and outside the Carpathian arch, bordering on the Black Sea. […] The parallel of 45º north latitude (midway between the Equator and the North Pole) crosses Romania 70 km north of the capital, and the meridian of 25º east longitude (midway between the shore of the Atlantic and the Ural Mountains) passes 90 km west of Bucharest. Romania is situated at the contact of Central Europe with Eastern Europe and the Balkan Peninsula, […] its territory constituting a bridge between Central and Southeastern Europe and the Near East.” 
  7. ^ Henrique Horta (14. 11. 2022). „The future of Romania in Europe, its relations with Moldova and the continental chessboard with Russia”. blue-europe.eu (na jeziku: engleski). Blue Europe - The European Think Hub. Arhivirano iz originala 27. 2. 2024. g. Pristupljeno 26. 2. 2024. „Romania is located in the northern part of the Balkan peninsula, on the western beaches of the Black Sea. […] Minor geographical modifications have been made since [the 19th century], but the majority of what is now modern Romania is made up of Moldavia, Wallachia, and Transylvania. […] Wallachia’s development was influenced by South Europe and the Ottoman Empire because of its proximity to the Balkans. […] The Transylvanian Highlands are connected to Central Europe, where the Catholic religion and Austro-Hungarian influences can still be seen today. […] However, Moldavia has a significant cultural impact, and was impacted by Eastern European elements like the Orthodox religion and the Russian Empire. […] In this context, Romania is seen as being on the outskirts of South, East, and Central Europe. […] Constanza’s deep-water port serves as a geo-economic center connecting the markets of Central and Eastern Europe by road, rail, and air. […] Romania has a fair share of geopolitical goals due to its location at the intersection of Central, East, and South Europe.” 
  8. ^ „Romania Geography”. aboutromania.com. Arhivirano iz originala 28. 3. 2015. g. Pristupljeno 4. 4. 2015. 
  9. ^ „The Story of the Romanian Royal Family - a Journey into the Past”. TravelMakerTours.com (na jeziku: engleski). 2018-01-12. Pristupljeno 2021-01-15. 
  10. ^ Greška kod citiranja: Nevažeća oznaka <ref>; nema teksta za reference pod imenom WB GROUP.
  11. ^ „Country & Product Complexity Rankings”. atlas.cid.harvard.edu. The Atlas of Economic Complexity. Arhivirano iz originala 4. 5. 2021. g. Pristupljeno 19. 3. 2024.  → „Romania”. Harvard Kennedy School - Growth Lab. 2022. Pristupljeno 19. 3. 2024. „Romania is ⁨a high-income country, ranking as the ⁨⁨45th richest economy per capita [in 2021] out of 133 studied. […] Romania ranks as the ⁨⁨19th most complex country in the Economic Complexity Index (ECI) ranking. Compared to a decade prior, ⁨Romania's ⁨economy has become more complex, ⁨improving 9 positions in the ECI ranking. […] Romania is ⁨more complex than expected for its income level.” 
  12. ^ Radu Magdin (februar 2021). „Middle Powers Realities in the EU amid Great Power Ambitions” (PDF). ier.gov.ro. European Institute of Romania. Arhivirano (PDF) iz originala 13. 3. 2024. g. Pristupljeno 19. 3. 2024. 
  13. ^ „A Balancing Act - Strategic Monitor 2018-2019”. Clingendael Institute (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 23. 12. 2019. g. Pristupljeno 2023-04-01. 
  14. ^ WIPO (2022). Global Innovation Index 2023, 15th Edition (PDF) (na jeziku: engleski). World Intellectual Property Organization. ISBN 978-92-805-3432-0. doi:10.34667/tind.46596. Arhivirano (PDF) iz originala 25. 4. 2024. g. Pristupljeno 2024-04-04. 
  15. ^ Băzăvan, Adrian (2023-08-20). „România are, de departe, cea mai mare creștere economică din Europa”. Cred în România (na jeziku: rumunski). Arhivirano iz originala 18. 6. 2024. g. Pristupljeno 2024-01-29. 
  16. ^ „România, premiantă în UE la creștere economică. Dar Galați și Dâmbovița au crescut cu 0,1%, în timp ce Cluj și Timiș cu 4%. Cum stau alte județe- HARTA - HotNews.ro” (na jeziku: rumunski). 2024-08-14. Pristupljeno 2024-09-02. 
  17. ^ „30 de ani de Internet în România. Țara noastră rămâne în primele 10 state din lume la viteza de navigare grație rețelelor fixe”. www.digi24.ro (na jeziku: rumunski). 2023-05-17. Arhivirano iz originala 29. 1. 2024. g. Pristupljeno 2024-01-29. 
  18. ^ Brezeanu 1999, str. 229–246
  19. ^ „dexonline”. dexonline.ro. Pristupljeno 2021-01-15. 
  20. ^ „🥇 Rumunija - upoznaj zemlju, narod, kulturu i veru!”. Romanopedia - (na jeziku: srpski). 2022-08-24. Pristupljeno 2023-11-17. 
  21. ^ „Geography, Meteorology and Environment” (PDF) (na jeziku: Romanian). Romanian Statistical Yearbook. 2004. Arhivirano iz originala (PDF) 27. 09. 2007. g. Pristupljeno 7. 9. 2009. 
  22. ^ Dinerstein, Eric; Olson, David; Joshi, Anup; Vynne, Carly; Burgess, Neil D.; Wikramanayake, Eric; Hahn, Nathan; Palminteri, Suzanne; Hedao, Prashant (2017-06-01). „An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm”. Bioscience. 67 (6): 534—545. ISSN 0006-3568. PMC 5451287  . PMID 28608869. doi:10.1093/biosci/bix014. 
  23. ^ „Romania's Biodiversity”. web.archive.org. 2008-02-10. Arhivirano iz originala 10. 02. 2008. g. Pristupljeno 2021-01-15. 
  24. ^ „Who are the Vlachs of Vlassko”. 
  25. ^ „Rumunski Karpati”. 
  26. ^ „Speološki turizam”. 
  27. ^ „Flora si fauna salbatica” (na jeziku: rumunski). enrin.grida.no. Arhivirano iz originala 23. 2. 2009. g. Pristupljeno 7. 9. 2009. 
  28. ^ „EarthTrends: Biodiversity and Protected Areas – Romania” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 26. 9. 2007. g. Pristupljeno 10. 1. 2008. 
  29. ^ „Bears. Status Survey and Conservation Action Plan.” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 23. 9. 2015. g. Pristupljeno 2. 10. 2014. 
  30. ^ „Canids: Foxes, Wolves, Jackals and Dogs. Status Survey and Conservation Action Plan” (PDF). IUCN/SSC Canid Specialist Group. Arhivirano (PDF) iz originala 23. 9. 2015. g. Pristupljeno 2. 10. 2014. 
  31. ^ „Danube Delta - UNESCO World Heritage Centre”. web.archive.org. 2008-01-27. Arhivirano iz originala 27. 01. 2008. g. Pristupljeno 2021-01-15. 
  32. ^ „Danube Delta”. UNESCO's World Heritage Center. Pristupljeno 9. 1. 2008. 
  33. ^ „Romania - Climate”. countrystudies.us. Pristupljeno 2021-01-15. 
  34. ^ „Clima Romaniei | Site-ul Administratiei Nationale de Meteorologie”. web.archive.org. 2016-01-22. Arhivirano iz originala 22. 01. 2016. g. Pristupljeno 2021-01-15. 
  35. ^ Trinkaus, E.; Milota, S; Rodrigo, R; Mircea, G; Moldovan, O (2003). „Early Modern Human Cranial remains from the Peştera cu Oase”. Journal of Human Evolution. 45 (3): 245—253. ISSN 0047-2484. PMID 14580595. doi:10.1016/j.jhevol.2003.08.003. 
  36. ^ Price, T. Douglas (2013). Europe Before Rome: A Site-by-Site Tour of the Stone, Bronze, and Iron Ages. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-991470-8. 
  37. ^ Zilhão, João (2006). „Neanderthals and Moderns Mixed and It Matters”. Evolutionary Anthropology. 15: 183—195. doi:10.1002/evan.20110. 
  38. ^ Herodotus 1859, str. 213–217.
  39. ^ „Assorted Imperial Battle Descriptions”. De Imperatoribus Romanis, An Online Encyclopedia of Roman Emperors. Pristupljeno 10. 1. 2008. 
  40. ^ „Dacia-Province of the Roman Empire”. United Nations of Roma Victor. Pristupljeno 10. 1. 2008. „"bilo je nađeno u ogromnim količinama na Zapadnim Karpatima. Posle Trajanovih osvajanja, on je doneo u Rim preko 165 tona zlata i 330 tona srebra."” 
  41. ^ Deletant 1995, str. 1.
  42. ^ Matley 1970, str. 85.
  43. ^ Giurescu 1972, str. 43, 98–101, 141.
  44. ^ Eutropius (1886). Eutropius, Abridgment of Roman History. Justin, Cornelius Nepos. London: George Bell and Sons. Pristupljeno 31. 8. 2008. 
  45. ^ Watkins, Thayer. „The Economic History of the Western Roman Empire”. Arhivirano iz originala 17. 09. 2008. g. Pristupljeno 31. 8. 2008. „"Car Aurelijan je uvideo realnost vojne situacije u Dačiji i oko 271. godine povukao Rimske trupe iz Dačije ostavljajući je Gotima. Dunav je ponovo postao severna granica Rimskog carstva u istočnoj Evropi."” 
  46. ^ Ghyka, Matila (1841). „A Documented Chronology of Roumanian History”. Oxford: B. H. Blackwell Ltd. Arhivirano iz originala 25. 1. 2007. g. Pristupljeno 31. 8. 2008. 
  47. ^ Jordanes 551.
  48. ^ Iliescu & Paschale 1970, str. 363, 587.
  49. ^ a b Teodor 1995, str. 294–325
  50. ^ Bóna, István (2001). Köpeczi, Béla, ur. „History of Transylvania: II.3. The Kingdom of the Gepids”. Institute of History of the Hungarian Academy of Sciences. New York: Columbia University Press. Pristupljeno 31. 8. 2008. 
  51. ^ Bóna, István (2001). Köpeczi, Béla, ur. „History of Transylvania: II.4. The Period of the Avar Rule”. Institute of History of the Hungarian Academy of Sciences. New York: Columbia University Press. Pristupljeno 31. 8. 2008. 
  52. ^ Constantine VII, Porphyrogenitus (950). Constantine Porphyrogenitus De Administrando Imperio. Constantinople. Pristupljeno 31. 8. 2008. 
  53. ^ Xenopol 1896, str. 168.
  54. ^ Makkai, László (2001). Köpeczi, Béla, ur. „History of Transylvania: III. Transylvania in the Medieval Hungarian Kingdom (896–1526)”. Institute of History of the Hungarian Academy of Sciences. New York: Columbia University Press. Pristupljeno 31. 8. 2008. 
  55. ^ Dani I., Gündish K. et al. (eds.), Documenta Romaniae Historica, Series C, Transilvania, vol.XIII (1366—1370), Bucarest. (1994). pp. 161–162
  56. ^ Ştefănescu 1991, str. 114.
  57. ^ Predescu, Lucian (1940). Enciclopedia Cugetarea. 
  58. ^ Köpeczi, Béla, ur. (2001). „History of Transylvania: IV. The First Period of the Principality of Transylvania (1526–1606)”. Institute of History of the Hungarian Academy of Sciences. New York: Columbia University Press. Pristupljeno 31. 8. 2008. 
  59. ^ Várkonyi, Ágnes R. (2001). Köpeczi, Béla, ur. History of Transylvania: VI. The Last Decades of the Independent Principality (1660–1711). Institute of History of the Hungarian Academy of Sciences. 2. New York: Columbia University Press. Pristupljeno 31. 8. 2008. 
  60. ^ István, Vásáry (2009). Cumans and Tatars. Cambridge University Press. ISBN 9780521120289. 
  61. ^ Djuvara, Neagu (2014). A Brief illustrated history of Romanians. Humanitas. ISBN 978-973-50-4334-6. 
  62. ^ „The Magyarization Process”. GenealogyRO Group. Pristupljeno 31. 8. 2008. 
  63. ^ Mala enciklopedija Prosvjeta: opšta enciklopedija; tom 3. Beograd: Prosveta. 1986. str. 242. ISBN 86-07-00001-2. 
  64. ^ Prodan 1971.
  65. ^ Bobango 1979.
  66. ^ „Rumunija”. 
  67. ^ „Mađari u Transilvaniji”. 
  68. ^ „San Stefano Preliminary Treaty” (na jeziku: ruski). 1878. Pristupljeno 31. 8. 2008. 
  69. ^ The Treaty of Berlin, 1878 — Excerpts on the Balkans. Internet Modern History Sourcebook. Berlin: Fordham University. 1878. Arhivirano iz originala 08. 06. 2008. g. Pristupljeno 31. 8. 2008. 
  70. ^ „Prvi kralj Rumunjske bio je Nijemac (1881.)”. 
  71. ^ „RUMUNI NAPADAJU BUGARSKU”. 
  72. ^ „RUMUNIJA U PRVOM SVETSKOM RATU”. 
  73. ^ Graham 2001, str. 162.
  74. ^ Malbone, W. (1944). The Legal Status of the Bukovina and Bessarabia. The American Journal of International Law. 38. American Society of International Law. JSTOR 2192802. 
  75. ^ Erlikman, Vadim (2004). Poteri narodonaseleniia v XX veke : spravochnik. Moscow. ISBN 978-5-93165-107-1. 
  76. ^ „Statul National Unitar (România Mare 1919—1940)” (na jeziku: Romanian). ici.ro. Pristupljeno 31. 8. 2008. 
  77. ^ Scurtu, Ioan; Theodora Stănescu-Stanciu; Scurtu, Georgiana Margareta (2002). Istoria Românilor între anii 1918-1940 (na jeziku: Romanian). University of Bucharest. Arhivirano iz originala 13. 11. 2007. g. 
  78. ^ Nagy-Talavera 1970, str. 305.
  79. ^ Broszat 1968, str. 552–553.
  80. ^ „The Biggest Mistakes In World War 2:Ploesti — the most important target”. Pristupljeno 31. 8. 2008. 
  81. ^ Note: follow the World War II link:
  82. ^ Hilberg, Raul (2004). „Executive Summary: Historical Findings and Recommendations” (PDF). Yad Vashem. International Commission on the Holocaust in Romania. Arhivirano iz originala (PDF) 13. 3. 2010. g. Pristupljeno 31. 8. 2008. „“no country, besides Germany, was involved in massacres of Jews on such a scale.”” 
  83. ^ Tomiuc, Eugen (6. 5. 2005). „World War II – 60 Years After: Former Romanian Monarch Remembers Decision To Switch Sides”. Arhivirano iz originala 30. 9. 2007. g. Pristupljeno 31. 8. 2008. 
  84. ^ a b „Twentieth Century Atlas — World War Two Casualty Statistics”. Users.erols.com. Pristupljeno 8. 11. 2010. 
  85. ^ Martin Gilbert. Atlas of the Holocaust. 1988
  86. ^ „Romania: Country studies — Chapter 1.7.1 "Petru Groza's Premiership"”. Federal research Division, Library of Congress. Pristupljeno 31. 8. 2008. 
  87. ^ „Romania”. CIA — The World Factbook. Arhivirano iz originala 15. 05. 2020. g. Pristupljeno 31. 8. 2008. 
  88. ^ „Romania — Country Background and Profile”. Arhivirano iz originala 10. 12. 2008. g. Pristupljeno 31. 8. 2008. 
  89. ^ „Internet archive” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 24. 06. 2008. g. 
  90. ^ Roper, Stephen D. (2000). Romania: The Unfinished Revolution. London: Routledge. str. str. 18. ISBN 978-90-5823-027-0. 
  91. ^ Roper 2000, str. 18.
  92. ^ Cioroianu 2005, str. 68–73.
  93. ^ Stoica 2007.
  94. ^ Caraza 2004.
  95. ^ Ioniţoiu 2000.
  96. ^ „Romania: Soviet Union and Eastern Europe”. Country Studies.us. Pristupljeno 31. 8. 2008. 
  97. ^ „Middle East policies in Communist Romania”. Country Studies.us. Pristupljeno 31. 8. 2008. 
  98. ^ Recensământul populaţiei concentraţionare din România în anii 1945-1989 (na jeziku: Romanian). Sighet: Centrul Internaţional de Studii asupra Comunismului. 2004. 
  99. ^ Raportul Comisiei Prezidenţiale pentru Analiza Dictaturii Comuniste din România. Comisia Prezidenţială pentru Analiza Dictaturii Comuniste din România. 2006. str. 215—217. 
  100. ^ Carothers, Thomas. „Romania: The Political Background” (PDF). Pristupljeno 31. 8. 2008. „"This seven-year period can be characterized as a gradualistic, often ambiguous transition away from communist rule towards democracy."” 
  101. ^ Hellman, Joel (1998). „Winners Take All: The Politics of Partial Reform in Postcommunist”. Transitions World Politics. 50 (2): 203—234. 
  102. ^ Bohlen, Celestine (15. 6. 1990). „Evolution in Europe; Romanian miners invade Bucharest”. The New York Times. Pristupljeno 31. 8. 2008. „"Responding to an emergency appeal by President Ion Iliescu, thousands of miners from northern Romania descended on the capital city today"” 
  103. ^ „Presa internationala despre alegerile din Romania: Traian Basescu a castigat la limita; Romanii au mici sperante sa se dezghete ajutorul de la FMI — International”. HotNews.ro. Pristupljeno 8. 11. 2010. 
  104. ^ „NATO update: NATO welcomes seven new members”. NATO. Pristupljeno 31. 8. 2008. 
  105. ^ „EU approves Bulgaria and Romania”. BBC News. 26. 9. 2006. Pristupljeno 31. 8. 2008. 
  106. ^ „Romania”. focus-migration.de. Arhivirano iz originala 07. 02. 2009. g. Pristupljeno 28. 8. 2008. 
  107. ^ „Human Development Report 2009 — Country Fact Sheets — Romania”. Hdrstats.undp.org. Arhivirano iz originala 01. 11. 2013. g. Pristupljeno 8. 11. 2010. 
  108. ^ „Tracking the Millennium Development Goal”. MDG Monitor. Pristupljeno 8. 11. 2010. 
  109. ^ „Romania's Infrastructure and International Transport Links”. Romania Central. Arhivirano iz originala 12. 10. 2010. g. Pristupljeno 8. 11. 2010. 
  110. ^ „Romania, world’s 53rd country in quality of life index « Denisa Morariu”. Denisamorariu.wordpress.com. 8. 1. 2010. Pristupljeno 8. 11. 2010. [nepouzdan izvor?]
  111. ^ „D+C 2010/03 – Focus – Roos: In Romania and Bulgaria, civil-society organisations are demanding rule of law — Development and Cooperation — International Journal”. Inwent.org. Arhivirano iz originala 9. 8. 2011. g. Pristupljeno 8. 11. 2010. 
  112. ^ „Report: Romanian diaspora, fifth largest in the world”. Romania Insider. 16. 7. 2019. 
  113. ^ Verheijen, Tony (14. 3. 1990). Oxford Scholarship Online: Semi-Presidentialism in Europe. Oxfordscholarship.com. ISBN 9780191599156. Pristupljeno 29. 8. 2011. 
  114. ^ a b „Romania”. The Europa World Year Book. 2 (48 izd.). London and New York: Routledge. 2007. str. 3734—3759. ISBN 978-1-85743-412-5. 
  115. ^ „Se schimbă sistemul de vot. Deputații au adoptat noua Lege Electorală propusă de USL”. Antena3.ro. Arhivirano iz originala 31. 10. 2012. g. Pristupljeno 12. 10. 2012. 
  116. ^ „Presentation”. High Court of Cassation and Justice -—Romania. Arhivirano iz originala 10. 9. 2012. g. Pristupljeno 31. 8. 2008. 
  117. ^ „Romanian Legal system”. CIA Factbook. 2000. Arhivirano iz originala 25. 1. 2008. g. Pristupljeno 11. 1. 2008. 
  118. ^ Tanasoiu, Cosmina; Racovita, Mihaela. „Post-Accession (Anti-)Corruption Record in Romania and Bulgaria”. L'Europe en Formation. 364 (2). 
  119. ^ „Understanding the WTO – members”. WTO. Arhivirano iz originala 29. 12. 2009. g. Pristupljeno 29. 8. 2011. 
  120. ^ a b v „Foreign Policy Priorities of Romania for 2008” (na jeziku: rumunski). Romanian Ministry of Foreign Affairs. Arhivirano iz originala 14. 9. 2008. g. Pristupljeno 28. 8. 2008. 
  121. ^ „Romania's Schengen Accession in Jeopardy Over Rule of Law”. Schengen Visa Info. 14. 5. 2019. 
  122. ^ „EU”. europarlamentti.info. 
  123. ^ „Background Note: Romania – U.S.-Romanian Relations”. U.S. Department of State. 
  124. ^ „Bucharest Herald Resources & Information”. www.bucharestherald.com. Arhivirano iz originala 12. 5. 2009. g. 
  125. ^ „Foreign Policy Priorities of Romania for 2008” (na jeziku: rumunski). Romanian Ministry of Foreign Affairs. Arhivirano iz originala 14. 9. 2008. g. Pristupljeno 28. 8. 2008. 
  126. ^ Gabriel Andreescu; Valentin Stan; Renate Weber (30. 10. 1994). „Romania'S Relations with the Republic of Moldova”. International Studies. Centre for International Studies. Arhivirano iz originala 23. 2. 2008. g. Pristupljeno 31. 8. 2008. 
  127. ^ Ihrig, Stefan. „Rediscovering History, Rediscovering Ultimate Truth” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 1. 10. 2008. g. Pristupljeno 17. 9. 2008. 
  128. ^ „Moldova, Romania open new chapter in bilateral relations”. People's Daily. 29. 4. 2010. Arhivirano iz originala 18. 5. 2013. g. Pristupljeno 11. 8. 2011. 
  129. ^ „Geografia Romaniei | Descopera Romania | Romanian Geography | Geography of Romania”. web.archive.org. 2009-02-19. Arhivirano iz originala 19. 02. 2009. g. Pristupljeno 2021-01-15. 
  130. ^ „Country/Economy Profiles: Romania, Page 329 Travel&Tourism” (PDF). World Economic Forum. Arhivirano (PDF) iz originala 5. 4. 2013. g. Pristupljeno 16. 3. 2017. 
  131. ^ „Worldbank Tourism in Romania”. worldbank.org. Arhivirano iz originala 25. 8. 2017. g. Pristupljeno 5. 5. 2017. 
  132. ^ „Romania External Debt 2004–2020 Monthly USD mn CEIC Data”. ceicdata.com. Pristupljeno 25. 3. 2020. 
  133. ^ a b v „Rezultate definitive: Caracteristici etno-culturale demografice”. recensamantromania.ro. INSSE. Pristupljeno 28. 01. 2024. 
  134. ^ „Zora.uzh.ch” (PDF). 
  135. ^ a b Greška kod citiranja: Nevažeća oznaka <ref>; nema teksta za reference pod imenom Попис 2021.
  136. ^ „The Virtual Jewish History Tour — Romania”. jewishvirtuallibrary.org. Pristupljeno 7. 9. 2009. 
  137. ^ „Romanian Translation | Romanian, Italian, English & French translations”. Parolando (na jeziku: engleski). Pristupljeno 27. 4. 2020. 
  138. ^ https://www.recensamantromania.ro/wp-content/uploads/2023/06/Tabel-2.03.1-si-Tabel-2.03.2.xlsx.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
  139. ^ „Rezultate definitive: Caracteristici demografice”. recensamantromania.ro. INSSE. Pristupljeno 12. 06. 2023. 
  140. ^ The Romanian Educational Policy in Transition (Izveštaj). UNESCO. Arhivirano iz originala 2. 10. 2008. g. Pristupljeno 31. 8. 2008. 
  141. ^ „Romania Literacy” (na jeziku: rumunski). indexmundi.com. Pristupljeno 22. 1. 2019. 
  142. ^ „14 ani de școală obligatoriu începând din toamnă! Reguli pentru înscrierea la clasa pregătitoare”. BitTV.Info (na jeziku: rumunski). 4. 7. 2020. Arhivirano iz originala 12. 10. 2020. g. 
  143. ^ „Ministrul Educației: Grupa mare la grădiniță devine obligatorie. Altminteri nu mai poți fi înscris la pregătitoare”. EduPedu (na jeziku: rumunski). 10. 5. 2020. Arhivirano iz originala 28. 9. 2020. g. 
  144. ^ „Limited relevants. What feminists can learn from the eastern experience” (PDF). genderomania.ro. Arhivirano iz originala (PDF) 4. 9. 2008. g. Pristupljeno 25. 8. 2008. 
  145. ^ „IMO team record”. Arhivirano iz originala 20. 2. 2008. g. Pristupljeno 5. 3. 2008. 
  146. ^ „Romania's brains rank first in Europe, 10th in the world after Math Olympiad” (na jeziku: rumunski). romania-insider.com. 16. 7. 2012. Arhivirano iz originala 18. 7. 2012. g. 
  147. ^ „Romanian students win four medals, two gold, at the European Girls Mathematical Olympiad”. business-review.eu. 16. 4. 2014. Arhivirano iz originala 9. 4. 2015. g. 
  148. ^ „Romanian students win 32 medals at SEEMOUS International Mathematical Olympiad”. AGERPRES. 11. 3. 2014. Arhivirano iz originala 8. 4. 2015. g. 
  149. ^ „Cultural aspects”. National Institute for Research & Development in Informatics, Romania. Arhivirano iz originala 7. 3. 2008. g. Pristupljeno 28. 8. 2008. 
  150. ^ The Beautiful Romania: Sport in Romania
  151. ^ a b v „Studiu IRES: Fotbalul, cel mai iubit sport in Romania; Simona Halep, locul patru in clasamentul celor mai mari sportivi romani ai tuturor timpurilor - Fotbal - HotNews.ro”. sport.hotnews.ro (na jeziku: rumunski). 2014-06-13. Pristupljeno 2021-01-15. 
  152. ^ „Analysis. What to expect from Romania at Rio 2016 Olympic Games”. Business Review (na jeziku: rumunski). 2016-07-26. Pristupljeno 2021-01-15. 
  153. ^ a b v „Studiu IRES: Fotbalul, cel mai iubit sport in Romania; Simona Halep, locul patru in clasamentul celor mai mari sportivi romani ai tuturor timpurilor – Fotbal – HotNews.ro”. sport.hotnews.ro. 13. 6. 2014. 
  154. ^ „Jo Jo Dan le poate calca pe urme lui Leu, Doroftei, Bute si Diaconu saptamana viitoare: "Sunt crescut in Rahova, asta spune tot"”. Sport.ro. 
  155. ^ „Adegbuyi: 'I'll show Wilnis why I'm ranked #1 at Heavyweight'”. Fight Site. Arhivirano iz originala 06. 07. 2019. g. Pristupljeno 06. 05. 2023. 

Literatura

uredi
  • István, Vásáry (2009). Cumans and Tatars. Cambridge University Press. ISBN 9780521120289. 
  • Bachman, Ronald D., ur. (2005). Romania:World War II (2 izd.). Washington D.C.: Library of Congress.Federal Research Division. OCLC DR205.R613 1990. Pristupljeno 31. 8. 2008. 
  • Brezeanu, Stelian (1999). Romanitatea Orientală în Evul Mediu. Bucharest: Editura All Educational. Bucharest: Editura All Educational. str. 229—246. 
  • Deletant, Dennis (1995). Colloquial Romanian. New York: Routledge. ISBN 978-0-415-12900-8. 
  • Herodotus (1859). The Ancient History of Herodotus By Herodotus. Prevod: William Beloe. Derby & Jackson. 
  • Eutropius (1886). Eutropius, Abridgment of Roman History. Justin, Cornelius Nepos. London: George Bell and Sons. Pristupljeno 31. 8. 2008. 
  • Giurescu, Constantin C. (1972). The Making of the Romanian People and Language. Bucharest: Meridiane Publishing House. str. 43,98—101,141. 
  • Jordanes (551). Getica, sive, De Origine Actibusque Gothorum. Constantinople. Pristupljeno 31. 8. 2008. 
  • Matley, Ian (1970). Romania; a Profile. Praeger. 
  • Teodor, Dan Gh. (1995). Istoria României de la începuturi până în secolul al VIII-lea. 2. Bucureşti. str. 294—325. 
  • Constantine VII, Porphyrogenitus (950). Constantine Porphyrogenitus De Administrando Imperio. Constantinople. Pristupljeno 31. 8. 2008. 
  • Várkonyi, Ágnes R. (2001). Köpeczi, Béla, ur. History of Transylvania: VI. The Last Decades of the Independent Principality (1660–1711). Institute of History of the Hungarian Academy of Sciences. 2. New York: Columbia University Press. Pristupljeno 31. 8. 2008. 
  • Kocsis, Karoly; Kocsis-Hodosi, Eszter (1999). Ethnic structure of the population on the present territory of Transylvania (1880—1992). 
  • Kocsis, Karoly; Kocsis-Hodosi, Eszter (2001). Ethnic Geography of the Hungarian Minorities in the Carpathian Basin. Simon Publications. str. 102. ISBN 978-1-931313-75-9. 
  • Cook, Bernard Anthony (2001). Europe Since 1945: An Encyclopedia. Taylor&Francis. str. 162. ISBN 978-0-8153-4057-7. 
  • Graham, Malbone W. (1944). The Legal Status of the Bukovina and Bessarabia. The American Journal of International Law. 38. American Society of International Law. JSTOR 2192802. 
  • Erlikman, Vadim (2004). Poteri narodonaseleniia v XX veke : spravochnik. Moscow. ISBN 978-5-93165-107-1. 
  • Scurtu, Ioan; Theodora Stănescu-Stanciu; Scurtu, Georgiana Margareta (2002). Istoria Românilor între anii 1918-1940 (na jeziku: Romanian). University of Bucharest. Arhivirano iz originala 13. 11. 2007. g. 
  • Broszat, M. (1968). Deutschland — Ungarn — Rumänien. Entwicklung und Grundfaktoren nationalsozialistischer Hegemonial- und Bündnispolitik 1938-1941. Historische Zeitschrift (na jeziku: German). str. 552—553. 
  • Nagy-Talavera, Nicolas M. (1970). Green Shirts and Others: a History of Fascism in Hungary and Romania. Hoover Institution Press. 
  • Ioniţoiu, Cicerone (2000). Victimele terorii comuniste. Arestaţi, torturaţi, întemniţaţi, ucişi. Dicţionar (na jeziku: Romanian). Bucharest: Editura Maşina de scris. ISBN 978-973-99994-2-7. 
  • Stoica, Stan (2007). Dicţionar de Istorie a României (na jeziku: Romanian). Bucharest: Editura Merona. str. 77—78; 233—34. ISBN 978-973-7839-21-3. 
  • Raportul Comisiei Prezidenţiale pentru Analiza Dictaturii Comuniste din România. Comisia Prezidenţială pentru Analiza Dictaturii Comuniste din România. 2006. str. 215—217. 
  • Recensământul populaţiei concentraţionare din România în anii 1945-1989 (na jeziku: Romanian). Sighet: Centrul Internaţional de Studii asupra Comunismului. 2004. 
  • Iliescu, Vl.; Paschale, Chronicon (1970). Fontes Historiae Daco-Romanae. II. Bucureşti. 

Spoljašnje veze

uredi

46° N 25° E / 46° S; 25° I / 46; 25

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Румунија&oldid=28512555”