Википедија

Dubrovnik

град у Хрватској

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Dubrovnik (višeznačna odrednica).

Dubrovnik (lat. Ragusa — Raguza) je grad u Hrvatskoj i administrativni centar Dubrovačko-neretvanske županije.

Dubrovnik
Staro dubrovačko jezgro
Zastava
Zastava
Grb
Grb
Administrativni podaci
Država Hrvatska
ŽupanijaDubrovačko-neretvanska
Osnovan7. vek
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2011.28.434
 — gustina198,35 st./km2
Aglomeracija (2011.)42.615
Geografske karakteristike
Koordinate42° 38′ 59″ S; 18° 05′ 35″ I / 42.64978° S; 18.09298° I / 42.64978; 18.09298
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Površina143,35 km2
Dubrovnik na karti Hrvatske
Dubrovnik
Dubrovnik
Dubrovnik na karti Hrvatske
Ostali podaci
GradonačelnikMato Franković (HDZ)
Poštanski broj20000
Pozivni broj+385 20
Registarska oznakaDU
Veb-sajt
Službena prezentacija grada

Dubrovnik je luka i turistička atrakcija smeštena na Jadranskom moru na krajnjem jugu Hrvatske u Dalmaciji. Od Splita je udaljen 237 km, a od Zagreba 624 km.

Tri grada prostranog Balkanskog poluostrva, Istanbul na istočnoj strani, Atina na južnoj i Dubrovnik na zapadnoj strani poznata su širom sveta kao izrazito turistička mesta. Ovaj značaj im je određen samim prirodnim položajem i bogatstvom koje ih okružuje što nije jedini razlog njihove privlačnosti.

U svojoj prošlosti ovi gradovi su bili stecišta i poprišta sudara svetskih strujanja i svaki od njih ima svoj poseban lik. Dubrovnik je bio nošen udarom sa svih strana. Zbog skučenog prostora njegovi brodovi su se otiskivali širom sveta a trgovačke karavane su prodirale daleko u njegovu pozadinu. Stalno okružen jačima od sebe podigao je čvrste bedeme radi svoje odbrane a u svojoj odbrani mnogo više je koristio svoju diplomatiju od vojne snage.

Geografija

Smješten na Jadranskom moru, na krajnjem jugu Hrvatske. Ubraja se u jedan od najznačajnijih kulturnih i turističkih centara u cijeloj jugoistočnoj Evropi. Poznat je po svom starom gradskom jezgru sa brojnim kulturnim i sakralnim spomenicima.

Popularni naziv za grad pod brdom Srđ.

Istorija

Glavni članak: Istorija Dubrovnika
Dubrovnik
Dubrovnik
 
Svetska baština Uneska
MestoDubrovačko-neretvanska županija, Dubrovačka republika, Socijalistička Republika Hrvatska, Hrvatska  
Koordinate42° 38′ 25″ S; 18° 06′ 30″ I / 42.6403° S; 18.1083° I / 42.6403; 18.1083
Površina1.426, 121 km2 (1,535×1010, 1,30×109 sq ft)
Veb-sajtwww.dubrovnik.hr

Osnivanje grada

Istočni Jadran bio je naseljen još početkom neolita, a najbliža okolina Dubrovnika, uključujući i same litice Raguze, su bile naseljene tokom bronzanog i gvozdenog doba. Tokom starog veka, centar regije se nalazio u današnjem Cavtatu, koji je nosio latinizovano ilirsko ime Epidaur („iza šume”). Grad se pod ovim imenom prvi put pominje 47. godine pH.

Stara tradicija, koju sredinom X veka, spominje vizantijski car Konstantin Porfirogenit kaže da su Dubrovnik osnovale izbeglice iz rimskog grada Epidaura pošto su ga početkom VII veka uništili Sloveni i Avari.

Nakon razaranja Epidaura (od strane Slovena i Avara) početkom VII veka u podnožje već postojećeg rimskog utvrđenja stižu romanske izbeglice koje osnivaju novi grad, a u njihovom zaleđu naseljavaju se srpska plemena Zahumljani, Travunjani i Konavljani. Vremenom, ova srpska plemena naseljavaju i obalu, a uz taj izbeglički grad osnivaju i svoje naselje koje po dubokoj hrastovoj šumi nazivaju Dubrava. S druge strane, romansko stanovništvo svoje naselje naziva po litici (latinski: Laus), koje će nizom fonetskih promena kasnije dobiti italijansko ime Raguzijum / Raguza (Ragusium / Ragusa),[1] koje je prvi put pomenuo anonimni kosmograf iz Ravene oko 667. godine. Uski močvarni kanal koji je delio liticu od kopna i ujedno ova dva naselja, nasut je tokom X i XI veka, a kompletno naseljeno područje opasano je zidinama. Ovim je grad ujedinjen.

Vizantijska i mletačka vlast

Od svog osnivanja, pa sve do XII veka, Dubrovnik je ulazio u sastav Vizantijskog carstva. Međutim, bez obzira na romansku vlastelu, srpska većina je asimilovala malobrojnu romansku zajednicu, pa je za grad prevagnulo srpsko ime Dubrovnik (nasuprot romanskom Raguza). Za to vreme, grad se širi i dobija određenu autonomiju (svog biskupa).

Početkom XI veka, dubrovačke lađe bile su prepoznatljive širom Mediterana, a Dubrovčani poznati kao vešti moreplovci i trgovci, koji sklapaju trgovačke ugovore sa mnogim gradovima i kneževinama. Dubrovnik je 1186. sklopio mir sa Stefanom Nemanjom i bratom mu humskim knezom Miroslavom, a nešto kasnije i čuveni trgovački ugovor s bosanskim banom Kulinom. Dubrovačke lađe često moraju da grad brane od raznih osvajača: Samuilo (992), Arapi (1028—1034), Normani. Ali i da ratuje za tuđe interese (Normani od 1081. do 1085).

Nakon pada Carigrada 1204. godine, u ruke krstaša, Dubrovčani su bili prinuđeno da od 1205. priznaju vrhovnu vlast Venecije, pod čijom vlašću ostaju sve do 1358. godine. Za ovo vreme, Dubrovčani dižu tri bezuspešne bune, ali se mletačke vlasti nisu uspeli osloboditi. Godine 1295. u Dubrovniku se desio veliki požar, koji je uništio celo predgrađe Dubravu i veliki deo grada Raguzum (Ragusium). Zbog toga, oba naselja su se spojila u jedno i više se nisu smele graditi drvene kuće.

 
Dolazak cara Dušana u Dubrovnik. Rad Marka Murata.

Zahvaljujući jačanju Srpske kraljevine, a kasnije i carstva, Dubrovnik se teritorijalno proširio na Lastovo, Pelješac sa Stonom, Mljet i celo Konavlje. Srpski car Dušan je 10. aprila 1357. godine poklonio ostrvo Mljet sa pravoslavnim manastirom Presvete Bogorodice.[2] Svoj najveći vrhunac, Republika je dostigla tokom XIV i XV veka zahvaljujući trgovačkim privilegijama unutar Srpskog carstva, a kasnije i njegovih naslednica, gde su se Dubrovčani bavili zakupljivanjem trgova, rudnika i carina od lokalnih vladara, čime su dodatno povećavali svoje prihode. U doba svog najvećeg obima, republika je zahvatala prostor od Pelješca do Prevlake sa delovima Konavla i Popovog polja.

Uopšte, Dubrovnik je zbog granica i svoje trgovine imao dosta neprilika sa svojim susedima. Dolaskom na vlast cara Dušana, grad uživa privilegije u carstvu, ali plaća i godišnji „srpski danak“ od 2.000 perpera.

Život u srednjovekovnom Dubrovniku

Stanovništvo Dubrovnika u ovom periodu bilo je šaroliko i u etničkom i u ekonomskom smislu. Osnovna podela bila je na: bogatu romanizovanu vlastelu — patricije i brojno gradsko slovenizirano stanovništvo: zanatlija, trgovaca, vojnika, brodske posade i pisara — pučane. Proces slavizacije dubrovačkih Romana tekao je postepeno. Vlastela se dugo opirala slovenizaciji i uticaju pučana, ali je vremenom popuštala, pa su tokom XIII i XIV veka dozvoljeni mešoviti brakovi, a od XV i XVI veka jezik je zamenjen srpskim,[3] nazivajući ga i „linga seruiana“ tako da su „još samo neki starci“ govorili starim dubrovačkim jezikom.

 
Dubrovnik (pre 1873)
 
Dubrovnik, stari deo grada

Ograničen u prirodnim resursima, Dubrovnik je svoju egzistenciju pronašao u pomorstvu i trgovini. Dubrovačka luka postala je glavna izvozna i uvozna tačka balkanske trgovine i „vrata Balkana“. Dubrovačko pomorstvo najveći stepen razvoja doživljava u XV i XVI veku, kada Dubrovačka mornarica broji oko 200 brodova. Tada Dubrovčani vrše prevoz i trgovina po celom Sredozemlju, od maloazijskih i afričkih obala do atlantskih obala.

Saobraćajnim vezama i trgovačkim odnosima Dubrovnik je bio u stalnom kontaktu sa evropskim zemljama, a posebno sa italijanskim lukama i gradovima. Na taj način on prati kulturni život i dostignuća u nauci i umetnosti i brzo ih prihvata. Organizovana je nastava u osnovnim školama, a visoko obrazovanje je bilo na znatnom nivou.

Dubrovačka književnost doseže najviše domete književnosti humanizma i renesanse među Južnim Slovenima. Mnoga dala Dubrovčana pisana su na latinskom, ali je značajnija književnost ona napisana na srpskom narodnom jeziku koja započinje u XV veku i produžava se sve do pada Republike, a čiji su predstavnici Marin Držić i Ivan Gundulić.

Dubrovačka republika

Glavni članak: Dubrovačka republika
 
Dubrovačka republika do 1808.

Sklapanjem Zadarskog mira početkom 1358. godine, poražena Mletačka republika je ugarskom kralju morala ustupiti sve svoje dotadašnje posede na istočnoj obali Jadranskog mora, uključujući i vrhovnu vlast nad Dubrovnikom. Odnosi između Dubrovčana i ugarskog kralja su potom regulisani posebnim Višegradskim ugovorom od 27. maja 1358. godine, po kome su Dubrovčani preuzeli obavezu da ugarskoj kruni plaćaju godišnji danak od 500 dukata, a za uzvrat su dobili slobodu unutrašnje uprave i druge povlastice.[4][5] Pošto su ugarski kraljevi nosili i tutulu kraljeva Dalmacije, istim Višegradskim ugovorom definisano je da Dubrovnik, koji se nalazio u istorijskoj Dalmaciji, stupa pod okrilje ugarske krune upravo kao deo Dalmacije (lat. civitatem Ragusii in regno nostro Dalmacie), a ne Hrvatske.[6][7]

U periodu vrhovne ugarske vlasti (1358-1526) Dubrovnik doživljava najveći ekonomski razvoj, ali sa susedima vodi brojne ratove protiv: trebinjskih vladara Stefana Vojislava i Nikole Altomanovića, te bosanskih vojvoda Radoslavom Pavlovićem i hercegom Stefanom Vukčićem Kosačom. To su bili poslednji ratovi, koje je Dubrovnik uopšte vodio. Turci su 1466. osvojili Hercegovinu, ali su zastali pred dubrovačkim granicama, jer su Dubrovčani već bili sebi osigurali zaštitu turskih sultana.

Posle Kosovske bitke Dubrovnik je stupio u odnose s Turcima, te je 1397. dobio ferman sultana Bajazita, da sme slobodno trgovati po celom Turskom carstvu.[8] Posle pada Srbije 1459. Dubrovnik se obavezao, da će plaćati sultanu godišnji harač za slobodu trgovanja po Turskoj. Taj je harač u početku iznosio 1.500 zlatnih dukata, da bi vremenom bio povećan na 12.500, te je tako ostalo sve do Srpskog ustanka 1804. godine.

U svemu drugom Dubrovnik je bio nezavisan, ali kako Osmanlije Dubrovačkoj republici daju posebna prava u trgovanju, to dubrovačku trgovinu još više veže za Osmansko carstvo. Dubrovčani su imali privilegiju snabdevati osmanske kolonije, a i sami su imali svoje kolonije u brojnim gradovima Balkana, Italije i Bliskog istoka.[9] Dubrovački trgovački brodovi mogli su slobodno uploviti u Crno more, što je bilo zabranjeno svim neosmanskim brodovima. Plaćali su neke obaveze manje od drugih trgovaca, a Dubrovnik je istovremeno uživao osmansku diplomatsku podršku u trgovini s Mlečanima.

 
Crtež Dubrovnika pre 1667.

Za gotovo 300 godina turskog vazalstva, Dubrovnik se najbolje razvijao u toku mira, vešto održavajući neutralnost u ratovima između Turaka i hrišćana. Ali je opet bio u velikoj opasnosti za vreme ratova Mletačke republike sa Turskom, jer je ona bila najveći dubrovački konkurent i neprijatelj. Zato se Dubrovnik 1684. vraća pod okrilje nemačkog cara i ugarskog kralja. Ipak, otkriće Amerike i novih trgovačkih pomorskih puteva oko Afrike, odnelo je prevagu u trgovini sa Sredozemnog mora na obale Atlantskog okeana. Političko i ekonomsko propadanje Turske tokom XVII veka donelo je takođe, nazadovanje dubrovačke trgovine, a prelomni trenutak je bio zemljotres, koji se dogodio 6. aprila 1667. godine i porušio pola grada i od kog se Dubrovnik više nikada nije oporavio.

U Zagrebu je 1765. godine osnovan konzulat Dubrovačke republike za celu Hrvatsku.[10]

Nakon sloma Mletačke republike 1797. dalmatinski obalni pojas dolaze pod jurisdikciju Habzburške monarhije. Kad je Austrija 1806. predala Dalmaciju i Boku Napoleonu, pod francusku vlast pao je i Dubrovnik.[11] Francuska vlast u Dubrovniku traje između 27. maja 1806. godine do 15. februara 1814. godine.[12] Francuzi 1808. ukidaju Republiku i grad pripajaju francuskoj Iliriji.[11]

Dubrovnik u Austrijskom carstvu

Nakon poraza Napoleonove Francuske, odlukom Bečkog kongresa 1815. godine, teritorija nekadašnje Dubrovačke republike je pripojena Austrijskom carstvu. U sastavu ove carevine Dubrovnik sa okolinom ostaje sve do njenog raspada 1918. godine.

Dubrovnik je 1838. godine grad, bivša prestonica Dubrovačke republike. Sastoji se iz grada i dva predgrađa, Ploče i Pile. U gradu sa varošima je ukupno 5540 žitelja, i tu se nalazi vlast, sud i druge institucije, pri čemu je znamenita zgrada bivše Republike. Pristanište je tesno, pa se glavnina prometa odvija u većem i bezbednijem pristaništu u Gružu (Gravosa), gde veliki brodovi pristaju. Pored više katoličkih i dve pravoslavne crkve, tu i Jevreji imaju sinagogu.[13]

Tokom ovog perioda u gradu je ponovo uveden italijanski kao službeni jezik, pa se kao reakcija javlja podrška najpre ilirskom, a kasnije i srpskom katoličkom pokretu, koji predvode Medo Pucić, Matija Ban, Ivan Stojanović, Ivan August Kaznačić i drugi. Nakon Revolucije 1848. godine, bojeći se narastajućeg srpskog nacionalizma[14] na ovim prostorima, Austrougarska podstiče hrvatsku nacionalnu ideologiju u Dubrovniku, što će vek kasnije dovesti do etničke prekompozicije u gradu. Dubrovnik je prvi dalmatinski grad u kome je 1867. pobedila srpska „narodna“ stranka i koja je sa autonomaškim strankama vladala do izbijanja Prvog svetskog rata.[15]

Grad je sve do kraja 19. veka bio neosvetljen, pa je već 1895. Frano Gondola (Gundulić), tadašnji opštinski načelnik, doneo odluku o uvođenju električne rasvete. Dana 1. juna 1901. na Stradunu je zasijala prva električna sijalica.

Pred Prvi svetski rad Dubrovnik je doživeo neshvatljivu eskalaciju mržnje i nasilja. Povodom atentata na Franca Ferdinanda i njegovu suprugu u gradu su priređene od strane Hrvata "manifestacije". Od tužnog skupa tobožnjeg "ucveljenog pučanstva" postale su kako reporter navodi - "demonstracije protiv Srba". Divni Dubrovnik je postao jedna pozornica sramotnih dešavanja između dva bratska naroda. Hrvatski list iz Zagreba je 14. jula 1914. godine snimio fotoreportažu te histerije, kao dramu u nekoliko činova. Šovinistička rulja se usmerila na prostorije "Srpskog gimnastičkog društva 'Dušan Silni'", da bi se obračunala sa svim što ih podseća na Srbe. Svaki snimak je bio destruktivni čin: rulja okružuje zgradu i demolira je; skida se natpis sa nje; baca u more gimnastičke sprave; potapa društveni čamac. Sve to prati vika i uzvici mržnje i besa.[16]

Dubrovnik u Jugoslaviji

 
Džordž Skot - Srpska vojska oslobađa Dubrovnik (13. novembar 1918))

Pred kraj Prvog svetskog rata, u grad su stigli prvi odredi srpske vojske, nakon čega će Dubrovnik biti priključen novoformiranoj jugoslovenskoj državi u kojoj će ostati sve do njenog raspada 1991—1992. godine. Za svo ovo vreme, Dubrovnik je važio kao najpoznatije turističko odredište Jugoslavije.

Za vreme Kraljevine Jugoslavije, Dubrovnik je pripadao Zetskoj banovini, a u grad doseljavaju mnogi stanovnici iz Dalmacije, Hercegovine i Boka kotorske, ali i ruski emigranti.[17] Dešavaju se i nacionalistički sukobi katoličkih Srba i Hrvata,[18][19] a nakon Sporazuma Cvetković-Maček, kojim je ustanovljena nova jedinica, Banovina Hrvatska, a njoj priključen Dubrovnik, prevagu odnose hrvatski nacionalisti.

Drugi svjetski rat

U Dubrovniku i okolini pak, tek 1. jula 1941. godine prolivena je srpska krv. Toga dana ustaše su iz Dubrovačkog zatvora odveli 9 Srba, među kojima su bili jerej Vasil Kovačina, paroh iz Metkovića i Marko Popović učitelj. Među onima bili su i jedan Hrvat i jedan musliman. Sutradan 2. jula, sve su ih poubijali na Rudinama kod Stona. Prethodno su ih međusobno vezali žicom i „ubili su ih krampama, lopatama, čekićima. Lomili su im ruke, noge, rebra, vilice i druge delove tela. Tako su mučeničkom smrću završili svoje živote“. Govorilo se da su alat, kojima su ubijali, uzeli od mesnog rimokatoličkog sveštenika dume Ive Dragićevića.[20][nepouzdan izvor?]

Jedna grupa omladinaca - većinom velikoškolaca iz Dubrovnika i okoline, otišla je u Trebinje i prvoga jula poubijala veći broj viđenijih Srba u mestu i okolini.

„Prvoga jula u šest sati izjutra“ kaže prota Popović „odjeknuli su prvi pucnji i vreli meci ubili su na kućnjem pragu Vasa Babića, Vlada N. Popovića, Miloša Brkovića, Vlastimira Palikuću, Gavrila Kovačevića, Radovana Lečića, Šćepa Đurića, Dušana Nogulića, i Iliju Babića.[21][nepouzdan izvor?]

Tokom Drugog svetskog rata, grad Dubrovnik sa Pelješcom je bio pod kontrolom NDH, a ustaškim jedinicama komanduje Ivo Rojnica.[22] Na širem prostoru oko Dubrovnika, značajno deluje Dubrovačka brigada Jugoslovenske vojske u otadžbini, sastavljena dobrim delom od Srba katolika.[23][24] Krajem 1944. partizanske snage koriste povoljan trenutak i zauzimaju Dubrovnik sa okolinom.[25] Ulaskom u grad, vrše odmazdu nad svim „sumnjivim elementima“ streljajući nekoliko stotina Dubrovčana.[26]

SFRJ

 
Panorama novijeg dela Dubrovnika

U socijalističkoj Jugoslaviji ovaj grad postaje deo Narodne/Socijalističke Republike Hrvatske, a nove vlasti nakon 1945. doseljavaju nekoliko hiljada kolonista iz ruralnih delova zapadne Hercegovine kako bi „proletizirale grad“, jer je Dubrovnik važio za „buržujsko leglo“. Nakon Hrvatskog proljeća, ovo doseljavanje postaje organizovanije i masovnije, što značajno menja demografsku sliku opštine. To izaziva sukob starosedelaca i kolonista, koji postaje znatno vidljiviji početkom 90-ih. Godine 1979. teritorija Starog grada je uključena u Listu svetske baštine UNESKOa kao grad muzej i najznačajnija turistička atrakcija u Jugoslaviji.

Godine 1990. Republika Hrvatska se proglašava naslednicom SR Hrvatske, a sledeće godine proglašava i nezavisnost od Jugoslavije. Federalne vlasti ne priznaju ovu odluku i zadržavaju jedinice Jugoslovenske narodne armije (JNA) na delu njene teritorije, uključujući i jedan deo Dubrovačke opštine.

Dubrovnik u poslednjem ratu

Nove vlasti na čelu SR Hrvatske, do decembra 1990. menjaju ustav, ime i simbole države, a do maja 1991. formiraju i nezakonitu armiju[27][28] od 90.000 naoružanih pripadnika[traži se izvor] nazvanu Zbor narodne garde. Kako Dubrovnik pre rata nije imao vojnih objekata, pripadnici ZNG su smešteni u nekim hotelima.

 
Mapa delovanja jedinica JNA na području Dubrovačkog ratišta

Sredinom septembra 1991. hrvatska paravojska otpočinje organizovane napade na sve kasarne JNA, a zatim i blokadu luka Jugoslovenske ratne mornarice.[29] JNA napušta Korčulu i Vis, ali zbog borbenih provokacija hrvatskih snaga na prostor BiH iz pravca Dubrovnika, u oktobru se vraća i brzo zauzima teritoriju od Prevlake do Dubrovnika, uključujući i Kupare.

Neki zapadnoevropski mediji izveštavaju o varvarskom razaranju grada od strane JNA, za šta njihove vlade optužuju SR Jugoslaviju za rat. Jugoslovenska strana u novembru prekida ofanzivu i povlači vojsku severno od Dubrovnika u trebinjsku opštinu.

U novembru se u Cavtatu okuplja Pokret za autonomiju Dubrovnika i obnavljaju Dubrovačku republiku.[30] Na skupu se uspostavljaju i privremeni organi vlasti, a predvodi ih Aleksandar Aco Apolonio. Cilj Pokreta bio je odvajanje opštine od Hrvatske, međunarodna zaštita i međunarodno priznanje buduće države,[31] te kasnije, njen ulazak u sastav neke nove, buduće jugoslovenske federacije. Petog decembra viceadmiral JNA Miodrag Jokić pristaje na prekid vatre u Dubrovniku, kao i na ublažavanje pomorske blokade grada a 6. decembra granatiran je Stari grad.

Početkom aprila, JNA povlači svoje jedinice sa Dubrovačkog područja, a sa ovim povlačenjem, raspušta se i samoproglašena Republika, i u izbeglištvo zajedno sa vojskom se povlači oko 15.000 civila. Hrvatske snage koriste ovo povlačenje, te kasnije iz pravca Dubrovnika izvode brojne ofanzive na srpska sela u istočnoj Hercegovini.[32][33][34]

Na celokupnom području bivše opštine Dubrovnik, od Prevlake do Pelješca, od ukupno 27.633 kuće i stana oštećeno je njih 13.900. Od tog broja u najtežu kategoriju oštećenja uvršten je 2.071 stambeni objekat, koji je spaljen ili u potpunosti uništen. Potpuno su opljačkani, spaljeni i uništeni objekti „Dubrovačkih podruma", Aerodromi u Čilipima, Luke Gruž, ACI marine u Komolcu, hotelima u Platu, Mlinima i Srebrenom, hotelu "Libertas", "Belveder", "Imperial", hotelima HTC "Dubrava Babin kuk", hotelu "Admiral“ u Slanom i brojnim drugim.[35]

Spomenici dubrovačkog razvoja

Već na prvom koraku pred Dubrovnikom pogled se zaustavlja pred monumentalnim zidinama, kojima je u dužini od dva kilometra ocrtana fizionomija grada. One ga nadvisuju i zaokružuju sa svih strana. Ove zidine su jedne od najlepših zidina u Evropi. Njihov zametak potiče još iz vremena osnivanja grada. Već od 8. veka potiču kameni zidovi u kreču. Tvrđava Sveti Ivan je bila porušena i u 14. veku je obnovljena u njoj se nalazi i pomorski muzej kao i etnografski i akvarijum. U isto vreme kada je obnovljena ova tvrđava zaštićena je i luka što je gradio Paskoje Miličević. Prve zidine prema zapadu građene su još u 10. veku i njihovo proširivanje i završavanje u sadašnjem obliku traje do 16. veka kada kula Bokar dobija kružni izgled.

O tvrđavi Lovrijenac postoje razne legende i jedna od njih govori da su na tom mestu Dubrovčani preduhitrili Veneciju da sagradi svoju tvrđavu koja bi ugrožavala Dubrovnik. Imamo pouzdanih izvora o postojanju ove tvrđave tek u 14. veku kada se zna da je bila naoružana velikim brojem topova a građena je sve do 16. veka. U njoj se danas izvodi predstava Hamlet čije izvođenje na ovom mestu zbog prirodnog i izgrađenog okruženja predstavlja poseban doživljaj.

U izdignutom uglu severozapadne strane grada na zemljištu porodice Naštetić podignuta je u 14. veku jedna kula koja je zamenjena kasnije novom tvrđavom koje je najlepša. Započeta je u 15. veku i u zidanju je učestvovao ceo grad. Osnov joj je izgradio firentinski majstor i renesansni arhitekta Mikeloco Mikeloci koji je radio i na pojačavanju zapadnih zidova za Republiku. Minčetu je dovršio Jurij Dalmatinac koji je sudelovao i na podizanju zidina i tvrđava u Stonu. Ispred zidina prema kopnu je bio iskopan dubok rov.

U isto vreme kada su završavane zidine pristupilo se i zidanju tvrđave Revelin koja je bila okrenuta prema severoistoku i ova tvrđava je građena kao odbrana od Turaka u prvoj polovini 16. veka. Njena unutrašnjost se obnavlja u kulturne svrhe i u njoj je 1954. godine podignut spomenik palim borcima u narodnooslobodilačkom ratu rad Frane Kršinića.

Na svim tvrđavama je uklesan spomenik Svetom Vlahu, koji je zaštitnik grada. Sve su to stari kipovi izuzev onog kod vrata od Pila koji je izradio 1922. godine vajar Ivan Meštrović kada je izvršena rekonstrukcija ovog prostora.

Kada se dođe na placu kroz vrata od Pila tu se nalazi nekoliko spomenika. Sa desne strane se nalazi Onofrijeva česma koju je podigao Onofrio de la Kava 1438. godine kada je sagrađen vodovod u Dubrovniku a sa leve strane se nalazi mala crkva Svetog Spasa građena u romanskom stilu nakon potresa 1520. godine i to je rad domaćeg majstora Petra Andrijića i njegove braće koja deluje jako efektno.

U pozadini česme nalazi se stari samostan Svete Klare podignut 1290. godine koji je bio porušen u velikom zemljotresu pa je posle toga obnovljen. Ovde je nekad (1432. godine) bilo jedno od najstarijih nahodišta u Evropi.

Uz crkvu Svetog Spasa na početku Place ističe se svojom monumentalnošću crkva i samostan Franjevaca (Male braće) sa crkvom i zvonikom od 44 m. Ova je građevina sagrađena u 14. veku u gotskom stilu a njen portal iz 1458. godine delo je domaćih klasara Leonarda i Petra Petrovića. Zvonik je dovršen u 15. veku. Veliki zemljotres je znatno oštetio ovu crkvu i kod obnavljanja su umesto gotičkih postavljeni barokni prostori. U pozadini crkve nalazi se veliki samostan sa klaustrom koji je gradio Miha Brajkov iz Bara. Ovde je bila najstarija apoteka u Evropi.

Na mestu gde Placa zaokreće na jug nalazi se gradski zvonik sagrađen 1443. godine od dubrovačkih graditelja Radončića, Grubeševića i i Utišenovića. Zbog popuštanja nasipa na kojem je podignut on se počeo naginjati pa je 1929. godine razvaljen i sagrađen u starom liku.

Na malom trgu pored zvonika nalazi se jedna od najslikovitijih palata u Dubrovniku koja se još od starina naziva Sponza, značenje ovog imena nije razjašnjeno. Građevina ima znatnu umetničku i istorijsku vrednost. Zbog stilova u kojim je građena smatralo se da je građena kroz dugi niz godina. Novija istraživanja su utvrdila da je ova gotičko renesansna građevina u jedan mah od 1516—1521. godine po modelu domaćeg majstora Paskoja Miličevića, koji je bio poznat po svojim radovima u gradskoj luci. Zgrada ima u prizemlju trem sa pet stubova i šest lukova a u dvorištu je osam pobočnih lukova. Klasarske radove su izveli braća Andrijići (Graditelji crkve Svetog Spasa). Zgrada je bila namenjena za carinarnicu a kasnije je bila kovnica državnog novca. U 17. veku ona je bila sedište „učevnih akademija“. U toku 19. veka ovaj spomenik je bio unakažen i zapušten ali je u nekoliko faza obnovljen.

Sučelice Sponzi je postojala crkva Svetog Vlaha sagrađena u 14. veku u romanskom stilu sa bogatom dekoracijom Đovani da Sima. Ova crkva je preživela potres 1667. godine ali je 1706. izgorela do temelja a zatim je na istom mestu podignuta 1715. i dovršena barokna građevina (N. Gropeli). U požaru je ostao sačuvan samo kip Svetog Vlaha. U crkvi se nalaze i vajarska dela kipara Lazanića iz 16. veka.

Između ove crkve i palate Sponze se nalazi Orlandov stub (1418. godine) sa koga su proglašavane naredbe senata i na kojem je u svečanim trenucima bio barjak Republike. U blizini je smeštena mala česma u gotičkom stilu (1438. godine).

Između zvonika i dvora nalazila se zgrada Velikog veća koja je bila sagrađena 1344. i izgorela 1616. pa je na njenom mestu podignuta 1682. godine nova opštinska politička zgrada u kojoj je i sada sedište Narodnog odbora opštine. Pod njenim krovom se nalazi i gradsko pozorište a u prizemlju je velika gradska kafana.

U grupi spomenika Knežev dvor spada na prvo mesto po istorijskoj vrednosti. Ovo delo je u stilu gotike i rane renesanse i radili su ga Onofrio de la Kava iz Napulja, Firentinac Mikeloco Mikeloci i Jurij Dalmatinac i delo je domaćih graditelja i klesara iz 15. veka. Danas je Knežev dvor dobio opet svoju dostojnu namenu i u njemu je uređen kulturno istorijski muzej, u prizemlju je smeštena naučna biblioteka, a u akustičnom atrijumu se drže koncerti.

Prostor pred dvorom se završava masivnom Stolnom crkvom sa izdignutom kupolom. Ova katedrala je kao i ostale građevine prošla kroz razne faze razvoja. U Dubrovniku je podignuto više malih crkava od njih su ostale samo ruševine u ranom 12. veku gradnja nove katedrale se znatno isticala u pogledu gradnje ovih crkava svojim sjajem i značajem. Ona je bila jedna od najlepših crkava svoga vremena. Oltari i stubovi su bili obloženi mermerom. Stara skupocena crkva je srušena u zemljotresu 1667. godine pa je na njenom mestu podignuta barokna crkva. Unutrašnjost ove crkve nije takova kako je bila stara crkva. Na glavnom oltaru se nalazi slika „Gospinog uspenja“ delo Ticijana ili njegovog učenika a tu je i još 6 slika italijanskih majstora. U čuvanom relikvijaru se nalaze relikvije i dragocenosti svetačkih mošti među kojima se ističe glava Svetog Vlaha u formi vizantijske krune (12. vek). Prema pročelju katedrale gleda biskupska palata koje nije bila srušena u zemljotresu i sačuvala je svoj izgled.

Iza palate se nalaze dve poljane Bunićeva i Gundulićeva na kojoj se nalazi spomenik Ivanu Gunduliću koji je rad Ivana Rendića.

Sa Gundulićeve poljane vodi široko barokno stepenište iz 1735. godine koje vodi na treću malu poljanu nazvanu po Ruđeru Boškoviću a na ovoj poljani se ističe zgrada koje je bila gimnazija „Kolegijum Ragusum“ a do nje je velika jezuitska crkva sa baroknim pročeljem koja je građena posle potresa krajem 17. i početkom 18. veka.

Paralelno sa Placom se protežu dve paralelne ulice: sa severne strana Prijeko, a sa južne ulica od Puča.

Susedne poprečne ulice vode do zgrade iz 16. veka koja se zove „Rupe“ u kojoj je bilo skladište žita.

Ulazeći iz predgrađa Ploče prelazi se drveni most iznad kojeg je tvrđava Revelin. Ovim putem se ulazi u prostor gradske luke. U ovom prostoru se nalazi crkva i samostan Dominikanaca (Beli fratri). Gradnja je započela 1304. godine i trajala je do 15. veka. U ovoj crkvi čija je unutrašnjost jednostavna ima slika velike istorijske vrednosti. Dvorište samostana okruženo je arkadama i stubovima na kojima počiva terasa. Klauster su gradili domaći majstori klesari Utišenović i Grubač, a po nacrtima firentinskog majstora Maso di Bartolomea.

Uz samu crkvu Dominikanaca i iznad starih radionica dubrovačkih klesara nalazi se crkva Sv. Sebastijana iz 1466. godine koja je u 19. veku pretvorena u zatvor a zatim u skladište. Kraj vrata od Ploča podignuta je i crkva Blagovesti takođe u gotsko-renesansnom stilu koju su takođe gradili domaći majstori Andrijići.

Posebno mesto u Dubrovniku zauzima čarobno malo ostrvo Lokrum. Već u 11. veku je ovde bilo benediktinaca i još su sačuvani delovi crkve koja je bila srušena.

Poznata je legenda o engleskom kralju Ričardu Lavljeg srca koga je oluja navodno zahvatila u povratku sa trećeg krstaškog rata pa ga izbacila na ovo ostrvo. Prema zavetu trebalo je da on izgradi crkvu na mestu gde je spasen, pa se tome pripisuje bogati dar za gradnju katedrale u Dubrovniku.

Srbi u Dubrovniku

Još je srpski car Dušan slao mlade ljude - dvadesetoro dece plemenitog roda u Dubrovnik, "na vaspitavanje". Car Dušan je sa suprugom i sinom Urošem i bio u Dubrovniku 1351. godine, da utvrdi trgovačke ugovore. U gradu je osnovao i jednu bogatu biblioteku. Sačuvane su neke hrisovulje koje je pisao srpski car u samom Dubrovniku, tokom boravka u njemu. Posle smrti cara Dušana poremetili su se odnosi sa srpskom vlastelom. Bio je ugrožen njihov glavni trgovački put ka istoku, pa je trgovina zapala u krizu. Srpski knez Vojislav Vojinović je i ratovao protiv Dubrovačke republike, a pljačkanjem dubrovačkog zemljišta napravio im je štetu. Dubrovčani su zatražili pomoć od cara Uroša, koji je u diplomatsku misiju poslao najugledniju ličnost na srpskom dvoru. Bio je to knez Lazar Hrebeljanović koji je juna 1362. godine boravio u Dubrovniku, kao posrednik doveo je do mira. Sklopljen je njegovom mirovni sporazum između Vojinovića i Dubrovčana, u Onogoštu (Nikšiću). Pod Lazarevom zaštitom povratila se sigurnost trgovačkim poslova u srpskoj državi. Posle Kosovske bitke u jesen 1389. godine Lazareva udovica, knjeginja Milica je zahvaljujući zaslugama svog muža, dobila utočište i sigurnost u Dubrovniku. Tako će učiniti i drugi Srbi, poput njene kćerke Olivere-Despine nakon pogibije muža turskog sultana Bajazita (1403), pa Brankovići tokom 15. veka i drugi.[36]

Politički u pravnom smislu Dubrovnik nikad nije pripadao Srbiji, "ali velikim delom krvi njegove i svojim kulturno-istorijskim zadatkom on je pripadao srpskome narodu". Njegova sudbina je usko povezana i prepliće se sa sudbinom Srba. Tako Srbi sa Avarima razoriše rimski grad Epidavar (Epidaurus) u 7. veku, a raseljenici dođoše tu i u blizini zasnovaše naselje u hrastovoj šumi (dubravi) - Dubrovnik. Gradske zidine su podizane pomoću srpskog vladaoca Pavlimira, i to prvo na južnoj strani. Ali pravi temelj njegovom bogatstvu i značaju i pre svega kulturnoj ulozi u srpskim zemljama, postavljen je u 7. veku. U njega se tada naselio deo bosanske vlastele, sa imetkom svojim. Srbi naseljenici su doneli sa sobom svoje društvene i trgovačke veze sa srpskim zemljama, i tako približili gradu značajno potencijalno tržište, što je podstaklo razvoj i bogaćenje Dubrovnika. Zaista bile su naročito čvrste veze sa Bosancima i kasnije, tokom njegove istorije. Oni su po dubrovačkim zakonskim odlukama i ugovorima bili dugo privilegovani.

Dubrovačka republika počinje ekspanziju od 11. veka, po okolnim naseljima, koje je kupila vlastitim novcem ili poklonom srpskih vladara i vlastele. U njeno okrilje su ušla mesta: Župa, Gruž, Reka, Šumet, Konavlje, primorje od Petrova sela do Stona, te ostrva Kalamota, Lopud, Išpan, Lastovo i Mljet. Narod je tu bio pravoslavne vere, imao je svoje crkve i manastire, što su ih srpski kraljevi podizali. Naročito je značajan pravoslavni manastir Sv. Bogorodice na Mljetu, kojem je srpski kralj Stefan Prvovenčani velike zadužbine poklonio. Za ovim sledi pravoslavni manastir Sv. Nikole u Stonu. Ali njihove bogomolje su odavno ostale u ruševinama, kao što se konstatuje 1877. godine. Pravoslavni monasi su bili oterani od strane agresivnih katoličkih fratara, i zna se da su stigli na Svetu Goru, u manastir Sv. arhanđela Mihaila.

U Dubrovniku i okolini bilo je vekovima intenzivno pokatoličavanje pravoslavnih stanovnika. O tome svedoče dva dokumenta 1347. i 1394. godine. Episkopska pravoslavna stolica u Stonu je zato premeštena severnije, u Hercegovinu. Mada su neprekidno pred Turcima pristizale imućne srpske porodice u grad, nije imao ko da ih zaštiti od novog talasa pokatoličavanja. Pravoslavci u Dubrovačkoj republici su pod pritiskom 1333. godine prešli u katolicizam.[37]

Ruski car Petar Veliki je u svoje vreme uputio zapovedno pismo Dubrovačkoj republici. U pismu je tražio da Senat dozvoli njegovom podaniku grofu Savi Vladisavljeviću, da ovaj podigne pravoslavnu crkvu u Dubrovniku. Međutim dubrovački Senat je to izbegao, glasajući odlučno i jednoglasno protiv. Kasnije, nakon ratnog sukoba u kojem su stradali dubrovački ratni brodovi, ruski konzul se od 1778. godine nastanjuje u Dubrovniku, da bi izbliza kontrolisao veze Dubrovnika i Turske.[38] U to doba živele su u Dubrovniku srpske pravoslavne porodice: Petrović, Kasić, Višević, Lučić, Kuić, Ćopić, Terlaje.

 
Korice Pucićeve knjige o Srbima pisane po dubrovačkim arhivama

Tek krajem 18. veka, došli su bolji dani za tamošnje Srbe, kojima se stalno priključuju pravoslavni naseljenici, jer su dobili svoju crkvu i pravoslavnog sveštenika. Do tada ili su morali daleko ići na bogosluženja, čak do manastira Duži kod Trebinja, ili su im popovi tajno dolazili u kuće. Prava za pravoslavce su pokrenuli izbegli Grci, pristigli brodovima na teritoriju Dubrovačke republike. Prilika da se u gradu izgradi pravoslavna crkva bila je 1789. godine kada je ruski konzul Đika, mogao istu da podigne za svoje potrebe - ali nije "iz obzira". Na kraju, nekoliko pravoslavnih porodica kupilo je 14. marta 1790. godine jednu kuću van grada - od udovice Salumije Lučić i njene kćerke (iz Trsta) [39], u Posatu, i u njoj dovoljno opremljenoj su tajno održavane crkvene službe. Bile su to pravoslavne porodice: Petrović, Milašinović, Jakšić, Baltić, Bašić, Kukavica i Aćimović.[2] U prvo vreme trebinjski kaluđer Pajsije Jovanović, je u kući na stolu polagao antimins i službu izvodio. Monasi Janićije Pravica, pa Nektarije Zodović, su kao i oni pre i posle njih, dobijali od dubrovačkih vernika platu 150 groša. Pajsija je zamenio Leontije Obradović (1798—1800), pa dolaze Nikodim Jovanović, Simeon Jovanović (1803—1809) iz manastira Banja kod Risna. Uskoro dođe u Dubrovnik mitropolit mostarski Antonije, koji u toj bogomolji osvešta kapelu i u njoj dostojnu časnu trpezu. Bogosluženja počeše da se javno održavaju od 1800. godine, a uz nju se uspostavi pravoslavna crkvena opština dubrovačka.[40] Na nagovor ruskog konzula Fontoma, inače Francuza katolika, 1803. godine Srbi dogradiše uz kuću toranj sa zvonima. Počelo se otvarati pravoslavno groblje u bašti te kuće - crkve. Kada su ušli Francuzi u Dubrovnik 1806. godine, pravoslavci su dobili i versku slobodu; kapelu su nazvali crkvom. Potpunu crkvenu i građansku slobodu dobili su Srbi pravoslavni 1813. godine. Paroha Simeona Jovanovića zamenio je Stefan Novoselac (1811—1814), pa Teodosije Treskavica (1814—1818)(Nogulić?), kaluđer iz bratstva manastira Krke. Dolazi vreme novih kaluđera sveštenika, poput Janićija Radinovića (1819—1820), Makarija Grušića (1821—1825). Za jednu stranu biografsku knjigu prevedenu na srpski jezik bilo je mnogo zainteresovanih Srba Dubrovčana 1830. godine. Prvi na listi prenumeranata bio je paroh dubrovački pop Simeon Ilić (1825—1831) sa tri egzemplara, zatim Jovan Papić (rodom Šibenčanin) crkveni služitelj, ostalo su bili trgovci i zanatlije - Hercegovci uglavnom. Bili su to bivši stanovnici Mostara (najviše), Trebinja, Foče, Herceg-Novog, Duvna, Sarajeva, Glasinca, Crne Gore.[41] Hrizantije Nikolajević iz Vrlike bio je 1831.1833 godine administrator parohije dubrovničke. Pravoslavno groblje je 1837. godine premešteno u Boninovo, gde su sagradili i kapelicu samo za sahranjivanje.

Prvi pravi "mirski" pravoslavni sveštenik bio je Sremac, pop Georgije Nikolajević (1833—1858) rodom iz Jazka. Godine 1838. on u svojoj parohiji ima 70 pravoslavnih familija sa 380 duša. Bio je to vrlo prosvećen paroh sa mnogo zasluga koji će postati i vladika.[2] Nikolajević je inače došao 1829. godine u grad i bio učitelj 1830. godine, kada je škola zatvorena rukopoložen je za sveštenika 1833. godine. Svoju prvu pravu pravoslavnu crkvu Dubrovčani su dobili i osveštali 21. oktobra 1877. godine. Bogomolja je inače podignuta na kućištu "Đina Palmotića, slavopojca - stihotvorca Hristijade" (velika pevanija u 24 pesme, o životu i stradanju Hristovom).[42] Hram je posvećen prazniku Sv. Blagoveštenju, a 1898. godine u njoj službuje pop Jovan Bućin, kao paroh. Tada je stara kuća-crkva u Posatu prestala da radi. Ali su je ponovo 1906. godine pravoslavci renovirali i otvorili, obeležavajući dan kad su ih Francuzi oslobodili 1806. godine. Na groblju 1897. godine postoji crkva Sv. Arhanđela. Broj pravoslavnih vernika 1898. godine bio je preko 850 stanovnika. Crkveno-opštinski savet pravoslavaca 1897. godine činili su: Nikola Babić, Mihail Milišić, Stevan Bravačić, Jovo Gerun, Savo Vuletić, Jovo Berdović, Mihail Ćuković, dr Stevan Knežević i paroh.[43] U pravoslavnoj crkvi čuvao se (1893) srednjevekovni krst, dar srpskog cara Uroša, koji se u mladosti nekada, u Dubrovniku obrazovao. u Blagoveštenskoj crkvi je 1904. godine davan parastos nakon 25 godina od smrti tamošnjeg srpskog dobrotvora Boža Bošković.[44]

Pavle Đurđić, putopisac Dubrovčanin, pisao je u 16. veku o Makedoniji.[45]

Dubrovnik je bio veliki konkurent Mlecima (Veneciji) i prosperirao je zbog svojih bratskih - "bližih" veza. Dubrovnik je bio bitan centar trgovine srpskih zemalja i njihova veza sa svetom - a zajedno čine ekonomsku celinu. Trgovački kopneni put između Dubrovnika i Carigrada koji su prelazili "karavani", išao je glavnom trasom: Ploče, Sarajevo, Foča, Raška i Pazar, Niš, Sofija, Jedrene. Bilo je i drugih, alternativnih puteva, poput trebinjskog. So je bila jedan od glavnih artikala dubrovačke trgovine. Srbi su se doseljavali u Dubrovnik prilikom svakog jačeg previranja i sukoba, i to su bili bogati nevoljnici. Tako su 1460. godine u grad doselili: Marko i Radivoj Vučković (braća vojvode Ivaniša), i trebinjske porodice - Ljubišić, Medicijenović, Rudivović, Dobrošević i Vlatković. Iz Blagaja se spustila porodica Đorđa gospodara Blagajskog.[2] Grad Dubrovnik im je bio "utočište i zakrilnik", a tu se sklanjalo i blago i dragocenosti "u poklad" (kao što to radi Švajcarska). Srednji sin srpskog despota Uglješe, Tvrdislav se nakon srpske propasti na Marici, naselio u Dubrovniku, i postao legitimni Dubrovčanin. Kaže se da "struja srpskog bogatstva i srpske inteligencije juri u Dubrovnik", počev od Kosovskog boja. Balša kao zaštitnik Dubrovačke republike je povratio turskog Euren-pašu, kad je ovaj krenuo 1416. godine da porobi Dubrovnik. Dubrovnik je u 15. veku uživao zaštitu Ugarske, ali u njemu raste i dalje ga oblikuje žilavi srpski narodni duh.[46] Sačuvan je ugovor između Stevana Radoslava i Dubrovnika iz 1234. godine, o brojnim vinogradima koje su zakupili primorci u Srbiji. Iz ugovora koji su sklopili srpski kralj Vladislav i Dubrovčani, vidi se da primorci faktički priznaju srpskog vladara za suverena. Dobro je poznato da su za vreme despota Đurđa Brankovića, Dubrovčani držali glavne srpske rudnike srebra i zlata, i eksploatisali ih - pred Turcima. Živeli su ovi u mnogim srpskim gradovima, na primer Skoplju i tamo imali nekretnine, a bavili se trgovinom.[47]

Akademik Stojan Novaković je pisao (1901) na temu stare dubrovačke književnosti: "Baš je Dubrovnik srpska struja počela osvajati naročito 16. veka, što se može najlakše videti po samom jeziku dubrovačkih pisaca". To je bio grad Držića i Gundulića, ali najlepšu sliku o njemu dali su u 19. veku plemići Pucići (starinom Hercegovci), pre svega pesnik i srpski rodoljub (a katolik) Medo Pucić. Sa korica jedne izuzetne knjige koja predstavlja prvoklasni "spomenik Srpstvu" u Dubrovniku, vidi se Pucićeva izuzetnost. On je bio 1858. godine autor knjige naročito vredan pažnje jer je "knez Medo Pucić, bio vlastelin dubrovački, graf zagorski, vitez joanitski, komornik Nj:K. veličanstva španskog mladenca Vojvode od Parme, član Rimske Akademije od Kvirita i carskog i kraljevskog Bečkog Društva za istraživanje i sačuvanje starina". Takav dični "Evropejac" a srpskog roda, a još katoličke vere "prepisao s dubrovačke arhive" - objavio je izvanredno istorijsku zbirku dokumenata o Srbima srednjeg veka, na ćirilici u Beogradu. Bilo je to delo sa naslovom: "Spomenici Srbski od 1395. godine do 1423. godine tj. Pisma pisana od Dubrovačke republike kraljevima, despotima, vojvodama i knezovima Srbskim, Bosanskim i Primorskim".[48] "Graf" Medo je bio neumoran književni radnik i čitalac; mnogo srpskih knjiga je kupio ili za njih skupljao pretplatu. Skupljene pesme sa njegovim likom, objavila je 1879. godine knjižara braće Jovanović u Pančevu. Medo je bio i jedan od vaspitača srpskog kralja Milana Obrenovića. Umro je 1882. godine u 61. godini života u rodnom gradu.[49] Srpstvo mu se na žalost malo odužilo, malo ga se seća, još manje poznaje i priznaje.

Kada je reč o Gunduliću, zna se da je dubrovački vlastelin Trajan Gundulić išao u Beograd, da tamo doštampa srpsko jevanđelje. U Dubrovniku je 1893. godine podignut spomenik Dživu - Ivu Frana Gundulića, pesniku starom srpskom. Još avgusta 1888. godine povodom tristo godina od njegovog rođenja, Dubrovačka omladina je pokrenula akciju da mu se podigne dostojni spomenik. Obratili su se celom jugoslovenskom prostoru odakle su očekivali finansijsku pomoć. U leto 1893. godine profesora Aleksandra Sandića, Novosađanina, najbolje je primio u "nekadašnjem kneževskom dvoru", tadašnji gradski načelnik "pravi vlastelinski koljenović" baron Frane Gundulić.[50]

Jovan Nejmarović kupac i žitar "Raguzinski", a rodom iz Mostara, nabavio je 1833. godine jednu knjigu u Beogradu, kao tamošnji pretplatnik. Pre 1840. godine postao je član Matice srpske u Pešti, Petar Tomić trgovac u Dubrovniku, koji je uplatio osnovni članski ulog od 40 f.

Austrijski car Franja Josif je 6. novembra 1870. godine doneo rešenje o ustanovljenu nove pravoslavne eparhije za Boku i Dubrovnik, koji su do tada spadali pod jurisdikciju Dalmatinske episkopije. Postavljen je za prvog episkopa arhimandrit M. Dragović. Njega je zamenio 1874.1877 godine episkop Gerasim Petranović, poznati srpski književnik i rodoljub.

Đorđe Nikolajević bio je profesor srpskog i nemačkog jezika za trgovačku omladinu u Dubrovniku (1830—1833). Kasnije, 1885. godine je postavljen za mitropolita dabro-bosanskog, što je bio do smrti 1896. godine. Nova srpska pravoslavna crkva u Dubrovniku videli smo, građena je 1877. godine, i mogla se porediti sa onom u Trstu. Dubrovački pravoslavni parosi su bili: Đorđe Nikolajević (1833—1858), Božidar Janković (1860—1868), Teodor Janković (1864—1874), Jovan Bućin (1894), Sava Barbić (1905), Jovo Vukelić (1907)... Prvu srpsku školu u Dubrovniku je po dolasku otvorio prvi učitelj Georgije Nikolajević 1830. godine. Kako je ta škola bila zabranjena, Georgije se rukopoložio za sveštenika i nastavio život u Dubrovniku (od 1829) kao paroh. On je u kući blizu crkve ponovo otvorio školu, i to je bila "katihizacija". Pravu javnu školu po zakonu uređenu dobili su Srbi u Dubrovniku 1848. godine. Učitelji srpske narodne škole u Dubrovniku bili su pored pop Georgija (1830—1850), i Teodor Janković sveštenik - kapelan i učitelj (1850—1864), Jovan Novaković kapelan i učitelj (1864—1870)...

Bio je veoma tražen Vukov dragoceni bogati Rečnik u Dubrovniku 1818. godine, ali uzimali su ga Srbi dubrovački rodom Hercegovci. Od 21 prenumeranta njih 12 su bili Trebinjci, pet Mostaraca, dva iz Bara "u Arnautskoj", po jedan iz Sarajeva i Stoca.[51] Vukove srpske narodne pesme stigle su 1823. godine u Dubrovnik, kod čitalačke publike koju su činili: učitelj Jovan Vladisavljević, Dimitrije Milanković, Jovan Škuljević, Stefan Đurosavić i Risto Petar Mičić.[52] Čitali su "Serbski letopis" 1826. godine građani Dubrovnika: Jovan Vladislav učitelj, Jeremija Gagić ruski vicekonzul, te trgovci Jovan Simić i Jovan Škuljević. Kupac srpske knjige (ćirilične) u Dubrovniku je 1831. godine bio profesor Đorđe Nikolajević.[53] Pretplatnici jedne zabavne knjige 1832. godine zapisani su u "Raguzi": pop Hrizantije Nikolajević administrator dubrovačke parohije, velikokupci Pero Tomić i Stefan Đurasović, trgovac Jefto Kuljević, Jovo Vuković zlatar, Risto N. Mičić trgovac, Todor Čučković trgovac, Georgije N. Kovačević trgovac, Nikola Plemić trgovacJovo Lajnović trgovac i Spiro Opuha.[54] Dubrovački paroh Georgije Nikolajević preveo je i objavio 1840. godine jednu poučnu knjigu za omladinu. Zahvalio se za pomoć dubrovačkim trgovcima i "rodoljubivim Srbima": Petru Tomiću, Ristiću Lučiću, Stefanu Škuljeviću, Stefanu Đurasoviću, Hristiforu Goliću i "cjelom pravoslavnom obšćestvu dubrovačkom". A u spisku prenumeranata našao se 51 čitalac u Dubrovniku.[55] Godine 1843. u Dubrovnik je otišla jedna srpska knjiga, koju je uzeo Aleksandar Banović - "za biblioteku Srbsku Dubrovačku".[56] Davidovićevu srpsku istoriju na ćirilici kupili su ponositi Srbi Dubrovčani 1846. godine: protoprezviter pop Georgije Nikolajević, te "poštenorodna gospoda trgovci i rodoljubci Dubrovački" Hristifor Lučić, braća Škuljevići, Lazar Pavlović i Đuro Kovačević.[57] Vuk Karadžić je pohodio više puta Dubrovnik, i bio je omiljeni gost i drag prijatelj tamošnjih učenih ljudi, pre svega Srba. Knjigu Vuka St. Karadžića nabavili su 1849. godine čitaoci dubrovački: Jeremija Gagić (vice)konzul ruski, prota dubrovački Đorđije Nikolajević, i još sedam građana.[58] Knjigu Rašićevu objavljenu u Beču 1852. godine kupili su Dubrovčani: Jeremija Gagić ruski konzul i Georgije Nikolajević prota.[59] Srpsku istoriju su sa znatiželjom čitali u Dubrovniku njeni "prvi ljudi", pored pravoslavaca i katolici (Srbi). Na spisku su iza skupljača "grafa" Meda Pucića i pop Božidara Jankovića, biskup dubrovački Vicko Čubranić, Stjepo Skurla "svećenik", Franjo baron Gundulić, dr Ivo Kaznačić, Lovro Kukuljica predavač na Bogosloviji i drugi.[60] Pretplatnici srpskog kalendara u Dubrovniku su te godine bili: Jonin ruski konzul, pravoslavni paroh dubrovački Božidar Janković (to i 1867), sveštenik i učitelj Jovan Novaković (to i 1867) i još 17 dubrovačkih trgovaca Srba.[61] Boškovići trgovci su držali svoju biblioteku u Dubrovniku, i dobili su na dar 1865. godine pošiljku izdanja Društva srpske slovesnosti iz Beograda. Po jedan egzemplar od svake tog društva objavljene knjige im je poklonjen. Ta porodična biblioteka je bila vrlo bogata i što je važno - otvorena za sve, dragocena naročito za sve književnike i učene ljude.[62]

Godine 1843. pretplatnici jedne srpske knjige bili su u Dubrovniku: Biblioteka "Srbska dubrovačka", Aleksandar Banović i Elena Perin "ljubiteljnica čitanja".[63] "Dubrovačka narodna čitaonica" je 1866. godine planirala da izda zabavnik pod naslovom "Dubrovnik". Saradnici će biti Medo Pucić, Matija Ban sa tragedijom "Car Lazar", Vuk Vrčević, Jovan Sundečić, Nićifor Dučić, Niko Putica i dr. Bio bi to veliki format sa 500 stranica, po ceni 1 f.[64] Drugu knjigu, istorijsku raspravu o Bogumilima, kupuju Dubrovčani 1867. godine, a pored poznatih imena tu je i "Biblioteka pravoslavne opštine" (tu i 1870). Delo o crnogorskom junaštvu, nabavili su dubrovački poštovaoci pisane reči: Konstantin Petrović ruski konzul, sa svojim sekretarom i oficirom; zatim knez Niko Pucić, baron Frano Rundić, i mnogo domaćih i stranih trgovaca.[65] Omiljen je među Dubrovčanima Vuk, i to se vidi po prenumerantima svake njegove knjige. Tako 1867. godine srpsku knjigu kupuju u gradu: ruski i otomanski konzul - Konstantin vitez Petković i Antun Pržić, Jonin ruski sekretar, knez Niko Pucić potpredsednik dalmatinskog sabora, knez Medo Pucić pesnik i spisatelj, Petar Budmani spisatelj, Ivo Kaznačić spisatelj, Franjo Grgurević profesor, Antun Kazali pesnik, Lovro Kukuljica profesor Bogoslovije, više građana i trgovaca, i ustanove Slavjanska čitaonica i Srpska narodna škola.[66] Biblijsku knjigu "Psalmi Davidovi" objavljenu 1868. godine uzeli su mnogi Dubrovčani, među kojima: knez Niko Pucić, knez Medo Pucić pesnik, knez Pajo Pucić odvjetnik, Petar Čingrija odvjetnik, Srpska škola u Dubrovniku, Narodna štedionica u Dubrovniku, Niko plemeniti Gladić i ruski konzul Petković. "Dubrovačka Narodna čitaonica" izabrala je 1899. godine svoju Upravu, u koju su ušli izabrani članovi: Nikola Đivanović, dr Stevan Knežević, Dr Antun Puljezi, Frano pl. Bizaro-Ohmučević i Josip Mičić.[67]

Dubrovčanin Matija Ban objavio je 1851. godine u Novom Sadu, ćiriličnu knjigu sa naslovom "Mejrima ili Bošnjaci". Isto delo je posvetio kako piše: "Plemenitom gospodinu, knezu Lukši Gučetiću, od prastaroga srbsko-dubrovačkog vlastelskog koljena Gučetovićevog potomku; sadašnjem tajniku pri c i k poslaničestvu kod saksonskog dvora - rodoljubcu srdačnom". Knez Gučetić će posvetu dobiti kao "dobrotvor" srpske knjige objavljene u Zagrebu, i 1859. godine od Stevana Pavlovića prevodioca. Knez Dubrovčanin se tada nalazio u Rimu, odakle je poručio 30 primeraka tog dela. Potpisao se g. knez Lukša Gučetić-Ovčarević kao "vitez od Malte i imalac više ordena.[68]

"Srpsko društvo 'Sloga'" u Dubrovniku 1875. godine je bilo vrlo aktivno. Organizovalo je društvenu zabavu o mesnim Pokladama te godine. Na početku je otpevana društvena himna, zatim pevane srpske pesme, da bi potom diletanti izveli pozorišnu predstavu "Školski nadzornik" od Koste Trifkovića. Kosta Matijašević član je recitovao pesmu "Karađorđe", koju je napisao tamošnji pesnik Jovan Sundečić.[69] U Dubrovniku je postojala 1890. godine "Dobrotvorna zadruga Srpkinja". Godine 1893. umro je u Splitu veliki srpski dobrotvor Konstantin Vučković trgovac, rodom iz Bosanske Krajine. Bio je poslovođa trgovca Tuzlića, rodom iz Sarajeva, koji mu je ostavio kapital od 100.000 f. i amanet da ga na plemenite ciljeve potroši. On je poslušao u svemu svog dobrotvora, i ne samo utrošio nego i znatno uvećao nasleđeni kapital. Gazda Konstantin je testamentom odredio iznos od neverovatnih 160.000 f., da se od njega u Dubrovniku osnuje "Srpsko književno društvo 'Matica srpska'".[70] Njegov naslednik, kao i on ranije - poslovođa te trgovačke radnje Stevan Perović (jer se Vučković nije ženio) bio je dužan da isplati ceo iznos za najduže 16 godina, i to godišnje po 10.000 f. Dok ne postane vlasnik tamošnja "Matica srpska", tim novcem će raspolagati dubrovačka, kotorska i risanska crkvena opština, a zatim samo dubrovačka. Na zabavi priređenoj u čast godišnjice Svetozara Miletića u Dubrovniku, februara 1896. godine, skupljen je čist prilog od 263 f. 50 novčića. Taj novac je prosleđen novosadskom "Bratstvu" na raspolaganje.

Umro je u Dubrovniku 1893. godine Valtazar plem. Gučić, potomak "glasovite" vlastelinske porodice - "srpska duša". "Pokojnik je ljubio Srpstvo, i svoju decu vaspitao u čisto srpskom duhu". A učestvovao je i u srpskom pokretu na Primorju. Pobožan iako katolik, "ljubeći Srpstvo" poštovao je pravoslavlje, a u njegovom vlastelinskom dvoru ili u vili na Trstenove, Srbima posetiocima Dubrovnika su njegova vrata bila širom otvorena. Svoje veliko bogatstvo priložio je porodicama srpskih ustanika.[71] Srpske novine su pisale početkom 1897. godine o Srbinu Dubrovčaninu, Nikoli Mihanoviću koji se obogatio u Argentini, u Buenos Ajresu. On je za 24 godine tamo stekao imetak od "10 miliona talira". Kada je započeo posao, imao je jedan brod koji nije mogao da plovi, zbog toga što nije mogao da kupi ugalj, za pogon. U međuvremenu Nikola je postao vlasnik čak 109 brodova, pet ogromnih zgrada u tom gradu, više zemljišta sa brodarskim radionicama i druge nekretnine.[72] Kada je 1899. godine umro Nikola kapetan Kovačević svoj imetak 3000 f. je opredelio za humane ciljeve u rodnom Dubrovniku. Od toga je 1500 f. namenio dubrovačkoj srpskoj crkvenoj opštini da kupi kuću u Pasatu i u njoj uredi sirotište. Takođe opredelio je manje iznose za udove i siročad mornara, pravoslavnu sirotinju, a po 200 f. za dubrovačke srpske ustanove - pravoslavni hram i srpske osnovne škole (mušku i žensku).[67]

Godine 1898. u Dubrovniku je bilo popisano: 6405 rimokatolika, 515 pravoslavaca, 15 luterana, 206 reformatora, 76 Jevreja, dva muslimana i jedan ateista. Po jeziku kojim govore kod kuće: srpski je govorilo 5823, italijanski 677, slovenski 19, češki 48, poljski šest, nemački 263, mađarski 384.

U vreme zaoštrenja odnosa između Srba i Hrvata, neprijateljstvo se pojavilo i u Dubrovniku. Težilo se nasilnom "pohrvaćenju" Srba katolika, a to je bila elita tog grada. Najveći pritisak je vršen na tamošnje viđene Srbe katolike, među kojima je bilo mnogo sveštenika pa i fratara. Ti ljudi su međutim bili načisto, ne mešajući veru sa svojom nacijom i poreklom. Stvorio se jak pokret "Srba katolika" (i pravoslavaca) u Dubrovniku koji je vladao gradom u poslednjoj deceniji 19. veka (1890—1900). Elita Dubrovačka koju predvode obrazovani i kulturni Srbi katolici, počinje da gubi pozicije jer pojedinci stare i umiru. Redovi im se neminovno proređuju, ali ostaju svetli trenuci koji osvetljavaju taj sjajni period grada. Tako je franjevački fratar u Dubrovniku, Marković nastojatelj jednog franjevačkog manastira u okolini, polemišući sa nekim "Hrvatom iz Rijeke" (mesta pored Dubrovnika) braneći se od napada u listu "Crvena Hrvatska", izjavio za one koji ga napadaju da: "nemaju obraza da se svojim imenom potpišu, nek znadu da je moje uverenje to, da smo srpske narodnosti. Radi čega ne mogu da se 'pohrvatim' znaće i oni... Jer pravi Riječanin se ne straši, kao ni ja, reći ono što je."[73]

Godine 1897. u Dubrovniku su delovala srpska društva i ustanove. "Narodna dubrovačka štionica" je osnovana 1863. godine. U Upravi su 1897. godine - Lujo plemeniti Bizzarro-Obručević, Stijepo dr Knežević, Ivo kapetan Bogojević, Božo Pilato i Vice Svilokos. Reklamirana je u američkom emigrantskom kalendaru 1910. godine "Srpska štedionica u Dubrovniku". Davala je ista na "teško ušteđen novac - bratu Srbinu" 4% kamatu. U Upravnom odboru bili su tada viđeni Srbi (katolici i pravoslavni) Dubrovčani : dr Antun Puljezi, Ivo Kapitan Papi., Božo Pilato, Mićo Milišić i Đorđo Drašković.[74] Srbi pevači takođe imaju svoje "Srpsko pjevačko društvo 'Sloga'" osnovano je 1874. godine. U Upravi sede 1897. godine - Stijepo Bravačić, Stijepo dr Knežević, Jovo Panić, Božo Jelić i Špiro Berberović. Dubrovkinje se bave humanitarnim radom u okviru svog udruženja koje se zove "Zadruga Srpkinja Dubrovkinja" osnovana 1887. godine. u Upravi su bile 1897. godine - Teodora Bošković, Babić Marija, Kovačević Antonija, Marinović Milka, Jelić Mile i Babić Nikola. Jedno od interesnih družina je i "Dubrovačko radničko društvo" osnovano 1874. godine. Upravu su činili 1897. godine - Ivo Mišković, Đildo Bob, Mićo Milišić, Ivo Arsete i Antun Pasarić. Godine 1898. bolesni članovi su dobijali pomoć od 60 zlatnih turskih lira (vrednost). U novu Upravu 1899. ušli su članovi: Karlo Đurašić, Antun Fabris, Dimitrije Bubalo, Antun Fae i Matija Jarak. Osnovao je Vlaho Kisić 1899. godine u Reci Dubrovačkoj "Srpsku tvornicu leda", i tako rešio višegodišnje potrebe grada.[75]

U Dubrovniku je radila - štampala knjige "Srpska dubrovačka štamparija" vlasnika Antuna Pisarića (1893—1907). Knez Nikola crnogorski je 1894. godine odlikovao pravoslavnog paroha u Dubrovniku, Jovana Bućina koji se bavi književnošću, ordenom IV stepena Danilovog reda. Dubrovčani su 1895. godine kupili 193 akcije "Srpske banke" u Zagrebu. Pokojni mitropolit dabro-bosanski Georgije Nenadović je još za vreme svog života, osnovao fondaciju u Dubrovniku. On je bio što učitelj - što paroh 28 godina u Dubrovniku. Bilo je to 1875. godine, kada je još bio sveštenik, i stvorio "Zakladu prote Georgija Nikolajevića", za srpske mladiće iz Dubrovnika i Boka kotorske. Od kamate, na iznos od 12.000 f. namenio je za trošak njihovog školovanja u gimnaziji i na "sveučilištu".[76] Umro je u Dubrovniku 1899. godine Baron Frano plemeniti Getaldi - Gondola, dubrovački načelnik - vitez malteškog reda. Za njega se u nekrologu kaže da je "ispustio svoju rodoljubnu srpsku dušu poslednji ogranak proslavljene porodice Gundulić". Bio je po plemićkog dogovoru, koji je važio u Dubrovniku u 19. veku - neženja. Istražio je svoje poreklo u okviru porodice Gundulić, i bio je među najzaslužnijim za "srpsku stranku" u Dubrovniku.[77] U Dubrovniku je imao atelje srpski slikar Vlaho Bukovac, kojem je trgovac umetninama Petar Nikolić iz Zagreba, poverio 1901. godine da izradi veliku sliku "Blagoveštenski sabor". Dubrovačka akademska omladina izdala je 1900. godine proglas, u kojem se pozivaju "Srbi od Pešte do Crne Gore" na učešće na proslavi u Dubrovniku. 4/17. decembra planirano je obeležavanje sedamdesetogodišnjice "vrlog Srbina katolika" i srpskog književnika kanonika dekana dr dum Ivana Stojanovića. Omladina je želela da objavi - "turi u svet" njegovo najbolje delo "Dubrovačka književnost". Pozivali su na pretplatu te knjige, u kojoj će biti i "Spomenica" sa njegovim životopisom, da se novac šalje na Jovana Perovića pravnika.[78] Dum Stojanović je napisao i vredno delo "Istorija Dubrovnika". Matica srpska je iste godine zamolila Dubrovčanina Antuna Fabrisa, da napiše biografiju Stojanovićevu, za njene potrebe. Kada se u Dubrovniku u 2/2 19. veka spontano javio "srpski pokret", Stojanović - ugledni dostojanstvenik katoličke crkve, se među prvima izjasnio da je "Srbin katolik". Postao je jedan od glavnih pobornika "srpske ideje i jedan od najuverenijih sledbenika Vuka Karadžića."[79] Profesor Fabris je bio srpski rodoljub (a katolik) koji je radio na bratskom ujedinjenju Srba i Hrvata, zbog čega je i stradavao. Napustio je profesorsku katedru, jer je protiv njega otpočelo "gonjenje", pa se posvetio novinarstvu, uređujući prvo list "Dubrovnik" (1894). Uhapšeni su 1902. godine dubrovački Srbi, Pasarić vlasnik srpske štamparije i Antun Fabris urednik srpskog lista "Srđ", zbog pesme "Bokeška noć" od mladog Trijanovića, datog u tom listu. Stvorila se gotovo ni iz čega politička afera, zasnovana na navodnoj "veleizdaji" i to u izrežiranoj antisrpskoj atmosferi. Fabrisa su pustili iz tamnice na pritisak celokupne štampe i naročito francuske kuluturne javnosti. Ali Anton je u zatvoru narušio svoje zdravlje; javila se srčana mana i problemi sa plućima, što mu je skratilo život; umro je 1904. godine. Srpska Dubrovačka omladina je uz učestvovanje Srba Dubrovčana obeležila avgusta 1903. godine uspomenu na pola veka od smrti pesnika Branka Radičevića. Tamošnja "Srpska dubrovačka muzika" je 1903. godine proslavila 25 godina postojanja, prigodnom svečanošću. U Dubrovniku su 1905. godine izlazili srpski listovi: "Dubrovnik" - urednik Stevo Vrčević (od 1892), i "Srpska zora", koje dobijaju mnoge srpske čitaonice.[80]

U Dubrovniku je živeo poznati srpski slikar Dalmatinac, Marko Murat. Rođen je u obližnjoj Šipanskoj luci 1864. godine.[81] Učio je slikarstvo u inostranstvu - Minhenu, bavio se usavršavanjem u Italiji - Rimu i Parizu. Deo života proveo je u Beogradu, gde se od 1906. godine javlja kao jedan od osnivača i i glavnih nastavnika Umetničke škole. Rat je proveo u Dubrovniku, gde su ga vlasti držale u nemilosti. U Dubrovniku je odmah posle Prvog svetskog rata radio kao šef Nadleštva za umetnost i spomenike, bio cenjen konzervator, do 1932. godine kada se penzionisao po sopstvenoj volji. Bio je jedan od naših "najdoslednijih" impresionista i plenerista, a tematika dela je lokalna, dalmatinska.[82]

Srpska vojska je 1918. godine oslobodila Dubrovnik. Građani su bili zahvalni dinastiji Karađorđević i podigli su 2. decembra 1924. godine spomenik srpskom kralju Petru I. Spomenik je izradio čuveni vajar Meštrović i isti je postavljen kod vrata od Pila.[83]

Stanovništvo

Dubrovnik je 1874. godine imao 5305 građana.

Na popisu stanovništva 2011. godine, grad Dubrovnik je imao 42.615 stanovnika, od čega u samom Dubrovniku 28.434.

Grad Dubrovnik

Broj stanovnika po popisima[84]
1857. 1869. 1880. 1890. 1900. 1910. 1921. 1931. 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2001. 2011
14.445 13.398 15.666 15.329 17.384 18.396 16.719 20.420 21.778 24.296 27.793 35.628 46.025 51.597 43.770 42.615

Napomena: Nastao iz stare opštine Dubrovnik. U 1981. i 1991. sadrži deo podataka opštine Župa dubrovačka.

Dubrovnik (naseljeno mesto)

Broj stanovnika po popisima[84]
1857. 1869. 1880. 1890. 1900. 1910. 1921. 1931. 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2001. 2011
6.451 6.032 8.460 8.531 10.671 11.823 10.425 14.137 15.875 18.286 22.210 30.161 41.864 47.348 30.436 28.434

Napomena: Od 1857. do 1971. sadrži podatke za bivša naselja Gruž-luka i Lapad. U 2001. smanjeno je izdvajanjem naselja Bosanka, Brašina (opština Župa dubrovačka), Brgat Gornji (opština Župa dubrovačka), Brgat Donji (opština Župa dubrovačka), Buići (opština Župa dubrovačka), Gornje Obuljeno, Grbavac (opština Župa dubrovačka), Donje Obuljeno, Zavrelje (opština Župa dubrovačka), Knežica, Komolac, Kupari (opština Župa dubrovačka), Makoše (opština Župa dubrovačka), Martinovići (opština Župa dubrovačka), Mlini (opština Župa dubrovačka), Mokošica, Nova Mokošica, Petrača (opština Župa dubrovačka), Petrovo Selo, Plat (opština Župa dubrovačka), Pobrežje, Prijevor, Rožat, Soline (opština Župa dubrovačka), Srebreno (opština Župa dubrovačka), Sustjepan, Čajkovići, Čajkovica, Čelopeci (opština Župa dubrovačka), Čibača (opština Župa dubrovačka) i Šumet. U 1981. i 1991. sadrži podatke za naselja Bosanka, Brašina (opština Župa dubrovačka), Gornje Obuljeno, Donje Obuljeno, Zavrelje (opština Župa dubrovačka), Komolac, Kupari (opština Župa dubrovačka), Mlini (opština Župa dubrovačka), Mokošica, Petrača (opština Župa dubrovačka), Petrovo Selo, Pobrežje, Prijevor, Rožat, Srebreno (opština Župa dubrovačka), Čajkovići, Čelopeci (opština Župa dubrovačka) i Čibača (opština Župa dubrovačka). Od 1857. do 1991. sadrži podatke za naselje Nova Mokošica.

Popis 1991.

Glavni članak: Popis stanovništva u SFRJ 1991:Dubrovnik

Na popisu stanovništva 1991. godine, naseljeno mesto Dubrovnik je imalo 49.728 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:

Popis 1991.‍
Hrvati
  
 38.521 77,46%
Srbi
  
 4.342 8,73%
Muslimani
  
 2.715 5,45%
Jugosloveni
  
 1.026 2,06%
Crnogorci
  
 609 1,22%
Albanci
  
 195 0,39%
Slovenci
  
 153 0,30%
Makedonci
  
 73 0,14%
Mađari
  
 55 0,11%
Italijani
  
 45 0,09%
Nemci
  
 34 0,06%
Jevreji
  
 19 0,03%
Česi
  
 19 0,03%
Slovaci
  
 17 0,03%
Rusi
  
 15 0,03%
Poljaci
  
 14 0,02%
Rusini
  
 13 0,02%
Austrijanci
  
 9 0,01%
Bugari
  
 6 0,01%
Ukrajinci
  
 5 0,01%
Rumuni
  
 3 0,00%
Grci
  
 2 0,00%
Romi
  
 2 0,00%
Turci
  
 1 0,00%
ostali
  
 85 0,17%
neopredeljeni
  
 1.065 2,14%
region. opr.
  
 146 0,29%
nepoznato
  
 539 1,08%
ukupno: 49.728

Zanimljivosti

U Zagrebu je 1765. godine osnovan konzulat Dubrovačke republike za celu Hrvatsku.[10] Zagrebačka firma Frank je reklamirala kafu ćiriličnim pismom u Dubrovniku 1897. (kalendar Srba katolika iz Dubrovnika Dubrovnik).[85]

Partnerski gradovi

Izvori

  • [1] Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ, popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine
  • Gelo, Jakov (1998). Narodnosni i vjerski sastav stanovništva Hrvatske, 1880-1991: po naseljima. Zagreb: Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske. ISBN 978-953-6667-07-9. 

Reference

  1. ^ PRÊTRE DE DIOCLEE Ragusa
  2. ^ a b v g "Serbskij narodnij list", Budim 1838. godine
  3. ^ „U Dubrovniku, ako i ne od prvog početka, a ono od pamtivijeka, govorilo se srpski — kako od pučana, tako od vlastele; kako kod kuće, tako u javnom životu i u općini, a srpski je bio i raspravni jezik.“ (Natko Nodilo, „Prvi ljetopisci i davna historiografija dubrovačka“, JAZU, Zagreb, 1883, sveska 65. str. 92–128.)
  4. ^ Foretić 1960, str. 251-278.
  5. ^ Nedeljković 1967, str. 447-464.
  6. ^ Dinić-Knežević 1986.
  7. ^ Janeković-Römer 2003, str. 12, 18, 117-122.
  8. ^ Povijest Hrvatske, Rudolf Horvat
  9. ^ Enciklopedija Jugoslavije: tom 3. Leksikografski zavod FNRJ. 1958. str. str. 135, 138, 139, 140. 
  10. ^ a b Dubrovnik (kalendar). Dubrovnik. 1901. 
  11. ^ a b Klemenčič & Žagar 2004, str. 44.
  12. ^ "Srđ", Dubrovnik 1906. godine
  13. ^ "Serbskij narodnij list", Budim 1839. godine
  14. ^ Banac 1983, str. 463–464
  15. ^ Rajčić, Tihomir (oktobar 2001). „Odnos Srpskog lista (glasa) prema autonomašima u Dalmaciji 80-ih godina XIX. stoljeća” [The Behaviour of the Serbian Party towards the Dalmatian Autonomists in Austrian Dalmatia]. Radovi / Institute for Historical Sciences of Croatian Academy of Sciences and Arts in Zadar (na jeziku: Croatian). Hrvatska akademija znanosti i umjetnosti (43). ISSN 1330-0474. Pristupljeno 1. 9. 2011. 
  16. ^ "Ilustrovani list", Zagreb 18. jula 1914. godine
  17. ^ „Russkaя koloniя v Dubrovnike”. Arhivirano iz originala 4. 3. 2016. g. Pristupljeno 9. 10. 2017. 
  18. ^ „„Pop Dukaj i mađar Salkaj, vode križarsku vojnu... “. Dubrovačka tribuna, Dubrovnik, 6. jula 1933, br. 209;”. 
  19. ^ „Nedeljković: Teror hrvatskih separatista na dubrovačkom primorju”. Vidovdan. 3. 7. 2012. Pristupljeno 1. 7. 2018. 
  20. ^ Božidar Mitrović, prota Dubrovnik 2. 7. 1947. god. (P)
  21. ^ Vladimir Popović, protojerej, Trebinje 15. VII 1947. god. (P)
  22. ^ Antonijević 2002, str. 335-350.
  23. ^ „DUBROVAČKA BRIGADA”. Pogledi. Pristupljeno 1. 7. 2018. 
  24. ^ „Cavtat u Kraljevini Jugoslaviji”. Vidovdan. Pristupljeno 1. 7. 2018. 
  25. ^ „65. obljetnica oslobođenja Dubrovnika od fašizma u II. svjetskom ratu — SVANUĆE SLOBODE”. Udruga antifašista Dubrovnik. 18. 10. 2009. Arhivirano iz originala 27. 4. 2017. g. Pristupljeno 1. 7. 2018. 
  26. ^ Milorad Ekmečić, „Dugo kretanje između klanja i oranja : istorija Srba u Novom Veku (1492—1992)“, Beograd (2008). str. 511;
  27. ^ Tada je Hrvatska još uvek bila formalno i pravno u sastavu SFRJ
  28. ^ www.nn.hr. (jezik: hrvatski) Zakon o unutrašnjim poslovima (NN 29/1991)
  29. ^ „Udruga hrvatskih dragovoljaca domovinskog rata Hrvatske ratne mornarice — Miniranje mora ispred ratne luke Lora 25. rujna 1991. godine”. Arhivirano iz originala 29. 11. 2014. g. Pristupljeno 31. 8. 2014. 
  30. ^ https://archive.today/20131104064654/img202.imageshack.us/img202/9099/dubrovnik.jpg Korak ka osnivanju samostalne Dubrovačke republike
  31. ^ „Aleksandar Apolonio”. ХРТ. Архивирано из оригинала 20. 08. 2017. г. Приступљено 1. 7. 2018. 
  32. ^ HOS-ovci obilježili 21. obljetnicu IX. bojne i 10. априла[мртва веза]
  33. ^ Hrvatski informativni centar Архивирано на сајту Wayback Machine (7. jun 2012) Operacija Lipanjske zore
  34. ^ Darko Juka, Republika — Petak, 5. jun 2009. — Broj 10/11 — Godina I. — Povijest: Munjevito hrvatsko oslobađanje Mostara. str. 30
  35. ^ DULIST Mržnja, pljačka i uništavanje
  36. ^ "Politika", Beograd 18. juna 1939. godine
  37. ^ "Srđ", Dubrovnik 1907. godine
  38. ^ "Beogradske opštinske novine", Beograd 1899. godine
  39. ^ "Srbskij narodnij list", Budim 1838. godine
  40. ^ "Srpska zora", Beč 1877. godine
  41. ^ Dormer: "Rukovodstvo čelovečeskog života autora lorda Česterfilda", prevod, Budim 1830. godine
  42. ^ "Zastava", Novi Sad 1896. godine
  43. ^ "Dubrovnik", Dubrovnik 1898. godine
  44. ^ "Zastava", Ruma 1904. godine
  45. ^ "Balkan u slici i reči", Beograd 1913. godine
  46. ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1872. godine
  47. ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1869. godine
  48. ^ Medo Pucić: "Spomenici Srbski od 1395. godine do 1423. godine tj. Pisma pisana od Dubrovačke republike Kraljevima, Despotima, Vojvodama i Knezovima Srbskim, Bosanskim i Primorskim", Beograd 1858. godine
  49. ^ "Školski list", Sombor 1882. godine
  50. ^ Sandićev članak: "Dubrovnik je srpska zgrada" - u "Zastavi", Novi Sad 1896. godine
  51. ^ Vuk St. Karadžić: "Srpski rječnik", Beč 1818. godine
  52. ^ Vuk St. Karadžić: "Narodne srpske pjesme", drugi deo, Lajpcig 1823. godine
  53. ^ Jevta Popović: "Sveslavije ili Panteon", Pešta 1831. godine
  54. ^ Antonije Arnovljev: "Virdžinija ili krvava žetva osloboždenija", Budim 1832. godine
  55. ^ Mladić kako treba da se izobrazi", prevod sa nemačkog, Zadar 1840.
  56. ^ Toma Živanović: "Časovi odmora", prva sveska, Beograd 1843. godine
  57. ^ Dimitrije Davidović: "Istorija naroda srbskog", Beograd 1846. godine
  58. ^ Vuk St. Karadžić: "Kovčežić za istoriju jezik i običaje Srba sva tri zakona", Beč 1849. godine
  59. ^ Milan David Rašić: "Fedor i Marija ili vjernost do smrti", prevod, Beč 1852. godine
  60. ^ Vuk St. Karadžić: "Pravitelstvujuščij sovet Serbskij za vremena Karađorđeva...", Beč 1860. godine
  61. ^ "Srbsko-dalmatinski almanah", Karlovac 1870. godine
  62. ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1866. godine
  63. ^ Toma Živanović: "Časovi odmora za polzu i uveselenije junosti srpskoj", Beograd 1843. godine
  64. ^ "Danica", Novi Sad 1866. godine
  65. ^ Mirko Petrović: "Junački spomenik...", Cetinje 1864. godine
  66. ^ Vuk St. Karadžić: "Život i običaji naroda srpskoga", Beč 1867. godine
  67. ^ a b "Carigradski glasnik", Carigrad 1899. godine
  68. ^ Tacit: "Život knjeginje Julije Agrikole", prevod, Zagreb 1859. godine
  69. ^ "Zemljak", list, Zadar 1875. godine
  70. ^ "Srpski sion", Karlovci 1893. godine
  71. ^ "Zastava", Novi Sad 1893. godine
  72. ^ "Zastava", Novi Sad 1897. godine
  73. ^ "Zastava", Novi Sad ?
  74. ^ "Ujedinjeno Srpstvo", kalendar, Čikago 1910. godine
  75. ^ "Carigradski glasnk", Carigrad 1899. godine
  76. ^ "Srpski sion", Karlovci 1896. godine
  77. ^ "Nova iskra", Beograd 1899. godine
  78. ^ "Srpski sion", Karlovci 1900. godine
  79. ^ "Politika", Beograd 1927. godine
  80. ^ "Srpski sion", Karlovci 1905. godine
  81. ^ "Bosanska vila", Sarajevo 1902. godine
  82. ^ "Politika", Beograd 1932. godine
  83. ^ "Politika", Beograd 2. decembar 1924. godine
  84. ^ a b — Republika Hrvatska — Državni zavod za statistiku: Naselja i stanovništvo Republike Hrvatske 1857—2001.
  85. ^ Dubrovnik (kalendar). Dubrovnik. 1897. 

Literatura

Spoljašnje veze

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Дубровник&oldid=27686932”