Портал:Istorija/Izabrani 2012.
Izabrani članci
uredi
01. nedelja
uredi
Badnjak (u nekim krajevima zvan i veseljak) je drvena oblica koja se kod pravoslavnih Srba obredno nalaže na vatru domaćeg ognjišta na Badnje veče. Drvo za badnjak, najčešće mlad i prav cer, siječe se ritualno rano ujutru na Badnji dan. Sječenje, priprema, unošenje i nalaganje izvode se kroz složene obrede, koji u raznim krajevima imaju različite forme. Izgaranje badnjaka popraćeno je molitvama da u narednoj godini ne manjka hrane, sreće, ljubavi i novca. Prema badnjaku se odnose kao prema ličnosti; upućuju mu pozdrave i prinose žrtve: žito, vino i med. Badnjak gori i tokom Božića: prvi posjetilac na Božić udara po njemu žaračem ili granom dok želi da sreća i napredak porodice budu obilati kao varnice koje izlijeću iz badnjaka. Budući da današnji način stanovanja ne dozvoljava vatru na ognjištu, badnjak je najčešće predstavljen hrastovom grančicom kojom se na Badnji dan ukrasi dom.
Badnjak se svečano loži u znak sjećanja na vatru koju su po narodnom predanju vitlejemski pastiri naložili u pećini u kojoj se rodio Isus Hristos, da bi ogrijali božansko novorođenče i njegovu majku. Badnjak se takođe može tumačiti kao simbol krsta na kome je Hristos raspet, pri čemu toplina vatre simbolizujue spasenje za ljudski rod koje je, po hrišćanskom vjerovanju, omogućeno Hristovim raspećem. Istoričari religije, filolozi i etnolozi smatraju da su Srbi naslijedili ovaj običaj iz svoje prethrišćanske religije. Oni tumače badnjak kao utjelovljenje duha rastinja i kao božanstvo koje umire spaljivanjem pa uskrsava, kojem su se prinosile žrtve i upućivale molitve radi plodnosti polja, zdravlja i sreće prodice. Njegova vatra simbolizovala je svjetlost sunca, obezbjeđujući sunčevu životvornu snagu u narednoj godini. Neki od južnoslovenskih naroda imaju slične običaje, a tradicija da porodica na Badnji dan svečano naloži drvo na ognjištu zabilježena je i među drugim evropskim narodima.
Srpska tradicija nalaganja badnjaka, izvorno vezana za domaće ognjište, prelazi za vrijeme Kraljevine Srbije i u javni prostor. Među njenim vojnicima razvio se običaj da lože badnjake u kasarnama. Za vrijeme Kraljevine Jugoslavije vojna ceremonija sa badnjakom dalje je razrađena i standardizovana u pravilima službe, ali je njenom izvođenju došao kraj izbijanjem Drugog svjetskog rata. Od zadnje decenije dvadesetog vijeka, Srpska pravoslavna crkva i lokalne zajednice organizuju javne proslave Božića u kojima badnjak ima bitnu ulogu. Parohijani ga na Badnji dan svečano posijeku i odvezu do crkve, u čijoj porti se obavi nalaganje badnjaka uz blagosiljanje sveštenika. Svečanost se završava druženjem parohijana okupljenih oko vatre.
...dalje...
02. nedelja
uredi
Titule i službe u Vizantiji obuhvataju jedan kompleksni aristokratski i birokratski sistem koji se razvio u Vizantijskom carstvu. Mnoge titule i službe bile su počasne i bez suštinske vlasti, jeste car bio na kraju vladar. U hiljadugodišnjoj istoriji Vizantije mnoge su titule stvorene i ukinute, mnoge dobile a mnoge izgubile na ugled. U početku vizantijske titule i zvanja bile su jednake rimskom carstvu, pošto je Vizantija imala svoje korene u rimskoj državi. Ovo se promenilo za vreme vladavine cara Iraklija (610-641) i neophodnih državnih reforma tog vremena. Slično se dešava u XI i u XII veku, gde sada nastupa i feudalizacija Vizantije. U vreme cara Aleksija I (1081-1118) većina pozicija bile su novo stvorene ili drastično izmenjene, ostale su posle manje više iste i kao takve na snazi sve do pada Carigrada 1453. godine.
...dalje...
03. nedelja
uredi
Velika kriza (poznata još kao i Velika depresija) je globalni ekonomski krah koji je počeo 1928. godine i trajao do 1939. Bio je to najduži i najoštriji sunovrat koji je ikada iskusio industrijalizovani Zapadni svet. Počela je u Sjedinjenim Državama padom berze 29. oktobra 1929. godine, na dan poznat kao Crni utorak, rezultovala drastičnim padom autputa, dramatičnim rastom nezaposlenosti i akutnom deflacijom. Ali, ni kulturno-sociološke posledice nisu bile ništa manje destruktivne, posebno u SAD, gde je Velika depresija po razornom uticaju na društvo na drugom mestu, odmah iza Građanskog rata.
Početak i snaga Velike depresije razlikuju se među državama. Depresija je posebno bila teška i duga u SAD i državama Evrope, manje u Japanu i većem delu Latinske Amerike. Najgora depresija ikada je posledica kombinacije više faktora. Pad agregatne tražnje, finansijska panika i juriš na banke, nesinhronizovane ekonomske politike nacionalnih vlada uzrokovale su drastičan pad autputa i ekonomske šokove.
Zlatni standard, koji je blisko povezivao sve države sveta u mrežu fiksnih deviznih kurseva, igrao je ključnu ulogu u transmisiji američkog ekonomskog sunovrata ka drugim zemljama. Oporavak od Velike depresije u velikoj meri je podstaknut odbacivanjem zlatnog standarda i politikom fiskalne ekspanzije (i monetarne, premda monetarna politika u to vreme još nije bila u potpunosti determinisana), koja ne bi bila moguća u uslovima zlatnog standarda. Velika depresija dovela je do fundamentalnih promena ekonomskih institucija, kao i što je u žižu ekonomske teorije i politike lansirala Džona Mejnarda Kejnsa, koji je pored uspostavljanja makroekonomije i doktrine fiskalne ekspanzije ostao upamćen po izjavi: „Dug rok ne postoji. Na dugi rok svi smo mrtvi.“
...dalje...
04. nedelja
uredi
Hram Svetog Save je najveći srpski pravoslavni hram, najveći pravoslavni hram na Balkanu i po površini i zapremini najveća pravoslavna crkva na svetu. On se nalazi u istočnom delu Svetosavskog trga, na opštini Vračar, u Beogradu. Podignut je na mestu za koje se smatra da je Sinan-paša 1595. godine spalio mošti svetog Save, osnivača Srpske pravoslavne crkve. Izgradnja crkve je finansirana dobrovoljnim prilozima, kao i plaćanjem doplatnih poštanskih markica. Nedaleko od hrama je parohijski dom, a tu će se nalaziti i predviđena zgrada patrijaršije. Ovaj spomen-hram predstavlja organski deo savremene živopisne siluete Beograda, čineći jedno od njegovih glavnih obeležja.
...dalje...
05. nedelja
uredi
Palmira (grč. Παλμυρα) je antički grad u centralnom delu današnje Sirije. Njegovo originalno ime potiče iz aramejskog jezika i glasi Tadmor (arapski: تدمر), što znači „palma". Lokalno stanovništvo koristi naziv Tadmor.
Palmira se nalazi u Sirijskoj pustinji, oko 200 kilometara severoistočno od Damaska. Ovaj grad je nekada bio jedan od najbitnijih centara u regionu i važna raskrsnica trgovačkih puteva. Oaza u kojoj se Palmira nalazi sa izvorima pijaće i tople vode je svakako dosta doprinela da ovaj grad bude jedan od značajnih na Putu svile od Kine do Mediterana.
Poznat je kao grad bogate istorije i vrlo očuvanih antičkih građevina iz različitih istorijskih perioda. Upravo zbog toga je jedna od najposećenijih turističkih destinacija Sirije.
...dalje...
06. nedelja
urediSfragistika (grč. σφραγις — sfragis, pečat ili sigilografija (lat. sigillum — pečat) je nauka o razvitku, izradi i upotrebi pečata na poveljama i spisima. Ona je u uskoj vezi sa ostalim pomoćnim istorijskim disciplinama, posebno sa heraldikom jer se na najvećem dijelu pečata nalaze likovi grbova sa natpisom. Takođe je još u uskoj vezi i sa diplomatikom, numizmatikom i genealogijom.
Upotreba pečata poznata je još iz antike. Orijentalni narodi su ih koristili, a kasnije su od njih preuzeli Grci i Rimljani. Od Grka i Rimljana u V vijeku pečate primaju germanski narodi, a preko njih se upotreba pečata širi na cijelu Zapadnu i Srednju Evropu. Početkom VI vijeka počele su se pečatiti isprave od pergamenta što je pospješilo dalji razvoj pečata. Od VIII vijeka pečat postaje opšti znak ovjere i potvrde isprava svih tadašnjih zapadnoevropskih i srednjoevropskih vladara te vizantijskih careva i rimskih papa. U Srbiji upotreba pečata javlja se još u vrijeme dinastije Nemanjića u XIII vijeku, a najvjerovatnije i mnogo ranije. To potvrđuju nova otkrića (vidi Pečat kneza Strojimira). Ti pečati su bili prvo carsko-vizantijskog tipa da bi do XV vijeka poprimili sve karakteristike zapadnoevropskih pečata.
...dalje...
07. nedelja
uredi
Uzroci donošenja Ustava od 1835. su pre svega izloženi u karakteru vladavine tadašnjeg kneza Miloša Obrenovića. Knez je uspeo da se uz tursku podršku uzdigne na rang „baš kneza“ ili vrhovnog kneza. Nakon Drugog srpskog ustanka, glavni knežev takmac u vlasti je bila Narodna kancelarija, pretvorena 1826. u Beogradski sud. Nezadovoljstvo Miloševim apsolutizmom je dovelo do dizanja mnogobrojnih buna. Njihov cilj je bio ograničiti Miloševu vlast. Miletina buna (januar 1835) je bila neposredan povod za donošenje ustava.
...dalje...
08. nedelja
uredi
Španski rat za nezavisnost je pojam koji se odnosi na oružani konflikt koji se odigrao na Iberijskom poluostrvu između 1808. i 1814. godine u kom su se sukobile snage Španije zajedno sa Portugalom i Ujedinjenim Kraljevstvom protiv Napoleona Bonaparte i njegove ekspanzionističke politike koja se u opštijem evropskom kontekstu može nazvati Napoleonovim ratovima.
Sukob je izbio nakon munjevite okupacije glavnih španskih gradova od strane Napoleonovih trupa koje su navodno stigle kao pojačanje zajedničkoj invaziji Portugala, dogovorenoj Sporazumom iz Fontenbloa, kao i tajnim zbacivanjem kralja, što je prouzrokovalo spontane narodne pobune širom zemlje poznate pod imenom Ustanak 2. maja 1808. godine. Rat koji je tom ustanku sledio karakteriše se po zajedničkim akcijama gerile i regularne vojske saveznika predvođene vojvodom od Velingtona koje su uspele zajedničkim snagama da potuku francuske trupe i da ih nateraju na povlačenje preko Pirineja. Kasnija invazija na francusku teritoriju je prouzrokovala Napoleonovu abdikaciju i definitivni poraz u bici kod Tuluza, 10. aprila 1814. godine.
Sukob je prouzrokovao nastanak nacionalnog osećanja, mada je špansko društvo podelio na „patriote“ i „afransesados“ („pofrancuženi“). Rat je naneo ozbiljne štete industriji i poljoprivredi zemlje, i izazvao veliko zaostajanje u modernizaciji poluostrvske ekonomije. Na političkom planu, ubrzao je proces emancipacije kolonija u Americi, koje će steći nezavisnost nakon Rata za nezavisnost, dok će restauracija Burbonske dinastije i jačanje Katoličke crkve otvoriti period civilnih ratova između apsolutista i liberala koji će trajati sve do druge polovine 19. veka.
...dalje...
09. nedelja
uredi10. nedelja
uredi
Tridesetogodišnji rat odvijao se od 1618. do 1648. uglavnom na teritoriji današnje Nemačke i Češke. U rat su bile uvučene najveće evropske kontinentalne sile. Iako je rat od samog početka imao karakter verskog sukoba protestanata i katolika, rivalstvo Habsburga i drugih sila imalo je centralnu ulogu, što se vidi po ulasku katoličke Francuske u rat na protestantskoj strani.
Rat je zajedno sa popratnim efektima gladi i bolesti imao razarajući efekt po Evropu. Rat je trajao 30 godina, a konflikti izazvani tim ratom nastavljaju se idućih 300 godina. Rat je završio Vestfalskim mirom 1648. Iz rata Nemačka izlazi rascepkana i iskrvarena, a Španija izlazi oslabljena bez Portugala i Holandije. Francuska postaje dominantna sila u Evropi.
...dalje...
11. nedelja
uredi
Nesreća u nuklearnoj centrali Fukušima 1 (福島第一原子力発電所事故) obuhvata seriju nuklearnih nesreća i otkazivanje uređaja u nuklearnoj elektrani Fukušima 1, kod grada Okuma, Japan, koje su nastale kao posledica katastrofalnog zemljotresa u Japanu 11. marta 2011. godine. Nuklearna elektrana obuhvata šest nuklearnih reaktora tipa BWR u vlasništvu TEPKO kompanije. Reaktori 4, 5 i 6 su bili ugašeni u vreme zemljotresa radi održavanja i inspekcije. Ostala tri reaktora su se automatski ugasila kada je došlo do velikog zemljotresa. Nakon toga veliki talas cunami je udario u ove reaktore i poplavio celo područje. Kao posledica toga, dizel agregati koji su pokretali pumpe za hlađenje reaktora su ostali bez dovoda električne energije. Narednih nekoliko dana došlo je do delimičnog topljenja jezgra reaktora 1, 2 i 3 kao i eksplozije vodonika koji je uništio krovove zgrade gde se nalaze reaktori 1, 3 i 4; eksplozija je takođe oštetila kontejner reaktora 2 a nekoliko požara je oštetilo i reaktor 4. Zbog straha od širenja radijacije, stanovništvo je evakuisano iz oblasti 20 km oko nuklearne centrale. Zaposleni u TEPKO preduzeću i radnici iz drugih preduzeća koji su se našli u elektrani su bili privremeno evakuisani posle eksplozije koja je odjeknula iz zgrade drugog bloka. U petak 18. marta, japanski zvaničnici odredili su da opasnost na reaktorima 1, 2 i 3 je na nivou 5, na INES skali. 18. marta 2011. u 20.30 - Japanski inženjeri uspešno su spojili strujni kabl sa reaktorom 2 nuklearne elektrane Fukušima 1, rekao je kontrolor UN za Bi-Bi-Si, osposobljen je dovod struje do bloka 1 i 5 a do ostalih blokova će biti do 20. marta.
...dalje...
12. nedelja
uredi
Prvi krstaški rat (1096—1099) bio je vojni pohod hrišćana iz Evrope, čija je svrha bila da pomogne Vizantijskom carstvu u borbi protiv Seldžuka, i da otmu Jerusalim i Svetu zemlju iz ruku muslimana.
Pokrenuo ga je papa Urban II na crkvenom saboru u francuskom gradu Klermonu koji se odazvao na molbu vizantijskog cara Aleksija I Komnina za pomoć u borbi protiv Turaka. Papin poziv dovodi do masovnih migracija iz zapadne Evrope na istok i osvajanja novih teritorija. Na put za Jerusalim su otišli plemići, seljaci i siromašni, kopnom i morem.
U julu 1099. su osvojili Jerusalim i tako postigli zvanični cilj. Na temeljima vojnih uspeha stvorene su prve krstaške države, a u samom Jerusalimu su stvoreni prvi viteški redovi. Ovo je jedini krstaški rat koji je ispunio zadati cilj, osvajanje Jerusalima.
...dalje...
13. nedelja
uredi
NATO bombardovanje Savezne Republike Jugoslavije (kodno ime Operacija Saveznička sila (engl. Operation Allied Force) ili u SAD Operacija Plemeniti nakovanj (engl. Operation Noble Anvil), u Srbiji poznato kao Milosrdni anđeo ili NATO agresija, bila je završna faza Rata na Kosovu i Metohiji, koje je trajalo je od 24. marta do 10. juna 1999. godine. To je bilo drugo važnije vojno uplitanje NATO-a nakon bombardovanja Republike Srpske u operaciji Namerna sila 1995. i najveći vojni sukob na prostoru Srbije i Crne Gore od vremena Drugog svetskog rata.
Intervencija NATO-a je izvršena bez odobrenja Saveta bezbednosti zbog optužbi da srpske snage bezbednosti vrše etničko čišćenje kosovskih Albanaca. Neposredan povod za akciju bila su dešavanja u Račku i odbijanje jugoslovenske delegacije da potpiše sporazum iz Rambujea.
NATO je 24. marta 1999. godine u 20:45 časova počeo vazdušne napade na vojne ciljeve u SRJ da bi se kasnije udari proširili i na privredne i civilne objekte. U napadima koji su bez prekida trajali 78 dana teško su oštećeni infrastruktura, privredni objekti, škole, zdravstvene ustanove, medijske kuće, spomenici kulture, crkve i manastiri. Procene štete koju je imala SRJ kreću se od 30 do 100 milijardi dolara. Konačan broj žrtava zvanično nije saopšten, a srpske procene se kreću između 1.200 i 2.500 poginulih i oko 5.000 ranjenih. Tokom rata sa Kosova je izbeglo nekoliko stotina hiljada Albanaca. Napadi su suspendovani 10. juna, nakon potpisivanja vojno-tehničkog sporazuma o povlačenju jugoslovenske vojske i policije sa Kosova i Metohije. Istog dana u Savetu bezbednosti je usvojena Rezolucija 1244. po kojoj SR Jugoslavija (Srbija) zadržava suverenitet nad Kosovom i Metohijom, ali ono postaje međunarodni protektorat pod upravom Unmika i Kfora. Sa vojskom i policijom u Srbiju je izbeglo više od 200.000 kosmetskih Srba i drugih nealbanaca.
Kosovski Albanci su 17. februara 2008. jednostrano proglasilo nezavisnost Kosova od Srbije, što Srbija ne priznaje.
Tokom agresije oborena su dva NATO aviona (F-117 i F-16), 9 bespilotnih letelica, 45 krstarećih raketa i 4 velika projektila.
...dalje...
14. nedelja
uredi
Aprilski rat (hrv. Travanjski rat, sloven. Aprilska vojna) je ime za nemačku invaziju (kodnog naziva Direktiva 25) na Kraljevinu Jugoslaviju 6. aprila 1941. Ova operacija označava početak Drugog svetskog rata na teritoriji Jugoslavije.
Napad je izvršen kopnenim putem, iz više pravaca. Nemačke, italijanske i mađarske trupe prodrle su na teritoriju Jugoslavije iz pravca Italije, Austrije (tada već u sastavu Trećeg rajha), Mađarske, Rumunije i Bugarske. Teško je bombardovan Beograd. U isto vreme otpočeo je i nemački napad na Grčku pod kodnim nazivom Operacija Marita.
Rat je završen 17. aprila 1941. kapitulacijom, okupacijom i podelom Jugoslavije. Kraljevska porodica i pojedini predstavnici vlade otišli su u egzil u Veliku Britaniju.
...dalje...
15. nedelja
uredi
Antička filozofija obuhvata filozofska mišljenja i sisteme koji su se razvili na širokom mediteranskom prostoru prožetom antičkom grčkom i rimskom kulturom u periodu od 7. veka stare ere do propasti antičkog sveta početkom 6. veka nove ere.
Kultura antičke Grčke začetnik je i zapadnoveropske kulture. Na tom se geografskom području prvi put u istoriji izdvaja filozofsko-naučni oblik mišljenja iz religiozno-fantastičnoga. Karakteristika stare orijentalne kulture bila je uklopljenost određenog stepena naučnog mišljenja, do kojeg su stari orijentalni narodi dospeli, u religiozno-fantastični oblik mišljenja. Ta uklopljenost egzaktne misli u fantastično-religioznu mistiku karakteristična je i za ličnosti koje se bave naukom u starim kulturama. To su bile zatvorene svešteničke grupe ili proroci koji su se izdvajali iz sveta i ljudskog društva da bi tako osamljeni i udubljeni u same sebe došli do istine. Njihovim sposobnostima pridavana je aureola uzvišenosti, nadzemaljskog i nadljudskog.
Grčka civilizacija oslobodila je naučno mišljenje i emancipovala ga od religije, podredivši ga praktičnim zadacima trgovine, brzom razvoju privrede, ali i političkim zadacima koji su se nametali u vezi s izmenjenom društveno-ekonomskom strukturom. To mišljenje napušta služenje fantastičko-religioznom čoveku, koji sebe još nije izdvojio kao pojedinca u okviru društva, i prelazi u službu konkretnog, egoističnog čoveka pojedinca. Kroz takvog čoveka i u njegovom interesu začela se u Grčkoj era samostalne naučne misli, čime je obeležen početak jedne nove epohe u istoriji čovekova ovladavanja prirodom i društvom. Grčka postaje kolevkom kulturnog kompleksa koji kratko nazivamo "Zapadom", što u to doba predstavlja pomeranje kulturnog i ekonomskog razvitka s Istoka prema Zapadu.
...dalje...
16. nedelja
uredi
Uskršnji ustanak (irski: Éirí Amach na Cásca, engleski: Easter Rising) naziv je za vojno neuspelu pobunu irskog naroda u Dablinu koja je bila usmerena na oslobađanje od britanske vlasti. Ustanak se odigrao 1916. godine. Irska je stekla nezavisnost tek 1949. godine.
...dalje...
17. nedelja
uredi
Svetski dan knjige i autorskih prava obeležava se 23. aprila svake godine. Odluka o obeležavanju Svetskog dana knjige i autorskih prava doneta je na Generalnoj konferenciji UNESKO-a održanoj u Parizu 1995. godine.
U Španiji je ovaj dan praznik još od 1923. godine u čast pisca Migela de Servantesa koji je umro na taj dan. Ovo je takođe i deo proslave dana Svetog Đorđa u Kataloniji, gde je tradicija od Srednjeg veka da muškarci donose ruže svojim voljenim, a od 1925. da žene daju knjigu u zamenu. Polovina godišnje prodaje knjiga u Kataloniji je u ovo vreme sa preko 400.000 prodatih i razmenjenih primeraka za preko 4 miliona ruža.
Godine 1995, na Generalnoj konferenciji UNESKO-a je odlučeno da se Svetska dan knjige i autorskih prava slavi na ovaj datum, jer je tada katalonski festival, a i ovo je datum godišnjice rođenja i smrti Vilijama Šekspira, smrti Migela de Servantesa, Inke Garsilaso de la Vege i Žozepa Pla, rođenja Morisa Drjuona, Vladimira Nabokova, Manuela Valeho Mehie.
...dalje...
18. nedelja
uredi
Praznik rada se slavi prvog maja kao međunarodni praznik radničkog pokreta.
1. maja 1886. stotine hiljada američkih radnika su izašli na ulice da bi zahtevali opšte prihvatanje osmočasovnog radnog dana. Čikago je bio centar pokreta. Radnici su tamo mesecima agitovali za osmočasovno radno vreme, i uoči 1. maja njih 50.000 je već bilo u štrajku. Novih 30.000 pridružilo im se sledećeg dana; to je dovelo veći deo čikaške proizvodnje do zastoja.
Strah od nasilnih klasnih sukoba obuzeo je grad. Nasilja nije bilo u subotu i nedelju, 1. i 2. maja. Ali u ponedeljak, 3. maja tuča u kojoj su učestvovale stotine izbila je u Mek Kormik Riperu (Mc Cormick Reaper) između radnika članova sindikata, koji su sprečeni da dođu na posao i onih koji nisu pripadali sindikatu koje je Mek Kormik zaposlio umesto njih. Mnogobrojna i dobro naoružana policija brzo se palicama i vatrenim oružjem umešala kako bi povratila red. Ubili su 4 člana sindikata, a povređenih je bilo mnogo.
...dalje...
19. nedelja
uredi_-_Palerme._Portrait_de_Giuseppe_Garibaldi,_juillet_1860.jpg)
Ekspedicija hiljade (ital. Spedizione dei Mille ) ili pohod hiljade je vojni pohod koji je 1860. predvodio čuveni revolucionarni general Đuzepe Garibaldi. U tom pohodu je oko hiljadu dobrovoljaca, koje je predvodio Garibaldi pobedilo Kraljevstvo Dve Sicilije, što je rezultiralo nestajanjem kraljevine i njenoj aneksiji Pijemont-Sardiniji. Nekoliko meseci posle toga stvara se Kraljevina Italija. Bili su poznati i kao crvenokošuljaši, jer su nosili crvene košulje.
...dalje...
20. nedelja
urediBitka za Berlin je bila jedna od poslednjih bitaka, kada je Sovjetska armija uz pomoć poljskih, rumunskih i čehoslovačkih trupa porazila delove Armijske grupe Centar, koja je nastavila sa otporom u Čehoslovačkoj. U operaciji je učestvovalo oko 3.000.000 ljudi na obe strane.}} u Drugom svetskom ratu na evropskom bojištu. Silovita sovjetska armija je napala Berlin sa istoka. Bitka je trajala od kasnog aprila 1945. do ranog maja. Pre nego što je okončana, Adolf Hitler je počinio samoubistvo, a Nemačka je kapitulirala pet dana po okončanju bitke.
...dalje...
21. nedelja
uredi
Smrt Uroša V je istorijska tragedija koju je 1825. godine napisao Stefan Stefanović i koja se smatra prvom originalnom srpskom istorijskom dramom u modernom smislu te reči i jednom od najboljih iz tog žanra. Bazirana je na motivu iz narodne tradicije o tome da je poslednjeg srpskog cara Uroša (1355—1371) ubio njegov nekadašnji saradnik Vukašin Mrnjavčević (1365—1371) koga je Uroš prethodno uzdigao na rang svog savladara dajući mu titulu kralja i prepuštajući mu vladavinu državom. On je dodatno razrađen prikazom istorijskog sukoba među vlastelom, ali i Dušanovim (kralj 1331—1346, car 1346—1355) grehom (ubistvom svog oca Stefana Dečanskog (1322—1331)u Zvečanu 1331. godine) zbog kojeg njegova duša nema mira i zbog koga je poslednjeg Nemanjića stigla božija kazna u liku Vukašina koji preuzima vlast i želi da zatre svetorodnu dinastiju Nemanjića.
U drami se pojavljuje čitav niz kako epskih ličnosti, tako i istorijskih ličnosti kojima se mahom pridaje karakter iz srpske narodne poezije. Tako se recimo supruga Dušana Silnog i srpska carica Jelena u drami naziva Roksandrom po uzoru na Dušanovu suprugu iz narodne epske pesme „Ženidba Dušanova“. U samom tekstu se osećaju uticaji Šilera i Šekspira, ali su oni više samo uzori, za razliku od Sterije i Laze Kostića kod kojih je Šekspirov uticaj mnogo veći i direktniji. Jedna od zamerki koje se mogu staviti na račun drame je preopširnost nekih delova, tako da bi se drama mogla skratiti za skoro polovinu ukupne dužine, ali pri tome nema potrebe za brisanjem bilo koje scene, pošto se one sasvim logično prate i dopunjuju i neophodne su za normalan tok radnje.
Tragedija je podeljena u pet činova, mada je možda na početku imala svega četiri. Iako je doživela značajan uspeh tokom prvih izvođenja u jesen 1825. godine, štampana je prvi put tek 1841. godine u Pešti, zbog čega je pala u zaborav, pošto je za to vreme Sterija objavio neka od svojih dela. Jedan od razloga za ovako kasno njeno štampanje mogao bi se naći i u Stefanovoj preranoj smrti 1826. godine, ali i u sukobu sa klerikalnim mitropolitom Stefanom Stratimirovićem (1790—1836) koji je zbog nekih sporednih scena za koje je ocenjeno da ruše ugled crkve i njenih službenika planirao da spali originalni rukopis, a kasnije je uspeo da privremeno spreči njeno izvođenje.
...dalje...
22. nedelja
uredi
Pad Carigrada, poznato i kao pad Konstantinopolja (grč. Άλωση της Κωνσταντινούπολης, osm. tur. فتح قسطنطنیه, tur. Kostantinopolis Kuşatması) ili osvajanje Istanbula (tur. İstanbul'un fethi), opsada je prijestonice Istočnog rimskog carstva Konstantinopolja (Carigrad), koju je sprovodila vojska osmanskog sultana Mehmeda II od 6. aprila do 29. maja 1453. godine. Pad Carigrada označio je uništenje Istočnog rimskog carstva, koje je poznato i kao Vizantija.
Vizantija je 1453. svedena teritorijalno na Peloponez, nekoliko ostrva u Egejskom i Mramornom moru i predgrađe Carigrada, a više nije mogla da izdrži rastuću moć Osmanskog sultanata. Sa početkom od Bajazita I, osmanski sultani su više puta opsjedali i blokirali Carigrad (1393—1394, 1394—1402, 1411. i 1422). Nisu uspjeli da zauzmu grad, ali su stekli kontrolu nad većim dijelom Balkana. Posljednja opsada počela je u aprilu 1453. godine. Uprkos brojnim apelima Romeja prema Zapadu, samo je mali italijanski kontingent stigao u pomoć caru Konstantinu. Zajedno sa 5.000 Romeja, ukupan broj branilaca Carigrada dostigao je 7 ili 8 hiljada vojnika. Osmanska vojska ih je znatno nadmašila: Mehmed II je imao oko 70 hiljada vojnika i preko 120 brodova. Poslije dvomjesečnog otpora, Carigrad je pao 29. maja 1453. godine. Posljednji vizantijski car, Konstantin XI je poginuo u borbi. Mehmed II je ušao u osvojeni i opljačkani grad, a u znak sjećanja na zauzimanje dobio je nadimak Fatih (od arap. فاتح — „osvajač”), a Carigrad je učinio novom prijestonicom svoje države. Pobjeda je Osmanlijama obezbjedila prevlast u istočnom Sredozemlju. Grad je ostao prijestonica Osmanskog carstva do njegovog raspada 1923. godine.
Pad Carigrada je duboko uticao na cio svijet, naročito na zapadu Evropu. Padom Carigrada, „drugog Rima”, nastao je koncept kontinuiteta — Treći Rim. Mnogi istoričari, uključujući Žula Mišlea, vjerovali su da pad Carigrada predstavlja kraj srednjeg vijeka i početak renesanse. Međutim, ovo gledište sve više osporavaju savremeni istoričari, koji na pad Carigrada gledaju samo kao na kraj Rimskog carstva.
...dalje...
23. nedelja
urediMajski prevrat je bio državni prevrat u kom su ubijeni kralj Aleksandar Obrenović i njegova žena, kraljica Draga, čime se prekinula loza dinastije Obrenović, koja je vladala Srbijom od sredine 19. veka. Nakon Majskog prevrata na čelo Srbije je došla dinastija Karađorđević. Prevrat je imao veliki uticaj na odnos evropskih sila zato što su se Obrenovići politički oslanjali na Austrougarsku, a Karađorđevići na Francusku.
Sam događaj, ubistvo kralja i kraljice, sprovela je organizacija "Crna ruka" na čijem je čelu bio oficir Dragutin Dimitrijević Apis. To je bilo u noći između 28. maja i 29. maja 1903. godine (po starom kalendaru). Na isti taj dan je 35 godina ranije ubijen knez Mihailo Obrenović u Košutnjaku.
...dalje...
24. nedelja
uredi
Bitka na Sutjesci ili Peta neprijateljska ofanziva, je naziv koji je u jugoslovenskoj istoriografiji odomaćen naziv za operacije „Švarc“ (nem. Schwarz, „crno“) nemačkih trupa u leto 1943. godine. Cilj ove operacije bilo je razbijanje grupa otpora, kako aktuelnog, tako i potencijalnog, i čvrsto posedanje jadranskog zaleđa, što je dobilo na važnosti nastupanjem Saveznika u Sredozemlju.
Prvobitno, u vreme pravljenja plana za etapno uspostavljanje kontrole u jadranskom zaleđu, kao treća faza bila je predviđna operacija radi razoružavanja četnika u italijanskoj okupacionoj zoni, pod kodnim nazivom „Vajs III“ (nem. Weiss, „belo“). Nakon prodora Glavne operativne grupe NOVJ u istočnu Hercegovinu i Crnu Goru, nametnula se potreba za pojačanjima i revizijom planova. Nova isplanirana operacija imala je za cilj razoružanje četnika i uništenje operativne grupe NOVJ, i dobila je kodni naziv „Švarc“. Operacija je imala dve etape - razoružanje i raspuštanje četnika (i likvidaciju Mihailovićevog štaba), i uništenje operativne grupe NOVJ. Delikatan problem predstavljale su čvrste veze četnika sa italijanskim snagama. I pored saglasnosti sa najvišeg mesta, italijanske snage na svim nivoima snažno su se suprotstavljale toj ideji.
...dalje...
25. nedelja
uredi
Bitka kod Vaterloa je bila poslednja Napoleonova bitka. Na Vaterlou se 18. juna 1815. borio i izgubio protiv vojske Sedme koalicije, kojom su komandovali vojvoda od Velingtona i Gebhard fon Bliher. Napoleon je nakon povratka sa Elbe ponovo postao car Francuske za vreme perioda Napoleonovih sto dana. Snage ostatka Evrope ujedinile su se protiv Francuske u Sedmu koaliciju oko Velike Britanije, Pruske i Rusije. Bitka se odigrala u Belgiji, 2 km od Vaterloa i 12 km od Brisela.
...dalje...
26. nedelja
uredi
Kosovska bitka (bitka na Kosovu, boj na Kosovu, Kosovski boj ili Vidovdanska bitka) je vođena 15. juna 1389. godine na hrišćanski praznik Vidovdan, nedaleko od Prištine, između srpskih i osmanskih snaga. Srpske snage je predvodio knez Lazar Hrebeljanović i među njima su bile i snage njegovih srodnika i saveznika, dok se na čelu turske vojske nalazio sultan Murat I sa sinovima Jakubom i Bajazitom.
U prvoj fazi bitke, srpske snage su potisnule protivnika, a jedan od srpskih vitezova (Miloš Obilić) je uspeo da ubije sultana Murata. Njegov sin Bajazit je uspeo posle toga da konsoliduje svoje redove i krene u protivnapad u kome je zarobljen knez Lazar. On je po njegovom naređenju pogubljen, posle čega se osmanska vojska povukla sa bojišta i napustila Srbiju.
Prvi izvori o samoj bici govore o srpskoj pobedi, a tek kasnije se javljaju navodi o nerešenom ishodu i srpskom porazu (sredinom XV veka). Zbog toga se smatra da je sama bitka završena najverovatnije srpskom pobedom ili eventualno nerešeno, ali ona po svojim dalekosežnim posledicama predstavlja otomansku pobedu.
Lazarevi naslednici su pod pritiskom mađarskih napada (jesen 1389) i njihovih kontakata sa Vukom Brankovićem, sklopili u prvoj polovini 1390. godine mir sa Bajazitom i priznali njegovu vrhovnu vlast. Uz pomoć njegovih trupa, oni su uspeli da potisnu Mađare i povrate izgubljene predele u zapadnoj Srbiji.
Kosovska bitka je imala veliki odjek u tadašnjoj Evropi i uspela je da privremeno zaustavi osmansko širenje u Evropi. Ona je tokom narednih vekova postala centralni motiv srpske narodne epske poezije i centralni motiv srpskog nacionalnog identiteta.
...dalje...
27. nedelja
uredi
Napadi u Londonu 7. jula 2005. je serija od četiri samoubilačka teroristička napada koji su se desili u londonskom sistemu javnog prevoza tokom jutarnjih gužvi. U 08:50 po britanskom vremenu, dogodile su se tri eksplozije, u razmaku od po 50 sekundi, na tri voza londonskog metroa. Četvrta eksplozija dogodila se na autobusu na trgu Tavistok. Poginulo je 56 ljudi, uključujući i četvoricu bombaša samoubica te je 700 ljudi ozleđeno. Događaj je bio najteži teroristički napad od eksplozije Pan Amovog aviona nad Lokerbijem (sa 270 poginulih), i najteži napad u Londonu od Drugog svetskog rata.
...dalje...
28. nedelja
urediBeogradski proces je naziv za suđenje generalu Dragoljubu - Draži Mihailoviću i grupi od još dvadeset trojice optuženika. Suđenje je održano u Beogradu, od 10. juna do 15. jula 1946. godine.
Zvaničan naziv postupka je bio "Suđenje Dragoljubu-Draži Mihailoviću i ostalim kolaboracionistima za izdaju i ratne zločine počinjene na prostoru Jugoslavije za vreme rata (1941-1945)".
...dalje...
29. nedelja
uredi
Požarevački mir je mir potpisan 21. jula 1718. u Požarevcu između Austrije i Venecije s jedne i Osmanskog carstva sa druge strane.
Od 1714. do 1718. Turci su uspešno vodili ratove protiv Venecije u Grčkoj i na Kritu, ali porazima kod Petrovaradina 1716, Temišvara i Beograda 1717. od strane austrijske vojske predvođene Eugenom Savojskim.
Osmansko carstvo je izgubilo Temišvarski Banat, severnu Srbiju i severnu Bosnu. Veneciji je izgubila posede na Peloponezu i Kritu koje je dobila mirom u Karlovcima 1699. ali je zadržala Jonska ostrva i Dalmaciju.
Mir je trajao do novog rata Austrije i Turske i mira u Beogradu 1739. kada se novi austrijsko-turski rat završio nepovoljno po Austriju i kada je izgubila severnu Srbiju i Beograd.
...dalje...
30. nedelja
uredi
Bitka kod Velbužda se odigrala u subotu 28. jula 1330. u 7 sati izjutra, između trupa kraljevine Srbije predvođenih kraljem Stefanom (1322—1331) i njegovim sinom mladim kraljem Dušanom (kralj 1331—1346, car 1346—1355) sa jedne i trupa carevine Bugarske predvođenih carem Mihajlom III Šišmanom (1323—1330) sa druge strane. Povod za bitku bio je pokušaj kralja Stefana da predupredi spajanje bugarske vojske sa vizantijskom i njihov zajednički napad na Srbiju, a okončala se pogibijom Mihajla Šišmana i potpunim porazom bugarskih snaga, u kome se posebno istakao mladi kralj i prestolonaslednik Dušan. Direktne posledica bitke bila su manja teritorijalna proširenja Srbije (dobijanje Niša) i postavljanje maloletnog Stefanovog sestrića Jovana Stefana (1330—1331) na bugarski presto, ali su njene dugoročne posledice bile daleko značajnije. Njome je u samom začetku uništen vizantijsko-bugarski savez uperen protiv Srbije, pošto je vizantijski car Andronik III (1328—1341) svoju vojsku koju je trebalo da spoji sa bugarskom, nakon vesti o njenom porazu, okrenuo na drugu stranu i napao obezglavljenu Bugarsku. Srbija je nakon bitke postala najmoćnija sila na Balkanskom poluostrvu i bio joj je otvoren put ka osvajanju celokupne Makedonije.
…dalje…
31. nedelja
uredi
Olimpijske igre (OI) (grč. Ολυμπιακοί Αγώνες, engl. Olympic Games, fr. Jeux Olympiques) su skup međunarodnih sportskih takmičenja u različitim disciplinama koje su podeljene na letnje i zimske. I zimske i letnje olimpijske igre održavaju se svake četiri godine. Do 1992. održavane su u istoj godini, a od tada se održavaju naizmenično, svake dve godine. Nekada se pogrešno nazivaju i Olimpijadom, kako je u antičkoj Grčkoj nazivano razdoblje između dveju olimpijskih igara, tako da početak jednih Olimpijskih igara označava početak olimpijade, a ta olimpijada traje do početka idućih Olimpijskih igara, čime započinje sledeća olimpijada, itd Ispravan i službeni naziv nekih Olimpijskih igara, npr konkretno Igara 2012. godine u Londonu glasi: „Igre XXX Olimpijade“. Letnje olimpijske igre 2012. u Londonu, u stvari nisu 30. Olimpijske igre (od Atine 1896. godine, do danas) - koje su održane - nego „tek“ 27 zato što Igre VI, XII и XIII. Olimpijade modernog doba, koje su trebale biti održane u Berlinu 1916., Helsinkiju 1940. i Londonu 1944. zbog Prvog ili Drugog svetskog rata, nisu održane.
Smatra se da su antičke olimpijske igre prvi put održane 776. p. n. e. u Olimpiji, u Grčkoj, i održavale su se sve do 393. n. e. Na početku su se održavale samo u antičkoj Grčkoj, a oživljene su krajem 19. veka delovanjem francuskog barona Pjera de Kubertena. Na njegov predlog je u Parizu 23. juna 1894. osnovan Međunarodni olimpijski komitet (MOK), a prvi predsednik tog tela bio je Grk Demetrios Vikelas. Te igre, odnosno „Prve olimpijske igre modernog doba“ održane su 1896. godine u Atini, i od tada se održavaju svake četiri godine. Izuzetak je bio u vreme Prvog i Drugog svetskog rata. Prve Zimske olimpijske igre održane su u Šamoniju u Francuskoj, 1924. godine.
...dalje...
32. nedelja
uredi
Operacija Oluja je bila vojna akcija Republike Hrvatske u avgustu 1995. godine. Cilj ove operacije je bio zauzimanje teritorije centralne Hrvatske koje su bile pod kontrolom srpskih snaga. Operacija je zvanično trajala 4 dana i završila se padom Republike Srpske Krajine.
Međunarodni krivični tribunal za bivšu Jugoslaviju je operaciju Oluja okarakterisao kao udruženi zločinački poduhvat, sa ciljem trajnog i prisilnog proterivanja najvećeg dela Srba sa prostora bivše Republike Srpske Krajine u Hrvatskoj.
Sa teritorije RSK koju je zauzela hrvatska vojska izbeglo je preko 250.000 Srba.
...dalje...
33. nedelja
uredi34. nedelja
urediPraško proleće (češ. Pražské jaro, slč. Pražská jar) bio je period političke liberalizacije u Čehoslovačkoj koji je počeo 5. januara 1968, a trajao je do 21. avgusta te godine kada je Sovjetski Savez sa svojim saveznicima iz Varšavskog pakta (izuzev Rumunije) okupirao zemlju.
...dalje...
35. nedelja
uredi
Imam san (engl. I Have a Dream) je govor u trajanju od 17 minuta koji je Martin Luter King održao 28. avgusta 1963. i u kojem je pozvao na rasnu jednakost i zaustavljanje diskriminacije. Govor, koji je održao sa stepeništa Linkolnovog memorijala tokom Marša na Vašington za poslove i slobodu je bio jedan od ključnih momenata u borbi za jednakost koju je vodio Afroamerički pokret za građanska prava. Govor je izrečen pred oko 200.000 ljudi.
Govor koji je danas poznat pod imenom „Imam san“ imao je nekoliko različitih verzija koje su napisane nekoliko puta. Nije bilo jednog pripremljenog nacrta nego je govor bio spoj različitih verzija. Prvobitna verzija je naslovljena „Normalnost, nikad više“, a pored nje postoji još nekoliko verzija sličnog naslova. Bitan momenat je i samo održavanje govora. Pri kraju govora, poznata afroamerička gospel pevačica Mahalija Džekson doviknula je Martinu Luteru Kingu: „Recite im o snu, Martine!“ King je zatim napustio pripremljeni govor i izrekao čuveni dio svog govora.
...dalje...
36. nedelja
uredi37. nedelja
uredi38. nedelja
uredi39. nedelja
uredi40. nedelja
uredi41. nedelja
uredi42. nedelja
uredi43. nedelja
uredi44. nedelja
uredi45. nedelja
uredi46. nedelja
uredi47. nedelja
uredi48. nedelja
uredi49. nedelja
uredi50. nedelja
uredi51. nedelja
uredi52. nedelja
uredi
Rumunska komunistička partija (RKP) (rum. Partidul Comunist Român, PCR) je bila marksističko-lenjinistička partija, koja je bila na vlasti u Rumuniji od 1948. do 1989. godine.
Osnovana je 1921. godine, pod imenom Socijalističko-komunistička partija, da bi ubrzo promenila ime u Komunistička partija Rumunije. Godine 1948, nakon ujedinjenja sa većim delom Rumunske socijaldemokratske partije, promenila je ime u Rumunska radnička partija. Godine 1965, dobila je ime koje je nosila sve do svog ukidanja 1989. godine.
...dalje...