Pula
Pula (lat. Pietas Iulia, ital. Pola, sloven. Pulj, nem. Polei, istr. Pola) je grad u Hrvatskoj, u Istarskoj županiji. Prema prvim rezultatima popisa iz 2011. u gradu je živelo 57.765 stanovnika, a u samom naselju je živelo 57.765 stanovnika.[1] Nalazi se na jugozapadnom delu istarskog poluostrva u dobro zaštićenom zalivu.
| Pula | |
|---|---|
 | |
 Zastava
.svg) Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Hrvatska |
| Županija | Istarska |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2011. | 57.765 |
| — gustina | 1.118,39 st./km2 |
| Aglomeracija (2011.) | 57.765 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 44° 52′ 00″ S; 13° 50′ 58″ I / 44.8666231614872° S; 13.8495787905088° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Površina | 51,65 km2 |
  Pula Pula na karti Hrvatske | |
| Ostali podaci | |
| Gradonačelnik | Filip Zoričić |
| Poštanski broj | 52000 |
| Pozivni broj | +385 52 |
| Registarska oznaka | PU |
| Veb-sajt | |
| Službena prezentacija grada | |
Iako su postojala i ranija naselja, prava istorija grada započinje s Rimljanima, pa se može reći da je područje grada u kontinuitetu naseljeno preko 2.000 godina. Kroz istoriju grad je menjao brojne vladare i doživljavao mnogobrojne uspone i padove. Moderni razvoj grada započinje u 19. veku kada Pula, radi prirodnih pogodnosti smeštaja u dobro zaštićenom i lako branjivom zalivu postaje glavna ratna luka Austrougarske Monarhije. U periodu od 1850. do 1910. stanovništvo Pule se sa oko nešto više od 1.000 povećalo na nešto više od 57.000 stanovnika. Uz demografski, grad doživljava urbani i industrijski razvoj. Propašću Monarhije započinje i demografski pad Pule, koji kulminira u prvim godinama nakon Drugog svetskog rata kada najveći broj etničkih Italijana, usled prisajedinjenja Istre s maticom napušta grad. U drugoj polovini 20. veka grad zahvaljujući dvije najvažnije privredne grane — brodogradnji i turizmu, doživljava novi napredak. Tek 1981. godine broj stanovnika biva izjednačen sa brojem stanovnika grada iz 1910.
Danas je Pula poznata je po svojoj blagoj klimi, mirnome moru i netaknutoj prirodi. Grad je uz brodogradnju i turizam poznat i po dugoj tradiciji vinarstva i ribarstva.
Prirodna osnova uredi
Geografija uredi
.jpg)
Pula se nalazi na krajnjem zapadu Hrvatske, na jugozapadnom delu Istarskog poluostrva, na prosečnoj nadmorskoj visini od oko 30 m. Grad Pula se razvio podno i na sedam brežuljaka (Monte Zaro, Monte Serpente, Monte Ghiro, Monte Magno, Monte Paradiso, Monte Rizzi i Monte Vidal), na unutrašnjem delu prostranoga zaliva i prirodno dobro zaštićene luke (dubine do 38 m) koja je prema severozapadu otvorena s dva prilaza, neposredno s mora i kroz Fažanski kanal.
Današnja površina grada Pule iznosi 5.165 ha, od čega 4.150 ha na kopnu i 1.015 ha na moru. Gradsko područje je sa severa omeđeno ostrvima Sv. Jerolim i Kozadom, gradskim naseljima Štinjan, Veli Vrh i Šijanskom Šumom, sa istoka područjima Monteserpo, Valmade, Busoler i Valdebek, s juga Starom Plinarom, marinom Veruda i ostrvom Veruda, a sa zapada Verudelom, Lungomareom i Muzilom.
Klima uredi
| Pulu | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Klimatogram | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Prema Kepenovoj klasifikaciji klima Pula se nalazi u području mediteranske klime (Cs) blagih zima i toplih ljeta. Prosečna godišnja temperatura vazduha u gradu iznosi 13,2 °C, prosečna temperatura u februaru iznosi 6,1 °C, a u junu i avgustu do 26,4 °C. Temperatura mora se kreće od 7 do 26 °C.
Istorija uredi
Praistorija i najranije ilirsko naselje uredi
Ljudski ostaci, datirani unatrag milion godina pre nove ere, pronađeni su u spilji Šandalja blizu Pule.[2] U okolini Pule je pronađena i lončarija iz perioda neolita (6000. p. n. e.—2000. pr. n. e.) koja ukazuje na ljudska naselja.
Najraniji zapis trajnog naseljavanja na području grada Pule potječe iz 10. veka p. n. e. Prvo naselje osnovalo je ilirsko pleme Histra, koje je živjelo u Istri i po kojima je Istra dobila ime.
O stanovnicima tog prvog znanog ilirskog naselja na području grada, svjedoči i nalaz prostrane žarne nekropole s istočne strane gradinskog obruča. Vremenski raspon ukapanja ilirskih stanovnika datira od 11. do 5. veka pr. n. e. i govori o viševekovnom kontinuitetu života pulskog gradinskog naselja. Keramičke žare ukrašene geometrijskom dekoracijom i bijelom inkrustacijom domaće su proizvodnje i ukazuju na autohtone histarske običaje.
Grad je bio poznat grčkim putnicima i moreplovcima. Pisane vesti aleksandrijskih helenističkih pesnika Kalimaha, Likofrona i Apolonija Rodjanina iz 4. i 3. veka p. n. e. govore o postojanju „grada begunaca“ u pulskom zalivu budući da se osnivanje Pule povezuje s Kolhiđanima. Pula se spominje u mitološkoj priči o Jasonu i Medeji, koji su oteli zlatno runo. Kolhiđani su se dali u potjeru za Jasonom stigavši do sjevernog Jadrana. Budući da nisu uspjeli uhvatiti Jasona i vratiti zlatno runo, nisu se smjeli vratiti kući, pa su na obližnjoj obali gdje je živjelo ilirsko pleme podigli naselje. Nazvali su ga Polai što znači „grad begunaca“. Prisutnost grčke kulture dokazuje pronalazak grčke lončarije i dela Apolonova kipa.
Iako su prapočeci grada Pule predočeni kroz brojna mitološka objašnjenja, neki istorijski izvori izričito spominju 1220. p. n. e. kao godinu osnivanja grada Pule.
U ilirsko doba, Pula je sve do dolaska rimskih legija, bila tek periferno naselje u odnosu na obližnji Nezakcij, dominantni politički, upravni, vojni i verski centar. Intenzivnom kolonizacijom, trgovinskim vezama i važnosti vojnog položaja, Pula preuzima vodeću funkciju. Uporedo s time razvijaju se i brojne privredne grane: kamenoklesarstvo za brojne građevine u Puli i okolini, ratarstvo, vinogradarstvo, maslinarstvo, ribarstvo, te lončarstvo za prevoz ulja, vina, pšenice i ribe.
Antika uredi
Rimljani su istarsko poluostrvo zauzeli 177. p. n. e., započevši time proces romanizacije. Grad je uzdignut na nivo kolonije između 46. p. n. e. – 45. p. n. e. Tokom tog razdoblja grad je prosperirao, te je dostigao vrhunac s oko 30.000 stanovnika. Postao je značajna rimska luka s velikim okolnim područjem pod svojom upravom. Nakon građanskog rata 42. p. n. e. između trijumvira Avgusta, Antonija i Lepida s jedne strane i Cezarovih ubica Bruta i Kasija s druge, Pula je pristala uz Kasijevu stranu pošto je grad osnovao Kasije Longin, Kasijev brat. Nakon Avgustove pobede kod Akcijuma 31. p. n. e. grad je razoren i opustošen. Međutim, grad je ubrzo obnovljen na zahtjev Avgustove kćeri Julije, te je nazvan Colonia Pietas Iulia Pola Pollentia Herculanea. Podignute su velike klasične građevine od kojih je nekoliko preživelo sve do danas. Rimljani su takođe u gradu izgradili vodovod i kanalizaciju. Utvrdili su grad bedemom s deset vrata od kojih su neka još uvijek očuvana: Slavoluk Sergijevaca, Herkulova vrata, u kojima su uklesana imena osnivača grada, i Dvojna vrata. Tokom vladavine cara Septimija Severa ime grada je promijenjeno u Res Publica Polensis.
Godine 425. grad je postao sjedište biskupa o čemu svjedoče ostaci temelja nekoliko vjerskih građevina.
Srednji i novi vek uredi
Nakon pada Zapadnog rimskog carstva grad i regiju su razorili Ostrogoti. Njihova vladavina se završila posle 60 godina, kad je Pula pala pod Ravenski egzarhat (540—751). Tokom tog perioda Pula se razvijala pa je postala glavna luka Vizantijske mornarice. Katedrala i crkva sv. Marije Formose potiču iz tog razdoblja.
Prvi dolazak Slovena u okolinu grada beleži se u 7. veku. Istorija grada nastavlja odražavati njegovu važnu lokaciju, kao i važnost čitavog regiona, u prekrajanju granica među ondašnjim evropskim silama.
Od 788. Pulom vlada Franačko kraljevstvo pod Karlom Velikim. Pula je postala sjedište izbornih grofova Istre sve do 1077. Mlečani su preuzeli grad 1148, a 1150. Pula se zaklela na odanost Mletačkoj republici, postavši mletačkim posjedom. Godine 1192. osvojili su ga Pižani, ali su ga Mlečani ubrzo vratili pod svoju upravu.
Godine 1238. papa Grgur IX stvorio je savez između Đenove i Venecije protiv Nemačkog carstva, a uskoro i protiv Pize. Pošto je Pula stala na stranu Pize, grad su opljačkali Mlečani 1243. Ponovno je razoren 1267. i 1397. Kada su Đenovljani porazili Mlečane u pomorskoj bici.
Nakon toga započeo polagan pad Pule. Ovo opadanje ubrzano je sukobima mesnih porodica: drevnom porodica Sergijevaca s porodicom Ionotasi (1258–1271) i sukobom Venecije s Đenovom oko vlasti nad gradom i njegovom lukom na prelazu 13. u 14. vek.
Istarski Razvod (1325) potječe iz istog perioda. To je važan hrvatski dokument napisan na latinskom, nemačkom i hrvatskom jeziku, pisanim najstarijim hrvatskim pismom — glagoljicom.
Mlečani koji su zauzeli Pulu 1331. godine vladali su njome sve do 1797. Kroz 14, 15. i 16. vek Pulu su napadali i osvajali Đenovljani, ugarska vojska i Habzburgovci, što je dovelo do odumiranja brojnih malih srednjovekovnih naselja i sela u okolini Pule. Pored ratnih osvajanja, pulsko i istarsko stanovništvo desetkovano je velikim epidemijama kuge, malarije, tifusa, velikih boginja, pa je tako do 1750ih u gradu preostalo samo 300 stanovnika.
U Pulu (Pulj) desilo se 1671. godine veliko naseljavanje Srba iz Risna. Bili su to hajduci zaslužni za Mletačku republiku, jer su se borili protiv Osmanskog carstva i Dubrovnika. Mletačke vlasti su ih gotovo na prevaru prevezle u Istru, i naselile u Puli.[3]
19. vek uredi
Nakon propasti Mletačke republike 1797, privredno i strateški nevažna Pula sa celom Istrom postaje delom Habzburške monarhije. 1805. godine u grad su, nakon što su porazili Austrijance, ušli Francuzi. Grad je isprava uključen u francusko marionetsko Kraljevstvo Italiju, da bi potom ušao u sastavu Ilirskih provincija Francuskoga carstva.
Godine 1813. Pula i Istra su vraćeni pod upravu Austrijskog carstva u kojem su postali dio krunske zemlje Austrijskog primorja. Međutim ponovo uspostavljanje austrijske uprave za propali malarični grad značilo je samo formalno menjanje vlasti. Prelaz Austrije iz feudalne u savremenu kapitalističku državu, naročito posle 1848. godine, dovodi do orijentisanja Monarhije na Jadransko more praćeno naglim razvojem Trsta i Rijeke kao glavnih trgovačkih luka Monarhije.
Venecija je do revolucionarne 1848. godine bila glavno ratno i pomorsko uporište Austrijskog carstva sa arsenalom i brodogradilištem. Nakon sloma protivaustrijske pobune u Veneciji bečki dvor je odlučio da pronađe sigurniju lokaciju za ratnu luku i brodogradilište. Pula je već od ranije bila rezervisana za ratnu luku, iako ne kao glavno uporište, pa je već 1846. godine austrijska mornarica u pulskom zalivu počela graditi tri vojna skladišta, za čiju je gradnju bio zadužen Mlečanin Đovani Kazoni. 1849. godine novoizabrani zapovednik ratne mornarice, danski admiral Hans Birč Dahlerup je po naredbi cara Franca Jozefa zajedno s feldmaršalom Nugentom obišao Rijeku, Crikvenicu, Kraljevicu, Bakar, Zadar i Šibenik kako bi odabrao najprikladnije mesto za buduću ratnu luku. Konačno je izabrao Pulu, što je bila logična posledica od ranije započetih radova u njenu zalivu i važnog strateškog položaja koji su imali sam grad i njegova luka.
Time su započeli su veliki radovi na melioraciji terena, zasipanju male uvale u severoistočnom delu zaliva, kopanja i zamenjivanja zemljišta, cesta, lokava i raznih parcela privatne, opštinske i crkvene zemlje kako bi se stvorili najprikladniji temelji za izgradnju lučkih i arsenalskih postrojenja. 1850. godine mornarica je kupila i otočić Uljanik, koji su do tada u zakupu držali seljaci Premanture. Mornarica je na Uljaniku počela graditi skladište za brodsku opremu. Grad i biskupsko središte Pula, koji je još 1840. imao samo 214 kuća i 1.076 stanovnika, je u kratko vreme prošao kroz intenzivno razdoblje obnove proživevši preobrazbu iz malog gradića u grad sa snažnom industrijskom proizvodnjom.
20. vek uredi
Nakon kraja Prvog svetskog rata i propasti Austrougarske 1918. godine, prema odredbama Londonskog ugovora Pula i čitava Istra pripali su Kraljevini Italiji. Razdoblje italijanske vlasti u Puli i Istri je obeleženo ekonomskim i političkim nemirima. Pod fašističkom vladom Benita Musolinija, ne-Italijani, posebno Hrvati su bili izloženi velikoj političkoj i kulturnoj represiji, zatvarani su u logore, pljačkani i italijanizirani pa su mnogi izbegli iz grada i Istre. U septembru 1943. kapitulacijom Italije u Drugom svetskom ratu Pulu i čitavu Istru okupira nemačka vojska. Za vreme nemačke uprave stanovništvo Pule je preživelo najgore razdoblje do tada obeleženo brojnim hapšenjima, deportacijama i egzekucijama ljudi za koje se sumnjalo da potpomažu partizanskoj borbi. Takođe, uzastopno savezničko strateško bombardovanje je razaralo velike delove grada.
Nakon oslobođenja 5. maja 1945, dana koji se danas obeležava kao dan Grada Pule, grad su zauzele snage Jugoslovenske armije koje su prethodno oslobodile čitavu Istru. Od 1945. do 1947. grad je bio pod okupacijom anglo-američkih snaga. Ratifikacijom Pariskog mirovnog ugovora 15. septembra 1947. Pula je dodeljena Hrvatskoj u okviru države Jugoslavije.
Srbi u Puli uredi
Ovaj članak možda zahteva čišćenje i/ili prerađivanje kako bi se zadovoljili standardi kvaliteta Vikipedije. |
Nakon naseljavanja Peroja 1657. godine, usledilo je naseljavanje i obližnjeg Pulja (Pule). To drugo naseljavanje Srba iz Crne Gore u Istri, koje je manje poznato mada je bilo veće i bučnije usledilo je 1671. godine.[3] Početkom juna 1671. godine svi rišnjanski hajduci (sa zaslugama za Mletačku republiku) njih 1500 duša (od kojih su 500 bili ratnici), ukrcani su na mletačke brodove i prevezeni u Pulu. Ljudi takvog kova - nemirni duhovi nisu ni tamo mirovali; nisu se mogli ukrotiti i navesti da se bave zemljoradnjom i vode miran život. Vršili su pljačke i otimačine nad starosedeocima, što je dovelo do velike pobune, koju su Mlečani ugušili. Crnogorci se nisu mirili sa izgnanstvom i mirnim životom, pa se većina malo-po-malo vratila u zavičaj Risan.[3]
Na kraju 19. veka Pulj (tadašnji naziv) je mali prašnjav grad u Istri, sa samo jednom javnom česmom.[4] Ali tu je veliko pristanište utvrđeno sa "osam tvrđava". Između pristaništa i arene pružalo se naselje. Nad gradom se na bregu nalazila kamena statua zaslužnog admirala Tegethofa (1899), koji je na moru pobedio Italijane. U Pulu se sa vodene strane teško moglo ući, jer je jedan uzan i iskrivudan morski kanal štitilo mnogo tvrđava na obali. Nalazi se Pula dva sata udaljena od Peroja, gde živi pravoslavni sveštenik koji službuje i u Puli. Pravoslavna crkva u mestu postoji od 1589. godine, i mada su parohijani uglavnom Grci, služba je "slovenska". Perojci su stekli tu pulsku crkvu Sv. Nikole, za vreme vlade Napoleona.[5]
Čuveni amfiteatar u Puli, koji potiče iz 2. veka Srbi iz Peroja nazivaju "Divić", i pesmu su mu spevali: "Aj Diviću, bijele gradine!".[6]
Po izveštaju iz 1925. godine bilo je tada Srba u Puli: 24 pravoslavna doma sa 80 duša.[3]
Stanovništvo uredi
Grad Pula uredi
Broj stanovnika po popisima uredi
| Nacionalnost[7] | 2001. | 1991. | 1981. | 1971. | 1961. | 1953. | 1948. | 1931. | 1921. | 1910. | 1900. | 1890. | 1880. | 1869. | 1857. |
| br. stanovnika | 58.594 | 62.378 | 56.153 | 47.156 | 37.099 | 28.259 | 20.812 | 44.219 | 38.591 | 59.498 | 36.143 | 31.498 | 25.390 | 10.601 | 3.628 |
- napomene:
Nastao iz stare opštine Pula. U 1857. i 1869. sadrži deo podataka opštine Ližnjan, u 1857, 1869. i 1921. deo podataka opštine Fažana, a do 1991. i deo podataka opštine Medulin.
Pula (naseljeno mesto) uredi
Broj stanovnika po popisima uredi
| Nacionalnost[7] | 2001. | 1991. | 1981. | 1971. | 1961. | 1953. | 1948. | 1931. | 1921. | 1910. | 1900. | 1890. | 1880. | 1869. | 1857. |
| br. stanovnika | 58.594 | 62.378 | 56.153 | 47.156 | 37.099 | 28.259 | 20.812 | 44.219 | 38.591 | 59.498 | 36.143 | 31.498 | 25.390 | 10.601 | 3.628 |
- napomene:
Od 1880. do 1910. iskazivano pod imenom Pulj. U 1857. i 1869. sadrži podatke za naselje Jadreški (opština Ližnjan) i za bivše naselje Štinjan koje je od 1857. do 1948. iskazivano kao naselje. U 1857, 1869. i 1921. deo podataka je sadržan u naselju Fažana (opština Fažana). U 2001. smanjeno izdvajanjem naselja Valbonaša, Vinkuran, Vintijan i Pješčana Uvala (sva u opštini Medulin). Do 1991. sadrži podatke za naselja Valbonaša i Pješčana Uvala (oba u opštini Medulin). U 1857, 1869, 1921, 1981. i 1991. sadrži podatke za naselja Vinkuran i Vintijan (oba u opštini Medulin), a u 1910. sadrži podatke za naselje Vintijan.
Popis 1991. uredi
Na popisu stanovništva 1991. godine, naseljeno mesto Pula je imalo 62.378 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:
Demografske karakteristike uredi
Pula je najveći grad Istarske županije s gravitacionim područjem koje broji 90.000 stanovnika, a uključuje Barban (2.802 stanovnika), Fažanu (3.050 stanovnika), Ližnjan (2.945 stanovnika), Marčanu (3.903 stanovnika), Medulin (6.004 stanovnika), Svetvinčenat (2.218 stanovnika) i Vodnjan (5.651 stanovnika).
U samom gradu je prema popisu iz 2001. godine živjelo 58.594 stanovnika, što ga svrstava na deveto mjesto gradova po broju stanovnika u Hrvatskoj. Gustina naseljenosti Grada Pule iznosi 1.093 stanovnika/km2, te je Pula peti grad po gustini stanovništva u Hrvatskoj.
Prosječna starost stanovnika iznosi 40,7 godina. Prema polnoj strukturi od 58.594 stanovnika, 28.033 je muškaraca i 30.561 žena.
Prema etničkoj strukturi većinu stanovništva čine Hrvati, sa 71,65% u ukupnom stanovništvu. Etničke manjine i njihov sastav je sledeći: najbrojniji su Srbi, kojih je 3.415 (5,83%), zatim slede Italijani kojih je 2.824 (4,82%), Bošnjaci 980 (1,67%), Slovenci 731 (1,25%) i ostali.[8]
Prema verskoj strukturi većinu stanovništva čine hrišćani, pripadnici katoličke i pravoslavne veroispovesti. Znatan je udio agnostika, te ateista i neopredeljenih. Od ostalih religija najzastupljeniji je islam.[9]
Ekonomija uredi
Temelji ekonomskog razvitka Pule kao tradicionalno najrazvijenijeg privrednog središta Istarske županije započeti su brodogradnjom. Sa svojim brodogradilištem Uljanik pulska brodograđevna industrija danas je nedaleko poznata na svetskom brodograđevnom tržištu.
Proizvodne delatnosti u Puli su raznolike, od proizvodnje cementa, stakla, do prehrambene i tekstilne industrije. Takođe su razvijene i uslužne delatnosti u građevinarstvu, turizmu, trgovini i prevozničkim uslugama.
Turizam uredi
Osim spomenika, prirodna lepota pulske okoline i Jadranskoga mora učinili su grad međunarodno popularnim letnom odmorišnom destinacijom. Obližnji biser je nacionalni park Brijuni kojeg su za vreme dok je još bio letna rezidencija jugoslovenskog državnika Josipa Broza posetili mnoge svetske vođe. Među obradivim poljima i duž obale nekoliko okolnih ribarskih i poljodelskih naselja leže zatrpani ostaci rimskih vila i hramova. U vodama uz obalu moguće je ribariti, roniti do olupina antičkih rimskih galija i ratnih brodova iz Prvog svetskog rata ili se kupati na očuvanim plažama.
Pula je završna tačka biciklističke rute EuroVelo 9 koja ide od Gdanjska na Baltičkom moru kroz Poljsku, Češku, Austriju, Sloveniju i Hrvatsku. Takođe, na obali u okolini Pule mogu da se vide otisci dinosaura.
Saobraćaj uredi
Pula ima međunarodni aerodrom koja ponovo postaje jako saobraćajno središte. Pre 1990. godine pulski je aerodrom imao preko 600.000 putnika godišnje. Obližnji međunarodni aerodromi su Trst, Rijeka, Ljubljana i Zagreb.
Osim županijskog železničkog prevoza kojim se u Pulu i obrnuto iz velikog dela Istre svakodnevno vozi velik broj putnika železnički saobraćaj je danas u Puli slabo razvijen. Razlog tome je činjenica da Pula nije neposredno povezana s ostatkom sistema Hrvatskih železnica, nego se u druge delove Hrvatske mora putovati preko Slovenije. Planirana gradnja železničkog tunela kroz Učku trebalo bi da pomogne otklanjanju tog problema.
Pula je istočnim krakom Istarskog ipsilona spojena na mrežu hrvatskih auto-puteva, a zapadnim krakom istog poluauto-puta neposredno je spojena sa slovenačkom mrežom auto-puteva, tj. sa čitavim sistemom auto-puteva EU. Postoje planovi za širenje Istarskog ipsilona u puni profil auto-puta.
Autobusnim linijama Pula je povezana velikim brojem mesnih, domaćih i međunarodnih odredišta koje kreću s glavnog autobusnog kolodvora u samome gradu. Javni gradski prevoz na 11 gradskih i 12 prigradskih linija održava Pulapromet.
Putnički pomorski promet takođe povezuje grad s obližnjim ostrvima, ali i s Lošinjom, Zadrom, te Venecijom u Italiji.
Na početku 20. veka u Puli je vozio električni tramvaj. Izgrađen je 1904. kao dio pulskog gospodarskog uzlaznog razvoja tokom austrougarske uprave. Nakon Prvog svetskog rata, za italijanske uprave, potreba za tramvajskim prevozom je opala, pa je tramvaj konačno ukinut 1934. godine.
Kultura uredi
Kao rezultat svoje bogate povesti, Pula je grad s kulturnom mešavinom ljudi i jezika sa mediteranskog i srednjoevropskog prostora počevši od antike do današnjih dana. Pulska arhitektura odražava te istorijske slojeve.
1904. i 1905. irski pisac Džejms Džojs živio je, radio i pisao u Puli. Za vreme svog boravka u Puli organizovao je štampanje svojega dela The Holy Office, satire o Vilijamu Batleru Jejtsu i Džordžu Raselu. U isto vreme na Brionskim ostrvima je radio lekar i bakteriolog Robert Koh.
Od šezdesetih godina 20. veka u Pulskoj Areni se održava Festival igranog filma.
U Puli postoje dva muzeja, Arheološki muzej Istre i Istorijski muzej Istre. Ostali muzejski postavi mogu se pronaći u Amfiteatru, Avgustovom hramu i Nezakciju. U planu je otvaranje i četiri nova muzeja, Muzeja moderne i savremene umetnosti Istre, Muzeja štamparije, Pomorskog muzeja, te Muzeja Antuna Motike.
Grad Pula ima dvije biblioteke, Univerzitetsku biblioteku u sastavu Univerziteta Jurja Dobrile, te Gradsku biblioteku i čitaonicu koju čine Središnja biblioteka i njeni ogranci: Biblioteka Veruda, Biblioteka Vodnjan, Biblioteka Žminj i Dečja biblioteka.
Najvažnija pozorišna ustanova je „Istarsko narodno kazalište (INK) — Gradsko kazalište Pula“. Od ostalih pozorišta postoje „MILK — Malo istarsko lutkarsko kazalište“ i „Kazalište Dr. Inat“.
Iako je kroz istoriju imala brojne bioskope koje su posjećivali brojni građani, danas deluje samo jedan bioskop — „Kino Valli“, koji je nakon preuređenja otvoren uoči 55. pulskog filmskog festivala u junu 2008. Uz ovaj bioskop postoji i „Kinoteka INK-a“ i sezonski otvoreno „Letno kino na Kaštelu“.
Na području grada deluju četiri kulturno-umetnička društva koja neguju tradicionalne istarske običaje, ali jednako tako i predstavljaju savremena muzička dela. Kulturno-umetnička društva su OKUD Istra, KUD Matko Brajša Rašan, KUD Uljanik i KUD Lino Marijani.
Autonomna kulturna proizvodnja i organizovanje civilnog društva događaju se prvenstveno u Kulturnom centru Karlo Rojc, bivšoj kasarni u kojoj danas deluje preko stotinu registrovanih udruženja, organizacija i inicijativa, mnoštvo sastava te kreativnih pojedinaca/ki.
Muzička scena je prepuna raznih stilova, od poznatih grupa poput Atomskog skloništa, KUD Idijota i Nole pa sve do andrgraund kulture. Od brojnih klubova tu su Klub Uljanik, Aruba club, Monte Serpente, Pietas Iulia, Metamedia, Monteparadiso, Imperial, Zen, E&D, Rock Caffe, Cabahia, Podroom, Actors Studio, Peti element, The Cube, MMC Student.
Obrazovanje uredi
U Puli deluje 13 osnovnih škola i 12 srednjih škola, od kojih je jedna italijanska osnovna i srednja škola, i jedna privatna osnovna škola i gimnazija. Od visokoškolskih institucija u Puli postoji Univerzitet Jurja Dobrile osnovan 2006. godine koji je obuhvatio već postojeće pulske fakultete „Visoku tehničku školu u Puli — Politehnički studij“ „Višu trenersku školu u Puli“ i pulski odsjek poslovnog odjela „Veleučilišta u Rijeci“.
Znamenitosti uredi
Grad je poznat po svojim sačuvanim antičkim rimskim građevinama od kojih je najpoznatija Amfiteatar Arena iz prvog veka, treći po veličini u svetu. Arena je jedan od najbolje sačuvanih amfiteatara antike pa se još danas koristi tokom letnjih filmskih festivala. Druge dve značajne i dobro očuvane građevine su trijumfalni Slavoluk Sergijevaca i Avgustov hram iz 1. veka koga je sagradio rimski car Avgust.
Ostale antičke znamenitosti:
Novije znamenitosti:
Poznati Puljani uredi
- Volf fon Ajhelburg, rumunsko-nemački književnik
- Miroslav Bertoša, istoričar
- Boško Obradović, pesnik
- Boris Biletić, književnik
- Egidije Bulešić, kandidat za sveca, časni sluga Božji, humanitarni djelatnik, mornar, brodski tehnički crtač
- Aldo Drozina, fudbaler i trener po kojemu je nazvan gradski stadion
- Stipe Drviš, bivši svetski bokserski prvak u poluteškoj kategoriji
- Darko Dukovski, istoričar
- Jadranka Đokić, glumica
- Serđio Endrigo, jedan od najslavnijih italijanskih kantautora, rođen 1933. godine u Puli
- Franc Karl Ginckej, austrijski oficir, pesnik i pisac
- Alojz Gradnik, slovenački pesnik, radio u Puli kao sudija
- Karl Albreht fon Habzburg-Lotringen, austrijski i poljski oficir i zemljoposednik
- Mikloš Horti, admiral, poslednji zapovednik austrougarske flote, mađarski regent, živio u Puli između 1901. i 1918.
- Jakov iz Pule, franjevac, arhitekta i graditelj
- Vinko Jelovac, košarkaš i trener
- Džejms Džojs, irski književnik, predavao engleski u Puli
- Aldo Kliman, književnik i nakladnik
- Robert Koh, lekar, delovao na obližnjim Brijonskim ostrvima
- Boris Komnenić, glumac, rođen 1957. godine u Puli
- Krisp, sin rimskog cara Konstantina Velikog, ubijen 326. u Puli
- Matko Laginja, hrvatski političar i književnik
- Luiđi Mioni, fotograf
- Mijo Mirković (pseudonim Mate Balota), književnik i naučnik
- Antun Motika, slikar, rođen 1902. godine u Puli
- Danijel Načinović, književnik
- Maksimilian Njegovan, admiral, zapovednik austrougarske ratne mornarice i šef Odseka mornarice Ministarstva rata 1917—1918.
- Tamara Obrovac, pevačica i kompozitorka
- Johan Palisa, austrijski astronom, voditelj Mornaričke zvjezdarnice u Puli, otkrio oko 30 asteroida
- Mate Parlov, bokser, svetski prvak i olimpijski pobednik u poluteškoj kategoriji
- Herman Potočnik (pseudonim Херманн Ноордунг), slovenački inženjer za raketnu tehnologiju i pionir astronautike, rođen 1892. godine u Puli
- Stiven Rivić, fudbaler
- Antonio Smareglia (1854—1929), italijanski kompozitor
- Georg Riter fon Trap, austrijski pomorski oficir, prema njegovom životu snimljen film Moje pesme, moji snovi, živio u Puli
- Hede fon Trap, austrijska umetnica
- Alida Vali, glumica, među ostalim odigrala glavnu žensku ulogu u filmu Treći čovek, rođena u Puli
- Dragan Velikić, književnik, odrastao u Puli, koja je mjesto radnje u većini njegovih romana
- Antoan De Vile, francuski vojni arhitekta
- Slavko Zlatić, kompozitor i muzikolog
- Romina Knežić, novinarka, televizijska voditeljka i urednica
Sport uredi
U Puli deluju brojni sportski klubovi i organizacije. Fudbalski klubovi na području Pule su NK Istra, NK Istra 1961, NK Pula ICI, NK Veli Vrh i NK Štinjan. Tradiciju boćanja održavaju klubovi Boćarski klub Olimpija i Boćarski klub Uljanik. Borilačke vještine promiču rvački klub Istarski borac i boksački klub Pula.
Pula kao primorski grad sadrži brojne klubove vezane uz vodene sportove: vaterpolske klubove UPAS Jadrograd i Pula, veslački klub Istra, jedriličarske klubove Uljanik i Vega, te plivačke klubove Pula i Arena.
U gradu još djeluju košarkaški klubovi Pula 1981, ŽKK Pula i Stoja, odbojkaški klubovi OTP banka i Veli Vrh, atletski klub Istra, muški i ženski rukometni klub Arena, te stonoteniski klubovi Istra i Arena.
Obližnji gradovi i naselja uredi
.JPG)
Partnerski gradovi uredi
Povelje o bratimljenju uredi
Grac, Austrija (od 1972, saradnja od 1961.)
Trier, Njemačka (od 1971.)
Imola, Italija (od 1972.)- Verona, Italija (od 1982.)
Kranj, Slovenija
Čabar, Hrvatska (od 1974.)- Varaždin, Hrvatska (od 1979.)
Hekinan, Japan (2007)
Villefranche-de-Rouergue, Francuska (od 6. maja 2008, saradnja od 2005.)
.gif){kind=small}
Ostali oblici saradnje uredi
Segedin, Mađarska (Pismo namere o saradnji iz 2003.)
Veles, Severna Makedonija (Nacrt sporazuma o prijateljstvu i kulturnoj saradnji iz 2002.)
Novorosijsk, Rusija (Protokol o saradnji i bratimljenju iz 1997.)
Jake prijateljske veze i stalni kontakti s ostalim gradovima uredi
.svg){kind=small}
Reference uredi
- ^ „Popisane osobe, kućanstva i stambene jedinice, prvi rezultati popisa 2011.”. Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske. Arhivirano iz originala 1. 6. 2012. g. Pristupljeno 28. 8. 2012.
- ^ Evans & Abraham 2013, str. 8.
- ^ a b v g "Politika", Beograd 23. maj 1925.
- ^ "Nova iskra", Beograd 1899.
- ^ "Pravda", Beograd 19. novembar 1933.
- ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1913.
- ^ a b Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ: Popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine.
- ^ Državni zavod za statistiku — Popis stanovništva iz 2001., Pristupljeno 24. 4. 2013.
- ^ Grad Pula, Pristupljeno 24. 4. 2013.
Literatura uredi
- Evans, Thammy; Abraham, Rudolf (2013). Istria: Croatian Peninsula, Rijeka, Slovenian Adriatic. Bradt Travel Guides. str. 8. ISBN 978-1-84162-445-7.
- Gelo, Jakov (1998). Narodnosni i vjerski sastav stanovništva Hrvatske, 1880-1991: po naseljima. Zagreb: Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske. ISBN 978-953-6667-07-9.
- CD-rom: „Naselja i stanovništvo RH od 1857—2001. godine“, Izdanje Državnog zavoda za statistiku Republike Hrvatske, Zagreb, 2005.
