Vaso Miskin Crni

Vaso Miskin Crni (Orašje, kod Trebinja, 14. januar 1918 — Sarajevo, 4. jul 1945) bio je komunistički revolucionar, učesnik Narodnooslobodilačke borbe i narodni heroj Jugoslavije.

vaso miskin crni
Vaso Miskin Crni
Lični podaci
Datum rođenja	(1918-01-14)14. januar 1918.
Mesto rođenja	Orašje, kod Trebinja, Austrougarska
Datum smrti	4. jul 1945.(1945-07-04) (27 god.)
Mesto smrti	Sarajevo, FD Bosna i Hercegovina, DF Jugoslavija
Profesija	bravarski radnik
Delovanje
Član KPJ od	1939.
Učešće u ratovima	Narodnooslobodilačka borba
Služba	NOV i PO Jugoslavije
Heroj
Narodni heroj od	26. jula 1945.
Odlikovanja

Poticao je iz siromašne seljačke porodice. Kako nije imao sredstava za školovanje, nakon završene niže gimnazije, otišao je na izučavanje bravarskog zanata. Tokom školovanja u železničkoj radionici u Sarajevu, priključio se radničkom pokretu. Godine 1939. primljen je u članstvo Komunističke partije, nakon čega je postao sekretar partijske ćelije u železničkoj radionici. Bio je najpre član, a potom sekretar Mesnog komiteta KPJ za Sarajevo. Na Pokrajinskoj konferenciji KPJ za Bosnu i Hercegovinu, jula 1940. izabran je za člana Pokrajinskog komiteta.

Nakon okupacije Jugoslavije i uspostavljanja ustaške NDH, aktivno je radio na organizovanju pokreta otpora u Sarajevu. Uhapšen je 22. juna 1941. u Kaknju, nakon čega je mučen u ustaškom zatvoru. Zajedno sa još trojicom drugova, uspeo je da krajem septembra 1941. pobegne iz zatvora i prebaci se na Romaniju. Po dolasku na slobodnu teritoriju, kao dobar agitator i govornik, dobio je zadatak da obilazi sela istočne Bosne i na zborovima govori o ciljevima Narodnooslobodilačkog pokreta. Aprila 1942. upućen je na partijski rad u Hercegovinu, radi sređivanja u tamošnjim jedinicama i partijskim organizacijama.

Kada su se tokom Treće neprijateljske ofanzive, partizanske snage povukle iz Hercegovine, od njih je formiran Hercegovački odred, u kome je postavljen za zamenika političkog komesara. Na ovoj dužnosti ostao je i nakon što je od Odreda avgusta 1942. formirana Deseta hercegovačka brigada. Zajedno sa brigadom prošao je borbe tokom pohoda u Bosansku krajinu, kao i borbe tokom neprijateljskih ofanzivi na Neretvi i Sutjesci.

U leto 1943. upućen je u Hercegovinu, gde je radio na obnovi partijskih organizacija, formiranju Narodnooslobodilačkih odbora i dr. Od novembra 1943. bio je sekretar Oblasnog komiteta KPJ za Hercegovinu, a od sredine 1944. član Oblasne Narodnooslobodilačke skupštine i član Izvršnog odbora Oblasnog Narodnooslobodilačkog odbora za Hercegovinu. Bio je član ZAVNOBiH i član AVNOJ.

Nakon oslobođenja Sarajeva, aprila 1945. ponovo je preuzeo je funkciju sekretara Mesnog komiteta KPJ za Sarajevo, sa koje je otišao u rat. Usled narušenog zdravlja, zbog ratnih napora, ubrzo je preminuo. Za narodnog heroja proglašen je 26. jula 1945. godine.

Biografija

Rođen je 14. januara 1918. u selu Orašju, kod Trebinja, koje se nalazi u Površi trebinjskoj, grupi sela i zaselaka od Duži, iznad druma Trebinje–Dubrovnik i pruge koja je išla do Herceg Novog, odnosno Zelenike. Bio je treće dete Riste i Stane, rođene Budnić, čija je porodica bila prilično siromašna, kao i većina sličnih u Orašju i drugim selima toga kraja. Jedini prihod imali su od duvana, čiji je uzgoj zahtevao mnogo truda i rada. Njegov deda Đordo Miskin bio je učesnik Hercegovačkog ustanka 1875, kao borac u četi vojvode Mića Ljubibratića, iz obližnjeg sela Duži.

Osnovnu četvorogodišnju školu pohađao je u šest kilometara udaljenom selu Slivnici. Kako je bio odličan učenik i imao želju za daljim školovanjem, roditelji su ga 1930. poslali u Trebinje, čija je gimnazija tada imala samo četiri razreda. Stanovao je kod majčine sestre Goše Miljković, u selu Zasadu, u predgrađu Trebinja. Nakon završetka niže gimnazije, 1934. godine, roditelji koji nisu imali sredstava da ga dalje školuju, želeli su da se zaposli kako bi izdržavao sebe i pomagao porodici. Pošto su u Župi Dubrovačkoj imali prijatelje, koji su bili imućni trgovci, insistirali su da se zaposli kod njih i da im vodi knjige. Ne želeći da bude tuđi sluga, šesnaestogodišnji Vaso je odbio roditeljsku ponudu i otišao na izučavanje zanata u Sarajevo.

Revolucionarna aktivnost

U Železničkoj zanatskoj školi, koja se nalazila u Železničkoj radionici, počeo je sa izučavanjem bravarskog zanata. Najpre je stanovao i hranio se u šegrtskom domu u Skenderiji, a potom kod raznih radničkih porodica u Novom Sarajevu. Troškovi stanovanja i ishrane u Domu bili su viši nego što je iznosila mesečna zarada šegrta, pa je ostatak morao nadomestiti slanjem od kuće. Kao mladi šegrt, radio je u najvećem sarajevskom industrijskom preduzeću, koje je imalo značajnu tradiciju sindikalnog i radničkog pokreta. Zajedno sa drugovima iz zanatske škole, koju je završio 1938. godine, povezao se sa radnicima koji su pripadali revolucionarom radničkom pokretu. U vreme njegovog dolaska u Sarajevo, obnovljena je partijska organizacija tada ilegalne Komunističke partije Jugoslavije (KPJ) i formiran Mesni komitet. Komunisti su imali naročitog uspeha u privlačenju mladih radnika, koji su činili najveći broj njihovog članstva. Pored fabrika i radničko-sindikalnih udruženja, komunisti su delovali i u radu kulturnih i sportskih društava, gde su takođe širili ideje o borbi za radnička prava. Orijentacijom na antifašistički kurs, kao i politiku narodnog fronta, komunisti su počeli da deluju i u drugim društvenim slojevima.

Spomen-bista Vase Miskina u Kolodvorskoj ulici u Sarajevu

Aktivnost sarajevske partijske organizacije prekinuta je 1936, usled policijske provale i hapšenja komunista i njihovih simpatizera, a obnavljanje njenog rada bilo je tokom 1938. i 1939. godine. Jedan od metoda privlačenja novih članova među mladim radnicima i srednjoškolskom omladinom, bile su čitalačke grupe i literarne družine po školama, koje su na polulegalan način delovale u komunističkom duhu i širile marksističke ideje. Čitalačkoj grupi u železničkoj radionici, koja je kasnije postala jezgro za obnavljanje partijske organizacije u radionici, pripadao je i Miskin, koji je tokom 1939. primljen u članstvo Komunističke partije.

Kako je još tokom školovanja, stekao ugled među drugovima, a kasnije i među radnicima u odeljenju montaže lokomotiva, gde je radio nakon završetka zanata, Miskin je postavljen za prvog sekretara obnovljene partijske organizacije u Glavnoj železničkoj radionici, čiji su radnici dali veliki doprinos širenju revolucionarnog radničkog i komunističkog pokreta u Sarajevu. Zadatak partijske organizacije, bio je da pored rada i delovanja, među radnicima u železničkoj radionici, deluje i među zaposlenima u ostalim železničkim kolektivima u Sarajevu. Takođe, članovi KPJ bili su zaduženi i da politički deluju na terenu gde su stanovali. Kad je formiran Fabrički komitet u Glavnoj železničkoj radionici, odnosno kad su se stvorili uslovi da se i u drugim železničkim kolektivima formiraju partijske ćelije, Miskin je postao sekretar Biroa fabričkog komiteta. Prilikom postavljanja za sekretara partijske ćelije u železničkoj radionici postao je član Mesnog komiteta KPJ u Sarajevu, a nakon nekoliko meseci i njegov sekretar.

Na Pokrajinskoj konferenciji KPJ za Bosnu i Hercegovinu, održanoj 27. i 28. jula 1940. u Sarajevu, u kući Slaviše Vajnera, Miskin je izabran u novi Pokrajinski komitet, koji su pored njega sačinjavali: Uglješa Danilović, Stjepan Đaković, Isa Jovanović, Boriša Kovačević, Pašaga Mandžić, Mustafa Pašić i Đuro Pucar.

Na njegov relativno brz politički razvoj znatno je uticala činjenica da je on odmah po prijemu u KPJ sarađivao sa već iskusnim revolucionarima poput – Ise Jovanovića, Boriše Kovačevića, Uglješe Danilovića i drugih članova Pokrajinskog komiteta KPJ za Bosnu i Hercegovinu, kao i Hasana Brkića, Pavla Goranina, Milutina Đuraškovića i drugih članova Mesnog komiteta KPJ za Sarajevo. Saradnja sa njima pomogla im je da se brzo afirmiše i osposobi za rukovođenje u samom komitetu, kao i u pogledu formiranja i osposobljavanja partijskih ćelija. U toku leta 1940. aktivno je učestvovao u organizaciji kursa, održanog u ilegalnim uslovima u selu Pršljanima, kod Bugojna, na kome je učestvovalo oko 80 članova SKOJ i KPJ. Kurs je imao veliki politički efekat na mlade članove, koji su godinu dana kasnije svi stupili u Narodnooslobodilačku borbu, a oko polovina ih je poginula. Polovinom decembra 1940. godine, na inicijativu generalnog sekretara KPJ Josipa Broza Tita, održan je na Crepoljskom, kod Sarajeva, partijski kurs Pokrajinskog komiteta KPJ za Bosnu i Hercegovinu, kome su prisustvovali komunisti iz Sarajeva, Banjaluke, Tuzle, Mostara i drugih mesta. Kurs je organizovan u najvećoj tajnosti, a kursisti koji se uglavnom međusobno nisu poznavali, oslovljavali su se ne po imenima, nego po nadimcima. Miskin je na kursu dobio nadimak Plehanov, pošto se mnogo interesovao za sve probleme, a najviše za Plehanovljeve greške.

Početak rata i hapšenje

Ujutro 27. marta 1941. kada je u Sarajevo stigla vest o vojnom puču i obaranju Vlade Cvetković-Maček, Miskin je odmah održao sastanak Mesnog komiteta, kome su prisustvovali i neki članovi Pokrajinskog komiteta, i zahtevao da se najhitnije obaveste sekretari partijskih ćelija i drugi članovi KPJ i SKOJ, kako bi se radnici i revolucionarna omladina uključili u manifestacije podrške puču i dale ime antifašistički pravac. Čitavog 27. marta u Sarajevu su održavane masovne manifestacije podrške puču, a masa građana protezala se glavnom ulicom od Hipotekarne banke do zgrade Drinske banovine. Ubrzo potom Sile osovine, predvođene Trećim rajhom, napale su 6. aprila 1941. Kraljevinu Jugoslaviju, a usled brzog sloma Jugoslovenske vojske nemačke trupe su 15. aprila ušle u Sarajevo. Još u toku Aprilskog rata, u Zagrebu je 10. aprila 1941. proglašena kvislinška Nezavisna Država Hrvatska (NDH), koju su predvodile ustaše na čelu sa Pavelićem. Kako je i teritorija Bosne i Hercegovine ušla u sastav NDH, Sarajevo je postalo sedište Velike župe Vrhbosna. Odmah po okupaciji, ustaše su počele sa sprovođenjem terora usmerenog prema Srbima, ali i drugim grupama koje su smatrali svojim protivnicima, uključujući antifašiste i komuniste. Shvatajući u kakvoj se situaciji nalazi, i da je pružanje otpora ustaškom teroru neminovnost, Mesni komitet počeo je sa intenzivnim pripremama za oružani ustanak. Okupljajući članove KPJ i SKOJ, kao i simpatizere sa raznim zadacima organizovano je skupljanje oružje i municije, održavanje sanitetskih kurseva i drugo.

Vaso Miskin (skroz desno) sa grupom drugova u Sarajevu

Na dan napada Nacističke Nemačke na Sovjetski Savez, 22. juna 1941. Miskin je sa Milutinom Đuraškovićem, prema prethodnom dogovoru, otišao iz Sarajeva u Kakanj, gde je preuzeo vezu sa tamošnjom partijskom organizacijom, koju je do tada držao Đurašković. Nakon sastanka sa sekretarom kakanjske partijske organizacije Stjepanom Kovačevićem, otišli su na železničku stanicu, gde je Miskin sreo svog poznanika Vinka Kukića, željezničara iz Kaknja. Smatrajući ga patriotom, predložio mu je da se uključi u Narodnooslobodilački pokret i učestvuje i diverzijama protiv ustaša i fašista. Kako je Kukić bio ustaški nastrojen, odmah ih je prijavio ustaškim vlastima, koje su ih uhapsile prilikom ulaska u voz. Nakon hapšenja sprovedeni su u sedište ustaškog tabora, čiji je tabornik bio Viktor Penc, predratni sarajevski kriminalac. Već sutradan, Miskin i Đurašković su sprovedeni u sarajevski zatvor Belediju, gde se već nalazio određeni broj ranije uhapšenih komunista i drugih protivnika ustaškog režima. Smatrajući ih visoko rangiranim ličnostima u komunističkom pokretu, ustaše su Miskina i Đuraškovića, prebacili u jednu vilu na Alifakovcu, u kojoj je stanovao Jure Francetić, ustaški poverenik za Bosnu i Hercegovinu. Zajedno sa grupom svojih saradnika, Francetić ih je danima saslušavao, mučeći ih na razne načine, kako bi im iznudio priznanje i naterao da otkriju podatke o drugim članovima pokreta otpora u Sarajevu. Metode mučenja bile su raznovrsne – od šamaranja, vešanja za noge, teških udaraca po bubrezima dok se ne bi onesvestili, zabadanja oštrice noža pod nokte do gašenja cigareta po leđima, prsima ili leđima. Sva mučenja bila su praćena „prijateljskim“ ubeđivanjima da će odmah biti pušteni, ako otkriju i druge saradnike.

Sarajevo, pogled na Miljacku i Gradsku većnicu, 1940.

Uprkos strahovitog mučenjima, tokom koga je Miskin jedno vreme izgubio pamćenje, ništa nisu priznali i nikoga odali, pa su vraćeni u Belediju, a nakon što im je u julu počelo suđenje, prebačeni su u zatvor ondašnje zgrade Bogoslovije. Ovde su nalazili Iso Jovanović, sekretar Pokrajinskog komiteta KPJ za BiH, Nisim Albahari, član Mesnog komiteta KPJ za Sarajevo, Vera Kušec i drugi. Jovanović je bio uhapšen nakon provale u partijskoj organizaciji Zenice, a Albahari i Vera Kušec u okolini Breze i Visokog, gde su radili na stvaranju partizanskog odreda, ali ih je neko od tamošnjih seljaka prijavio ustašama. Suđenje Vasi Miskinu i Milutinu Đuraškoviću održano je jula 1941. pred Prekim pokretnim sudom u Sarajevu. Ustaške vlasti su želele da ovim suđenjem zaplaše Sarajlije, kako se niko ne bi usudio da pokuša da pruža bilo kakav otpor prema nemačkoj okupacionoj sili i ustaškoj državi. Glavni svedok na suđenju, trebao je da bude Vinko Kukić, železničar iz Kaknja koji ih je prijavio ustašama, ali se on u međuvremenu kao dobrovoljac prijavio da ide na Istočni front. Umesto njega, sude je za svedoke pozvao tabornika Viktora Penca i dvojicu ustaša. Pošto su oni dali kontradiktorne izjave, predsednik suda je odložio suđenje, iako su dvojica članova Prekog suda tražila odmah smrtnu kaznu.

Znajući da je pitanje dana kada će Jovanović, Albahari, Đurašković i Miskin biti ubijeni od ustaša, sarajevska partijska organizacija je radila na njihovom oslobađanju. Ipak do njihovog bekstva došlo je samoinicijativno, kada su 23. septembra 1941. uspeli da iskorite određenu zabunu u zatvoru i pobegnu kroz podrumski prozor. Nakon bekstva, prema prethodnom dogovoru, podelili su se u dve grupe, pa su Albahari i Miskin, odvojeno pošli u stan Ankice Pavlović. Ubrzo potom uspeli su da uhvate vezu sa partijskom organizacijom i da nakon nekoliko dana napuste Sarajevo i odu na Romaniju, gde se još od leta nalazila slobodna partizanska teritorija na kojoj je delovao Romanijski partizanski odred, pod komandom Slaviše Vajnera Čiče romanijskog, inženjera iz Sarajeva.

Politički rad na slobodnoj teritoriji

Od dolaska na Romaniju, Vaso Miskin je kao član Pokrajinskog komiteta KPJ za Bosnu i Hercegovinu, aktivno uključio u rad rukovodstva Narodnooslobodilačkog pokreta (NOP). Kretao se istočnom Bosnom, od Romanije do Majevice i od Goražda do Semberije, obilazio partizanske odrede i pomagao partijskim organizacijama na terenu i u pozadini. Učestvovao je na zborovima, gde je ljudima govorio o potrebi borbe protiv okupatora i o ciljevima Narodnooslobodilačkog pokreta. Politički je radio sa kandidatima za članstvo u KPJ, stvarajući na taj način nove partijske kadrove, učestvovao je u formiranju novih partizanskih jedinica i osnivanju organe narodne vlasti, odnosno Narodnooslobodilačkih odbora. Januara 1942. učestvovao je na savjetovanju Pokrajinskog komiteta KPJ za BiH, održanom u Ivančićima, kod Ilijaša. Pored članova Pokrajinskog komiteta, savetovanju je prisustvovao i generalni sekretar KPJ Josip Broz Tito, kao i nekoliko članova Centralnog komiteta KPJ. Na savetovanju su razmatrani dotadašnji uspesi u razvoju ustanka i dogovorene dalje akcije, ali i ukazano na greške u radu na pojedinim područjima, a posebno na skretanja od utvrđene linije okupljanja svih snaga u borbi protiv okupatora. Krajem januara 1942, zajedno sa članovima Vrhovnog štaba i glavninom partizanskih snaga, došao je u oslobođenu Foču, koja je postala centar slobodne teritorije. Miskin je ovde, zajedno sa članovima Okružnog komiteta KPJ, aktivno radio na organizovanju narodne vlasti, koristeći svoja iskustva iz dotadašnjeg rada.

Skulptura Poziv na ustanak, ispred Muzeja 4. juli u Beogradu

Aprila 1942. odlukom Centralnog komiteta KPJ i Vrhovnog štaba upućen je na partijski rad u Hercegovinu. U proleće 1942. ustanak u Hercegovini poprimio je velike razmere, pa je bila stvorena velika slobodna teritorija, a partizanske snage imale četrnaest terenskih i osam udarnih bataljona, koji su svakodnevno izvodili akcije protiv italijanskih i ustaških jedinica. Ustanak je imao masovnu podršku u pozadini, usled čega je stvorena razgranata mreža Narodnooslobodilačkih odbora, odbora omladine i aktiva SKOJ, organizacije žena i dr. Ipak razvitak NOP u Hercegovini, bio je praćen nizom političkih grešaka (lijeva skretanja). Operativni štab za Hercegovinu suviše se jednostrano oslanjao na postignute vojne rezultate i počeo je da podređuje organe narodne vlasti vojnim štabovima, a politički rad u vojsci i narodu bio je usko postavljen. Agresivno širenje komunističkih ideja otuđilo je znatan deo naroda od pokreta, a smišljene političke akcije italijanskog okupatora uspele su da preko četnika razbiju jedinstvo ustaničkih masa, s obzirom da su uslovi oslobodilačke borbe u Hercegovini bili i inače veoma složeni i teški, usled siromaštva i zaostalosti naroda, međusobnih pokolja stanovništva i dr. Na ove greške, rukovodstvu NOP u Hercegovini, ukazano je još na savjetovanju u Ivančićima, januara 1942. godine, ali kako se situacija nije promenila u Hercegovinu su od strane CK KPJ upućeni Milentije Popović i Vaso Miskin.

U njihovim izvještajima od 27. aprila i 19. maja 1942. upućenim Vrhovnom štabu i Centralnom komitetu izneseni su podaci o stanju u partijskim organizacijama i vojnim jedinicama i na terenu Hercegovine uopšte. Njihova osnovna zamerka hercegovačkom partijskom rukovodstvu bila je zapostavljanje partijsko-političkog rada, slab rad na omasovljenju partijske organizacije, forsiranje frontalnog načina ratovanja umesto partizanskog, kažnjavanje neprijatelja i petokolonaša bez suđenja i iznošenja jasnih argumenata o njihovoj izdaji pred narod, što je izazvalo strah i nepoverenje naroda prema pokretu. Krajem aprila, održano je i šire partijsko savjetovanje na kome je analizirana ukupna politička i vojna situacija u Hercegovini i ukazano na dotadašnje greške u radu. Posebno je ukazano na budnost prema neprijateljskim elementima, o čemu je govorio Miskin, upozoravajući da partizanski štabovi moraju obezbediti od eventualnih iznenađenja iznoseći slučaj sa Štabom Majevičkog partizanskog odreda iz januara 1942. godine.

Kako je njihova najveća zamerka bila zanemarivanje partijsko-političkog rada u masama, dogovoreno je da se preduzme čitav niz mera kako bi se neke greške u političkom radu ispravile. Odlučeno je da se vrše pripreme za oblasno partijsko savetovanje, koje je održano 28. maja 1942, kao i da se održi i zasedanje Oblasnog narodnooslobodilačkog odbora za Hercegovinu. Ove planove omeo je početak Treće neprijateljske ofanzive, kada su italijansko–četničke snage tokom maja i juna 1942. izvršile opšti napad na partizanske snage u Crnoj Gori i Hercegovini, usled čega su se partizanske snage morale povući. Nakon ofanzive, u Hercegovini su nastupili teški dani za Narodnooslobodilački pokret, s obzirom da došlo do oseke ustanka koja se odrazila na celokupno stanovništvo. Znatan broj članova KPJ i SKOJ ubijen je od strane četnička i Italijana.

U Desetoj hercegovačkoj brigadi

Od partizanskih snaga, koje su uspele da se povuku iz Hercegovine, obnovljen je 14. juna 1942. na Zelengori Hercegovački partizanski odred, jačine dva bataljona sa oko 370 boraca. Štab Odreda sačinjavali su — komandant Vlado Šegrt, politički komesar Svetislav Stefanović, zamenik komandanta Vlado Tomanović i zamenik političkog sekretara Vaso Miskin Crni. Funkcija zamenika političkog komesara uključivala je i dužnost političkog rukovodioca, odnosno sekretara partijske organizacije u jedinici. Pored njih u Štabu odreda našla se i grupa partijskih radnika — Vojin Popović, Milija Stanišić i Čedo Kapor. Hercegovački odred je tada od Vrhovnog štaba dobio zadatak da nakon odlaska proleterskih brigada u zapadnu Bosnu, zajedno sa tada formiranom Petom crnogorskom brigadom, ostane na prostoru Vrbnica—Zelengora i obezbeđuje Centralnu bolnicu. U veoma teškim uslovima, posebno u pogledu ishrane, ove snage su na Sutjesci uspele da ostanu sve do 22. jula 1942. godine. Ovaj period iskorišćen je za intenzivan politički i partijski rad u jedinicama, kao i za njihovo organizaciono učvršćenje i sređivanje. U brigadu je tad došla grupa boraca i političkih radnika, koji su delovali u okolini Kalinovika. U ovoj grupi nalazio se i Boriša Kovačević, član Pokrajinskog komiteta i Miskinov drug iz Sarajeva, koji je preuzeo rukovođenje Političkim odeljenjem (Politodel), čime mu je znatno pomogao u političkom radu u jedinici. Koncentracijom svojih snaga na liniji Gacko—Nevesinje—Kalinovik—Foča, okupator je nakon okružavanja partizanskih snaga prešao u napad. Štabovi Hercegovačkog odreda i Pete crnogorske brigade, doneli su tada odluku da zajedno sa ranjenicima krenu za glavninom partizanskih snaga. U silovitom prodoru preko Zakmura, Dobrog Polja, Treskavice, Igmana, Hadžića i Bitovnje izbili su 2. avgusta 1942. na slobodnu teritoriju. Tokom ovog marša vođene su intenzivne borbe protiv nemačkih, ustaških i četničkih snaga.

Posle kraćeg predaha u okolini Prozora i Šuice, Hercegovačkom odred je upućen u napad na Kupres. Neposredno pred polazak, 10. avgusta 1942. priključen mu je Mostarski bataljon, nakon čega je od ovih snaga formirana Deseta hercegovačka brigada, jačine tri bataljona, sa oko 670 boraca. Dotadašnji Štab odreda postao je uz manje izmene Štab brigade, a Miskin je i dalje zadržao funkciju zamenika političkog komesara, odnosno partijskog rukovodioca brigade, na kojoj je ostao sve do povratka brigade u Hercegovinu, posle bitke na Sutjesci. U borbama za Kupres, 11—14. avgusta 1942, borci Desete hercegovačke brigade, borili su se protiv ustaša, zajedno sa borcima iz Druge proleterske, Četvrte crnogorske, Prve krajiške i Treće sandžačke brigade. Nakon Kupresa, Deseta hercegovačka brigada upućena je na jug, gde je na položajima prema Posušju i Imotskom, zamenila Prvu proletersku brigadu. Ovde je imala zadatak da obezbeđuje južne delove slobodne teritorije prema nemačkim i italijanskim snagama. Septembra 1942. usled italijansko-četničkog napada na slobodnu teritoriju, Deseta hercegovačka i Peta crnogorska brigada morale su se povući sa ovog područja, nakon čega su delovale u okolini Travnika i na sektoru Livno—Glamoč. Odlukom Vrhovnog štaba NOV i POJ 9. novembra 1942. Deseta hercegovačka brigada je sa Petom crnogorskom i Prvom dalmatinskom brigadom uključena u sastav Treće udarne divizije, čiji je komandant bio Pero Ćetković. Odmah po formiranju, Treća divizija je učestvovala u borbama za Jajce, protiv nemačko-ustaških snaga. U toku ovih borbi, Deseta hercegovačka brigada je dejstvovala duž pruge Jajce—Vakuf—Busovača i na području Vlašića i Pougarja. Potom se usiljenim maršem prebacila prema reci Bosni, radi presecanja pruge Sarajevo—Bosanski Brod i zauzimanja Žepča. U neprekidnim teškim borbama, borci brigade su uspeli da četiri dana drže prugu, a u samom Žepču da zarobe i unište blindirani voz, zbog čega je brigada pohvaljena od Vrhovnog komandanta.

Na početku Četvrte neprijateljske ofanzive, brigada se nalazila u okolini Gornjeg Vakufa, gde je 7. februara 1943. u Pidrišu, održano divizijsko savetovanje. Nakon toga, brigada je sa drugim jedinicama Treće divizije učestvovala u borbama za Prozor. Deo njenih snaga učestvovao je u samom napadu na grad, a drugi deo je obezbeđivao komunikaciju Prozor—Rama. U borbama 18—20. februara brigada je zauzela italijansko uporište u Rami i izvršila bočni napad na nemačke snage, koje su vršile pritisak na Petu crnogorsku brigadu. U ovim borbama, prilikom bombardovanja partizanskih položaja od strane nemačke avijacije, ranjen je Vaso Miskin. Iako ranjen nije napustio jedinicu, već je zajedno sa Vladom Šegrtom nadgledao prelazak brigade preko Neretve i među zadnjima se prebacio.

Prelazak preko srušenog mosta na Neretvi

U protivofanzivi Glavne operativne grupe Vrhovnog štaba, nakon završetka bitke na Neretvi, Deseta hercegovačka brigada je sa delovima Prve proleterske i Četvrte crnogorske brigade vodila borbe protiv četnika Baje Stanišića, nanevši im velike gubitke. Potom je izvršila proboj u Hercegovinu, gde je sa Petom crnogorskom brigadom 22. marta 1943. oslobodila Nevesinje, a sa Četvrtom crnogorskom brigadom 2. aprila 1943. Gacko. Probojem u južnu Hercegovinu, brigada je popunjena novim borcima iz stolačkog, trebinjskog i bilećkog sreza. Vodeći teške borbe protiv italijansko-četničkih snaga, brigada se preko Zelengore i Vučeva, prebacila u Mratinje i Pisku župu, gde je imala zadatak da štiti jedinice Glavne operativne grupe od neprijateljskih snaga, koje su se grupisale u rejonu Gacka i Nikšića. Na početku Pete neprijateljske ofanzive, 18. maja 1943. brigada je vodila prve sukobe sa jakim nemačkim snagama. Položaje iznad Pivske župe i na Volujku, brigada je branila sve dok se Glavna operativna grupa i Vrhovni štab nisu povukli preko Pive i Mratinja na Vučevo i Sutjesku. Početkom juna 1943. brigada je obezbeđivala Vrhovni štab NOV i POJ, tokom njegovog boravka na Ozrenu i Zelengori. Neposredno pred proboj iz okruženja, 12. juna 1943. Vrhovni komandant NOV i POJ saopštio je Štabu brigade odluku da se nakon proboja, Deseta hercegovačka brigada odvoji od Glavne operativne grupe i vrati u Hercegovinu, kako bi tamo ponovo došlo do intenzivnijeg razboja Narodnooslobodilačke borbe. Nakon jakih udara nemačke artiljerije i avijacije, kod Miljevine, gde je stradao veći broj boraca, brigada je uspela da se 14. juna 1943. prebaci u Gvozno, kod Kalinovika, gde je napravila prvi predah, nakon danonoćnih borbi.

U toku bitke na Sutjesci, Miskin se nalazio sa borcima u prvim borbenim redovima, pokušavajući da kao partijski rukovodilac brigade očuva borbeni moral. Usled teških napora, iscrpljenosti, gladi i umora od danonoćnih borbi, ali i posledica mučenja u ustaškom zatvoru, strahovito je oslabio i malaksao, ali je uz protivljenje Štaba brigade, ostao sa borcima. Nakon trinaestodnevnih teških borbi na Volujku, članovi Štaba brigade krenuli su da obilaze položaje brigade i razgovaraju sa rukovodiocima i borcima svih četa. Miskin je zajedno sa političkim komesarom brigade Čedom Kaporom obilazio borce, a potom je sa komandantom brigade Vladom Šegrtom pozvan u Vrhovni štab, gde je o borbama na Volujku referisao Vrhovnom komandantu Josipu Brozu Titu. Među 368 boraca i rukovodilaca Desete hercegovačke brigade koliko ih je poginulo u borbama na Sutjesci, nalazila su se i zamenik komandanata brigade Vlado Tomanović i rukovodilac Politodela brigade Boriša Kovačević, Miskinovi drugovi iz Štaba brigade.

Ponovo u Hercegovini

Dolaskom Desete hercegovačke brigade u Hercegovinu, početkom jula 1943. godine, ponovo je oživeo Narodnooslobodilački pokret. Zajedno sa brigadom, u Hercegovinu je došao Uglješa Danilović, član Biroa Pokrajinskog komiteta KPJ za Bosnu i Hercegovinu, sa zadatkom da pristupi formiranju i reorganizaciji partijskih rukovodstava od Oblasnog do okružnih i sreskih komiteta. Kao član Pokrajinskog komiteta, Vaso Miskin se aktivno posvetio političkom radu na terenu. Posebno se angažovao na obnavljanju i formiranju novih partijskih organizacija Komunističke partije, organizovanju aktivnost Saveza komunističke omladine (SKOJ) i omladine uopšte kroz Ujedinjeni savez antifašističke omladine (USAOJ), kao i intenziviranju rada Antifašističkog fronta žena (AFŽ). Uporedo sa njegovim političkim delovanjem, Deseta hercegovačka brigada je vodila nekoliko značajnih borbi protiv nemačkih snaga na Gatačkoj površi, Ravnima, u Popovom polju, kod Bileće, Stoca, Trebinja i dr. Pristizali su novi borci koji su popunili redove brigade, a novembra 1943. formirane su još dve brigade – Jedanaesta i Dvanaesta hercegovačka brigada, kao i 29. hercegovačka divizija. Nakon kapitulacije Italije, 8. septembra 1943. stvoreni su još povoljniji uslovi za Narodnooslobodilačku borbu, a četnički pokret je izgubio svog saveznika.

Krajem 1943. na području Hercegovine delovali su Severnohercegovački i Južnohercegovački odred, kao i terenski bataljoni i čete, koji su izvodili akcije protiv četničkih i ustaških snaga, čuvajući slobodnu teritoriju. Pored rada sa narodom na terenu, Miskin je politički delovao i u hercegovačkim jedinicama, prenoseći svoje iskustvo iz rada u Desetoj hercegovačkoj brigadi u radu na stvaranju partijskih organizacija. Bio je biran za većnika na sva tri zasedanja Zemaljskog antifašističkog veća narodnog oslobođenja Bosne i Hercegovine (ZAVNOBiH), kao i za zamenika većnika na Drugom zasedanju Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ). Nakon napuštanja brigade, oktobar 1943. godine, gde ga je na mestu zamenika političkog komesara zamenio Slobodan Šakota, postavljen je za sekretara Oblasnog komiteta KPJ za Hercegovinu, zamenivši dotadašnjeg sekretara Uglješu Danilovića. Zajedno sa Miskinom, u Oblasnom komitetu su tada bili – Olga Marasović, Ferid Čengić i Braco Erceg (od decembra 1943. sekretar OK SKOJ), a ovaj komitet je imao dva okružna komiteta – za severnu (srezovi: Bileća, Gacko i Nevesinje; sekretar Vlado Vujović) i južnu Hercegovinu (srezovi: Stolac, Ljubinje i Trebinje, sekretar Mladen Knežević, pa Todo Kurtović). Kako bi se stvorili novi partijski kadrovi, pod rukovodstvom Oblasnog komiteta su organizovani partijski kursevi. Prvi takav kurs organizovan je početkom aprila 1944. u selu Fatnici, kod Bileće, gde se tada nalazilo sedište Oblasnog komiteta. Na ovom kursu bili su uglavnom politički komesari bataljona iz jedinica 29. divizije, kao i istaknutiji partijsko-politički radnici iz Hercegovine. Na inicijativu Oblasnog komiteta, održavani su i kursevi za odbornice Antifašističkog fronta žena, kao i za omladinske aktiviste. Posebna aktivnost Oblasnog komiteta razvila se na kulturnom i prosvetnom planu. Maja 1944. formirano je Pozorište narodnog oslobođenja Hercegovine, u koje su ušli kulturni radnici iz jedinica i sa terena, da bi se kasnije, izlaskom novih kadrova iz okupiranih gradova u partizane, naročito iz Mostara i Dubrovnika, proširilo i sa profesionalnim glumcima, pevačima i muzičarima. Organizovani su analfabetski kursevi za opismenjavanje, a pokrenuta su glasila – list Sloboda, organ Oblasnog odbora Narodnooslobodilačkog fronta Hercegovine i list Mladi Hercegovac, organ Oblasnog komiteta SKOJ, a kasnije i ženski list Hercegovka. Nakon oslobođenja Trebinja, 4. oktobra 1944. godine, na inicijativu Oblasnog komiteta KPJ, organizovan je kurs za učitelje, kako bi se što brže počelo sa radom osnovnih škola na oslobođenoj teritoriji.

Posebna aktivnost Oblasnog komiteta KPJ za Hercegovinu posvećena je stvaranju organa narodne vlasti odnosno Narodnooslobodilačkih odbora (NOO). Posle povratka sa Prvog zasedanja Zemaljskog antifašističkog veća Bosne i Hercegovine (ZAVNOBiH), održanog 25. novembra 1943. u Mrkonjić Gradu, sastali su se većnici sa teritorije Hercegovine i izabrali Privremeni oblasni narodnooslobodilački odbor od 19 članova i njegov Izvršni odbor od 7 članova, sa predsednikom Novakom Mastilovićem. Ispred Oblasnog komiteta KPJ član Oblasnog NO odbora bio je Vaso Miskin. Nakon formiranja Oblasnog odbora prešlo se na formiranje sreskih i opštinskih odbora. Na slobodnoj teritoriji (Gacko, Bileća, Stolac, Popovo Polje) izbor NO odbora vršen je izborima, a na neoslobođenoj teritoriji imenovanjem privremenih odbora, koji su delovali u ilegali.

Na Drugom zasedanju ZAVNOBiH održanom 1. jula 1944. u Sanskom Mostu, na kome je doneta odluka o konstituisanju ZAVNOBIH u najviše zakonodavno i izvršno predstavničko telo federalne Bosne i Hercegovine, doneta je i odluka o izborima za seoske, opštinske i gradske Narodnooslobodilačke odbore i sreske, okružne i oblasne Narodnooslobodilačke skupštine. Kako je u Hercegovini u to vreme imala Privremeni oblasni narodnooslobodilački odbor i široku mrežu narodnooslobodilačkih odbora u opštinama i gradovima, tokom leta 1944. vršene su pripreme za izbor Oblasne narodnooslobodilačke skupštine, koja je održana 17–19. septembra 1944. u Gackom. Na oblasnoj konferenciji Miskin je zajedno sa Novakom Mastilovićem, Čedom Kaporom, Dušanom Grkom i drugima izabran u Radno predsedništvo, a bio je i jedan od govornika na velikom narodnom zboru, koji je održan nakon prvog dana Konferencije. Na kraju Konferencije izabrana je Oblasna narodnooslobodilačka skupština za Hercegovinu i njen izvrši organ Oblasni Narodnooslobodilački odbor, čiji je Miskin bio član. Odmah nakon ove, održana je konferencija za izbor Oblasnog odbora Narodnooslobodilačkog fronta za Hercegovinu. Za predsednika Oblasnog odbora NOF izabran je Novak Mastilović, a za sekretara Vaso Miskin.

Kraj rata i smrt

Nakon četiri godine okupacije Sarajevo je oslobođeno 6. aprila 1945. godine, a oslobodile su ga jedinice Drugog udarnog (3. udarna, 29. hercegovačka i 37. sandžačka divizija), Trećeg bosanskog (27. i 38. istočnobosanska divizija) i delovi Petog bosanskog korpusa (4. i 10. krajiška divizija), kao i Grupa brigada Zeničkog sektora. Odmah po oslobođenju, Vaso Miskin je došao u grad, gde je već 9. aprila formiran novi Mesni komitet KPJ za Sarajevo, na čijem se čelu nalazio. Nakon skoro četiri godine, preuzeo je dužnost sa koje je pošao u rat, a pored njega u tada formiranom Mesnom komitetu nalazili su se — Olga Marasović, Mladen Knežević, Betika Romano, Ferid Čengić, Juraj Marek, Marija Koš, Dragutin Kosovac, Radovan Stijačić, Dane Olbina, Jovanka Čović, Gojko Rodić i Novak Anđelić. Istog dana formiran je i novi Mesni komitet SKOJ, a ubrzo nakon toga Inicijativni odbor Antifašističkog fronta žena i Gradski akcioni odbor sindikata. Sva ova rukovodstva intenzivno su radila na normalizaciji života u glavnom gradu Federalna Država Bosna i Hercegovina, kao i okupljanju svih građana — radnika, žena i omladine radi pružanja pomoći frontu, kao i obnovi i oštećenih delova Sarajeva.

Spomen-kosturnica palih boraca u Trebinju, gde je sahranjen Vaso Miskin

U to vreme često su održavani masovni skupovi građana, kao i skupovi radnika u preduzećima. Jedan od masovnijih skupova održan je 14. aprila 1945. u dvorištu bivšeg Sokolskog doma u Novom Sarajevu, na kome su prisustvovali skoro svi radnici Železničke radionice i ložionice Sarajeva, a govorili su Rato Dugonjić i Vaso Miskin. Nepunih mesec dana nakon oslobođenja, u gradu je organizovana proslava Praznika rada 1. maja, koja je bila prva slobodna proslava ovog praznika. Kako se proslava održavala neposredno pred očekivani završetak Drugog svetskog rata u Evropi, bila je masovno posećena. Proslava je počela uveče 30. aprila 1945. svečanom akademijom u Narodnom pozorištu na kojoj je Miskin podneo referat. Par dana kasnije, na vest o kapitulaciji Trećeg rajha i konačnoj pobedi nad fašizmom, sarajevske ulice su ponovo bile prepune građana.

Miskinova aktivnost u oslobođenom Sarajevu nije dugo trajala. Izmučen ratnim naporima — mučenjem u ustaškom zatvoru, gladovanjem, nespavanjem, ranjavanjem na Neretvi i Sutjesci, kao i napornim radom nakon oslobođenja, koja su oslabila njegov organizam, razboleo se juna 1945. od upale mozga i nedugo potom preminuo 4. jula 1945. godine. Njegovi posmrtni ostaci svečano su ispraćeni iz Sarajeva i preneti u Trebinje, gde su prvobitno 8. jula sahranjeni u Gradskom parku, u neposrednoj blizini spomenika Njegošu. Godine 1951. prilikom izgradnje Spomen-kosturnice palih boraca u Trebinju, njegovi posmrtni ostaci su preneti i sahranjeni sa drugim palim borcima. Njegovo ime nalazilo se i na Grobnici narodnih heroja u Sarajevu izgrađenoj 1949. u Velikom parku. Prilikom izgradnje spomen-parka Vraca na Trebeviću, novembra 1981. njegovo ime upisano je na novoizgrađenoj Grobnici narodnih heroja.

Narodni heroj

Orden narodnog heroja

Nosilac je Partizanske spomenice 1941, a odlukom Predsedništva AVNOJ-a za zasluge učinjene za oslobođenje naroda 6. decembra 1944. odlikovan je Ordenom narodnog oslobođenja.

Ukazom Predsedništva AVNOJ broj 284/45, a na predlog maršala Jugoslavije Josipa Broza Tita, 26. jula 1945. za osvedočena herojska dela, umešnost u komandovanju, specijalne podvige, pokazanu hrabrost i naročite zasluge za narod posmrtno je odlikovan Ordenom narodnog heroja. Istim ukazom odlikovana je grupa vojno-političkih rukovodilaca i boraca iz Bosne i Hercegovine — Petar Mećava, Rade Kondić, Danko Mitrov, Petar Škondrić, Jovo Radovanović, Žarko Vuković i Mahmut Bušatlija.

Ime Vase Miskina u Sarajevu nosila je glavna ulica, koja od Baščaršije vodi do spomenika Večna vatra, u kojoj se maja 1992. godine, tokom opsade Sarajeva, dogodio poznati masakr. Nakon završetka rata u Bosni i Hercegovini, ovoj ulici je vraćen prvobitni naziv Ferhadija. Njegovo ime nosila je Glavna železnička radionica, u kojoj je započeo svoju radnu i revolucionarnu delatnost, kao i Železnička škola sa praktičnom obukom. U krugu Tvornice transportnih sredstava i mašina (nastala iz nekadašnje železničke radionice), koja je nosila njegovo ime, u Kolodvorskoj ulici podignuta mu je 1959. spomen-bista, rad vajara Petra Krstića. Na istom mestu podignute su biste i drugih narodnih heroja, koji su bili radnici Glavne železničke radionice, kao i Spomenika sa imenima poginulih radnika u Narodnooslobodilačkom ratu. Takođe, njegovim imenom bila su nazvana Kulturno-prosvetna društva u Trebinju i Sarajevu. Njegovo ime danas nose ulice u Novom Sadu; Kleku, kod Zrenjanina i Vajski, kod Bača.

Galerija

• 
  Spomen biste narodnih heroja oko Spomenika žrtvama fašizma u Trebinju
• 
  Spomen bista Vase Miskina Crnog u Trebinju
• 

Literatura

• Službeni list FNRJ 96/45, 11. decembar 1945. (PDF). Beograd: Službeni list FNRJ. 1945. 
• Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu jugoslovenskih naroda, tom II, knjiga I — Bilten Vrhovnog štaba Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije 1941—1945. Beograd: Vojno-istorijski institut Jugoslovenske armije. 1949.  COBISS.SR 58734343
• Hercegovina u NOB. Beograd: Vojno delo. 1961.  COBISS.SR 44778761
• Vojna enciklopedija tom IV. Beograd. 1972.  COBISS.SR 42776071
• Josip Broz Tito sabrana djela — tom VI. Beograd: Izdavački centar „Komunist”. 1981.  COBISS.SR 75705612
• Seferović, Mensur (1981). Istočno i zapadno od Neretve — Deseta hercegovačka narodnooslobodilačka udarna proleterska brigada. Beograd: Narodna armija.  COBISS.SR 21292807
• Bulatović, Radomir (1981). „Vaso Miskin-Crni i njegova rodna kuća u Orašju” (PDF). Naše starine. Sarajevo: Zemaljski zavod za zaštitu spomenika kulture i prirodnih rijetkosti Narodne Republike Bosne i Hercegovine, (Zagreb : Grafički zavod Hrvatske) (XIV—XV): 301—305. ISSN 0547-3136.  COBISS.SR 57465612 COBISS.RS 57465612 COBISS.BH 12902146
• Narodni heroji Jugoslavije tom I. Beograd: Narodna knjiga. 1982.  COBISS.SR 48700167
• Sarajevo u revoluciji tom IV. Sarajevo: Istorijski arhiv Sarajevo. 1981.  COBISS.SR 69467148
• Hercegovina u NOB: april 1941 — juni 1942. tom IV. Beograd; Mostar: Vojnoizdavački i novinski centar; Istorijski arhiv Hercegovine. 1986.  COBISS.SR 280470023
• Đikić, Osman (1990). Dvanaesta hercegovačka NOU brigada. Beograd / Mostar: Vojnoizdavački i novinski centar / Arhiv Hercegovine.  COBISS.SR 20008706
• Kučan, Viktor (1996). Borci Sutjeske. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. ISBN 86-17-04984-7.  COBISS.SR 48005900