Sicilija
Sicilija (ital. Sicilia) je ostrvo u Italiji, najveće ostrvo u Sredozemnom moru i jedno od najgušće naseljenih. Nalazi se oko 160 km severoistočno od Tunisa (Severna Afrika). Ostrvo je odvojeno od kopna Mesinskim moreuzom 3 km širokim na severu i 16 km širokim na jugu. Glavni grad je Palermo. Sicilija je autonomni region sa specijalnim statusom u okviru Italije. Od svih regiona Italije, Sicilija zauzima najveću površinu (25.708 km2).
| Sicilija Sicilia | |
|---|---|
 | |
.jpg) | |
| Država |  Italija |
| Admin. centar | Palermo |
| Službeni jezik | sicilijanski |
| Predsednik | Sebastijano Muzumeči |
| Površina | 25.711 km2 |
| Stanovništvo | 2017. |
| — broj st. | 5.029.675 |
| — gustina st. | 195,62 st./km2 |
| Zvanični veb-sajt | |
Tokom istorije, Sicilija je smatrana teritorijom od posebne važnosti zbog uloge koju je imala u trgovini po Sredozemnom moru. Po grčkoj mitologiji, Sicilija je postojbina kiklopa Polifema koga je oslepeo grčki heroj Odisej. Ostrvo je bilo deo Velike Grčke, kako je nazivana skupina grčkih kolonija u južnom delu današnje Italije. Sicilija je nekada bila kraljevstvo sa prestonicom u Palermu. Ta država je vladala ostrvom, kao i Maltom i južnim delom Apeninskog poluostrva pre Sicilijanske večernje. Kasnije je postala deo Kraljevstva Dve Sicilije pod dinastijom Burbona, ali je prestonica bio Napulj na Apeninskom poluostrvu. Od ujedinjenja Italije, Sicilija je njen sastavni deo.
Sicilija je ostrvo bogate i jedinstvene kulture, posebno u umetnosti, kulinarstvu, arhitekturi, pa čak i jezika. Privreda Sicilije je uglavnom zasnovana na poljoprivredi (narandže i limuni). Ruralni krajevi privlače turiste koji žele da uživaju u prirodnim lepotama ostrva.[traži se izvor] Na Siciliji se nalaze važni arheološki i antički lokaliteti kao što su nekropole Pantalike i Dolina hramova.
Istorija uredi
Prvobitna plemena uredi
Prvobitne stanovnike Sicilije sačinjavala su tri italska plemena, od kojih su najznačajniji bili Sikanci (Sikani) koji su, prema Tukididu, stigli sa Pirinejskog poluostrva[1]. Važni istorijski dokazi su sikanski pećinski crteži iz pleistocena (oko 8000. p. n. e.)[2]
Sledeće pleme koje je naselilo Siciliju bili su Elimljani (Elimi) koji su stigli sa Egejskog mora[3]. Iako ne postoje dokazi o međuplemenskim ratovima, Elimljani su, naseljavajući severozapadni deo ostrva, potisnuli Sikance na istok.
Poslednji došljaci na ostrvo bili su Sikulci (Sikuli) koji su došli sa kontinentalne Italije oko 1200. p. n. e. Sikulci su se naselili na istoku ostrva, potisnuvši tako Sikance u središte ostrva.[2]
Antičko razdoblje uredi
.JPG)
Grci su počeli kolonizovati Siciliju oko 750. p. n. e., a najvažnija kolonija koju su osnovali bila je Sirakuza. Sikanci i Sikulci su vrlo brzo asimilovani u helensku kulturu, a celo područje je, zajedno s ostatkom južne Italije, postalo deo Velike Grčke
Na plodnom tlu Sicilije počeo je ekstenzivan uzgoj maslina i vinove loze, što je podstaklo trgovinu[4]. Grčka religija se proširila po celom ostrvu, što je vidljivo po mnogim hramovima kao što su oni u Dolini hramova kod Agriđenta[5]. Za vreme Peloponeskog rata Atinjani su krenuli u pohod na Siciliju sa ciljem da osvoje Sirakuzu. Sirakuza je, sklopivši ratni savez sa Spartom i Korintom porazila atinsku vojsku, uništila mornaricu, a većina zarobljenika bila je prodana u roblje.[6]
I dok je grčka Sirakuza kontrolisala veći deo Sicilije, na zapadu ostrva formirano je nekoliko kartaginskih kolonija. Sudarom ovih dveju kultura počeli su Sicilijanski ratovi[7]. Godine 262. p. n. e. Grčka je sklopila mir sa Rimskom republikom, a Rimljani su tražili aneksiju Sicilije kao prve provincije u njihovom carstvu. Uključivanjem Rima u Prvi punski rat potisnuti su Kartaginjani, čime je 242. p. n. e. Sicilija postala prva rimska provincija izvan Apeninskog poluostrva[8]. Tokom Drugog punskog rata Kartaginjani su neuspešno pokušali da oduzmu Siciliju Rimljanima.
Sicilija je bila vrlo važna Rimljanima prvenstveno kao žitnica carstva. Iako se za vladavine Avgusta pokušalo sa uvođenjem latinskog jezika, Sicilija je u kulturnom smislu ipak ostala grčka. Hrišćanstvo se prvi put pojavilo na ostrvu negde posle 200. godine nove ere. U periodu do ukidanja zabrane hrišćanstva 313. godine nove ere, mnogi Sicilijanci poput svete Agate, svete Kristine i svete Lucije postali su mučenici.[9]. Hrišćanstvo se ubrzano širilo tokom iduća dva veka. Period u kojem je Sicilija bila rimska provincija trajao je oko 700 godina.[9]
Rani srednji vek uredi
Padom Rimskog carstva Siciliju su zauzeli Vandali 440. godine. Budući da su već zauzeli delove rimske Francuske i Španije, Vandali su postali važna sila u zapadnoj Evropi. Nedugo vremena kasnije, Goti su isterali Vandale i zauzeli Siciliju. Ostrogotsko osvajanje Sicilije (a i Italije) pod vodstvom Teodoriha Velikog započelo je 488. godine. Iako su Goti bili Germani, Teodorih je oživljavao rimsku kulturu i dopustio verske slobode.[10]
Nakon izbijanja Gotskog rata između Ostrogota i Vizantijskog carstva, Sicilija je postala prvi deo Italije kojeg je zauzelo Vizantijsko carstvo. Vizantijski car Justinijan I poslao je svoga najvećeg vojskovođu Velizar da osvaja Italiju. Velizar je 535. zauzeo Siciliju. Sicilija je Vizantiji koristila kao baza za dalje osvajanje Italije, nakon čega su osvojeni svi važniji italijanski gradovi, kao i ostrogotska prestonica Ravena[11]. Novi ostrogotski kralj Totila osvaja Siciliju 550. godine, ali pobeđuje ga vizantijski general Narzes dve godine kasnije.
Vizantijski car Konstantin II odlučuje se tokom 660. godine, premestiti iz Carigrada u Sirakuzu odakle je pokrenuo napad sa Sicilije na lombardsko Benevenetsko vojvodstvo koje je zauzimalo severnu Italiju[12]. Nakon njegovog ubistva 668. godine, njegov sin Konstantin IV zaustavlja nemire na Siciliji koje je pokrenuo Mezezije.
Godine 826, Eufemije, zapovednik vizantijske flote na Siciliji je prisilio časnu sestru na brak. Nakon što je car Mihajlo II saznao za to, naređuje generalu Konstantinu da zapovedniku odseče nos. Eufemije je ubio Konstantina i zauzeo Sirakuzu, nakon čega biva pobeđen i isteran u severnu Afriku[13]. Tamo nudi vlast nad Sicilijom Zijadatu Alahu I, aglabidskom emiru Tunisa, kao protivuslugu za njegovu zaštitu. Nakon toga je na Siciliju poslata islamska vojska sastavljena od Arapa, Berbera, Španaca, Krićana i Persijanaca[14]. Zbog jakog otpora je tek nakon jednog veka vizantijska Sicilija osvojena. Sirakuza veoma dugo nije pala, Taormina je osvojena 902, a ostatak ostrva je postepeno osvojen do 965. godine.
Ova vladavina propraćena je čestim pobunama vizantijskih Sicilijanaca, pogotovo na istoku. Na ostrvo su donesene nove poljoprivredne kulture, kao narandža, limun, pistaći i šećerna trska[15]. Hrišćanima je bilo dopušteno ispovedanje vere na šta se dodatno plaćao porez. Sicilijanski emirat počeo se raspadati zbog sukoba unutar vladajuće dinastije[16].
Do 11. veka u južnoj Italiji su kao plaćenici bili uzimani Normani, koji su bili hrišćanski potomci Vikinga. Oni su pod Ruđerom I i Robertom Gviskarom oslobodili Siciliju od muslimanske vlasti[14]. Nakon Apulije i Kalabrije, zauzeo je i Mesinu sa vojskom od 700 vitezova. Godine 1068, Ruđer I od Sicilije i Robert Gviskar pobedili su muslimane kod Misilmerija, ali najvažnija bitka bila je opsada Palerma, nakon čega je Sicilija u potpunosti potpala pod normansku kontrolu do 1091. godine.
Kraljevina Sicilija uredi
Pod normanskom vlasti je i dalje glavni grad bio Palermo. Ruđer II Sicilijanski je za vreme svoje vladavine uspeo podignuti status ostrva, zajedno sa Maltom i južnom Italijom, u kraljevstvo 1130. godine[17][18]. U ovom razdoblju je Kraljevina Sicilija bila jedna od najbogatijih država u Evropi. U značajnom broju ovde su došli i doseljenici sa severa Italije i Kampanije, čime je stanovništvo ostrva postalo latinizovano. Takođe je i Rimokatolička Crkva u potpunosti zamenila dotadašnju vizantijsku istočnu hrišćansku crkvu[19].
Nakon jednog veka izumrla je normanska dinastija Otvil, a zadnja Ruđerova naslednica Konstanca od Sicilije udala se za Henrika VI[20]. Time je sicilijanska kruna pripala švapskoj dinastiji Hoenštaufen. Lokalno plemstvo se nije slagalo s tim, pa su za kralja izabrali Tankreda I Sicilijanskog, nezakonitog sina poslednjeg kralja iz dinastije Otvil Ruđera II. Henrik VI nije odmah uspeo da osvoji kraljevstvo Siciliju, koje mu je pripadalo. Tek kada je 1194. dobio ogroman novac od otkupa Ričarda Lavljeg Srca stvorio je jaku vojsku, koja je osvojila Siciliju 1195.
Njegov naslednik Fridrih II je bio kralj Sicilije od 1198. do 1250. Tokom njegove vlasti kraljevstvo Sicilija je postala apsolutna monarhija, prva centralizovana država u Evropi tokom feudalizma. Osnovao je sicilijansku školu poezije, gde se prvi put koristi jedan oblik italijanskog u književnosti. Nasledio ga je sin Konrad IV. Posle Konrada krunu uzurpira Fridrihov nezakoniti sin Manfred Sicilijanski umesto maloletnog Konradina. Tokom čitavog razdoblja vlasti Hoenštaufovaca odvijao se neprekidni sukob sa papama. Uz pomoć pape Karlo I Anžujski iz francuske dinastije Anžujaca ubio je Manfreda Sicilijanskog 1266. u bici kod Beneventa i papa Inoćentije IV ga je 1266. krunisao kao kralja Sicilije i Napulja[20].
Zbog snažnog protivljenja lokalnog stanovništva francuskoj vlasti zbog zlostavljanja i oporezivanja, izbio je 1282. sukob poznat kao Rat sicilijanske večernje u kojem su pobijeni skoro svi Francuzi na Siciliji[20]. Nakon što im je papa odbio pomoći, Sicilijanci su se za pomoć u ratu okrenuli aragonskom kralju Pereu III. Pere je zadobio kontrolu nad Sicilijom, dok su Francuzi ostali vladari Napuljskog kraljevstva. Rat je nastavljen sve do mira u Kaltabeloti 1302. godine, kad je papa Bonifacije VIII priznao Fridriha III kao kralja Sicilije i Karla II kao kralja Napulja[20]. Od tada su Sicilijom kao posebnim kraljevstvom vladali rođaci aragonskih kraljeva, a od 1409. kao delom Krune Aragona[4]
Dva velika zemljotresa pogodila su ostrvo 1542. i 1693. godine, nekoliko godina pre zadnjeg zemljotresa ostrvo je pogodila i kuga[20]. Pobune koje su izbile u 17. veku silom su ugušene, pogotovo bune u Palermu i Mesini[4]. Sporazumom u Utrehtu iz 1713. Sicilija je dodeljena Savojskoj dinastiji koja je nakon sedam godina vlasti zamenila za Sardiniju sa Karlom VI iz austrijske dinastije Habzburg.[21]
Dok je Austrija vodila rat za poljski prestol, španski kralj Karlo III je osvojio Siciliju i Napulj[22]. Na početku je Sicilija uspela ostati posebno kraljevstvo u personalnoj uniji, dok su Burbonci vladali iz Napulja. Pojavom Napoleonovog Prvog francuskog carstva je osvojen Napulj bitkom kod Kampo Tenesea, a na napuljski prestol dolaze bonapartistički kraljevi. Ferdinand III bio je prisiljen povući se na Siciliju koja je i dalje bila pod njegovom kontrolom uz britansku pomoć[23]. Nakon Napoleonskih ratova, Napulj i Sicilija službeno se spajaju u Kraljevstvo Dve Sicilije pod burbonskom vlašću. Revolucionarni pokreti protiv burbonske vlasti izbijaju 1820. i 1848. godine. Ove revolucionarne 1848. godine je Sicilija izborila nezavisnost na šest meseci, sve dok burbonske vojne snage nisu ponovno preuzele kontrolu 1849. godine[24].
Ujedinjenje Italije uredi
Nakon Garibaldijevog pohoda sa hiljadu dobrovoljaca, Sicilija 1860. postaje deo Kraljevine Italije u procesu italijanskog ujedinjenja[25]. Pohod je počeo u Marsali, a završio opsadom Geate gde su izbačeni i zadnji Burbonci, a Garibaldi najavio svoju vlast u ime kralja Viktora Emanuela II. Protiv savojska pobuna koja je težila sicilijanskoj nezavisnosti izbila je u Palermu 1866. godine, ali biva brutalno ugušena u toku nedelju dana.[25] Kolaps sicilijanske (i cele južnoitalijanske) privrede izaziva talas emigracije[25]. Zbog negodovanja levičarskih i separatističkih grupa, italijanske vlasti su opet intervenisale 1894. godine[26] .
U 19. veku jača značaj mafije, čiji je uticaj delimično uspeo potisnuti fašistički režim u 1920-ima[25]. 10. jula 1943, tokom Drugog svetskog rata započela je saveznička invazija Sicilije koja je relativno dobro primljena među lokalnim stanovništvom[25], ali u kojoj su uništene mnoge istorijske građevine. Proglašenjem Republike Italije 1946. godine, Siciliji je dan status autonomne regije[27]. Agrarnom reformom i posebnim finansiranjem italijanske vlade od 1950. do 1984, obnovljena je privreda[28][29].
Geografija uredi
Sicilija je najveće ostrvo u Sredozemnom moru. Sa severne strane ostrva nalazi se Tirensko more, dok je sa istočne strane Sicilija od kopnene Italije odvojena Mesinskim moreuzom. Na istočnoj strani ostrva nalazi se i Jonsko more, dok je na jugozapadu Sicilija od Afrike odvojena Sicilijanskim prolazom.
Sicilija ima trouglasti oblik čiji su vrhovi: Kapo Peloro (ili Punta del Faro) u Mesini na severoistoku, Kapo Boeo (ili Lilibeo) u Marsali na severozapadu, i Kapo Pasero u Portopalu na jugu.
Geologija uredi
Geološki severni kraj ostrva deo je iste tektonske ploče kao kontinentalna Italija, dok je južni kraj deo afričke ploče. Zbog podvlačenja afričke pod evroazijsku ploču stvoren je planinski reljef u tom području koje je takođe sezmički vrlo aktivno.
Pre 5,96 do 5,3 miliona godina, tokom mesinija (zadnje faze miocenskog perioda), Sredozemlje je bilo izolovano od Atlantskog okeana, verovatno zbog povišene tektonske aktivnosti. To je dovelo do krize saliniteta; Sredozemno more je ubrzano isparavalo, što je dovelo do povećane koncentracije soli. To je dovelo do taloženja karbonata i sulfata na morskom dnu.
Vulkani uredi
Zbog položaja evroazijske i afričke tektonske ploče, ovo područje je, zajedno sa okolnim ostrvima, podložno snažnim vulkanskim aktivnostima. Najvažniji vulkani su Etna, Stromboli i Vulkano.
U 19. veku se zbog vulkanske aktivnosti u Sicilijanskom prolazu pojavilo novo ostrvo Ferdinandea, koje se danas nalazi nekoliko metara ispod morske površine.
Ostrva uredi
Pred severnom obalom Sicilije leže Eolska ostrva, koji se još zovu i Liparska ostrva, nazvana po najvećem ostrvu Lipari u ovoj ostrvskoj grupi. Ostali ostrva su: Salina, Vulkano, Stromboli, Panarea, Filikudi i Alikudi, a na severozapadu i strvo Ustika. Oko zapadnog vrha Sicilije smešteni su i Egadska ostrva: Favinjana, Maretimo i Levanco, dok se između južne obale i obale Tunisa nalaze ostrva Pantelerija i Pelagijska ostrva: Lampeduza, Lampione i Linoza.
Reljef uredi
Ovo je najvećim delom brežuljkasto područje (61,4% teritorije), nakon čega planine čine 24,5% površine, dok ravnice čine samo 14,1% od kojih je najveća Katanijska nizija. Reljef ostrva je vrlo raznolik. U istočnom delu nalaze se planine Peloritani, Nebrodi i Madonie. Na planinskom lancu Madonie nalazi se Pico Karbonara koji je drugi po visini vrh na Siciliji (1.977 m).
U središtu ostrva nalaze se planine Erei, gde se na 948 m visine nalazi grad Ena. U jugoistočnom delu raguske i sirakuske pokrajine nalaze se planine Iblei. Na zapadu je takođe planinsko područje gde je nalaze planine Sicani, s najvišim vrhom na planini Lamarata (1.580 m), i planine koje okružuju ravnicu Konka d'Oro gde se nalazi Palermo. Na istoku se nalazi, vidljiv i preko Mesinskog moreuza sa vrha planina Aspromonte u Kalabriji, vrh Etne visok 3.263 m. Iako blizu vulkana, obližnja Katanijska nizija koja se nalazi uz obalu nije vulkanskog nego aluvijalnog porekla, a stvorena je nanosima reke Simeto.
Reke i jezera uredi
Reke na ostrvu su obično kratke i svode se na potoke. Najvažnije reke na ostrvu su Salso, koja je najduža reka na ostrvu i Simeto koja ima najveći sliv. U Jonsko more ulevaju se Simeto, Alkantara, Ciane i Anapo, a u Tirensko more Imera Setentrionale i Torto, dok se u Sicilijanski prolaz ulivaju Platani, Imera Meridionale (tj. Salso) i Beliče.
Danas je jezero Perguza jedino prirodno jezero na Siciliji, nakon što je pre nekoliko decenija isušeno jezero Lentini. Jezero Perguza, koje je paleovulkanskog porekla, poznato je po mitovima i legendama. Ovo jezero je danas ugroženo zbog iskorištavanja vode jezerskih pritoka za potrebe ljudi. Gradnjom brana stvorena su velika veštačka jezera, kao jezero Ančipa ili jezero Pocilo koje je najveće na ostrvu. Među ostalim veštačkim jezerima su i Lago Arančo, Lago di Piana delji Albanezi, kao i Lago di Oljastro.
Klima uredi
Na Siciliji vlada mediteranska klima, koju karakterišu topla proleća i jeseni, vrela leta i blage zime. Na obalnom području, pogotovo na jugozapadu, leta su vrlo suva zbog afričkih struja. Uopšteno su leta na Siciliji vruća i kišovita, ali sa malo vetra, pogotovo u unutrašnjosti. U tirenskom području i na Etni su najhladnija područja na ostrvu. Na najvišim delovima ostrva (Etna, Madonie, Nebrodi) često su obilne snežne padavine.
U unutrašnjosti i uz južnu obalu padavine su oskudne, dok su uz tirensku obalu i u području Mesine i Etne puno obilnije. Sneg retko pada na obali, a češći je na tirenskoj strani. Istočni deo ostrva često pogađaju oluje i poplave. 17. oktobra 1951. godine, meteorološka stanica blizu Lentinija zabeležila je 702 mm kiše, što je najviša zabeležena dnevna količina kiše u Italiji.
Zahvaljujući vrelom pustinjskom vetru široko koji dolazi iz Sahare, moguće su temperature i iznad 45 °C. Evropski rekord zabeležen je na Siciliji u gradu Katenanuova, 10. avgusta 1999. godine, kad se temperatura popela na 48,5 °C.
Veliki problem ostrva je nestašica padavina u letnim mesecima, što utiče na količinu vode zbog čega u nekim pokrajinama su česte nestašice.
Ova tablica prikazuje podatke tri meteorološke stanice na Siciliji:[30]
| Naziv | vis | pgt | plt | pzt | p/g | kd |
| Ena | 964 | 15,6 | 23,3 | 4 | 695 | 69 |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Mesina | 54 | 21,8 | 26,5 | 11,5 | 893 | 109 |
| Trapani-Birđi | 14 | 18,9 | 23,9 | 9,7 | 452 | 88 |
| Naziv = naziv meteorološke stanice; vis = nadmorska visina u metrima; pgt = prosečna godišnja temperatura u °C; plt = prosečna letnja temperatura; pzt = prosečna zimska temperatura; p/g = godišnje padavine u milimetrima; kd = broj kišnih dana u godini. | ||||||
Flora i fauna uredi
U prošlosti je Sicilija bila prekrivena šumama, koje su tokom vekova posečene kako bi se dobilo drvo za brodove, kao i plodno zemljište. Na zapadnoj i istočnoj obali ostrva nalazi se makija. Veće šumske površine nalaze se na planinama Madonie i Nebrodi. Ovde rastu hrast plutnjak, bukva, bor i sicilijanska jela (Abies nebrodensis) koja je tipična za ovo ostrvo. Na planinama Iblei rastu Rogači.
Uprkos krčenju šuma, Sicilija je s oko 3.000 vrsta biljaka jedno od ostrva najbogatijih vegetacijom na Mediteranu. Uz mnogo divljeg cveća koje ovde raste kao što su jasmin ili orhideja, na ostrvu se nalaze i neke egzotične biljke kao fikus, banane i papirus. Još od grčkih i rimskih vremena ovde se uzgaja vinova loza, masline i žitarice, a kasnije su se počele uzgajati paradajz i limun. Posebno plodna područja su padine Etne i Katanijska nizija.
Krčenjem šuma i lovom su skoro nestale divlje životinje kao jelen, vuk, lisica i divlje mačke. Morska fauna bogata je ribom, posebno tunom i sabljarkama, kao i školjkama. Na obalama Pelagijskih ostrva žive morske kornjače. Sicilija je i važno odmorište za ptice selice koje putuju sa severa Evrope.
Parkovi i rezervati uredi
Na Siciliji postoje četiri regionalna parka prirode i više prirodnih rezervata i ostalih zaštićenih područja.
- Regionalni parkovi prirode
- Парк Неброди
- Парк Етна
- Парк Мадоније
- Речни парк Алкантара.
- Neki od regionalnih prirodnih rezervata
- Посебан природни резерват језеро Пергуза
- Природни резерват Оаза фауне Вендикари
- Природни ромски резерват
- Природни резерват реке Чане и рудника соли Сиракуза
- Природни резерват Оаза Симета
- Природни џелски баварски резерват
- Природни резерват Кавагранде дел Касибиле
- Прирпдни резерват читаве Макалубе ди Арагона
- Природни резерват делте Ирмина
Politika uredi
Sicilija je regija sa posebnim statusom i ima široku političku i upravnu autonomiju. Zakonodavno telo je Sicilijanska regionalna skupština (Assemblea Regionale Siciliana; Assimbrea Riggiunali Siciliana). Skupština se sastoji od 90 zastupnika koji se biraju. Sicilijanski parlament je stvorio Ruđer II Sicilijanski 1130. godine i jedan je od najstarijih u Evropi. OD 2001. se predsednik regije takođe bira na izvorima.
Poseban status Sicilija je dobila 15. maja 1946. godine, a stvaranjem Republike Italije je ustavno Sicilija dobila autonomiju. Dodeljivanjem autonomije se ublažio jaki separatistički pokret koji se posebno razvio za vreme fašističkog režima. Separatistički pokret su podržali i lokalni mafijaši. I danas ovaj pokret razdijeljen u razne frakcije i stranke ima značajnu potporu.
Upravna podela uredi
Sicilija je podeljena u 9 okruga, odn. provincija sa istoimenim gradovima kao upravnim središtima:
- Agriđento (43)
- Ena (20)
- Kaltaniseta (22)
- Katanija (58)
- Mesina (108)
- Palermo (82)
- Raguza (12)
- Sirakuza (21)
- Trapani (24)
U zagradama se nalazi broj opština u pojedinoj provinciji.
Početkom 20. veka Sicilija je bila podeljena na sedam okruga: Kaltaniseta, Katanija, Girđenti, Mesina, Palermo, Sirakuza i Trapani. Kastrođovani (kasnije Ena) i Raguza su postali 1926. godine i 1927. godine glavna okružna mesta razdvajanjem Katanijskog i Kaltanisetskog okruga i izuzimanjem dela opština iz okruga Sirakuze.
Danas Sicilija ima devet okruga, a postoje i planovi za stvaranje tri nova okruga.
Demografija uredi
Činjenice da je u vreme italijanskog ujedinjenja na Siciliji vladala velika ekonomska kriza i da je stanovništvo ostrva trpelo politički pritisak, izazvale su talas emigracije sa ostrva. Između 1880. i početka Prvog svetskog rata veliki broj Sicilijanaca se odselio, većinom u Ameriku. Iako su nakon Drugog svetskog rata sprovedene reforme, mnogo Sicilijanaca je između 1950. i 1970. otišlo da radi u inostranstvo. Većina ruralnog stanovništva ostrva preselila se u urbana središta na obali, zbog čega je unutrašnjost slabo naseljena. U pet najvećih sicilijanskih gradova živi više od trećine stanovništva.
Prosečan očekivani životni vek je 73,2 godine za muškarce i 78 godina za žene[31]. Oko 95% stanovništva su rimokatolici[32]. U blizini Palerma postoji nekoliko naselja s albanskim stanovništvom. Još jednu etničku grupu čine severnoafrički muslimani, većinom iz Tunisa.
Jezici uredi
Veliki broj Sicilijanaca govori italijanski jezik i sicilijanski jezik, koji je poseban romanski jezik sa više od 250.000 reči. Jedan deo sicilijanskog jezika čine i grčke, latinske, katalonske, arapske, španske i druge posuđenice.[33] Sicilijanski jezik se delimično govori i u Kalabriji i Apuliji, a imao je i značajan uticaj na malteški jezik. Budući da se danas italijanski uči u školama i da je dominantan jezik medijima, u nekim urbanim područjima je istisnuo sicilijanski na drugo mesto.
Sicilijanski jezik je znatno uticao i na prvi standardni italijanski jezik, iako se nije široko koristio. U srednjem veku su na ovom jeziku stvorena mnoga poznata umetnička dela. Na sicilijanskom jeziku napisan je i prvi sonet čiji je autor Đakomo da Lentini.
Među ostalim jezicima koji se govore na ostrvu je i lokalni dijalekt albanskog jezika kojeg govore potomci izbeglica iz 15. veka. Sicilijanski Albanci su većinom vizantijski katolici i koriste grčki jezik u liturgiji.[34] U nekoliko gradova u Enskoj provinciji govore se dijalekti lombardskog jezika.[35] Većina govornika ovih jezika takođe govore italijanski i sicilijanski.
Veliki gradovi uredi
Gradske opštine sa najviše stanovnika na Siciliji[36] su:
| Grb | Opštine sa više od 70.000 stanovnika[37] | Provincija | Stanovništvo |
Površina (km²) |
|---|---|---|---|---|
| Palermo | Palermo (okrug) | 666.552 | 158,88 | |
| Katanija | 301.565 | 180 | ||
| Mesina | Mesina (okrug) | 245.159 | 211 | |
| Sirakuza | Sirakuza (okrug) | 123.324 | 204 | |
| Marsala | Trapani (okrug) | 82.322 | 241 | |
| Đela | Kaltaniseta (okrug) | 77.311 | 276 | |
| Raguza | Raguza (okrug) | 72.168 | 442,37 | |
| Trapani | Trapani (okrug) | 70.648 | 271 |
Druge opštine koje imaju više od 50.000 stanovnika su: Vitorija, Kaltaniseta, Agriđento, Bagerija, Modika, Ačireale i Macara del Valo.
Privreda uredi
Ova tablica prikazuje ukupni BDP i BDP po glavi stanovnika[38] na Siciliji između 2000. i 2006. godine:
| 2000. | 2001. | 2002. | 2003. | 2004. | 2005. | 2006. | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ukupan BDP (u milionima evra) |
67.203,8 | 70.530,1 | 72.855,0 | 75.084,5 | 77.327,3 | 80.358,1 | 82.938,6 |
| BDP pgs (u evrima) |
13.479,6 | 14.185,7 | 14.662,2 | 15.053,9 | 15.440,1 | 16.023,2 | 16.531,5 |
Poljoprivreda uredi
Iako postoje veliki problemi u vodosnabdevanju, poljoprivreda je temelj sicilijanske ekonomije. Još od rimskih vremena ostrvo je bilo poznato kao žitnica carstva, pa zbog toga ne čudi što se i danas najvećim delom gaje žitarice. Takođe je značajan i uzgoj maslina, od kojih se proizvodi kvalitetno ulje.
Područje Katanijske nizije je poznato po uzgoju agruma, što uključuje narandže, limune, mandarine i ostale vrste. Od orašastog voća uzgajaju se bademi, lešnici i pistaći. Zadnjih nekoliko decenija značajno se razvilo gajenje povrća.
Još od španske vlasti, postoji tradicija proizvodnje čokolade. Sicilijanska čokolada, posebno ona iz Modice, priprema se po tradicionalnim receptima s puno egzotičnih začina što daje čokoladi jedinstven ukus.
Danas se na Siciliji gaji i nekad egzotično voće, kao što je kivi ili mango. Sicilijanska klima omogućava i uzgoj banana.
Tradicionalni uzgoj vinove loze omogućava proizvodnju kvalitetnih vina koja su vrlo cenjena u inostranstvu. Vinarstvo je vrlo važno za lokalnu ekonomiju i omogućilo je njen preporod početkom 1990-ih. Najpoznatija lokalna vina su salaparutski korvo, Marsala, pantelerijski muskat, liparska malvazija, Eloro Nero iz Avole, Čerazuolo iz Vitorije i Etna.
Važan i rastući sektor je uzgoj u staklenicima, posebno cveća kao što su orhideje. Sicilijansko cveće dostavlja se i prodaje u svim delovima Evrope.
Stočarstvo uredi
U velikom broju uzgajaju se ovce, koze i konji, a nekad retko govedo se danas uzgaja u velikim količinama, pogotovo u raguskoj provinciji. Uz stočarstvo vrlo je važna i proizvodnja mleka koje se koristi za izradu svežih sireva. Površina livada i pašnjaka na Siciliji je oko 235 hiljada hektara[39].
Ribarstvo uredi
Ribolov je vrlo važna privredna grana na Siciliji. U regiji postoje mnoge luke sa znatnom ribarskom flotom, od kojih je najznačajnija ona u Macari del Vali. Druge značajne ribarske luke su Skjaka, Likata, Porta Empedokle, Pocalo i Portopalo. Uz sabljarke koje se love u Mesinskom moreuzu, love se i tune, sardine, srdele, skuše i druge morske ribe tipične za Sredozemno more koje se kasnije često prodaju kao konzervisani ili dimljeni proizvodi. U nekim delovima Sicilije takođe postoji i tradicija uzgoja ostriga i dagnji. Trapani je poznat po proizvodnji morske soli.
Industrija uredi
Industrijske zone postoje u Geli, Augusti i Milacu gde se nalaze hemijska i energetska postrojenja zajedno s naftnim rafinerijama. Fijat-ova fabrika postoji u opštini Termini Imerese, kao i STMicroelectronics u Kataniji. Zbog niske isplativosti su sredinom 20. veka zatvoreni rudnici sumpora u pokrajinama Ena, Kaltaniseta i Agriđento. Rudnici čije su se rude koristili u poljoprivredi zatvoreni su krajem 1980-ih u pokrajini Kaltanisetiji. Nekad davno se na Siciliji vadio i gips, što je napušteno u 20. veku.
Na Siciliji se proizvodi 78% ukupne talijanske proizvodnje pamuka.
Saobraćaj uredi
Drumski saobraćaj uredi
Na Siciliji postoji nekoliko auto-puteva, koje povezuju veće gradove u regiji.
- A18 Mesina - Katanija, spaja dva velika grada na istočnoj Siciliji. Godine 2003, ovim auto-putem je prošlo 28 miliona vozila. Zbog nedostatka ostalih puteva, ovaj auto-put je značajan i za lokalni saobraćaj.
- A19 Palermo - Katanija, spaja dva najveća sicilijanska grada. Ovaj put je takođe izvukao središte ostrva iz saobraćajne izolacije, a prolazi većinom kroz slabo naseljeno područje.
- A20 Mesina - Palermo, je nakon 20 godina u potpunosti otvoren 2005. godine. Ovaj put je olakšao trgovačku povezanost između ova dva grada. Godine 2003, imao je promet od 21 miliona vozila.
- A29 Palermo - Trapani/Macara Del Valo, spaja glavni grad sa zapadnim delom regije.
Trenutno su u planu neke nadogradnje postojećih i izgradnje novih auto-puteva.
Most preko Mesinskog moreuza uredi
Budući da je Mesina glavni ulaz u regiju sa kontinenta, sa kopnom je povezana trajektnim linijama koje prevoze ljude, vozila i vozove. Preduzeće Stretto di Messina S.p.A. je krajem 2005. odabralo grupu preduzeća za izgradnju dugoplaniranog mosta preko Mesinskog moreuza. Gradnja ovog mosta trebalo je da počne 2006, a trajala bi pet godina.
Projekt je na kraju odložila italijanska vlada, zbog nedostatka odgovarajuće infrastrukture i zbog prevelike cene mosta[40].
Železnički saobraćaj uredi
Siciliju sa ostatkom države povezuje FS (Ferrovie dello Stato) i Trenitalija. U poređenju sa potrebama, sicilijanska železnička mreža nije dovoljno razvijena. Ipak, železnica spaja sve pokrajine na ostrvu. Elektrificirane pruge čine 59% (777 km) ukupne mreže, dok se na ostalih 583 km služi dizelskim lokomotivama.
Najveći deo železničke mreže, oko 88%, čine pruge sa jednim kolosekom (1.211 km). Ostalih 149 km železničke mreže imaju dva koloseka, a povezuju obično veće gradove[41]. Veliki deo postojeće železničke mreže izgrađen je još u burbonskom razdoblju, a ostatak je napravljen 1970-ih. Zbog starosti i dotrajalosti potrebna je obnova i dogradnja postojeće železnice, što se duže vreme odlaže zbog nedostatka finansijskih sredstava. Trenutno se ipak neki delovi železnice modernizuju.
Iako su uske železničke pruge iz burbonskog razdoblja skoro nestale, jedan deo (Ferrovia Circumetnea tj. „železnica oko Etne") koji saobraća oko vulkana Etne zadržan je, i služi u turističke svrhe.
Vazdušni saobraćaj uredi
Zbog velikog broja turističkih dolazaka i znatne udaljenosti od velikih urbanih područja na severu zemlje, ovo je jedna od najrazvijenijih italijanskih regija u području vazdušnog saobraćaja i ima dva međunarodna aerodroma:
- Aerodrom Katanija-Fontanarosa, četvrti po nacionalnom saobraćaju[42];
- Aerodrom Palermo-Punta Raisi, deveti u Italiji po broju putnika.
Drugi manji aerodromi su:
- Trapani-Birđi, bivši vojni aerodrom;
- Komiso;
- Palermo-Bokadifalko;
- Lampedusa i Pantelerija, koje opslužuju manja ostrva.
Trenutno su u planu izgradnje dva nova aerodroma: jedan koja bi služio gradu Agriđentu i drugi za provinciju Mesinu. Takođe postoji i sletalište za hidroavione na jezeru Nikoleti, blizu Ene.
Morski saobraćaj uredi
Najvažnije pomorske luke na Siciliji su Mesina, Palermo, Katanija, Avgusta, Trapani i Džela. Luka u Mesini je najveća prirodna luka na Siciliji, a koristi se u trgovačke i vojne svrhe, pa je sa saobraćajem od oko 10 miliona putnika, prva luka u Italiji u tom polju. Luka u Palermu je po trgovačkom i putničkom saobraćaju jedna od najvažnijih na Mediteranu. Ovo je i jedna od prvih luka na Siciliji, a danas veliku važnost za nju imaju kružni brodovi. Luke u Mesini, Kataniji i Ripostu su bile do prve polovine 19. veka, jedne od glavnih trgovačkih luka na Mediteranu.
Kultura uredi
Arhitektura uredi
Najvažnije zgrade na Siciliji datiraju još iz antike, razdoblja normanske i Hoenštaufenovske vladavine, kao i baroka.
Budući da je Sicilija u antičko vreme bila deo Velike Grčke, ovde je izgrađeno mnogo grčkih hramova. Najimpesivniji primerci hramova su u Selinuntu, Sirakuzi i Segesti, a posebno je važno arheološko nalazište kod Agriđenta. Velika pozorišta iz grčkih i rimskih vremena nalaze se u Sirakuzi, Taormini i Tindariju, kao i amfiteatri u Sirakuzi i Kataniji. Kao primerak kasnije antike važna je Vila Romana del Kasale sa rimskim mozaicima blizu grada Pjaca Armerina.
Građevine koje su podignute za vreme arapske vladavine su velikim delom prerađene u normansko vreme, čime se rodio za Siciliju tipični arapsko-vizantijsko-normanski stil čiji su primeri crkve s kupolama kao što su San Đovani dei Lebrosi, San Đovani delji Eremiti i San Kataldo u Palermu, i sa dekorativnim mozaicima kao katedrale u gradovima Monreale i Čefalu. Fridrih II, car Svetog rimskog carstva ostavio je na Siciliji mnoge utvrđene građevine, kao zamak Ursino u Kataniji ili dvorci u Sirakuzi i Eni.
Nakon katastrofalnog zemljotresa 1693. u kojem su uništeni veliki delovi jugoistočne Sicilije, gradovi kao Noto, Modika, Raguza i Katanija obnovljeni su u tipičnom sicilijanskom baroknom stilu. Osam od ovih gradova se zbog ovog jedinstvenog stila nalaze na UNESKO-vom spisku svetske baštine. Najznačajnije arhitekte ovog razdoblja bili su Rozario Galjardi i Đovani Batista Vakarini.
Vajarstvo i slikarstvo uredi
Jedan od najpoznatijih sicilijanskih slikara je bio Antonelo Gagini. Njegova najpoznatija dela bile su renesansne religijske figure, koje se mogu naći u katedrali u Palermu i katedrali u Mesini. Značajan vajar je bio i Rinaldo Bonano.
Daleko i izvan Sicilije u 15. veku je bio poznat slikar Antonelo da Mesina. Njegova dela ulja na platnu danas se nalaze u muzejima širom Evrope. Njegovi naslednici su renesansni slikari Antonelo de Saliba, Pietro de Saliba i Antonio Giufre, čija se dela danas nalaze po mnogim crkvama, a velika kolekcija je u Regionalnom muzeju u Mesini. Ovde se nalaze i dela Kolijna de Kotera i Đirolama Alibrandija.
Poznati slikar iz 17. veka bio je Pietro Noveli, koji je slikao religijske motive. Njega nasleđuju Nilola van Houbraken i Đovani Tukari, koji su najpoznatiji predstavnici sicilijanskog baroknog slikarstva. U 20. veku su međunarodnu slavu stekli vajar Pietro Konsagra i slikar Renato Gutuzo.
Književnost uredi
Na području književnosti čija lokalna istorija seže još od doba pesnika Stesihora koji je živeo oko 600. p. n. e., preko Sicilijanske škole i Đakoma da Lentinija iz 13. veka, pa sve do modernih vremena, Sicilija je dala mnogo značajnih pisaca.
Krajem 19. veka ističe se Đovani Verga po svom delu „Cavalleria rusticana“ prema kojem je napravljena i istoimena opera. Neka njegova kasnija dela bila su i ekranizovana. Poznati sicilijanski dramski pisac Luiđi Pirandelo, dobio je za svoje delo Nobelovu nagradu za književnost 1934. godine. Prema romanu „Ocelot“ („Il Gattopardo“) autora Đuzepea Tomasija di Lampeduse, koji se bavi propašću sicilijanskog plemstva, snimljen je i istoimeni uspešan film. Nobelovu nagradu za književnost dobio je i Salvatore Kvazimodo 1959. godine. Romani Leonarda Šiašije opisuju na zabavan i kritičan način život na Siciliji, a Andrea Kamileri posebno je poznat po seriji kriminalističkih romana o sicilijanskom inspektoru Montalbanu. Od novijih pisaca poznata je Lara Kardela po bestseleru „Htela sam pantalone“ („Volevo i pantaloni“).
Film uredi
Književnost, okolina i lokalno stanovništvo inspirisali su snimanje mnogih međunarodno poznatih i nagrađivanih filmova.
Po ekranizacijama književnih dela poznat je Lukino Viskonti, koji je 1948. prema Verginom romanu I Malavoglia snimio neorealistični film La Terra trema. Godine 1963,, adaptirao je i roman Il Gattopardo autora Đuzepea Tomasija di Lampeduse.
Pod režijom Mihaela Kimina je 1987. adaptiran roman Sicilijanac poznatog autora Marija Puza o mafijašu Salvatoreu Đulianu. Godine 1961, Frančesko Rosi je takođe snimio film o Đulianu. Verovatno najpoznatiji filmovi o sicilijanskim mafijašima su Kopoline ekranizacije Puzinog romana Kum.
Na Liparskim ostrvima 1949. godine, snimljen je film Stromboli Roberta Roselinija, čija se radnja odvija na ovom vulkanskom ostrvu. Radnja filma Poštar Mihaela Redforda iz 1994. se takođe odvija na ovim ostrvima.
Na Pelagijskim ostrvima je 2002. godine režiser Emanuel Krialese snimio film Udah, koji prikazuje život i običaje ostrvljana. Njegov najnoviji film Novi svet govori o sicilijanskim emigrantima u Njujorku na početku 20. veka.
Muzika uredi
Na području klasične muzike ističu se dva sicilijanska kompozitora. Po svojim brojnim operama i kantatama ističe se barokni kompozitor Alesandro Skarlati. Po širom sveta izvođenim operama poznat je i Vinćenco Belini čija su najpoznatija djela „Mesečarka“, „Norma“ i „Puritanci“. Njemu u čast nazvana je operna kuća Teatro Masimo Belini u Kataniji. Najveća operska kuća na Siciliji i u celoj Italiji je Teatro Masimo u Palermu.
U muzičkoj kulturi Sicilije je i danas vrlo važna narodna muzika. Na sicilijanskom jeziku postoji preko 5.000 narodnih pesama. U njihovoj izvedbi služi se obično jednostavnim narodnim instrumentima kao što je tamburin, gitara i mandolina. Poznata izvođačica starih narodnih pesama je Rosa Balistreri. Tradicionalni sicilijanski narodni ples je tarantela.
Pozorišta i muzeji uredi
Teatar Masimo u Palermu koja je najveća operska kuća u Italiji, izgrađena je krajem 19. veka i ima kapacitet od 3.200 gledaoca. Druga poznata pozorišta su Teatar Politeama u Palermu, sedište sicilijanskog simfonijskog orkestra, Teatar Masimo Belini u Kataniji i Teatar Vitorio Emanuele II u Mesini. Antički teatri se takođe koriste za prikazivanje nekih predstava i filmova.
Najveći arheološki muzeji su Regionalni arheološki muzej Antonino Salinas (Museo Archeologico Regionale Antonino Salinas) u Palermu koji je posvećen zapadnoj Siciliji i Regionalni arheološki muzej Paolo Orsi (Museo Archeologico Regionale Paolo Orsi) u Sirakuzi koji je posvećen istočnoj Siciliji.
Najsveobuhvatniji umetnički muzej je Sicilijanska regionalna galerija (Galleria Regionale della Sicilia) u Palermu. Dela sicilijanskih umetnika i kipara mogu se naći i u Regionalnom muzeju Palata Belomo (Museo Regionale di Palazzo Bellomo) u Sirakuzi i u Regionalni muzej Mesine (Museo Regionale di Messina). Značajne kulturnoistorijske i etnografske zbirke nalaze se u Sicilijanskom etnografskom muzeju Đuzepe Pitre (Museo Etnografico Siciliano Giuseppe Pitrè) i u Internacionalnom muzeju marioneta Antonio Paskvalino (Museo Internazionale delle marionette Antonio Pasqualino) u Palermu.
Običaji uredi
U prvoj polovini 19. veka se iz tradicije uličnih pevača razvilo Sicilijansko pozorište lutaka. Predstave sa marionetama se i dan danas izvode u većim mestima. Godine 2001, ovaj običaj je stavljen na UNESKO-v spisak usmene i nematerijalne baštine čovečanstva. Sve do sredine 20. veka su sicilijanska bogato ukrašena drvena kola bila uobičajeno sredstvo prevoza na ostrvu. Danas se svake godine u aprilu organizuju velike parade sa ovim kolima.
Važnu ulogu na Siciliji imaju verski običaji. Među većinskim rimokatoličkim stanovništvom posebno je značajna procesija na Veliki petak. Najpoznatije su impresivne procesije u Marsali, Eni i Trapaniju. Slične parade u čast mnogih svetaca zaštitnika se takođe održavaju širom Sicilije. Najpoznatije proslave ove vrste su proslava sv. Rozalije u Palermu, sv. Agate u Kataniji i sv. Lucije u Sirakuzi.
Sicilijanska kuhinja uredi
Sicilijanska kuhinja je jedna od najstarijih i najsvestranijih kuhinja u Italiji. Tipično predelo su Arancini, male pečene kuglice pirinča s krušnim mrvicama, ili Sfincione, lokalni oblik pice. Tipična testenina iz Palerma je Pasta con le sarde tj. testenina sa sardinama. Iz Katanije dolazi Pasta alla Norma nazvana po poznatoj Belinijevoj operi.
Specijalitet koji dolazi iz ruralnih područja je mesno pečenje Farsu magru. U obalnim područjima popularna su riblja jela, kao što su punjene sardine (Sarde a beccafico). Uz pečenu ribu ili meso obično se poslužuje tradicionalna salata s narandžama. Sicilijanski sirevi su ragusano i pekorino sicilijano.
Posebnu ulogu među sicilijanskim poslasticama imaju recepti još iz arapskih vremena. Poznata je ukrašena torta kasata, pa fruta martorana od marcipana, kao i kanoli.
Sport uredi
Kao i u cijeloj Italiji, na Siciliji je najpopularniji sport fudbal. Dugo vremena Sicilija nije imala ni jednu ekipu u Seriji A. Danas u ovoj ligi igraju US Palermo i Katanija Kalčo. Nakon nekog vremena u ovoj kategoriji FK Mesina je ispala u Seriju B. Palermo i Katanija su najveći rivali na ostrvu i njihovi međusobni okršaji na terenu su poznati kao sicilijanski derbi.
Iako je fudbal daleko najpopularniji, Sicilija ima uspeha i u drugim sportovima. U košarkaškoj Seriji A trenutno igra Orlandina Basket iz Kapo d'Orlanda u provinciji Mesini. Znatnog uspeha ima i ragbi klub Amatori Katanija. Među ostalim sportovima popularni su i odbojka, rukomet i vaterpolo.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ (jezik: engleski)Sicily: Encyclopedia II - Sicily - History Arhivirano na sajtu Wayback Machine (31. decembar 2013), Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ a b (jezik: engleski)Sicilian Peoples: The Sicanians, Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ (jezik: engleski)Britannica.com-Sicani, Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ a b v (jezik: engleski)KnowItal.com-History of Sicily Arhivirano na sajtu Wayback Machine (13. oktobar 2007), Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ (jezik: engleski)Italiansrus.com-Valley of the Temples, Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ (jezik: engleski)Livius.org-Siege of Syracuse, Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ (jezik: engleski)Sicily Arhivirano na sajtu Wayback Machine (2. decembar 2008) Hutchinson Encyclopedia
- ^ (jezik: engleski)Sicily Arhivirano na sajtu Wayback Machine (2. decembar 2008) Hutchinson Encyclopedia
- ^ a b (jezik: engleski)BestofSicily.com-Early & Medieval History, Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ (jezik: engleski)Theodoric Encyclopædia Britannica
- ^ (jezik: engleski)Historynet.com-Gothic War: Byzantine Count Belisarius Retakes Rome Arhivirano na sajtu Wayback Machine (2. novembar 2007), Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ (jezik: engleski)TravelMapofSicily.com-Syracuse, Sicily Arhivirano na sajtu Wayback Machine (6. jun 2008), Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ (jezik: engleski)Archaeology.Stanford.edu-Brief history of Sicily Arhivirano na sajtu Wayback Machine (9. jun 2007), Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ a b (jezik: engleski)Archaeology.Stanford.edu-Brief history of Sicily Arhivirano na sajtu Wayback Machine (9. jun 2007), Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ (jezik: engleski)Sicily: An Illustrated History. Hippocrene Books. jun 2002. ISBN 9780781809092.
- ^ (jezik: engleski)[https://web.archive.org/web/20070609094555/http://archaeology.stanford.edu/MountPolizzo/handbookPDF/MPHandbook5.pdf Arhivirano na sajtu Wayback Machine (9. jun 2007) Archaeology.Stanford.edu-Brief history of Sicily
- ^ AboutMalta.com-Classical and Medieval Malta (60—1530), Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ Chronological - Historical Table Of Sicily Arhivirano na sajtu Wayback Machine (9. april 2019) In Italy Magazine
- ^ BestofSicily.com-Sicilian Peoples: The Normans, Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ a b v g d Dieli.net-Sicilian History, Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ (jezik: engleski)Heraldica.org-The Treaties of Utrecht (1713), Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ (jezik: italijanski)(jezik: engleski)(jezik: francuski)(jezik: španski)RealCasaDiBorbone.it-Karlo Burbonac - obnovitelj napuljskog kraljevstva Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. april 2008), Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ (jezik: engleski)Clash-of-Steel.co.uk-Campo Tenese, Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ (jezik: engleski)Ohiou.edu-Two Sicilies, Kingdom of, 1848-49 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. decembar 2008), Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ a b v g d (jezik: engleski)BestofSicily.com-The Modern Era, Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ fascio siciliano Enciklopedija Britanika|
- ^ Grifasi-Sicilia.com-Sicily autonomy, Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ Agrarne reforme - Enciklopedija Britanika
- ^ North and South: The Tragedy of Equalization in Italy Arhivirano na sajtu Wayback Machine (26. februar 2008) Frontier Center for Public Policy
- ^ (jezik: italijanski)Calendario atlante De Agostini 2004. Novara, Istituto geografico De Agostini, 2003. Podaci su za 2000. godinu
- ^ (jezik: nemački) Daniela Schetar i Friedrich Köthe, Sizilien, Egadische, Pelagische & Liparische Inseln, Reise-Know-How-Verlag Peter Rump, Bielefeld 2005.
- ^ (jezik: nemački) Sizilien, Baedeker Allianz Reiseführer, Verlag Karl Baedeker, Ostfildern, 2005.
- ^ (jezik: engleski)LeoLuca-Criscione.net-The Sicilian Language Arhivirano na sajtu Wayback Machine (2. mart 2005), Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ (jezik: engleski)BestofSicily.com-Sicilian Peoples: The Albanians, Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ (jezik: engleski)Omniglot.com-Lombard language, alphabet and pronunciation, Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ podaci ISTAT-a za 2007.
- ^ (jezik: italijanski)Podaci ISTAT-a Arhivirano na sajtu Wayback Machine (25. mart 2016), Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ (jezik: italijanski)Dati Istat - Tavole regionali Arhivirano na sajtu Wayback Machine (21. novembar 2010), Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ Calendario atlante De Agostini 2004
- ^ (jezik: italijanski)La stampa: Alt definitivo al ponte di Messina Arhivirano na sajtu Wayback Machine (21. maj 2008), Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ podaci RFI-a
- ^ (jezik: italijanski)Podaci ISTAT-a Arhivirano na sajtu Wayback Machine (13. novembar 2010), Pristupljeno 25. 4. 2013.
Spoljašnje veze uredi
- Zvanični veb-sajt
- Leksikon Sicilije (jezik: nemački)
- Sicilije (jezik: italijanski)
