Википедија

Struganik

насеље у Србији, у општини Мионица, у Колубарском округу

Struganik je naselje u Srbiji, u opštini Mionica, u Kolubarskom okrugu. Prema rezultatima popisa stanovništva iz 2011. godine, naselje je imalo svega 204 stanovnika, dok je prema popisu iz 2002. godine imalo 276 stanovnika. Prema podacima popisa iz 1991. godine, u selu je živelo 290 stanovnika.

Struganik
Dvorište i kuća u kojoj se rodio vojvoda Živojin Mišić u Struganiku
Administrativni podaci
DržavaSrbija
Upravni okrugKolubarski
OpštinaMionica
Stanovništvo
 — 2011.Pad 204
Geografske karakteristike
Koordinate44° 11′ 07″ S; 20° 06′ 22″ I / 44.185333° S; 20.106166° I / 44.185333; 20.106166
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Struganik na karti Srbije
Struganik
Struganik
Struganik na karti Srbije

Selo je smešteno u onom delu oblasti Kolubara gde Valjevske planine zamenjuju njene pitomine i ravnice. Razvilo se po temenima kȏsӣh koje su široka razvođa između izvorišnih krakova reka Ribnice i Toplice. Struganik leži pod planinom Maljen, a najstariji pomen njegovog imena vezuje se za 1737. godinu.

Tokom svoje istorije, Struganik je bio mesto nekih važnih događaja za nacionalnu istoriju. U Prvom svetskom ratu, njegov najpoznatiji meštanin — vojvoda Živojin Mišić — komandovao je bitkom čiji se jedan od epicentara nalazio na teritoriji sela; bitku je izvojevao. Tokom Drugog svetskog rata, selo je bilo mesto neuspelih pregovora ravnogorskih četnika i partizana, što je bio uvod u krvavi građanski rat. Takođe, ovde su Nemci zime 1941. pokušali da zarobe vođu ravnogorskog pokreta generala Dragoljuba Mihailovića, što im nije uspelo; međutim, zato su zarobili Aleksandra Mišića, drugog znamenitog meštanina sela, Živojinovog sina i važnog ravnogorca. Veliki broj meštana sela je u oba rata davao živote u srpskoj vojsci i u oba najmasovnija pokreta otpora.

Struganik je — osim zbog svoje istorije — poznat i po majdanima litografskog kamena koji se ovde javlja u moćnim naslagama. Najpoznatiji dekorativni kamen zapadne Srbije, čija je eksploatacija počela još u 18. veku, korišćen je pri oblaganju brojnih znamenitih građevina, među kojima je najznamenitija Bečka državna opera. U selu je smešten spomen-muzej — rodna kuća vojvode Živojina Mišića, spomenik kulture od velikog značaja.

Etimologija uredi

Prema Spisku naselja Paleškog okruga iz 1737. godine, navodi se da je ime sela vezano za posebnu vrstu litografskog kamena — škriljca — kog meštani zovu struganik, jer je „kao strugan” složen po slojevima.[1][2] Drugi izvori pak navode da je ime došlo od brojnih strugara (pilana) koji su rezali drvo iz ondašnjih šuma između Stanine reke i rečice Kopljanice. Takođe, nije nemoguće ni da je naziv sela vezan i za kamen tociljak s brda Baćenca.[3]

Geografija uredi

 
Pogled na selo; u pozadini jedan od struganičkih kamenoloma

Položaj i tip sela uredi

Struganik je selo u opštini Mionica, smešteno u severnoj podgorini Maljena. Razvio se po temenima kȏsӣh koje predstavljaju široka razvođa između izvorišta krakova reka Ribnice i Toplice. Selo ne leži neposredno pod Maljenom, nego nešto severnije; pod samom planinom je drugo selo karakterističnog naziva — Planinica. Ipak, atar sela je brdsko-planinski i površine je 961 hektara. Prostire se uglavnom u visinskoj zoni od 360 do 460 metara. Selo je smešteno u brdsko-planinskom rejonu opštine.[a][4] Nalazi se 9 kilometara jugoistočno od Mionice, tj. 10 putem preko Razbojišta, 5 kilometara od Banje Vrujci, a 100 kilometara od Beograda.[3][5][6]

  •  
    Struganik - panorama
  •  
    Struganik - panorama
  •  
    Struganik - panorama
  •  
    Struganik - panorama
  •  
    Struganik - panorama
  •  
    Struganik - panorama
  •  
    Struganik - panorama
  •  
    Struganik - panorama
  •  
    Struganik - panorama
  •  
    Struganik - panorama

Do Struganika je moguće doći preko ukupno sedam prilaza, u zavisnosti iz kog dela zapadne Srbije se prilazi. Jedan prilaz Struganiku je sa Ibarske magistrale u Županjcu, preko Bogovađe, Donje Toplice i Mionice. Drugi prilaz je takođe sa Ibarske magistrale, ali iz Ljiga, preko Gornje Toplice do Razbojišta u Popadiću, gde se skreće i putuje još 8 kilometara. Moguć je i prilaz sa puta Beograd—Valjevo, odnosno pruge Beograd—Bar, iz Divaca, preko Mionice do Razbojišta, ali i od Užica preko Divčibara, Mionice, Razbojišta, pa i Čačka i Gornjeg Milanovca, kao i preko Ravne Gore i Planinice. Od Razbojišta do Struganika se ide asfaltnim putem po kȏsōj koja deli rečicu Ribnicu od potoka Kopljanica.[3]

Struganik je seosko naselje razbijenog tipa na dolinskim stranama Kopljanice, između visova Petkovača (436), Gvozdenac (455) i Goveđe brdo (473). Staro selo je bilo kod izvora Baćenca,[1] pa se potonjim deobama i doseljavanjima pomeralo na sever i naseljavalo oko Kopljanice i iznad Ribnice, na samoj kȏsōj-vododelnici, oko širokog asfaltnog puta Mionica—Planinica—Ravna gora. Središte sela ni danas nema izgled ušorenog naselja. Tu je bivši zadružni dom i nekoliko seoskih kuća.[7][3]

Selo se deli na džemate koji nose imena po najvećim i najpoznatijim seoskim porodicama: Mišići, Šutuljići, Kaljevići, Mačuri, Arnautovići i drugi.[1][8]

Reljef uredi

 
Pogled prema Maljenu iz sela

Značajnija uzvišenja su Petkovača i Perovo brdo nad rekom Ribnicom, Baćenac i Krive strane do Planinice i Goveđe brdo do Berkovca. Pored ovih, značajna uzvišenja u selu su i Pavlovo brdo, Vukovača i Gvozdenac. Geološki sastav čine sekundarne stene od kojih na istočnoj strani preovlađuju peščari, a na zapadnoj litografski kamen koji se ovde javlja u moćnim naslagama.[9][3][10]

Zemlja je posna, suva i peskovita, te nije za bilo kakve useve, ako se ne nađubrava. Malo plodnije zemlje je niz Kopljanicu, po Baćencu i Goveđem brdu, zbog čega se meštani spuštaju u dolinu Ribnice i Toplice te tu kupuju ili zakupljuju imanja, kako bi gajili žitarice i druge ratarske kulture. Livada i pašnjaka je malo, a nalaze se do Planinice ili po planinskim vrhovima koji ulaze u ovo selo.[9][8]

Geodetska uprava opštine Mionica, u svojim podacima iz 1994. godine, navodi da je od 961 hektara struganičke zemlje samo 34 hektara bilo neplodno. Pod šumom se nalazilo još 312 hektara, dok je sve ostalo obradivo zemljište i to: njive 274, voćnjaci 79, livade 179 i pašnjaci 82 hektara. Osim Petlovog brda, čije su padine iznad Ribnice krševite, sva druga brda su pošumljena. Najlepše struganičke šume su na Cerovoj kȏsōj i Krivim stenama, u kojima dominiraju hrast, bukva, jasen i breza.[1][8]

Baćenac uredi

Sredokraća između Mionice i pitomine Kolubare i Suvobora je brdo Baćenac, nadmorske visine 622 metra. Na ovom brdu se nalaze kamenolomi peščara, ili kako Struganičani kažu — tociljaka. Oni su, uglavnom, u posedu porodice Popovića. Ovaj kamen se koristi za izradu stubova, tocila, korita, spomenika, fasadnih obloga i sl. (v. kamenorezanje). Ovaj kamen se sve više koristi i u putnoj privredi. Ovo brdo je još poznatije po istorijskim događajima koji su se ovde odigrali za vreme Prvog svetskog rata (v. istorija).[11]

Hidrografija uredi

 
Česma pored vojvodine kuće koju je 2006. godine podigla opština; natpis na česmi:

Izvora u selu je dosta. U koritu Ribnice, pod Perovim brdom, nalaze se tri jaka izvora koja posle kraćeg toka padaju u Ribnicu. Jedan je poznat po nazivom Hajdučka česma, a drugi Bubiljo, dok je treći ispod bivšeg Mišića letnjikovca. Na samom Perovom brdu nalaze se tri jaka izvora: Arnautovića voda, Kaljevića i Mišovića (Mišića) bunari.[9] Pored ovih navedenih, u poznate seoske izvore ubrajaju se i: Mačurska česma, Milutinovića česma, Popovića česma, Stanišića česma, Markovića česma te i izvori Orlovac, Bela voda i Blizanci.[12]

Ispod uzvišenja Krive strane i Baćenca, gde je i najviše seoskih kuća, nalaze se tri jake česme od kojih nastaje rečica Kopljanica, koja teče na sever i predstavlja izvorišni krak reke Toplice. Na Baćencu postoji i veoma jak izvor čija voda otiče kroz Cerovu kȏsӯ u Plaženičku reku,[b] koja teče sa istočne strane sela. Na ovom brdu je i izvor Lazov grob.[9][12]

Jednim delom, ivicom sela teče reka Ribnica. U blizini zaseoka Mišići sastaju se izvorišni kraci Toplice i svojim nanosima stvaraju poširu „luku”, poznatiju pod imenom Ribnica, čiji se veći deo nalazi na ataru sela Paštrić. Na tom mestu, nadmorska visina je samo 256 metara.[5][12]

Ponori Kopljanice uredi

U gornjem toku Kopljanice, u ataru sela, nalaze se dva ponora koja su smeštena u samom rečnom koritu. Prvi je na nadmorskoj visini od 322 metra, a drugi — lociran oko 300 metara nizvodno — na visini od 308 metara. Voda koja ponire na prvom izvoru pojavljuje se na izvoru udaljenom oko 100 metara, na levoj obali rečice, i to na nadmorskoj visini od 117 metara. Voda sa drugog ponora pojavljuje se na izvoru u koritu Kopljanice na visini od 300 metara, kao i na izvorčiću kod Stajine pećine.[12]

Imajući sve to u vidu i uzimajući u obzir i tvrdnje meštana, Milorad Radojčić u svojoj knjizi Zavičaj vojvode Mišića — gde se opisuje odnosna pojava — zaključuje da Kopljanica nema gubitka vode ni prema slivu Ribnice, ni prema slivu Berkovačke reke. Nasuprot tome, s leve strane (prema slivu Ribnice) prima sedam izvora (od kojih su četiri pored rečnog korita, dok su tri viša od korita), što pokazuje da je hidrološka vododelnica između slivova Kopljanice i Ribnice visoka, verovatno na krečnjačkoj gredi koja razdvaja pomenute slivove.[12]

Istorija uredi

Nastanak uredi

Prema narodnom predanju, selo je počelo da se naseljava početkom 17. veka, a najstariji pomen o selu vezuje se za 1737. godinu kada se ono uvrštava na Spisak naselja Paleškog okruga.[1][3][2] Godine 1890, Struganik je bio u sastavu novoformirane Planiničke opštine, dok je kasnije bio uglavnom u sastavu Gornjotopličke opštine, sreza kolubarskog. Nadležni sud je takođe bio u Gornjoj Toplici.[13][14]

Istorija sela pamti brojne Struganičane koji su se borili i padali u ratovima koje je Srbija vodila tokom 19. i 20. veka. Tako je ostalo zabeleženo da je Đuka Kaljević poginuo na Lešnici 1813. godine. Borac V pešadijskog puka kralja Milana, Dragiša Paunović, umro je u bolnici u Vlasotincu 1885. godine.[15] Za njega je vojvoda Mišić napisao da je „mirnodopski škart”.[16]

Prvi svetski rat uredi

 
Živojin Mišić kada je unapređen u čin vojvode
 
Detalj iz dvorišta vojvodine kuće

Tokom balkanskih ratova (1912—1913) i Prvog svetskog rata (1914—1918), život je izgubilo čak 58 meštana sela.[v] Među stradalima je najviše pripadnika porodice Mišić, čak 13. Ako se ovome pridodaju i nastradali iz srodničke porodice Kaljevića (kojih je 8), može se zaključiti da su skoro polovina nastradalih Mišići. Ovaj podatak je pak i svedočanstvo o principijelnosti vojvode Mišića koji nije pravio razlike među ratnicima i nije hteo da štiti svoje srodnike; štaviše, često ih je terao u prve linije borbe.[17]

Brdo Baćenac, poznato po majdanu litografskog kamena, u Prvom svetskom ratu je postalo još poznatije — kao „branik istorije”. Tokom Kolubarske bitke, brdo je bilo poprište žestokih sukoba srpske i austrougarske vojske. U toku istog dana, prelazilo je više puta iz jednih ruku u druge. Sa njega je Mišić sa svojim štabom pratio i tok Kolubarske bitke te se stoga kod nekih autora navodi da je još „na njemu odbranio miris svoga doma i čast Srbije”. Na brdu se još uvek mogu prepoznati tri tranše rovova, a meštani su još godinama kasnije izoravali granate, kapisle, lako naoružanje i drugu vojnu opremu.[18]

Pisac Dobrica Ćosić ovekovečio je brdo u svom romanu Vreme smrti, pogrešno ga nazivajući „Baćinac”. Ostalo je zabeleženo da je srpska vojska odavde naterala Austrougare u beg:

Pored brojnog stradanja, Prvi svetski rat je u istoriji sela ostavio još dve nemile epizode. Naime, tokom austrougarske okupacije Srbije brojni meštani su određivani kao taoci, ali i internirani u austrougarske logore. 1916. godine, Sresko vojno zapovedništvo u Mionici sačinilo je spiskove uglednih osoba iz Kolubarskog sreza na osnovu kojih su određivani taoci i vršena interniranja u logore Nežider, Ašah, Nađmeđer, Mathauzen, Grin, Braunau, Cegler i druge. Samo te 1916, iz kolubarskog sreza internirano je više stotina osoba, a Struganik se posebno našao na udaru iz koga je internirano 16 osoba (muškaraca).[v] Sve ovo upućuje da nema dileme da je okupator znao poreklo vojvode Živojina Mišića kada je sastavljao spiskove.[19]

Drugi tragičan događaj vezan za Prvi svetski rat u Struganiku jeste bio težak zločin koji se dogodio u kući Lazara Stanišića, bivšeg okružnog poslanika. 5. maja 1918. godine, grupa razbojnika — predvođena Svetislavom R. Uskokovićem iz Planinice — koji su se predstavili kao „srpske komite”, napala je Lazarevu kuću. Petnaestogodišnji dečak Dragoljub Marković je u to vreme, primoran zbog nemaštine usled smrti oca, služio u ovoj kući. Čuvši za dolazak razbojnika, gazda kuće se sakrio u odžak, dok se dečko krio iza kućnih vrata. Prilikom premetačine kuće, razbojnici su otkrili dečaka. Pošto su tražili Previslava, domaćinovog sina i tadašnjeg blagajnika opštine u Dučiću, pomislili su da je to dečak i zaklali ga na pragu kuće. Kad je Lazareva žena Stojanka zakukala, hajduci su pripucali i pogodili je u ruku. Iste noći hajduci su napali i kuću Milorada Popovića iz sela, te Jevrema Ristovića iz Paštrića, pritom počinivši slične zločine. Za ovaj zločin austrougarske okupacione vlasti na ime nadoknade isplatile su 4.575 kruna, dok su počinioce otkrili i oštro kaznili.[20]

Pred Drugi svetski rat, predsednik opštine je bio Vladan Radojičić, koji je nameravao da se uredi Mišićev muzej, pa i da selo promeni ime u Mišićevo.[21]

Drugi svetski rat i poraće uredi

Struganik je tokom Drugog svetskog rata u Jugoslaviji (1941—1945) i građanskog rata koji se vodio među Srbima (1941—1946) bio poprište nekih bitnih događaja u istoriji obeju ovih uporedo vođenih sukoba. Prvenstveno je to bilo kao mesto susreta generala Dragoljuba Mihailovića i Josipa Broza Tita, dvojice vođa dvaju najvećih pokreta otpora u ratu u Jugoslaviji,[22][23][24] ali kasnije i kao mesto epizode između Nemaca i ravnogorskih četnika tokom „operacije Mihailović” u pokušaju da se general Mihailović zarobi, a sve kada je uhvaćen Aleksandar Mišić, značajna ličnost JVuO-a. Samo selo i njegovi meštani takođe su učestvovali u građanskom ratu, i na jednoj i na drugoj strani.[22]

Susret Tita i Draže uredi

 
Armijski General
Dragoljub „Draža” Mihailović
 
Sekretar KPJ
Josip Broz Tito

Do susreta Draže i Tita je došlo 19. septembra 1941. godine, u letnjikovcu Mišića u klisuri reke Ribnice, a ne kako se — pogrešno — često u literaturi navodi „u Mišićevoj rodnoj kući”. Naime, vojvodina supruga Lujza je, nakon muževljeve smrti, zajedno sa sinovima 1937. godine sagradila ovaj letnjikovac, posebno uz pomoć najmlađeg Vojislava, inženjera hortikulture. Iz ovog letnjikovca su leta 1941. otišli vojvodini sinovi Aleksandar i Vojislav, prvi na Ravnu goru u četnike, a drugi u Robaje u partizanski odred.[22] Susretu su osim pomenute dvojice vođa prisustvovali Aleksandar Mišić, Dragiša Vasić i pukovnik Dragoslav Pavlović, odnosno Miloš Minić, Vojislav Rafailović i Obrad Stefanović. Razgovor strana se ticao zajedničke borbe protiv Nemaca, organizacije vlasti u mestima gde bi se obe vojske našle istovremeno te raspodele zaplenjenog oružja. Dogovorena je zajednička borba tamo gde je moguća, mogućnost slobodnog opredeljivanja naroda kojem pokretu želi da pristupi, kao i ravnopravna podela ratnog plena. Na temeljnom, načelnom nivou, nije došlo do dogovora. Vođa komunista Tito je postavio dva zahteva: 1. nastavak frontalne borbe protiv Nemaca odmah, bez ikakvih odlaganja; 2. zahtev da Mihailović uđe u sastav Vrhovnog štaba NOPO kao njegov načelnik, pod njegovom vrhovnom komandom. Mihailović je oba ova zahteva odbio i izneo svoja dva zahteva: 1. da se borbe nastave kao gerilske akcije; 2. da se partizanski odredi stave pod njegovu neposrednu komandu. U pregovorima je istakao da su Nemci veoma jaki i ukazao na šire ratne konstelacije — nezadrživu penetraciju Nemaca u Sovjetski Savez, nemogućnost zapadnih saveznika za veće vojne operacije, kao i činjenicu da će Nemci vršiti brutalne odmazde i pokolj nenaoružanog stanovništva.[25] Pregovori su osim nemogućnosti sporazumevanja prikazali još par dugih fenomena.[26] Od zanimljivosti vezanih za istoriju sela, značajan je podatak da su tokom trajanja razgovora — dva meštana sela bila angažovana na stražarskim zadacima; bili su to Aksentije Arnautović i Stevan Kaljević, koji su prethodno radili na održavanju letnjikovca.[22]

Nakon sastanka koji je Sergej Živanović označio kao „nadmudrivanje dok jedna strana ne postane jača”, oba pokreta su se „bacila na trčanje od sela do sela, držanje govora, upisivanje ljudstva u spiskove i izdavanje legitimacija”. Krvavi bratoubilački rat u Srbiji počeo je u jesen 1941. godine.[27] Sam letnjikovac su kasnije spalili Nemci u poteri za Mihailovićem. Danas se naziru samo ostaci zgrade.[22]

„Poduhvat Mihailović” uredi

Drugi bitan događaj koji se vezuje za selo Struganik tokom Drugog svetskog rata je pokušaj nemačkog zarobljavanja generala Mihailovića tokom „poduhvata Mihailović” jer je ovaj obitavao u rodnoj kući vojvode Mišića u selu, a prilikom koga su zarobljeni Aleksandar Mišić i Ivan Fregl, dve važne ličnosti ravnogorskog pokreta. Nemci su „Poduhvat Mihailović” započeli 6. decembra 1941. oslanjajući se isključivo na svoje jedinice, zbog nepoverenja u Nedićev vojni aparat. Rano ujutru, jedinice 342. divizije nadiru sa četiri strane. Prvi udar je izveden na rodnu kuću Mišića, jer je obaveštajna služba prikupila podatke o Mihailovićevom kretanju tj. obitavanju u Struganiku. O pokušaju zarobljavanja tog dana postoji više, uglavnom usaglašenih svedočanstava. Prema iskazu potporučnika Pavla Meškovića, Mihailović po prijemu informacije o nemačkom napadu 5. decembra, izdaje poslednja uputstva i naređenja i odlazi kod Aleksandra Mišića, za Struganik. Sutradan, u samu zoru, Nemci se pojavljuju u kafani, neposredno uz Mišićevu kuću.[28] Mešković nadalje piše:

Priču o ovakvoj predaji Mišića kakvu je opisuje Mešković, opovrgavaju nemački dokumenti, pa tako Štab 342. divizije kratko navodi:

 
Aleksandar Mišić

Ako je verovati ovom izvoru, otpada verzija o tome da se Mišić predstavio kao Mihailović, što se verovatno može protumačiti kao jedna od uobičajenih ratnih legendi.[29] Nikola Kordić, pak nešto drugačije opisuje događaj od Meškovića. Njegovi navodi se više poklapaju sa nemačkim izveštajem:

Nakon zarobljavanja, Nemci su Mišića i Fregla sproveli u Valjevo. Prema sećanju supruge Ivana Fregla, Milice Fregl, na prvom suđenju 15. decembra obojica su osuđeni na zarobljeništvo:

Milorad Radojčić navodi da je Aleksandrova majka Lujza — poreklom Nemica — intervenisala kod komandanta grada, ali bezuspešno. Fregl i Mišić su streljani na brdu Krušik u Valjevu, 17. decembra.[22][31] O zarobljavanju i streljanju dvojice saboraca, Mihailović je 7. januara 1942. godine obavestio vladu u Londonu i zamolio da se obojica odlikuju — Mišić Karađorđevom zvezdom III reda sa mačevima, a Fregl istim ordenom IV reda. Naveo je takođe da se za ovaj slučaj Jovan Škava (samozvani „vojvoda kolubarski”), Nešovan Papić iz Mionice i Bogdan Brajević javno ožigošu kao narodni izdajnici.[32]

U daljem toku rata i kasnije uredi

Interpretacija istorije sela još uvek ne daje istovetan odgovor na pitanje kom pokretu je selo bilo naklonjenije u toku rata. Dok jedni navode da je Struganik bilo četničko selo, ima i onih koji tvrde da su Struganičani tokom rata bili više naklonjeni partizanskom pokretu. Poznato je da su još 1941. godine, Dragiša Kaljević i Živojin M. Mišić bili u partizanskim jedinicama. Prema Sretenu Čitakoviću, partizanskom prvoborcu i istaknutom ilegalcu, 17 žitelja sela je pomagalo partizane.[v][33]

Novi, revolucionarni organi vlasti, u Struganiku su formirani tokom 1944. godine kada je osnovan Mesni narodnooslobodilački odbor, koji se kasnije transformisao u Mesni narodni odbor Struganik i koji je od aprila 1947. godine bio u sastavu ljiškog sreza. Ukinut je zakonom aprila 1952. i pripojen NO opštine Gornja Toplica (Rakari). Otkad je ukinuta ova opština, Struganik je u sastavu mioničke opštine. U toku svog postojanja, ovim dvama odborima predsednikovalo je šestoro, a funkciju sekretara obavljalo dvoje ljudi. U Međuopštinskom istorijskom arhivu u Valjevu čuva se Fond Mesnog narodnog odbora Struganik.[13]

U crkveno-administrativnom smislu Struganik pripada Valjevskoj eparhiji, arhijerejskom namesništvu kolubarskom sa sedištem u Mionici, tj. ribničkoj parohiji namesništva. Sedište parohije je Hram apostola Petra i Pavla u Paštriću.[34][35] Seoska preslava je Mali Spasovdan.[8]

Stanovništvo uredi

Poreklo stanovništva uredi

Antropogeograf Ljubomir Pavlović, u svojoj knjizi Kolubara i Podgorina iz 1907. godine, naveo je da su „Šutuljići — Šutulje” najstarija porodica u selu, da su doseljeni — „još od nekada” — iz Đakova u Staroj Srbiji i da slave Svetog Đurđa.[36] Prvobitno su bili nastanjeni u blizini izvorišnog dela Stanine reke, na levoj obali. Miloradu Radojčiću, autoru knjige Zavičaj Vojvode Mišića, ovaj pomenuti podatak je potvrdio i Dragiša Milutinović, penzioner iz Struganika. Prema njegovom kazivanju prvo su se doselila dva brata: Đurica i Milutin Mijatović. Pošto je ovaj prvi bio ćutljiv (šutljiv) čovek, meštani ga prozvaše „Šutom”, a njegove potomke Šutuljama, od čega je kasnije izvedeno prezime Šutuljići. Deo ove porodice korigovao je svoje prezime, pa se sada prezivaju Šutulići. Po Milutinu, njegovi potomci se nazivaju Milutinovići. Zanimljivo je da Ljuba Pavlović ne navodi njihovo poreklo, iako beleži da postoje. Čak se zna da je Milutin imao sina Đuru, po kome su se neko vreme prezivali i Đuričići. Oni slave praznik Đurđevdan.[37]

Stanišići su se ovde doselili pred kraj 17. veka, a vode poreklo od porodice Kolačke iz Nikšićke župe, a slave Lučindan. Pavlović navodi da su posle Šutuljića najstarija porodica u selu i da su im srodnici Spasojice u Gunjici i Kolaci u Bobajiću.[36][38]

Početkom 18. veka, pred početak austrijske okupacije, iz Starog Vlaha doseljavaju se Kaljevići koji vode poreklo od istoimene porodice iz sela Tepaca pod južnim obroncima Durmitora[39] u Drobnjacima. Ima ih dosta u Užicu i okolini. Slave praznik Tomindan i dugo su bili najmnogoljudnija porodica u selu. Od Kaljevića su potekli Mišovići ili Mišići. Prezime su dobili po Miši Kaljeviću. Zabeleženo je da su se neki od njih pominjali i po prezimenima Lučići (po Luki Kaljeviću) i Živkovići po (Živku Kaljeviću). Zajedno sa Kaljevićima, pa i Mišićima, ovde su stigli i preci današnjih Markovića, koji slave Tomindan. Svi oni su bili nastanjeni s obeju strana puta Mionica—Suvobor.[36][38]

U to vreme u Struganik dolaze i preci ovdašnjih Paunovića i Matijevića, koji potiču iz Kuča u Crnoj Gori i slave Tomindan. Skoro istovremeno u selo dolaze i Mačuri, današnji Nikolići, koji vode poreklo iz istoimenog sela i bratstva u Kučima.[36] Navodno je njihov rodonačelnik (Nikola), dobio nadimak „Mačur”, jer kad god su Turci dolazili da sakupljaju danak on je govorio da nema da im dȃ i da bi samo želio da mazi mačku. Rezignirani zbog toga, oni su ga ukorili jer ništa nije radio (već samo mazio mačku) te prozvali „Mačurom”. Oni slave Đurđevdan i Sekovanije. Nastanjeni su na desnoj obali Kopljanice.[38]

Arnautovići su stigli u doba Prvog srpskog ustanka — tačnije — u vreme Karađorđevog pohoda na Sjenicu, a doseljeni su iz Bihora u Staroj Srbiji. Za njihovog pretka Pavlović navodi da je doseljen kao čobanin kod Šutulja i da su ga oni i oženili i okućili pored sebe. Lome kolač o Đurđevdanu, a slave Markovdan.[36][38]

Popovići su iz susedne Planinice; sveštenička porodica koja takođe slavi Đurđevdan. Navodno su dali devet popova, a poslednji je bio stari Jova Popović, ribnički paroh sahranjen u porti ribničke crkve, koji je oko 1830. godine prešao u ovo selo. Deo ove porodice odselio se u kolubarski Tabanović.[36][38]

Preci Mij(h)ailovića doseljeni su iz Gornjeg Lajkovca od Grezalaca, a slave Đurđevdan. Predak Milosavljevića (kojih više nema u Struganiku), došao je iz Bistrice kod Priboja. Njegovi preci su pričali da se spustio niz Babinsku razuru i prizetio u Stanišiće. Oni su slavili Lučindan.[36][38]

Radojčić u svojoj knjizi navodi da, pored ovih, postoje još dve porodice Petrovića (jedni slave Tomindan, a drugi Lučindan) te porodica Radojčići čiji se predak iz Berkovca prizetio u Mihailoviće (slave Jovanjdan). Simići, koji takođe vode poreklo iz Berkovca, slave Đurđevdan; Stevanovići slave Đurđevdan i Sekovanije, a Gulići su došli kao izbeglice iz Like.[38]

Po završetku Drugog svetskog rata, više porodica se iselilo u Banatski Brestovac, a desetak godina kasnije mnogi su otišli u Beograd i zaposlili se u GSP. Zato se sve češće čuje da Struganičana ima više u „belom svetu” nego u rodnom selu.[40]

Razvoj stanovništva uredi

Prema haračkim tefterima iz 1818. godine, Struganik je imao 15 domova sa 19 porodica i 42 haračke glave. U popisu iz 1834. godine, beleži se 14 kuća sa 118 duša, 76 plugova za oranje, 112 kȏsӣh livade, deset i po motika vinograda i 4.010 stabala šljive, dok je na popisu iz 1866. godine bilo 25 domova sa 261 stanovnikom.[1][18]

Na narednim popisima, broj stanovnika se kretao na sledeći način (godišnji priraštaj stanovništva od 1866. godine bio je 4,77, a procentni 1,48%):[41]

  • 1874. godine — 28 domova i 278 stanovnika
  • 1884. godine — 35 domova i 323 stanovnika
  • 1890. godine — 41 dom i 352 stanovnika
  • 1895. godina — 41 dom i 359 stanovnika
  • 1900. godine — 49 domova i 413 stanovnika[1][18]

Kao i većina kolubarskih naselja, Struganik je 1948. godine imao najveći broj stanovnika, i to 557.[18] Nakon te godine, broj stanovnika opada (v. tabelu ispod).

Demografija uredi

U naselju Struganik živi 228 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 43,1 godina (41,9 kod muškaraca i 44,6 kod žena). U naselju ima 79 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,49.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Demografija[42]
Godina Stanovnika
1948. 557
1953. 542
1961. 465
1971. 391
1981. 343
1991. 290 290
2002. 276 279
2011. 204
Etnički sastav prema popisu iz 2002.[43]‍
Srbi
  
 269 97,46%
nepoznato
  
 6 2,17%


Stanovništvo prema polu i starosti[44]
m
ž
? 4
  
  
 2
> 80 1
  
  
 4
75—79 2
  
  
 8
70—74 12
  
  
 4
65—69 14
  
  
 16
60—64 12
  
  
 9
55—59 9
  
  
 9
50—54 7
  
  
 8
45—49 12
  
  
 11
40—44 13
  
  
 6
35—39 7
  
  
 6
30—34 8
  
  
 6
25—29 7
  
  
 9
20—24 7
  
  
 10
15—19 7
  
  
 6
10—14 5
  
  
 5
5—9 7
  
  
 4
0—4 12
  
  
 7
Prosek : 41,9 44,6
Domaćinstva
Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.
Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002.
Broj domaćinstava 98 99 104 96 83 85 79
Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.
Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek
Broj domaćinstava 14 18 14 5 15 5 5 3 0 0 3,49
Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu
Pol Ukupno Neoženjen/Neudata Oženjen/Udata Udovac/Udovica Razveden/Razvedena Nepoznato
Muški 122 30 75 13 3 1
Ženski 114 12 72 25 3 2
UKUPNO 236 42 147 38 6 3
Stanovništvo po delatnostima koje obavlja
Pol Ukupno Poljoprivreda, lov i šumarstvo Ribarstvo Vađenje rude i kamena Prerađivačka industrija
Muški 89 60 0 0 4
Ženski 68 60 0 0 4
UKUPNO 157 120 0 0 8
Pol Proizvodnja i snabdevanje Građevinarstvo Trgovina Hoteli i restorani Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški 1 17 1 1 2
Ženski 0 1 0 0 0
UKUPNO 1 18 1 1 2
Pol Finansijsko posredovanje Nekretnine Državna uprava i odbrana Obrazovanje Zdravstveni i socijalni rad
Muški 0 0 1 0 0
Ženski 0 1 1 0 0
UKUPNO 0 1 2 0 0
Pol Ostale uslužne aktivnosti Privatna domaćinstva Eksteritorijalne organizacije i tela Nepoznato
Muški 0 0 0 2
Ženski 0 0 0 1
UKUPNO 0 0 0 3

Privreda uredi

Stanovnici Struganika se bave stočarstvom, voćarstvom i eksploatacijom kamena. Meštani imaju obiman stočni fond. Stoku su ranije preko zime držali po suvatima i ispustima seoskih i privatnih imanja. U stočni fond su u prošlosti ubrajane: svinje, ovce, goveda, koze i konji. Poslednjih decenija sve više gaje malinu i drugo jagodičasto voće.[8] U selu je počeo da se razvija i etno-turizam,[45] u kome brojna domaćinstva sela, premda se trenutno ne bave njime, vide perspektivu daljeg razvoja ekonomije.[g][46] Prema zvaničnoj „Strategiji za razvoj opštine Mionica” iz 2008. godine, zbog važnog kulturno-istorijskog spomenika koji se nalazi na njegovoj teritoriji — spomen-muzeja, Struganik ima važnu ulogu u razvitku turističkih potencijala cele mioničke opštine, a spomen-muzeju se u ovom temeljnom strateškom dokumentu pridaje značajna važnost.[47]

Odvajkada Struganičani su se bavili i pčelarstvom, a neki od njih i veoma uspešno. Radojčić navodi da je domaćin Dragoljub Milutinović svojevremeno držao i do 130 košnica đerzanki i 20 vrškara od kojih je dobijao i do pet tona meda.[8]

Starosna struktura sela iznesena u demografskim podacima, sa sve više starog i sve manje mladog stanovništva (u dugoročnoj perspektivi, u budućnosti), predstavlja veliko razvojno ograničenje za selo.[48]

Eksploatacija kamena uredi

Istorija uredi

Akademik Milan Đ. Milićević je zabeležio:

Prema narodnom predanju, masovnije vađenje kamena kojeg Milićević pominje počelo je u 18. veku, za vreme austrijske okupacije, a navodno ga je sprovodila neka italijanska kompanija pod upravom izvesnog Pijetra Domika. Pošto su meštani dotičnog zvali „Pjer”, to je i brdo gde se eksploatacija odvijala nazvano Pjerovo ili Perovo brdo.[1] Ovde su bile podignute i barake u kojima su živeli radnici koji su vadili i obrađivali kamen.[50]

Nadalje se u sačuvanim zapisima navodi da je intenzivnija eksploatacija kamena počela 1857. godine u organizaciji Leonarda Pjera, a na inicijativu okružnog inženjera iz Valjeva, Stevana Đuričića. Tada je na imanju Mišića i Maljevića otvoren rudnik litografskog kamena, koji je obrađivan u ploče i korišćen za patosanje trotoara, crkvenog poda i privatnih kuća, a kasnije i za izradu belegije i tocila. Đuričić je 1863. godine dobio koncesiju za eksploataciju ovog kamena, no nije poznato da li ju je i koristio.[51]

Osamdesetih godina 19. veka, kamenolom je dobio novog vlasnika — Matu Nenadovića, unuka slavnog Prote Matije Nenadovića i tadašnjeg predsednika Valjevske opštine. Prema „Fondu Ministarstva unutrašnjih poslova” iz 1898. koji se čuva u Arhivu Srbije, krajem 19. i početkom 20. veka, kamenolom je bio u vlasništvu Alfreda Lebera, dok je 1905. godine pripadao veleposedniku iz Beograda — Raši Miloševiću — koji povlastice prenosi na Društvo za industriju gline, kamena i drugog materijala „Montena” iz Beograda.[51] Dolazak planirane i sistematske eksploatacije kamena je uticao i na same meštane da se i oni izuče u ovoj profesiji, pa je tako Pavlović zabeležio da je skoro svaki seljak imao svoj alat i radionicu te se bavio obradom i izradom različitih predmeta od kamena u svrhu prodaje.[14]

Industrijsko obrađivanje struganičkog kamena počelo je 1927. godine. Nakon Drugog svetskog rata i uspostavljanja nove društvenopolitičke paradigme, struganički kamenolomi najpre odlaze u ruke mioničkog preduzeća „Građevinar”, da bi krajem 1965. godine — na lokaciji bivšeg preduzeća „Tika Marić” — bilo osnovano novo društveno preduzeće „Kolubara”. Unutar ovog preduzeća je godinama postojala osnovna organizacija udruženog rada naziva „Struganik” koja se bavila eksploatacijom kamena. Kasnije je osnovana GRO „Kolubara” koja je zapošljavala preko 100 radnika. Nakon 1990. godine, iz nje su nastala dva preduzeća: „Kolubara—Mionica” i „Kolubara—inženjering”, sa sedištem u Beogradu. Nakon ove podele došlo je i do daljih i drugih transformacija, dok su u međuvremenu kamenolomi privatizovani.[52] Prema pisanju Politike, otvaranje tržišta i privatizacija učinili su da eksploatacija kamena postane jedna od najunosnijih grana privrede u selu, s obzirom na to da je veliki broj meštana sam postao vlasnik kamenoloma i radionice za obrađivanje.[53] Zvanična Strategija za razvoj opštine Mionica navodi da individualna eksploatacija u okviru pojedinačnih gazdinstava ni izbliza ne iskorišćava potencijale koji se mogu ostvariti na ovom polju privrede, te da je prostor za napredak velik.[54]

Litografski kamen iz Struganika prikazivan je na velikoj privrednoj izložbi u Parizu 1900. godine, kada je osvojio drugu nagradu, odmah iza čuvenog kamena iz Zolnhofena u Bavarskoj. Ploče od struganičkog kamena su korišćene pri oblaganju brojnih znamenitih građevina, pa tako i dela Memorijalnog centra „Josip Broz Tito”, pri obnovi budvanskog Starog grada, popločavanju pijace Zeleni venac; međutim, najlepše za oblaganje zgrade bečke opere 1861. godine.[53][55][56] Postoje i tvrdnje da su neke ulice i trgovi u Dubrovniku pokriveni ovom pločom. U javnosti se često čuje opaska da je „struganički kamen poznatiji u svetu nego u samoj Srbiji”. Grafički odsek Fakulteta primenjenih umetnosti u Beogradu inicirao je masovnije korišćenje ovog kamena za litografiju, koja je pak i sama u Srbiji poprilično zanemarena.[15][57]

Kamen i kamenorezanje uredi

Postojanje obradivog kamena na teritoriji sela uslovilo je i nastanak i razvijanje kamenorezačke delatnosti kod meštana. Dok jedni izdaju u zakup rudna polja kamena, drugi se bave njegovom obradom i prodajom. U početku je eksploatacija bila veoma primitivna — vršena pomoću štangli, krampova, maljeva i velikih čekića — no kasnije se prelazi na sečenje i glačanje. Radom u kamenolomima mnogi meštani stiču znanje vađenja i obrade kamena, pa je tako nakon zatvaranja društvenog preduzeća „Kolubara” jedan broj Struganičana iskoristio ovo znanje i otvorio svoja privatna kamenorezačka preduzeća. Danas na prostoru cele mioničke opštine postoji negde oko 70 kamenoloma koji se bave eksploatacijom onoga što se naziva „struganički kamen”.[56] Svi oni prave ploče različitih oblika, debljine i veličine, koje se uglavnom režu dijamantskim testerama uz stalno kvašenje vodom.[58][59] Tradicija obrade kamena sačuvana je u porodicama Markovića, Kaljevića i Popovića. Istorija sela poznaje par čuvenih majstora ovog zanata, kao što su Dimitije i Ljubomir Marković, Dragoljub, Radovan i Slobodan Popović i drugi.[60]

Struganički kamen je krečnjak koji petrološki odgovara laporcima, glinovitim krečnjacima i krečnjacima (mikritski i alohemijski). Obično je slojevit, tankopločast ili bankovit.[61] Sama struganička ploča, nastala obradom kamena, debljine je od 1 cm do 8 cm. Koristi se kao prirodno lomljeni mozaik i rezana ploča. Dominantna boja ploče je žuta, premda neznatno ih ima i nebesko plave boje. Površina je reljefasta ili potpuno ravna. Najviše se koristi za izradu staza, stepenica, oblaganje zidova i cokli.[62][55] Što se tiče kvaliteta struganičkog kamena, na osnovu rezultata statističke analize fizičko-mehaničkih svojstava, može se zaključiti da kvalitet struganičkog krečnjaka zadovoljava većinu zahteva nacionalnog standarda za primenu ploča za unutrašnja i spoljašnja, vertikalna i horizontalna oblaganja. Otpornost na habanje je jedini faktor koji limitira primenu krečnjaka kao ukrasnog kamena.[63]

Zadrugarstvo uredi

U svojoj antropogeografskoj studiji iz 1907. godine, Pavlović navodi da je u selu bilo više zadruga — Šutuljića, Kaljevića, Popovića i dr.[1] U Struganiku je u toku Drugog svetskog rata (1943. godine), osnovana „Struganička zemljoradnička, nabavljačka i prodavačka zadruga”. U početku je bila smeštena u kući lokalnog prodavača Svetolika Arnautovića, da bi se kasnije nekoliko puta izmeštala sa jedne lokacije na drugu, dok nije izgrađen prikladni zadružni dom.[64]

Organizaciono, zadruga je bila sačinjena od upravnog odbora, nadzornog odbora i predsednika zadruge. Imala je nekoliko zaposlenih, uključujući i knjigovođu. Premda je u početku funkcionisala samostalno — kao nezavisna — vremenom je pripojena „Zemljoradničkoj zadruzi Brežđe”, a nakon kraćeg vremena „Zemljoradničkoj zadruzi u Gornjoj Toplici”, koja se zatim spojila sa beogradskom „Uljaricom”.[64]

Od važnosti za zajednicu sela bilo je podizanje zadružničkog doma. Naime, inicijativa za podizanje istog je pokretana par puta, a posle sporova oko mesta izgradnje — dom je napokon podignut i nalazi se preko puta škole. Trenutno je u lošem stanju, uslovljeno gašenjem zadrugarske delatnosti u selu sa promenom društvenopolitičkog sistema u zemlji. U domu su najviše radili prodavnica i zadružni magazin u kome su otkupljivani poljoprivredni proizvodi i prodavana sredstva za poljoprivredu.[64]

Infrastruktura uredi

 
Turistički putokaz

Struja je u Struganik dovedena 1967/1968. godine, i to prvo u Kaljeviće i Šutuljiće, a kasnije i u druge zaseoke. Meštani se vodom snabdevaju sa kopanih bunara i kaptiranih izvora. Planirano je da se ovakva situacija prevaziđe uvođenjem vodovodnog sistema, a u sklopu šireg plana infrastrukture za vodosnabdevanje opštine Mionica.[65] Od putne infrastrukture, kroz selo prolazi asfaltirani put Mionica—Ravna Gora i u lošem je voznom stanju. Pored ovog, u selu ima i drugih asfaltiranih, makadamskih i presutih puteva. Za njihovo održavanje, meštani su u više navrata zavodili samodoprinose u radnoj snazi i novcu.[8][66] Zbog svoje turističke važnosti za opštinu i njen razvoj od ove grane privrede, u zvaničnoj razvojnoj strategiji opštine predložena je izgradnja parking zona kako bi se udovoljilo ovoj potrebi.[67] Profesor Milorad Vasović u svojoj knjizi Podrinjsko valjevske planine zaključuje da je upravo slabo izgrađena putna infrastruktura u i ka selu, uslovila privrednu nerazvijenost, nespecijalizovanost poljoprivredne proizvodnje i njeno neintenziviranje, odnosno gajenje „svega po malo” i to za svoje potrebe, što je za posledicu imalo masovan odliv mladih sa sela.[68]

U selu postoji prodavnica mešovite robe, kao i protivgradna stanica u kojoj rade dva zaposlenika. Radojčić takođe navodi da u selu postoji farma za tov teladi, osoba koja već decenijama osemenjuje stoku, kao i punktovi za otkup mleka „Imleka” i „Šabačke mlekare”.[69]

Prve telefonske veze u selu su uspostavljene 1989. godine.[8] U svom poslovnom planu za 2008. godinu, kompanija Telekom Srbija A. D. je predvidela pokrivanje Struganika i drugih okolnih sela fiksnim bežičnim rešenjima u telefoniji, pogodnim za razuđena brdsko-planinska područja. Što se tiče mobilne telefonije, selo je u celosti pokriveno zadovoljavajućim nivoom signala operatera „Telekom Srbija”, koji dozvoljava neometano korišćenje svih raspoloživih usluga ovog operatera, i na otvorenom i u zatvorenom prostoru. Pokrivenost teritorije sela, a i cele opštine, signalom operatera „Telenor” je nezadovoljavajuća, dok signal operatera „Vip” uopšte nije postojan u selu.[70]

Školstvo uredi

U Struganiku do školske 1949/1950. nije postojala osnovna škola, kada je konačno osnovana i počela sa radom u zgradi Mišovića kafane. Do tada su učenici iz Struganika išli u školu u Ribnicu ili u Planinicu.[14] Inicijativa za otvaranje škole pokrenuta je 1947. godine, kada je osnovan i Građevinski odbor za izgradnju iste, a 24. aprila 1950. — na sednici struganičkog mesnog narodnog odbora — pokrenuto je i diskutovano pitanje zidanja nove školske zgrade. Kasnije je u tu svrhu zaveden i samodoprinos meštana, da bi napokon — šest godina kasnije (1956) — bila gotova prva školska zgrada.[13] Izgrađena je na brežuljku gde su se u proleće 1904. godine skupili učitelji i učenici ribničke, brežđanske, mioničke i gornjotopličke škole da bi zajedno proslavili stogodišnjicu Prvog srpskog ustanka. Ovom prigodom postavljen je i kamen beleg. (v. spomenici)[71]

U zemljotresu koji je pogodio celi ovaj kraj 1998. godine, škola je značajno oštećena, no 2000. godine temeljno je obnovljena i sada je gotovo nova. Škola je, u organizacionom smislu, određeno vreme funkcionisala kao izdvojeno odeljenje Osnovne škole „Luka Spasojević” iz Gornje Toplice, no kasnije dolazi do reorganizacije te škola biva integrisana sa Osnovnom školom „Milan Rakić” iz Mionice, gde i dan-danas radi kao njeno „istureno” odeljenje.[13][72][73]

Školska zgrada se sastoji od dve prostrane učionice, kuhinje sa trpezarijom, sanitarnog čvora i stana za učitelja. Struganička škola je kombinovano odeljenje od 3 razreda (I, III i IV). U školskoj 2005/2006. godini, nastavu je pohađalo devet učenika[13], dok ih je u školskoj 2014/2015. bilo petoro. Kao i većina seoskih škola, i ova struganička pati od sve manjeg broja učenika, što preti da se jednog dana obrazovna institucija u selu ugasi.[72]

Starine i znamenitosti sela uredi

Milutinovića konak uredi

Najstarija građevina u Struganiku je Milutinovića konak, građen oko 1830. godine. Graditelji su bili cincarski majstori nepoznatog porekla. Osnova građevine je 10 m × 9 m, ukupne površine 180 m², a sazidana je od kamena; zidovi su debeli oko 80 cm. Konak ima dva podruma i visoko prizemlje. Uglavnom je korišćena kao gostinski objekat, a u njoj je spavao samo starešina kuće.[40]

Konak je prvobitno bio pokriven šindrom, ali je preko nje 1973. godine stavljen crep. Pošto je stolarija dobrim delom propala, ugrađeni su metalni prozori, koji — pak — značajno narušavaju autentičnost građevine. Zbog starosti i naročito zbog zemljotresa, konak je u lošem stanju. Građen je u vreme kada je Mileta Milutinović bio starešina porodice. Mileta je bio svinjarski trgovac koji je prodavao svuda, pa i u Dubrovniku. O ugledu koji je porodica uživala svedoči i podatak da je Miletin sinovac Aćim bio među svatovima kralja Milana Obrenovića, čemu svedoči i fotografija koju potomci i dalje čuvaju. U dvorište konaka odavno je dovedena izvorska voda, ukopavanjem bukovih dasaka koje su potom pokrivene ćeramidom. Veruje se da je ovaj mini-vodovod postavljen u vreme izgradnje, ili neposredno nakon izgradnje konaka.[40]

Zbog svoje starosti i građevinsko-arhitektonskih vrednosti, stručnjaci Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Kragujevca i Valjeva evidentirali su konak kao značajan objekat i predložili da se stavi pod zaštitu države. Komisija za procenu štete od zemljotresa predložila je da se njegova sanacija obavi pod stručnim nadzorom. U konaku se nalazi ikona koja je doneta iz stare postojbine, odnosno okoline Đakovice kada se ova porodica doselila.[40]

Seoske mehane uredi

 
Zgrada nekadašnje seoske „me’ane”

Premda Struganik danas nema ugostiteljskih objekata, u stara vremena to nije bio slučaj. Prema popisu mehana u Okružju Valjevskom objavljenom 14. maja 1863. godine, braća Mileta i Vasilj Đuričić iz sela držali su mehanu u Gornjem Lajkovcu. Prema klasifikaciji načinjenoj za svrhe popisa, spadala je u drugu klasu i nalazila se pored puta Valjevo—Užice, a sastojala se iz kafanskog prostora, sobe i hlebne furune. Pored ovoga, u dokumentima popisa navodi se da je smeštena pod planinom, daleko od drugih kafana i da je „treba zadržati”.[74]

Pored ovoga, u Struganiku je radila i Mišovića (Mišića) mehana — mejana. Navodi se da je krajem 19. veka bila u vlasništvu Ivka Mišovića — Mišića, trgovca iz sela, a rođenog brata slavnog vojvode Živojina Mišića. Smeštena kraj puta Obrenovac—Suvobor, bila je sagrađena od čvrstog materijala (za razliku od gore pomenute Đurčića mehane) te je imala i štalu i baštu. Prema klasifikaciji iz popisa, spadala je u treću klasu i uglavnom je bila izdavana u zakup. Tvrdi se da su u njoj boravili i napili se žandarmi kad su pošli u poteru za čuvenim hajdukom Bojovićem, „kako bi sakupili kuraž”. Mehana (zgrada mehane) postoji i danas, ali nije u upotrebi već više od dvadeset godina i sve više propada.[74]

Pored navedene dve, od tridesetih godina 20. veka do početka Drugog svetskog rata, na brdu Baćencu bila je i kafana čiji je vlasnik bio Radisav Stefanović (Nikolić) zvani Bujka, zbog čega je ova kafana poznata i kao Stefanovića ili Bujkina kafana (baraka). Ovaj kafedžija je pre navedene, držao i kafane u Gornjoj Toplici (Piroćančeva kafana) i Struganiku (Mišovića kafana). Milorad Radojčić navodi da su u ovoj kafani odsedali karavani Rudničana sa svojom robom koju su terali na pijace, dok je svakog Božića ispred nje održavan vašar.[74]

Spomenici uredi

 
Spomenik vojvodi Živojinu Mišiću u Struganiku

Na mestu gde se danas nalazi zgrada osnovne škole u selu, nastavnici i učenici osnovnih škola u Ribnici, Mionici, Brežđu i Gornjoj Toplici — 18. maja 1904. okupili su se kako bi proslavili stogodišnjicu Prvog srpskog ustanka, pri čemu je podignuto i prigodno spomen-obeležje u vidu kamenog belega koji i danas postoji.[75][71]

Ispod stoletnih lipa u dvorištu škole, nalazi se kameni sto nad kojim je sveštenik držao molitvu za napredak sela. Do 1950. godine, odatle se na dan seoske preslave kretala litija koja je obilazila selo i molila se Bogu da ga [selo] zaštiti od vremenskih nepogoda. Na ovom mestu su na dan preslave (kao i 7. jula) organizovani vašari.[75][71]

Pored ova dva navedena, u Struganiku se nalaze i druga spomen-obeležja. U centru sela, kraj puta za Ravnu goru i nedaleko od bivše Mišića (Mišovića) kafane, nalazi se spomen-bista vojvodi Živojinu Mišiću, delo Veljka Forcana. Bista, postavljena na viskom betonskom postamentu, okružena je parkićem koji godinama održavaju učenici osnovne škole.[76][77]

Spomen-Muzej uredi

Glavni članak: Rodna kuća vojvode Živojina Mišića
 
Vajati u dvorištu kuće
 
Rodna kuća proslavljenog vojvode

U Struganiku se nalazi rodna kuća vojvode Živojina Mišića, koja se zbog svoje istorijske vrednosti ubraja u spomenike kulture od velikog značaja[78], a čiju postavku realizuje Narodni muzej u Valjevu. Kuća predstavlja spomenik srpske kulturno-istorijske prošlosti sa dvojakim svojstvom: istorijskim i etnografskim; prvim kao rodna kuća proslavljenog vojskovođe, a drugim kao spomenik narodnog graditeljstva. Prostrana je trodelna građevina (16 m × 12 m) sa podrumom, tipa brvnare, a sagrađena je početnom 19. veka i predstavlja pravu retkost sačuvane zadružne kuće u planinskim selima Kolubare.[79][80][81]

Na kući su sedamdesetih i krajem osamdesetih godina prošlog veka izvedeni opsežni restauracijski radovi,[82][83] dok je dvorište kuće (u kom se nalaze ambar, vajat, čardak, mlekar, poljska furuna itd.) ograđeno prošćem. Zbog oštećenja nastalih usled zemljotresa 1998. godine, početkom 2000-ih kuća je nanovo sanirana.[82] Na spisak (zakonom zaštićenih) spomenika kulture od velikog značaja dospela je 1974. godine, dok je od 1987. celokupan kompleks otvoren za posetioce. Unutar spomen-kompleksa nalazi se tematska postavka koja prikazuje Živojina Mišića tokom istorijskih zbivanja krajem 19. i početkom 20. veka, sa akcentom na one događaje u kojima je vojvoda odigrao značajnu ulogu.[6][83] Spomen-kompleks svake godine poseti više hiljada posetilaca, prevashodno učenika srednjih i osnovnih škola kroz školske ekskurzije.[84][52] Put koji vodi do vojvodine kuće bio je, niz godina, u veoma lošem stanju,[85][77] dok je danas to uređen put presvučen asfaltom, sa parkingom ispred dvorišta.

Groblje i kapela uredi

Zajedničko seosko groblje nalazi se na mestu zvanom „Ledinjci”. Isparcelisano je po porodicama, ali se slabo održava. Oko 1960. godine, Milenija Marković je finansirala podizanje grobljanske kapele ozidane kamenom. Tridesetak godina kasnije, kapela je pokrivena veštačkim crepom, a put do groblja je posut rizlom.[8]

Zanimljivosti uredi

Kao zanimljivost i kuriozitet iz istorije Struganika se, iz današnje perspektive, može oceniti jedan događaj koji od 8. marta 1898. godine, a koji se može podvesti pod naslov „zlokobno bajanje”. Naime, prema izveštaju načelnika Okruga valjevskog Ministarstvu unutrašnjih poslova, uveče — pomenutog datuma — pred košaru meštanina Đure Šutuljića su došli njegova žena, snaha, sin i sluga. Dve žene su odsekle dve gljive sa drveta, izbušile ih i u njih gurnule voštane svećice. Svećice su postavile sa jedne i sa druge strane praga od košare i upalile ih. Zatim su uzele jedan kantar i prepolovile ga na dve polovine koje su postavile sa obe strane vrata. Uz ovo su, na svaku stranu, stavile i po svrdlo. Upaljene sveće su se povijale po vetru, a žene su iz avlije poterale ovce i jagnjad u košaru. U stadu je bilo 65 ovaca i 35 jagnjadi. Nakon uterivanja, počele su nešto nerazgovetno da govore, da „mrmore”. Vračale su da im se stoka plodi i da ne boluje ni od kakvih bolesti. Nakon obavljenog rituala, zatvorile su vrata od košare i otišle u kolibu — udaljenu oko desetak metara — da večeraju.[86]

Odjednom, tokom večere iznenada je zasijala jaka svetlost. Izašavši napolje, imalo se i šta da vidi: košara sagrađena od vrljika i krovine bila je sva u plamenu. Strahovita vatra je progutala celu košaru i samo se čuo bolan glas ovaca i jaganjaca. Naposletku, sve je izgorelo, a „ostao je samo pepeo Đurinog mukom sticanog domazluka”.[74]

Galerija slika uredi

  •  
    Rodna kuća vojvode Živojina Mišića
  •  
    Vajat
  •  
    Pomoćni objekat u dvorištu
  •  
    Magaza
  •  
    Čardak u dvorištu kuće
  •  
    Vajat za mladi bračni par u dvorištu
  •  
    Unutrašnjost vajata
  •  
    Unutrašnjost jedne od pomoćnih zgrada
  •  
    Unutrašnjost podruma
  •  
    Igra svetlosti

Napomene uredi

  1. ^ Reč je o kategorizaciji upotrebljenoj pri izradi zvanične strategije za razvoj opštine Mionica.[4]
  2. ^ Pavlović navodi naziv „Paležnička Rijeka”.
  3. ^ a b v Spisak imena daje Milorad Radojčić u knjizi Mionička opština: Zavičaj vojvode Živojina Mišića.
  4. ^ Podaci počivaju na anketi sprovedenoj za potrebe izrade obavezujuće Strategije za razvoj opštine Mionica[46]

Reference uredi

  1. ^ a b v g d đ e ž z Pavlović 1907, str. 960/624.
  2. ^ a b Grupa autora 2008, str. 7.
  3. ^ a b v g d đ Radojčić 2008, str. 533.
  4. ^ a b Grupa autora 2008, str. 28.
  5. ^ a b Vasović 2003, str. 411.
  6. ^ a b „Struganik — the birthplace of Vojvoda Živojin Mišić”. voiceofserbia.org. Pristupljeno 30. 10. 2015. 
  7. ^ Vasović 2003, str. 411–412.
  8. ^ a b v g d đ e ž z Radojčić 2008, str. 534.
  9. ^ a b v g Pavlović 1907, str. 959/623.
  10. ^ Grupa autora 2008, str. 29.
  11. ^ Radojčić 2008, str. 535–536.
  12. ^ a b v g d Radojčić 2008, str. 535.
  13. ^ a b v g d Radojčić 2008, str. 546.
  14. ^ a b v Pavlović 1907, str. 962/626.
  15. ^ a b Radojčić 2008, str. 541.
  16. ^ Radojčić 2008, str. 549.
  17. ^ Radojčić 2008, str. 541–542.
  18. ^ a b v g d Radojčić 2008, str. 536.
  19. ^ Radojčić 2008, str. 542.
  20. ^ Radojčić 2008, str. 542–543.
  21. ^ "Politika", 9. feb. 1941
  22. ^ a b v g d đ Radojčić 2008, str. 544.
  23. ^ Dimitrijević & Nikolić 2004, str. 167.
  24. ^ RTV. „Na današnji dan: U Struganiku održan sastanak Tita i Dragoljuba Draže Mihailovića”. Nova srpska politička misao. Pristupljeno 30. 10. 2015. 
  25. ^ Dimitrijević & Nikolić 2004, str. 168.
  26. ^ Dimitrijević & Nikolić 2004, str. 168–169.
  27. ^ Dimitrijević & Nikolić 2004, str. 169.
  28. ^ a b Dimitrijević & Nikolić 2004, str. 188–189.
  29. ^ a b Dimitrijević & Nikolić 2004, str. 189.
  30. ^ Dimitrijević & Nikolić 2004, str. 189–190.
  31. ^ a b Dimitrijević & Nikolić 2004, str. 190.
  32. ^ Dimitrijević & Nikolić 2004, str. 190–191.
  33. ^ Radojčić 2008, str. 544–545.
  34. ^ „Arhijerejsko namesništvo kolubarsko”. rastko.rs. Pristupljeno 3. 1. 2016. 
  35. ^ Radojčić 2008, str. 417.
  36. ^ a b v g d đ e Pavlović 1907, str. 961/625.
  37. ^ Radojčić 2008, str. 536–537.
  38. ^ a b v g d đ e Radojčić 2008, str. 537.
  39. ^ „Mišići od Kaljevića i od Lučića”. kolubara.info. Pristupljeno 30. 10. 2015. 
  40. ^ a b v g Radojčić 2008, str. 538.
  41. ^ „Broj stanovnika prema knjizi Kolubara i Podgorina Ljube Pavlovića”. poreklo.rs. 9. 5. 2013. Pristupljeno 28. 10. 2015. 
  42. ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9. 
  43. ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9. 
  44. ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7. 
  45. ^ „Prezentacija i ponuda na stranici Turističke organizacije Valjevo”. tov.rs. Arhivirano iz originala 08. 12. 2015. g. Pristupljeno 30. 10. 2015. 
  46. ^ a b Grupa autora 2008, str. 72.
  47. ^ Grupa autora 2008, str. 2–3.
  48. ^ Grupa autora 2008, str. 40.
  49. ^ Radojčić 2008, str. 539–540.
  50. ^ Radojčić 2008, str. 540.
  51. ^ a b Radojčić 2008, str. 540–541.
  52. ^ a b Radojčić 2008, str. 547.
  53. ^ a b „Svako domaćinstvo ima svoj kamenolom”. politika.rs. Pristupljeno 29. 9. 2015. 
  54. ^ Grupa autora 2008, str. 2.
  55. ^ a b „Informacije o Struganiku”. banjavrujci.info. 9. 4. 2011. Pristupljeno 30. 10. 2015. 
  56. ^ a b Gajić et al. 2011, str. 88.
  57. ^ „Kamenolom Struganik, Ingrap-Omni — video zapis o eksploataciji struganičkog kamena”. YouTube. 19. 9. 2012. Pristupljeno 20. 10. 2015. 
  58. ^ „Prezentacija o kamenu na sajtu firme szkr "Inostone"”. kamen.co.rs. Pristupljeno 20. 10. 2015. 
  59. ^ „Prezentacija o kamenu na sajtu firme "Ingrapomni"”. kamenstruganik.rs. Pristupljeno 20. 10. 2015. 
  60. ^ Radojčić 2008, str. 547–548.
  61. ^ Gajić et al. 2011, str. 87.
  62. ^ „Prezentacija o struganičkom kamenu na sajtu kamenorezačke radnje "Dika"”. prirodnikamendika.rs. Pristupljeno 20. 10. 2015. 
  63. ^ Gajić et al. 2011, str. 100.
  64. ^ a b v Radojčić 2008, str. 545.
  65. ^ Grupa autora 2008, str. 116–118.
  66. ^ Vasović 2003, str. 412–413.
  67. ^ Grupa autora 2008, str. 123.
  68. ^ Vasović 2003, str. 413.
  69. ^ Radojčić 2008, str. 534–535.
  70. ^ Grupa autora 2008, str. 130–131.
  71. ^ a b v „Kratak istorijat škole na prezentaciji OŠ "Milan Rakić" Mionica”. osmilanrakicmionica.edu.rs. Pristupljeno 25. 10. 2015. 
  72. ^ a b „Podaci na sajtu Osnovne škole "Milan Rakić" u Mionici”. osmilanrakicmionica.edu.rs. Pristupljeno 3. 10. 2015. 
  73. ^ Grupa autora 2008, str. 13.
  74. ^ a b v g Radojčić 2008, str. 539.
  75. ^ a b Radojčić 2008, str. 543.
  76. ^ Radojčić 2008, str. 543–544.
  77. ^ a b Vasović 2003, str. 412.
  78. ^ Petković 2004, str. 54.
  79. ^ Radojčić 2008, str. 546–547.
  80. ^ „TV emisija "Enciklopedija za radoznale" posvećena rodnoj kući Živojina Mišića”. rts.rs. Pristupljeno 30. 10. 2015. 
  81. ^ „Kuća Živojina Mišića”. spomenicikulture.mi.sanu.ac.rs. Pristupljeno 30. 10. 2015. 
  82. ^ a b „Prikaz objekta na sajtu Zavoda za zaštitu spomenika kulture Valjevo”. vaza.co.rs. Pristupljeno 30. 10. 2015. 
  83. ^ a b „Opis spomen-kompleksa”. banjavrujci.info. 9. 4. 2011. Pristupljeno 30. 10. 2015. 
  84. ^ „Struganik — the birthplace of Vojvoda Živojin Mišić”. YouTube. voiceofserbia.org. 27. 6. 2013. Pristupljeno 30. 10. 2015. 
  85. ^ „Put do kuće vojvode Živojina Mišića kao za Kamel trofi”. novosti.rs. Pristupljeno 30. 10. 2015. 
  86. ^ Radojčić 2008, str. 538–539.

Literatura uredi

  • Simić, Nenad (1976). „Početak eksploatacije litografskog kamena u Srbiji”. Zbornik radova Rudarsko-geološkog fakulteta; sv. 19. Beograd: Univerzitet u Beogradu, Rudarsko-geološki fakultet: 9—13.  COBISS.SR 16159234
  • Simić, Nenad (1983). Početak eksploatacije litografskog kamena u Srbiji. [S. l. : s. n.]: ([s. l. : s. n.]).  COBISS.SR 70375180
  • Stamenić, Dragan; Ćeranić, Zorica; Nikolić, Miloje Ž.; Arsić, Radivoje; Dražić, Tihomir; Marković, Milan; Pejić, Svetlana; Ćirić, Vesna (2006). Spomeničko nasleđe Kolubarskog i Mačvanskog Okruga. Valjevo: Zavod za zaštitu spomenika kulture Valjevo (Valjevo print). ISBN 978-86-904745-2-3.  COBISS.SR 131307532

Spoljašnje veze uredi

 
Struganik na Vikimedijinoj ostavi.

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Струганик&oldid=27548644”