Википедија

Rusi

најбројнији словенски народ
Za druge upotrebe pogledajte stranicu Rusi (višeznačna odrednica).
Za druge upotrebe pogledajte stranicu Rus (narod).

Rusi (rus. русские) su najbrojniji slovenski i evropski narod, koji pretežno živi u Rusiji, gde prema popisu iz 2010. čine više od 80% stanovništva.[21]

Rusi
Ukupna populacija
133–150 miliona[1]
Regioni sa značajnom populacijom
 Rusija111.016.896[2]
 Ukrajina8.334.141 [3]
 Kazahstan3.793.764[4]
 SAD3.072.756[5]
 Belorusija785.084[6]
 Uzbekistan620.000[7]
 Brazil578.000[8]
 Kirgistan500.000[7]
 Letonija487.250[9]
 Estonija342.000[10]
 Kanada500.600 [11]
 Litvanija278.000[12]
 Moldavija259.000[13]
 Nemačka178.600[14]
 Azerbejdžan119.300 [15]
 Turkmenistan142.000[7]
 Francuska115.000
 Ujedinjeno Kraljevstvo100.000
 Argentina100.000
 Tadžikistan79.000[16]
 Gruzija70.000[17]
 Australija67.055[18]
 Paragvaj55.000
 Kuba50.200[traži se izvor]
 Abhazija22.077
 Srbija3.247 (2011)[19]
 Republika Srpska177 [20]
Jezici
ruski
Religija
dominira pravoslavlje sa 75% vernika, ali ima ateista.
Srodne etničke grupe
ostali Istočni Sloveni: Belorusi i Ukrajinci

Rusi su etnička manjina u Ukrajini gdje prema popisu iz 2001. godine čine 17,3% od ukupnog stanovništva Ukrajine. Rusi su većinom pravoslavne veroispovesti, a govore ruskim jezikom, koji spada u grupu istočnoslovenskih jezika.

Ruski je jedan od službenih jezika u državama Belorusija, Kazahstan i Kirgistan, tako da su Rusi u tim zemljama priznati kao jedan od državnih naroda.

Rusi čine i 0,8% stanovništva u SAD.

Faktički nezavisnom nepriznatom državom Pridnjestrovlje, koja se ocepila od Moldavije, upravljaju uglavnom Rusi (30,35%) i Ukrajinci (28,81%), iako su najbrojniji narod na tom području Moldavci (32,10%).

Etnonim uredi

Postoje dve ruske reči koje se obično prevode kao „Rusi“. Jedan je "russkie" (russkie), što u modernoj Rusiji najčešće znači "etnički Rusi". Drugi je „rossiane“ (rossijane), što označava „ruske građane“, bez obzira na etničku ili versku pripadnost.[22]

Ime Rusa potiče od naroda ranog srednjeg veka, grupe nordijskih trgovaca i ratnika koji su se preselili sa druge strane Baltičkog mora i osnovali državu sa središtem u Novgorodu koja je kasnije postala Kijevska Rus.[23]

Od ranog devetnaestog veka razvijeno je nekoliko politički nabijenih teorija o ruskoj nacionalnosti, među njima i ideje o jedinstvenoj „sveruskoj naciji“ koja obuhvata istočnoslovenske narode, ili „trojedinu naciju“: „Velikorusa“, „Malorusa“ i „Belorusa“.

Istorija uredi

Preci modernih Rusa su slovenska plemena, za čiji izvorni dom neki naučnici smatraju da su bila šumovita područja Pinskih močvara, jedne od najvećih močvara u Evropi.[24] Istočni Sloveni su postepeno naseljavali Zapadnu Rusiju u dva talasa: jedan se kretao od Kijeva prema današnjem Suzdalju i Muromu i drugi od Polocka prema Novgorodu i Rostovu .[25] Od 7. veka pa nadalje, istočni Sloveni su činili najveći deo stanovništva u zapadnoj Rusiji,[25] i, prema nekim naučnicima, polako su ali mirno asimilovali domorodačke finske narode, uključujući Merje,[26] Murome,[27][28] i Meščera[29]

Izvan arheoloških ostataka, malo se zna o prethodnicima Rusa uopšte pre 859. godine nove ere, kada Primarna hronika počinje svoje zapise.[30] Veruje se da su se Sloveni do 600. godine lingvistički podelili na južne, zapadne i istočne grane.[traži se izvor]

Srednjovekovna istorija uredi

Tradicionalni datum početka specifično ruske istorije je uspostavljanje ruske države na severu 862. kojom su vladali Vikinzi.[31] Stara Ladoga i Novgorod su postali prvi veći gradovi nove zajednice doseljenika iz Skandinavije sa Slovenima i Fincima. 882. Novgorodski knez Oleg zauzeo je Kijev, čime je ujedinio severne i južne zemlje istočnih Slovena pod jednom vlašću. Država je prihvatila hrišćanstvo iz Vizantijskog carstva 988. godine, čime je započela sinteza vizantijske i slovenske kulture koje su definisale pravoslavnu slovensku kulturu sledećih hiljadu godina. Kijevska Rus se na kraju raspala kao država zbog sukoba između članova kneževske porodice koja je njome kolektivno vladala.[traži se izvor] Kijevskoj Rusiji je pripadala današnja zapadna Rusija, Bjelorusija i deelovi Ukrajine, Poljske i Baltičkih država.

Posle 13. veka Moskva je postala politički i kulturni centar. Moskva je postala centar ujedinjenja ruskih zemalja. Do kraja 15. veka Moskva je ujedinila severoistočne i severozapadne ruske kneževine, 1480. konačno je zbacila mongolski jaram. Teritorije Velikog moskovskog vojvodstva su postale Rusko carstvo 1547. godine.

Novo doba uredi

Car Petar Veliki je 1721. preimenovao svoju državu u Rusko carstvo, nadajući se da će je povezati sa istorijskim i kulturnim dostignućima drevne Rusija. Država se sada prostirala od istočnih granica Poljsko-litvanske zajednice do Tihog okeana i postala velika sila; i jedna od najmoćnijih država u Evropi posle pobede nad Napoleonom. Seljačke bune su bile uobičajene, i sve su žestoko ugušene. Car Aleksandar II je ukinuo rusko kmetstvo 1861. godine, ali su seljaci slabo prošli i revolucionarni pritisci su rasli. U narednim decenijama, reformski napori kao što su Stolipinske reforme 1906–1914, ustav iz 1906. i Državna duma (1906–1917) pokušali su da otvore i liberalizuju ekonomiju i politički sistem, ali su carevi odbili da se odreknu autokratske vladavine i odolele da podele svoju moć.[traži se izvor]

Kombinacija ekonomskog sloma, umora od rata i nezadovoljstva autokratskim sistemom vlasti pokrenula je revoluciju u Rusiji 1917. godine. Zbacivanje monarhije je u početku dovelo na vlast koaliciju liberala i umerenih socijalista, ali je njihova neuspela politika dovela do preuzimanja vlasti od strane komunističkih boljševika 25. oktobra 1917. (7. novembra).

Godine 1922, Sovjetska Rusija, zajedno sa Sovjetskom Ukrajinom, Sovjetskom Belorusijom i Zakavkaskom SFSR-om, potpisale su Ugovor o stvaranju SSSR-a, zvanično spajajući sve četiri republike i formirajući Sovjetski Savez kao državu. Između 1922. i 1991. istorija Rusije je u suštini postala istorija Sovjetskog Saveza, zapravo ideološki zasnovane države koja je otprilike istovetna Ruskom carstvu pre Brest-Litovskog sporazuma iz 1918. godine. Od prvih godina, vlast u Sovjetskom Savezu zasnivala se na jednopartijskoj vladavini komunista, kako su sebe nazivali boljševici, počev od marta 1918. Pristup izgradnji socijalizma, međutim, varirao je u različitim periodima sovjetske istorije: od mešovite ekonomije i raznolikog društva i kulture 1920-ih preko komandne ekonomije i represije iz doba Josifa Staljina do „ere stagnacije“ od 1960-ih do 1980-ih. Tokom ovog perioda, Sovjetski Savez (zajedno sa svojim saveznicima) je pobedio u Drugom svetskom ratu, a zatim je postao supersila koja se suprotstavljala zapadnim zemljama tokom Hladnog rata . SSSR je razvio uspešan svemirski program, postigavši razne pionirske uspehe, uključujući lansiranje kosmonauta u svemir.

Do sredine 1980-ih, kada su sovjetske ekonomske i političke slabosti postale akutne, sovjetski lider Mihail Gorbačov je krenuo u velike reforme; oni su kulminirali raspadom Sovjetskog Saveza, ostavljajući Rusiju ponovo samu i označavajući početak postsovjetskog ruskog perioda. Ruska Sovjetska Federativna Socijalistička Republika preimenovala je sebe u Rusku Federaciju i postala jedna od nekoliko naslednica Sovjetskog Saveza.

Geografska distribucija uredi

Postoje i male ruske zajednice na Balkanu — uključujući Lipovance u delti Dunava[32] — centralnoevropske nacije kao što su Nemačka i Poljska, kao i Rusi nastanjeni u Kini, Japanu, Južnoj Koreji, Meksiku, Brazilu, Argentini i Australiji.

Značajan broj Rusa je emigrirao u Kanadu, Australiju i Sjedinjene Države . Brajton Bič, Bruklin i Saut Bič, Stejten Ajlend u Njujorku su primeri velikih zajednica nedavnih ruskih i rusko-jevrejskih imigranata. Druga mesta koja naseljavaju Rusi su Sani Ajls Bič, severno predgrađe Majamija, i Zapadni Holivud u oblasti Los Anđelesa.[traži se izvor]

Nakon ruske revolucije 1917. godine, mnogi Rusi koji su identifikovani sa Belom vojskom preselili su se u Kinu — većina ih se nastanila u Harbinu i Šangaju.[33] Do 1930-ih Harbin je imao 100.000 Rusa. Mnogi od ovih Rusa su se vratili u Sovjetski Savez posle Drugog svetskog rata. Danas, velika grupa u severnoj Kini i dalje govori ruski kao drugi jezik. Rusi (eluosizu) su jedna od 56 etničkih grupa koje je Narodna Republika Kina zvanično priznala (kao Rusi).

Među Rusima se izdvaja niz etnografskih grupa, kao što su: Severni Rusi, Južni Rusi, Kozaci, Gorjuni, Kamčadali, Polehi, Pomori, ruski Kinezi, Sibirci (Sibirci), Starožilji, neke grupe staroveraca (kamenščici, lipovci, semejci) i dr.[34] Glavne su severne i južnoruske grupe.

Genetika uredi

U skladu sa rezultatima istraživanja ruskih i estonskih genetičara iz 2008. godine razlikuju se dve grupe Rusa: severna i južna populacija.[35]

Centralni i Južni Rusi, kojima pripada većina ruske populacije, prema Y hromozomu R1a, uključeni su u opšti „istočnoevropski“ genetski klaster sa ostalim istočnim i zapadnim Slovenima (Slovaci i Česi), kao i neslovenima Mađari i Aromuni.[36] Genetski, svi istočni Sloveni su identični sa zapadnim Slovenima; takva genetska čistoća je donekle neuobičajena za genetiku sa tako širokim naseljavanjem Slovena, posebno Rusa.[37] Otkriveno je visoko jedinstvo autozomnih markera istočnoslovenskih populacija i njihove značajne razlike od susednih finskih, turkijskih i kavkaskih naroda.[35]

Severni Rusi, prema mDNK, Y hromozomu i autozomnom markeru CCR5de132, uključeni su u severnoevropski genetski klaster (Poljaci, Balti, germanski i baltički finski narodi).[35]

Shodno tome, već postojeće biologogenetičke studije su sve hipoteze o mešanju Rusa sa neslovenskim etničkim grupama ili ruskom „neslovenstvu“ su doveli do toga da se takve teorije smatraju zastarelim. Istovremeno, potvrđena je dugogodišnja identifikacija severnoruske i južnoruske etnografske grupe od strane etnologa. Prethodni zaključci fizičkih antropologa,[38] istoričara i lingvista o blizini drevnih Novgorodskih Slovena i njihovog jezika ne istočnim, već zapadnim baltičkim Slovenima. Kao što se vidi iz genetskih resursa, savremeni severni Rusi su takođe genetski bliski od svih slovenskih naroda samo Poljacima i slični Baltima. Međutim, to ne znači da su severni Rusi poreklom od Balta ili Poljaka, verovatnije je da su svi narodi nordijskog genofonda potomci paleoevropske populacije, koja se zadržala oko Baltičkog mora.[35]

Jezik uredi

Ruski je zvanični i pretežno govorni jezik u Rusiji.[39] To je maternji jezik sa najviše govornika u Evropi[40] i geografski najrasprostranjeniji jezik Evroazije,[41] kao i najrasprostranjeniji slovenski jezik u svetu.[41] Ruski je drugi najčešće korišćeni jezik na Internetu posle engleskog[42] i jedan je od dva zvanična jezika na Međunarodnoj svemirskoj stanici[43] kao i jedan od šest službenih jezika Ujedinjenih nacija.[44]

Kultura uredi

Književnost uredi

Ruska književnost se smatra jednom od najuticajnijih i najrazvijenijih u svetu. [45] Može se pratiti od srednjeg veka, kada su nastajali epovi i hronike na staroistočnom slovenskom jeziku.[46] Do doba prosvetiteljstva, književnost je dobila na značaju, sa delima Mihaila Lomonosova, Denisa Fonvizina, Gavrila Deržavina i Nikolaja Karamzina.[47] Od ranih 1830-ih, tokom zlatnog doba ruske poezije, književnost je prošla kroz zlatno doba u poeziji, prozi i drami.[48] Romantizam je dozvolio procvat pesničkog talenta: Vasilij Žukovski, a kasnije i njegov štićenik Aleksandar Puškin, došli su do izražaja svojim delima.[49] Po Puškinovim stopama, nastala je nova generacija pesnika, uključujući Mihaila Ljermontova, Nikolaja Nekrasova, Alekseja Konstantinoviča Tolstoja, Fjodora Tjučeva i Afanasija Feta.[47]

Prvi veliki ruski romansijer bio je Nikolaj Gogolj.[50] Posle njega je stvarao Ivan Turgenjev, koji je savladao i formu kratke priče i romana.[51] Fjodor Dostojevski i Lav Tolstoj ubrzo su postali međunarodno poznati. Ivan Gončarov je upamćen uglavnom po romanu Oblomov.[52] Mihail Saltikov-Ščedrin pisao je proznu satiru,[53] dok je Nikolaj Leskov najviše upamćen po kraćoj beletristici.[54] U drugoj polovini veka Anton Čehov se istakao kratkim pričama i postao vodeći ruski dramaturg.[55] Drugi važni događaji u 19. veku uključivali su basnopisca Ivana Krilova[56] pisce nefikcijske književnosti kao što su kritičar Visarion Bjelinski[57] i dramaturge poput Aleksandra Gribojedova i Aleksandra Ostrovskog.[58][59] Početak 20. veka svrstava se u Srebrno doba ruske poezije. Ovo doba je imalo pesnike kao što su Aleksandar Blok, Ana Ahmatova, Boris Pasternak, Konstantin Balmont,[60] Marina Cvetajeva, Vladimir Majakovski i Osip Mandeljštam. U ovom periodu je bilo i nekoliko prvorazrednih romanopisaca i pisaca kratkih priča, kao što su Aleksandar Kuprin, dobitnik Nobelove nagrade Ivan Bunjin, Leonid Andrejev, Jevgenij Zamjatin, Dmitrij Merežkovski i Andrej Beli.[61]

Posle ruske revolucije 1917, ruska književnost se podelila na sovjetske i beloemigrantske delove. Tridesetih godina 20. veka, socijalistički realizam je postao preovlađujući trend u Rusiji. Njegova glavna figura bio je Maksim Gorki, koji je postavio temelje ovog stila.[62] Mihail Bulgakov je bio jedan od vodećih pisaca sovjetske ere.[63] Roman Nikolaja Ostrovskog Kako se kalio čelik spada među najuspešnija dela ruske književnosti. Uticajni pisci emigranti su Vladimir Nabokov,[64] i Isak Asimov; koji je važio za jednog od pisaca naučne fantastike „velike trojke”.[65] Neki pisci su se usudili da se suprotstave sovjetskoj ideologiji, kao što je romanopisac Aleksandar Solženjicin, dobitnik Nobelove nagrade, koji je pisao o životu u gulazima.[66]

Puškin
(1799–1837) 		Ljermontov
(1814–1841) 		Turgenjev
(1818–1883) 		Dostojevski
(1821–1881) 		Tolstoj
(1828–1910) 		Čehov
(1860–1904) 		Ahmatova
(1889–1966) 		Bulgakov
(1891–1940)
               

Filozofija uredi

Ruska filozofija je ostavila veliki uticaj na svetsku filozifiju. Aleksandar Hercen je poznat kao jedan od rodonačelnika agrarnog populizma.[67] Mihaila Bakunjina nazivaju ocem anarhizma.[68] Petar Kropotkin je bio najvažniji teoretičar anarho-komunizma.[69] Spisi Mihaila Bahtina značajno su inspirisali naučnike.[70] Helena Blavatski je stekla međunarodnu podršku kao vodeći teoretičar teozofije i suosnivala je Teozofsko društvo.[71] Vladimir Lenjin, veliki revolucionar, razvio je varijantu komunizma poznatu kao lenjinizam. Lav Trocki je, sa druge strane, osnovao trockizam. Aleksandar Zinovjev je bio istaknuti filozof druge polovine 20. veka.[72]

Bakunjin
(1814–1876) 		Samarin
(1819–1876) 		Blavatska
(1831–1891) 		Kropotkin
(1842–1921) 		Solovjev
(1853–1900) 		Šestov
(1866–1938) 		Berdjajev
(1874–1948) 		Reerih
(1874–1947)
               

Nauka uredi

Ruski budžet za istraživanje i razvoj je deveti po veličini u svetu, sa rashodima od približno 422 milijarde rubalja na domaća istraživanja i razvoj.[73] Rusija je 2019. godine bila deseta na svetu po broju naučnih publikacija.[74] Rusija je zauzela 45. mesto u Globalnom indeksu inovacija 2021.[75] Od 1904. Nobelova nagrada je dodeljena dvadeset i šest Sovjeta i Rusa u oblasti fizike, hemije, medicine, ekonomije, književnosti i mira.[76]

Mihail Lomonosov je predložio očuvanje mase u hemijskim reakcijama, otkrio atmosferu Venere i utemeljio modernu geologiju.[77] Od vremena Nikolaja Lobačevskog, koji je bio pionir neeuklidske geometrije, i istaknutog učitelja Pafnutija Čebiševa, ruski matematičari su postali među najuticajnijim svetskim matematičarima.[78] Dmitrij Mendeljejev je izmislio periodni sistem, glavni okvir moderne hemije.[79] Sofija Kovalevskaja je bila pionir među ženama u matematici u 19. veku.[80] Devet sovjetskih/ruskih matematičara je nagrađeno Fildsovom medaljom. Grigoriju Perelmanu je 2002. godine ponuđena prva milenijumska nagrada za probleme Kleja za poslednji dokaz Poenkareove pretpostavke, kao i Fildsova medalja 2006. godine, a on je obe odbio.[81][82]

Aleksandar Popov je bio među pronalazačima radija,[83] dok su Nikolaj Basov i Aleksandar Prohorov bili kopronalazači lasera i masera.[84] Žoreš Alferov je značajno doprineo stvaranju savremene fizike i elektronike heterostrukture.[85] Oleg Losev je dao ključni doprinos u oblasti poluprovodničkih spojeva i otkrio diode koje emituju svetlost.[86] Vladimir Vernadski se smatra jednim od osnivača geohemije, biogeohemije i radiogeologije.[87] Eli Mečnikov je poznat po svom revolucionarnom istraživanju u imunologiji.[88] Ivan Pavlov je poznat uglavnom po svom radu u klasičnom kondicioniranju.[89] Lev Landau je dao fundamentalne doprinose mnogim oblastima teorijske fizike.[90]

Nikolaj Vavilov je bio najpoznatiji po tome što je identifikovao centre porekla kultivisanih biljaka.[91] Trofim Lisenko je bio poznat uglavnom po lisenkovstvu.[92] Mnogi poznati ruski naučnici i pronalazači bili su emigranti. Igor Sikorski je bio pionir avijacije.[93] Vladimir Zvorikin je bio pronalazač televizijskih sistema ikonoskopa i kineskopa.[94] Teodosije Dobžanski je bio centralna ličnost u oblasti evolucione biologije za svoj rad na oblikovanju moderne sinteze.[95] Džordž Gamov je bio jedan od najistaknutijih zagovornika teorije Velikog praska.[96] Mnogi strani naučnici su dugo živeli i radili u Rusiji, kao što su Leonard Ojler i Alfred Nobel .[97][98]

Lomonosov
(1711–1765) 		Lobačevskog
(1792–1856) 		Mendeljejev
(1837–1906) 		Jabločkov
(1847–1894) 		Pavlov
(1849–1936) 		Kovalevskaja
(1850–1891) 		Koroljov
(1907–1966) 		Saharov
(1921–1989)
               

Istraživanje svemira uredi

Roskosmos je ruska nacionalna svemirska agencija. Dostignuća Rusije u oblasti svemirske tehnologije i istraživanja svemira mogu se pratiti od Konstantina Ciolkovskog, oca teorijske astronautike, čiji su radovi inspirisali vodeće sovjetske raketne inženjere, kao što su Sergej Koroljov, Valentin Gluško i mnogi drugi koji su doprineli razvoju uspeh sovjetskog svemirskog programa u ranim fazama svemirske trke i dalje.[99]


Godine 1957. lansiran je prvi veštački satelit u orbiti oko Zemlje, Sputnjik 1. Jurij Gagarin je 1961. godine uspešno izveo prvo ljudsko putovanje u svemir. Usledili su mnogi drugi sovjetski i ruski zapisi o istraživanju svemira. Godine 1963, Valentina Tereškova je postala prva i najmlađa žena u svemiru, nakon što je letela u solo misiji na Vostok 6.[100] Godine 1965. Aleksej Leonov je postao prvi čovek koji je izveo svemirsku šetnju, izlazeći iz svemirske kapsule tokom Voshoda 2.[101]

Godine 1957. Lajka, sovjetski pas u svemiru, postala je prva životinja koja je orbitirala oko Zemlje, na Sputnjiku 2.[102] Godine 1966. Luna 9 je postala prva svemirska letelica koja je uspela da preživi sletanje na nebesko telo, Mesec.[103] Godine 1968. Zond 5 je doveo prve oblike života sa Zemlje (dve kornjače i druge oblike života) na Mesec.[104] Godine 1970. Venera 7 je postala prva svemirska letelica koja je sletela na drugu planetu, Veneru.[105] Godine 1971. Mars 3 je postao prva svemirska letelica koja je sletela na Mars.[106] Tokom istog perioda, Lunohod 1 je postao prvi rover za istraživanje svemira,[107] dok je Saljut 1 postao prva svemirska stanica na svetu.[108] Rusija je 2021. imala 176 aktivnih satelita u svemiru,[109] što je treći najveći broj na svetu.[110]

Muzika uredi

Do 18. veka, muzika u Rusiji se sastojala uglavnom od crkvene muzike i narodnih pesama i igara.[111] U 19. veku definisala scenu klasične muzike je obeležila napetost između klasičnog kompozitora Mihaila Glinke i drugih članova Velike petroke i Ruskog muzičkog društva na čelu sa kompozitorima Antonom i Nikolajem Rubinštajnom.[111] Kasniju tradiciju Petra Iljiča Čajkovskog, jednog od najvećih kompozitora epohe romantičara, nastavio je u 20. vek Sergej Rahmanjinov, jedan od poslednjih velikih šampiona romantičnog stila evropske klasične muzike.[112] Svetski poznati kompozitori 20. veka su Aleksandar Skrjabin, Aleksandar Glazunov, Igor Stravinski, Sergej Prokofjev, Dmitrij Šostakovič, Georgij Sviridov i Alfred Šnitke.[111]

Sovjetski i ruski konzervatorijumi su stvorili generacije svetski poznatih solista. Među najpoznatijim su violinisti David Ojstrah i Gidon Kremer,[113][114] violončelista Mstislav Rostropovič,[115] pijanisti Vladimir Horovic,[116] Svjatoslav Rihter,[117] i Emil Gilels,[118] i vokal Galina Višnjevskaja.[119]

Glinka
(1804–1857) 		Musorgski
(1839–1881) 		Čajkovski
(1840–1893) 		Rimski Korsakov
(1844–1908) 		Rahmanjinov
(1873–1943) 		Stravinski
(1882–1971) 		Prokofjev
(1891–1953) 		Šostakovič
(1906–1975)
               

U sovjetsko vreme, popularna muzika je bila široko slušana i uvoj muzičkoj grani su bili popularna dva baladera — Vladimir Visocki i Bulat Okudžava,[120] i izvođači kao što je Ala Pugačeva.[121] Džez je, čak i uz sankcije sovjetskih vlasti, procvetao i evoluirao u jednu od najpopularnijih muzičkih formi u zemlji.[120] Trio Ganelin su kritičari opisali kao najveći ansambl fri-džeza u kontinentalnoj Evropi.[122] Do 1980-ih, rok muzika je postala popularna širom Rusije i proizvela je bendove kao što su Aria, Akuarium,[123] DDT,[124] i Kino.[125][126] Pop muzika u Rusiji je nastavila da cveta od 1960-ih, sa svetski poznatim izvođačima kao što su t. ATu [127] U skorije vreme, Little Big, rejv bend, stekao je popularnost u Rusiji i širom Evrope.[128]

Kinematografija uredi

 
Poster of Battleship Potemkin (1925) by Sergei Eisenstein, which was named the greatest film of all time at the Brussels World's Fair in 1958.[129]

Ruska, a kasnije i sovjetska kinematografija bila je izvroj brojnih izuma u svetu filma, što je rezultiralo svetski poznatim filmovima kao što je Bojni brod Potemkin.[130] Filmski stvaraoci iz sovjetske ere, pre svega Sergej Ajzenštajn i Andrej Tarkovski, postali su među najinovativnijim i najuticajnijim svetskim režiserima.[131][132] Ajzenštajn je bio učenik Lava Kulešova, koji je razvio revolucionarnu sovjetsku teoriju montaže filmske montaže u prvoj filmskoj školi na svetu, Svesaveznom institutu za kinematografiju.[133] Teorija Kino-oko Džige Vertova imala je ogroman uticaj na razvoj dokumentarnog filma i bioskopskog realizma.[134] Mnogi filmovi sovjetskog socijalističkog realizma bili su umetnički uspešni, uključujući Čapajeva, Lete ždralovi i Baladu o vojniku .[traži se izvor]

Šezdesetih i sedamdesetih godina 20. veka u sovjetskoj kinematografiji je zabeležen veći izbor umetničkih stilova. Komedije Eldara Rjazanova i Leonida Gajdaja tog vremena bile su izuzetno popularne, a mnoge od fraza koje se koriste i danas.[135] [136] U periodu 1961–68. Sergej Bondarčuk režirao je Oskarom nagrađenu filmsku adaptaciju epa Lava Tolstoja Rat i mir, koji je bio najskuplji film snimljen u Sovjetskom Savezu.[137] Godine 1969. objavljen je film Vladimira Motila Belo sunce pustinje, veoma popularan film u žanru osterna; film tradicionalno gledaju kosmonauti pre bilo kakvog putovanja u svemir.[138] Godine 2002. Ruski kovčeg je bio prvi dugometražni film ikada snimljen u jednom kadru.[139] Danas ruska filmska industrija nastavlja da se širi.[140]

Arhitektura uredi

Istorija ruske arhitekture počinje ranim drvenim građevinama starih Slovena[141] i arhitekturom Kijevske Rusije.[142] Nakon hristijanizacije Kijevske Rusije, nekoliko vekova arhitektura je bila pretežno pod uticajem Istočnog rimskog carstva.[143] Aristotel Fioravanti i drugi italijanski arhitekti doneli su renesansne trendove u Rusiju.[144] U 16. veku su se razvile jedinstvene šatorske crkve ; i dizajn kupole od luka, što je karakteristična karakteristika ruske arhitekture.[145] U 17. veku, vatreni stil ornamentike je cvetao u Moskvi i Jaroslavlju, postepeno otvarajući put nariškinskom baroku 1690-ih. Nakon reformi Petra Velikog, ruska arhitektura je postala pod uticajem zapadnoevropskih stilova. [146] Naklonost ka upotrebia rokoko arhitekturu tokom 18. veka dovelo je do sjajnih dela Bartolomea Rastrelija i njegovih sledbenika.[147] Tokom vladavine Katarine Velike, Sankt Peterburg je pretvoren u muzej neoklasične arhitekture na otvorenom.[148] Tokom vladavine Aleksandra I, stil ampira je postao defakto arhitektonski stil, a Nikolaj I je uveo eklekticizam u Rusiju. U drugoj polovini 19. veka dominirao je neovizantijski i ruski stil preporoda. Početkom 20. veka, ruski neoklasični preporod je postao trend.[146] Preovlađujući stilovi kasnog 20. veka bili su secesija, konstruktivizam,[149] i socijalistički klasicizam.[150]

Religija uredi

 
Blagoveštenska saborna crkva u Voronježu

Najveća religija Rusije je hrišćanstvo. Rusija ima najveću pravoslavnu populaciju na svetu.[151][152] Što se tiče različitih socioloških istraživanja o religionizim ubeđenjima pojedinca; između 41% i preko 80% ukupnog stanovništva Rusije pripada Ruskoj pravoslavnoj crkvi.[153][154][155]

Nereligiozni Rusi mogu imaju povezanost sa pravoslavnom verom iz kulturoloških razloga. Neki Rusi su staroverci: relativno mala raskolnička grupa ruskog pravoslavlja koja je odbacila liturgijske reforme uvedene u 17. veku. Drugi raskoli od pravoslavlja uključuju duhobore koji su u 18. veku odbacili sekularnu vlast, ruske pravoslavne sveštenike, ikone, sve crkvene rituale, Bibliju kao vrhovni izvor božanskog otkrivenja i prirodu Isusovog božanstva, a kasnije emigrirali u Kanadu. Još ranija sekta bili su Molokani koji su se formirali 1550. godine i odbacili carsko božansko pravo da vlada, ikone, Trojstvo kako je navedeno u Nikejskom simbolu vere, pravoslavne postove, vojna službu i običaje, uključujući krštenje u vodi.[traži se izvor]

Druge svetske religije imaju zanemarljivu zastupljenost među etničkim Rusima. Najveće od ovih grupa su islam sa preko 100.000 sledbenika iz nacionalnih manjina[156] i baptisti sa preko 85.000 ruskih pristalica.[157]

Od pada Sovjetskog Saveza pojavili su se različiti novi verski pokreti koji su okupili sledbenike među etničkim Rusima. Najistaknutiji od njih su Rodnoverija, oživljavanje slovenske izvorne religije koja je zajednička i drugim slovenskim narodima, [158] Drugi pokret, veoma mali u poređenju sa drugim novim religijama, je visarionizam, sinkretička grupa sa pravoslavnim hrišćanskim poreklom.[traži se izvor]

Sport uredi

Fudbal je najpopularniji sport u Rusiji. [159] Fudbalska reprezentacija Sovjetskog Saveza postala je prvi evropski šampion osvajanjem Evropskog prvenstva u fubalu 1960. godine[160] i tim se plasirao do finala EP. 1988. godine.[161] Godine 1956. i 1988. Sovjetski Savez je osvojio zlato na Olimpijskom fudbalskom turniru. Ruski klubovi CSKA Moskva i Zenit Sankt Peterburg osvojili su Kup UEFA 2005. i 2008.[162][163] Fudbalska reprezentacija Rusije plasirala se u polufinale Eura 2008.[164] Rusija je bila domaćin FIFA kupa konfederacija 2017.[165] i Svetskog prvenstva u fudbalu 2018. godine.[166]

Hokej na ledu je veoma popularan u Rusiji.[167] Muška reprezentacija Sovjetskog Saveza u hokeju na ledu dominirala je ovim sportom na međunarodnom nivou tokom svog postojanja,[168] a savremena muška reprezentacija Rusije u hokeju na ledu je među najuspešnijim timovima u sportu.[167] Bendi je ruski nacionalni sport i istorijski je bio zemlja sa najvišim dostignućima u tom sportu.[169] Košarkaška reprezentacija Rusije osvojila je Evrobasket 2007,[170] a ruski košarkaški klub CSKA Moskva je među najuspešnijim evropskim košarkaškim sastavima. Godišnja Velika nagrada Rusije Formule jedan održava se na Soči Autodromu u Olimpijskom parku u Sočiju.[171]

Istorijski gledano, ruski sportisti su bili jedni od najuspešnijih takmičara na Olimpijskim igrama,[172] zauzimajući drugo mesto po ukupnom broju medalja na Olimpijskim igrama.[173] Rusija je vodeća nacija na svetu u ritmičkoj gimnastici ; a rusko sinhrono plivanje se smatra najboljim na svetu.[174] Umetničko klizanje je još jedan popularan sport u Rusiji, posebno klizanje u paru i ples na ledu.[175] Rusija je dala veliki broj poznatih tenisera.[176] Šah je takođe veoma popularna zabava u zemlji, a mnogi od najboljih svetskih šahista su Rusi decenijama.[177] Letnje olimpijske igre 1980. održane su u Moskvi,[178] a Zimske olimpijske igre 2014. i Zimske paraolimpijske igre 2014. bile su domaćini u Sočiju.[179][180]

Aleksandar Ovečkin Svetlana Romašina Marija Šarapova Lev Jašin Svetlana Horkina Fedor Jemeljaneko Vasilij Aleksejev Marija Lasickene
               

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Anatolьev, Sergeй (29. 9. 2003). „Nas 150 millionov Nemnogo. A moglo bыtь menьše.”. russkie.org. Pristupljeno 20. 2. 2012. 
  2. ^ Ethnic groups in Russia Arhivirano na sajtu Wayback Machine (23. decembar 2021), 2010 census, Rosstat., Pristupljeno 15. 2. 2012. (jezik: ruski)
  3. ^ Popis stanovništva u Ukrajini 2001.
  4. ^ „(2009 census)”. Arhivirano iz originala 23. 07. 2011. g. Pristupljeno 22. 7. 2012. 
  5. ^ „American FactFinder - Results”. Data Access and Dissemination Systems (DADS). Arhivirano iz originala 12. 02. 2020. g. Pristupljeno 24. 01. 2017. 
  6. ^ „CIA — The World Factbook — Belarus”. Cia.gov. Arhivirano iz originala 15. 10. 2015. g. Pristupljeno 13. 1. 2012. 
  7. ^ a b v Greenall, Robert (23. 11. 2005). „BBC NEWS. Asia-Pacific. Russians left behind in Central Asia”. BBC News. Pristupljeno 13. 1. 2012. 
  8. ^ „Rossiя-Braziliя”. Brasil-russia.com.br. Pristupljeno 13. 1. 2012. 
  9. ^ Latvijas statistika Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. jul 2020), Pristupljeno 2018.
  10. ^ „CIA — The World Factbook”. Cia.gov. Arhivirano iz originala 07. 04. 2009. g. Pristupljeno 13. 1. 2012. 
  11. ^ 2006 Census of Canada: Topic-based tabulations, Pristupljeno 24. 4. 2013.
  12. ^ „CIA — The World Factbook”. Cia.gov. Arhivirano iz originala 13. 05. 2020. g. Pristupljeno 13. 1. 2012. 
  13. ^ „CIA — The World Factbook”. Cia.gov. Arhivirano iz originala 07. 01. 2019. g. Pristupljeno 13. 1. 2012. 
  14. ^ „Statistisches Bundesamt Deutschland”. Destatis.de. 20. 10. 2008. Pristupljeno 13. 1. 2012. 
  15. ^ [1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. februar 2012), Pristupljeno 24. 4. 2013.
  16. ^ „CIA — The World Factbook”. Cia.gov. Arhivirano iz originala 31. 03. 2001. g. Pristupljeno 13. 1. 2012. 
  17. ^ „CIA — The World Factbook”. Cia.gov. Arhivirano iz originala 16. 10. 2015. g. Pristupljeno 13. 1. 2012. 
  18. ^ „Australian Bureau of Statistics”. Abs.gov.au. Pristupljeno 22. 07. 2012. 
  19. ^ Stanovništvo prema nacionalnoj pripadnosti Arhivirano 2013-04-16 na sajtu Archive.today, Republički zavod za statistiku Srbije, 2011.
  20. ^ „Rezultati Popisa 2013, Etnička/nacionalna pripadnost, vjeroispovijest, maternji jezik”. Republički zavod za statistiku. Pristupljeno 23. 3. 2017. 
  21. ^ „CIA World Factbook”. Cia.gov. Arhivirano iz originala 03. 07. 2015. g. Pristupljeno 13. 1. 2012. 
  22. ^ „RUSSKIE I ROSSIЯNE”. pravoslavie.ru. Pristupljeno 12. 1. 2020. 
  23. ^ Duczko, Wladyslaw (2004). Viking Rus. Brill Publishers. str. 10—11. ISBN 978-90-04-13874-2. Pristupljeno 29. 6. 2021. 
  24. ^ For a discussion of the origins of Slavs, see Barford, P. M. (2001). The Early Slavs. Cornell University Press. str. 15—16. ISBN 978-0-8014-3977-3. 
  25. ^ a b Christian, D. (1998). A History of Russia, Central Asia and Mongolia. Blackwell Publishing. str. 286—288. ISBN 978-0-631-20814-3. 
  26. ^ Paszkiewicz, H.K. (1963). The Making of the Russian Nation. Darton, Longman & Todd. str. 262. 
  27. ^ McKitterick, R (15. 6. 1995). The New Cambridge Medieval History. Cambridge University Press. str. 497. ISBN 0521364477. 
  28. ^ McKitterick, R (15. 6. 1995). The New Cambridge Medieval History. Cambridge University Press. str. 497. ISBN 0521364477. 
  29. ^ Mongaĭt, A.L. (1959). Archeology in the U.S.S.R. Foreign Languages Publishing House. str. 335. 
  30. ^ The Primary Chronicle is a history of the Ancient Rus' from around 850 to 1110, originally compiled in Kiev about 1113.
  31. ^ „Povestь vremennыh let”. www.hrono.info. 
  32. ^ "Saving the souls of Russia's exiled Lipovans".
  33. ^ "The Ghosts of Russia That Haunt Shanghai".
  34. ^ Alexandrov, Vlasova & Polishchuk 1997, str. 107–123.
  35. ^ a b v g Balanovsky & Rootsi 2008, str. 236–50.
  36. ^ Malyarchuk & Derenko 2004, str. 877–900.
  37. ^ Balanovsky 2012, str. 13.
  38. ^ Sankina 2000, str. 98.
  39. ^ „Chapter 3. The Federal Structure”. Constitution of Russia. Pristupljeno 22. 4. 2015. „"1. The Russian language shall be a state language on the whole territory of the Russian Federation."” 
  40. ^ „The 10 Most Spoken Languages in Europe”. Tandem. 12. 9. 2019. Pristupljeno 31. 5. 2021. 
  41. ^ a b „Russian”. University of Toronto. Pristupljeno 9. 7. 2021. „"Russian is the most widespread of the Slavic languages and the largest native language in Europe. Of great political importance, it is one of the official languages of the United Nations – making it a natural area of study for those interested in geopolitics."” 
  42. ^ „Usage statistics of content languages for websites”. W3Techs. Pristupljeno 17. 7. 2021. 
  43. ^ Wakata, Koichi. „My Long Mission in Space”. JAXA. Pristupljeno 18. 7. 2021. „"The official languages on the ISS are English and Russian, and when I was speaking with the Flight Control Room at JAXA's Tsukuba Space Center during ISS systems and payload operations, I was required to speak in either English or Russian."” 
  44. ^ „Official Languages”. United Nations. Pristupljeno 16. 7. 2021. „"There are six official languages of the UN. These are Arabic, Chinese, English, French, Russian and Spanish. The correct interpretation and translation of these six languages, in both spoken and written form, is very important to the work of the Organization, because this enables clear and concise communication on issues of global importance."” 
  45. ^ Kahn, Andrew; Lipovetsky, Mark; Reyfman, Irina; Sandler, Stephanie (2018). A History of Russian Literature. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-966394-1. 
  46. ^ Letopisi: Literature of Old Rus'.
  47. ^ a b Glenn E. Curtis, ur. (1998). „Russia – Literature”. Washington D.C.: Federal Research Division of the Library of Congress.  Nepoznati parametar |access-date A= ignorisan (pomoć)
  48. ^ Prose, Francine; Moser, Benjamin (25. 11. 2014). „What Makes the Russian Literature of the 19th Century So Distinctive?”. The New York Times. Pristupljeno 19. 7. 2021. 
  49. ^ Emerson, Caryl (1998). „Pushkin, Literary Criticism, and Creativity in Closed Places”. New Literary History. The Johns Hopkins University Press. 29: 653—672. JSTOR 20057504. doi:10.1353/nlh.1998.0040. „...and Pushkin, adapting to the transition with ingenuity and uneven success, became Russia's first fully profes-sional writer.” 
  50. ^ Strakhovsky, Leonid I. (oktobar 1953). „The Historianism of Gogol”. The American Slavic and East European Review (Slavic Review). Association for Slavic, East European, and Eurasian Studies. 12: 360—370. JSTOR 2491790. doi:10.2307/2491790. 
  51. ^ Henry Chamberlin, William (1946). „Turgenev: The Eternal Romantic”. The Russian Review. Wiley. 5: 10—23. JSTOR 125154. doi:10.2307/125154. 
  52. ^ Pritchett, V.S. (7. 3. 1974). „Saint of Inertia”. The New York Review of Books. Pristupljeno 29. 7. 2021. 
  53. ^ Neuhäuser, Rudolf (1980). „The Early Prose of Saltykov-Shchedrin and Dostoevskii: Parallels and Echoes”. Canadian Slavonic Papers. 22: 372—387. JSTOR 40867755. doi:10.1080/00085006.1980.11091635. 
  54. ^ Muckle, James (1984). „Nikolay Leskov: educational journalist and imaginative writer”. New Zealand Slavonic Journal. Australia and New Zealand Slavists’ Association: 81—110. JSTOR 40921231. 
  55. ^ Boyd, William (3. 7. 2004). „A Chekhov lexicon”. The Guardian. Pristupljeno 15. 1. 2022. „...Chekhov, whatever his standing as a playwright, is quite probably the best short-story writer ever.” 
  56. ^ Pirie, Gordon; Chandler, Robert (2009). „Eight Tales from Ivan Krylov”. Translation and Literature. Edinburgh University Press. 18: 64—85. JSTOR 40340118. doi:10.3366/E096813610800037X. 
  57. ^ Gifford, Henry (1948). „Belinsky: One Aspect”. The Slavonic and East European Review. 27: 250—258. JSTOR 4204011. 
  58. ^ Brintlinger, Angela (2003). „The Persian Frontier: Griboedov as Orientalist and Literary Hero”. Canadian Slavonic Papers. 45: 371—393. JSTOR 40870888. doi:10.1080/00085006.2003.11092333. 
  59. ^ Beasly, Ina (1928). „The Dramatic Art of Ostrovsky. (Alexander Nikolayevich Ostrovsky, 1823–86)”. The Slavonic and East European Review. 6: 603—617. JSTOR 4202212. 
  60. ^ Markov, Vladimir (1969). „Balmont: A Reappraisal”. Slavic Review. 28: 221—264. JSTOR 2493225. doi:10.2307/2493225. 
  61. ^ Glenn E. Curtis, ur. (1998). „Russia – Literature”. Washington D.C.: Federal Research Division of the Library of Congress. Pristupljeno 27. 7. 2021. 
  62. ^ Tikhonov, Nikolay (novembar 1946). „Gorky and Soviet Literature”. The Slavonic and East European Review. Modern Humanities Research Association. 25: 28—38. JSTOR 4203794. 
  63. ^ Lovell, Stephen (1998). „Bulgakov as Soviet Culture”. The Slavonic and East European Review. Modern Humanities Research Association. 76: 28—48. JSTOR 4212557. 
  64. ^ Grosshans, Henry (1966). „Vladimir Nabokov and the Dream of Old Russia”. Texas Studies in Literature and Language. University of Texas Press. 7: 401—409. JSTOR 40753878. 
  65. ^ Freedman, Carl (2000). Critical Theory and Science Fiction. Wesleyan University Press. str. 71. ISBN 978-0-819-56399-6. 
  66. ^ Rowley, David G. (jul 1997). „Aleksandr Solzhenitsyn and Russian Nationalism”. Journal of Contemporary History. SAGE Publishing. 32: 321—337. JSTOR 260964. doi:10.1177/002200949703200303. 
  67. ^ Kelly, Aileen (1980). „The Destruction of Idols: Alexander Herzen and Francis Bacon”. Journal of the History of Ideas. University of Pennsylvania Press. 41: 635—662. JSTOR 2709278. doi:10.2307/2709278. 
  68. ^ Rezneck, Samuel (1927). „The Political and Social Theory of Michael Bakunin”. The American Political Science Review. American Political Science Association. 21: 270—296. JSTOR 1945179. doi:10.2307/1945179. 
  69. ^ Adams, Matthew S. (2014). „Rejecting the American Model: Peter Kropotkin's Radical Communalism”. History of Political Thought. Imprint Academic. 35: 147—173. JSTOR 26227268. 
  70. ^ Schuster, Charles I. (1985). „Mikhail Bakhtin as Rhetorical Theorist”. College English. National Council of Teachers of English. 47: 594—607. JSTOR 377158. doi:10.2307/377158. 
  71. ^ Bevir, Mark (1994). „The West Turns Eastward: Madame Blavatsky and the Transformation of the Occult Tradition”. Journal of the American Academy of Religion. Oxford University Press. 62: 747—767. JSTOR 1465212. doi:10.1093/jaarel/LXII.3.747. 
  72. ^ Brom, Libor (1988). „Dialectical Identity and Destiny: A General Introduction to Alexander Zinoviev's Theory of the Soviet Man”. Rocky Mountain Review of Language and Literature. Rocky Mountain Modern Language Association. 42: 15—27. JSTOR 1347433. doi:10.2307/1347433. 
  73. ^ Urovenь finansirovaniя rossiйskoй nauki nedostatočen dlя obespečeniя tehnologičeskogo prorыva [The level of funding for Russian science is insufficient to ensure a technological breakthrough]. ach.gov.ru (na jeziku: ruski). Accounts Chamber of Russia. 7. 2. 2020. Arhivirano iz originala 09. 11. 2020. g. Pristupljeno 8. 11. 2020. 
  74. ^ „SJR – International Science Ranking”. www.scimagojr.com. SCImago Journal & Country Rank. april 2020. Pristupljeno 9. 11. 2020. 
  75. ^ „RUSSIAN FEDERATION” (PDF). World Intellectual Property Organization. United Nations. Pristupljeno 17. 11. 2021. 
  76. ^ Kto iz rossiйskih i sovetskih učenыh i literatorov stanovilsя laureatom Nobelevskoй premii [Which of the Russian and Soviet scientists and writers became the Nobel Prize laureate] (na jeziku: ruski). TASS. 10. 12. 2019. Pristupljeno 8. 11. 2020. 
  77. ^ Usitalo, Steven A. (2011). „Lomonosov: Patronage and Reputation at the St. Petersburg Academy of Sciences”. Jahrbücher für Geschichte Osteuropas. Franz Steiner Verlag. 59: 217—239. JSTOR 41302521. doi:10.25162/jgo-2011-0011. 
  78. ^ Vucinich, Alexander (1960). „Mathematics in Russian Culture”. Journal of the History of Ideas. University of Pennsylvania Press. 21: 161—179. JSTOR 2708192. doi:10.2307/2708192. 
  79. ^ Leicester, Henry M. (1948). „Factors Which Led Mendeleev to the Periodic Law”. Chymia. University of California Press. 1: 67—74. JSTOR 27757115. doi:10.2307/27757115. 
  80. ^ Rappaport, Karen D. (oktobar 1981). „S. Kovalevsky: A Mathematical Lesson”. The American Mathematical Monthly. Taylor & Francis. 88: 564—574. JSTOR 2320506. doi:10.2307/2320506. 
  81. ^ Overbye, Dennis (1. 7. 2010). „A Math Problem Solver Declines a $1 Million Prize”. The New York Times. Pristupljeno 8. 1. 2022. 
  82. ^ Chang, Kenneth (22. 8. 2006). „Highest Honor in Mathematics Is Refused”. The New York Times. Pristupljeno 8. 1. 2022. 
  83. ^ Marsh, Allison (30. 4. 2020). „Who Invented Radio: Guglielmo Marconi or Aleksandr Popov?”. IEEE Spectrum. Institute of Electrical and Electronics Engineers. Pristupljeno 12. 7. 2021. 
  84. ^ Shampo, Marc A.; Kyle, Robert A.; Steensma, David P. (januar 2012). „Nikolay Basov—Nobel Prize for Lasers and Masers”. Mayo Clinic Proceedings. 87 (1): e3. PMC 3498096  . PMID 22212977. doi:10.1016/j.mayocp.2011.11.003. 
  85. ^ Ivanov, Sergey (10. 9. 2019). „Remembering Zhores Alferov”. Nature Photonics. 13: 657—659. Bibcode:2019NaPho..13..657I. doi:10.1038/s41566-019-0525-0. 
  86. ^ Zheludev, Nikolay (april 2007). „The life and times of the LED — a 100-year history”. Nature Photonics. 1 (4): 189—192. Bibcode:2007NaPho...1..189Z. doi:10.1038/nphoton.2007.34. 
  87. ^ Ghilarov, Alexej M. (jun 1995). „Vernadsky's Biosphere Concept: An Historical Perspective”. The Quarterly Review of Biology. The University of Chicago Press. 70: 193—203. JSTOR 3036242. doi:10.1086/418982. 
  88. ^ Gordon, Siamon (3. 2. 2016). „Elie Metchnikoff, the Man and the Myth”. Journal of Innate Immunity. 8: 223—227. PMC 6738810  . PMID 26836137. doi:10.1159/000443331  . 
  89. ^ Anrep, G. V. (decembar 1936). „Ivan Petrovich Pavlov. 1849–1936”. Obituary Notices of Fellows of the Royal Society. Royal Society. 2: 1—18. JSTOR 769124. doi:10.1098/rsbm.1936.0001. 
  90. ^ Gorelik, Gennady (avgust 1997). „The Top-Secret Life of Lev Landau”. Scientific American. Scientific American, a division of Nature America, Inc. 277: 72—77. Bibcode:1997SciAm.277b..72G. JSTOR 24995874. doi:10.1038/scientificamerican0897-72. 
  91. ^ Janick, Jules (1. 6. 2015). „Nikolai Ivanovich Vavilov: Plant Geographer, Geneticist, Martyr of Science” (PDF). HortScience. 50: 772—776. doi:10.21273/HORTSCI.50.6.772  . 
  92. ^ Wang, Zhengrong; Liu, Yongsheng (2017). „Lysenko and Russian genetics: an alternative view”. European Journal of Human Genetics. 25: 1097—1098. ISSN 1476-5438. PMC 5602018  . PMID 28905876. doi:10.1038/ejhg.2017.117. 
  93. ^ Hunsaker, Jerome C. (15. 4. 1954). „A Half Century of Aeronautical Development”. Proceedings of the American Philosophical Society. American Philosophical Society. 98: 121—130. JSTOR 3143642. 
  94. ^ „Vladimir Zworykin”. Lemelson–MIT Prize. Pristupljeno 12. 7. 2021. 
  95. ^ Ford, Edmund Brisco (novembar 1977). „Theodosius Grigorievich Dobzhansky, 25 January 1900 – 18 December 1975”. Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society. 23: 58—89. ISSN 1748-8494. PMID 11615738. doi:10.1098/rsbm.1977.0004  . 
  96. ^ „The Distinguished Life and Career of George Gamow”. University of Colorado Boulder. 11. 5. 2016. Pristupljeno 21. 1. 2022. 
  97. ^ Gautschi, Walter (mart 2008). „Leonhard Euler: His Life, the Man, and His Works”. SIAM Review. Society for Industrial and Applied Mathematics. 50: 3—33. Bibcode:2008SIAMR..50....3G. JSTOR 20454060. doi:10.1137/070702710. 
  98. ^ Jorpes, J. Erik (3. 1. 1959). „Alfred Nobel”. The British Medical Journal (The BMJ). 1: 1—6. JSTOR 25386146. PMC 1992347  . PMID 13608066. doi:10.1136/bmj.1.5113.1. 
  99. ^ Siddiqi, Asif A. (2000). Challenge to Apollo: The Soviet Union and the Space Race, 1945–1974. United States Government Publishing Office. ISBN 978-0-160-61305-0. 
  100. ^ „Soviet cosmonaut Valentina Tereshkova becomes the first woman in space”. History. A&E Networks. 9. 2. 2010. Pristupljeno 18. 1. 2022. „On June 16, 1963, aboard Vostok 6, Soviet Cosmonaut Valentina Tereshkova becomes the first woman to travel into space.” 
  101. ^ Rincon, Paul (13. 10. 2014). „The First Spacewalk”. BBC. Pristupljeno 31. 5. 2021. 
  102. ^ Wellerstein, Alex (3. 11. 2017). „Remembering Laika, Space Dog and Soviet Hero”. The New Yorker. Pristupljeno 18. 1. 2022. 
  103. ^ „Luna 9”. NASA. Pristupljeno 1. 6. 2021. „Luna 9 was the first spacecraft to achieve a lunar soft landing and to transmit photographic data from the Moon's surface to Earth...” 
  104. ^ Betz, Eric (19. 9. 2018). „The First Earthlings Around the Moon Were Two Soviet Tortoises”. Discover. Pristupljeno 18. 1. 2022. „...on September 18, 1968, the Soviet Union's Zond 5 spacecraft circled the moon, ferrying the first living creatures known to have orbited another world. On board were two Russian steppe tortoises along with some worms, flies and seeds.” 
  105. ^ Avduevsky, V. S.; Ya Marov, M.; Rozhdestvensky, M. K.; Borodin, N. F.; Kerzhanovich, V. V. (1. 3. 1971). „Soft Landing of Venera 7 on the Venus Surface and Preliminary Results of Investigations of the Venus Atmosphere”. Journal of the Atmospheric Sciences. Moscow: Academy of Sciences of the Soviet Union. 28 (2): 263—269. Bibcode:1971JAtS...28..263A. doi:10.1175/1520-0469(1971)028<0263:SLOVOT>2.0.CO;2  . 
  106. ^ Perminov, V.G. (jul 1999). The Difficult Road to Mars – A Brief History of Mars Exploration in the Soviet Union (PDF). NASA History Division. ISBN 0-16-058859-6. Arhivirano iz originala (PDF) 14. 07. 2019. g. Pristupljeno 04. 04. 2023. 
  107. ^ „Lunokhod 01”. NASA. Arhivirano iz originala 31. 3. 2022. g. Pristupljeno 1. 6. 2021. „The Lunokhod 1 rover was delivered to the lunar surface by the Luna 17 spacecraft and was first successful rover to operate beyond Earth.” 
  108. ^ „50 Years Ago: Launch of Salyut, the World's First Space Station”. NASA. 19. 4. 2021. Pristupljeno 1. 6. 2021. „On April 19, 1971, the Soviet Union placed into orbit Salyut, the world's first space station.” 
  109. ^ Burgueño Salas, Erick (21. 7. 2021). „Number of satellites in orbit by country as of January 1, 2021”. Statista. Pristupljeno 18. 1. 2022. 
  110. ^ Wood, Johnny (4. 3. 2019). „The countries with the most satellites in space”. World Economic Forum. Pristupljeno 18. 1. 2022. „...and Russia is third with 147.” 
  111. ^ a b v Excerpted from Glenn E. Curtis (ed.) (1998). „Russia – Music”. Washington, D.C.: Federal Research Division of the Library of Congress. Pristupljeno 25. 6. 2021. 
  112. ^ Norris, Gregory (1980). Stanley, Sadie, ur. The New Grove Dictionary of Music and Musicians (2nd izd.). London: Macmillan. str. 707. ISBN 978-0-333-23111-1. 
  113. ^ Roth, Henry (1997). Violin Virtuosos: From Paganini to the 21st Century . ISBN 1-879395-15-0. 
  114. ^ Higgins, Charlotte (22. 11. 2000). „Perfect isn't good enough”. The Guardian. Pristupljeno 7. 7. 2021. „"Thirty years ago Gidon Kremer was rated as one of the world's outstanding violinists. Then he really started making waves..."” 
  115. ^ Wilson, Elizabeth (2007). Mstislav Rostropovich: Cellist, Teacher, Legend. London: Faber & Faber. ISBN 978-0-571-22051-9. 
  116. ^ Dubal, David (1993). Remembering Horowitz: 125 Pianists Recall a Legend. Schirmer Books. ISBN 0-02-870676-5. 
  117. ^ Hunt, John (2009). Sviatoslav Richter: Pianist of the Century: Discography. London: Travis & Emery. ISBN 978-1-901395-99-0. 
  118. ^ Carrick, Phil (21. 9. 2013). „Emil Gilels: A True Giant of the Keyboard”. ABC Classic. Arhivirano iz originala 26. 1. 2015. g. Pristupljeno 7. 7. 2021. 
  119. ^ Spreng, Sebastian (19. 12. 2012). „Galina Vishnevskaya, the Russian tigress”. Knight Foundation. Pristupljeno 7. 7. 2021. 
  120. ^ a b „Russia – Music”. Encyclopedia Britannica. Pristupljeno 7. 7. 2021. 
  121. ^ Smale, Alison (28. 2. 2000). „A Superstar Evokes a Superpower; In Diva's Voice, Adoring Fans Hear Echoes of Soviet Days”. The New York Times. Pristupljeno 7. 7. 2021. 
  122. ^ Scaruffi, Piero. „Ganelin Trio”. Pristupljeno 7. 7. 2021. „"The Ganelin Trio was the greatest ensemble of free-jazz in continental Europe, namely in Russia. Like other European improvisers, pianist Vyacheslav Ganelin, woodwind player Vladimir Chekasin and percussionist Vladimir Tarasov too found a common ground between free-jazz and Dadaism. Their shows were as much music as they were provocative antics."” 
  123. ^ McGrane, Sally (21. 10. 2014). „Boris Grebenshikov: 'The Bob Dylan of Russia'”. BBC. Pristupljeno 7. 7. 2021. 
  124. ^ Pellegrinelli, Lara (6. 2. 2008). „DDT: Notes from Russia's Rock Underground”. National Public Radio. Pristupljeno 10. 7. 2021. „"For the Russian band DDT, it was hard enough being a rock group under the Soviet regime. The band, which formed in 1981, gave secret concerts in apartments, bomb shelters, and even kindergarten classrooms to avoid the attention of authorities... Later, the policies of perestroika allowed bands to perform out in the open. DDT went on to become one of Russia's most popular acts..."” 
  125. ^ O'Connor, Coilin (23. 3. 2021). „'Crazy Pirates': The Leningrad Rockers Who Rode A Wind Of Change Across The U.S.S.R.”. Radio Free Europe/Radio Liberty. Pristupljeno 7. 7. 2021. 
  126. ^ „Musician, Songwriter, Cultural Force: Remembering Russia's Viktor Tsoi”. Radio Free Europe/Radio Liberty. 12. 8. 2015. Pristupljeno 19. 7. 2021. „"Also in 1982, Tsoi formed the band Kino and the group recorded its first album, 45... Tsoi and Kino quickly became a sensation... In 1986, the band released Khochu peremen – an anthem calling on the young generation to become more active and demand political change. The song made Kino's reputation across the Soviet Union..."” 
  127. ^ „Tatu bad to be true”. The Age. 14. 6. 2003. Pristupljeno 7. 7. 2021. 
  128. ^ Faramarzi, Sabrina (12. 5. 2019). „Little Big: camp, outrageous Russian rave”. Medium. Pristupljeno 7. 7. 2021. 
  129. ^ Hodgson, Jonathan (4. 12. 2020). „EISENSTEIN, Sergei – BATTLESHIP POTEMKIN – 1925 Russia”. Middlesex University. Pristupljeno 10. 7. 2021. 
  130. ^ Miller, Jamie.
  131. ^ Brown, Mike (22. 1. 2018). „Sergei Eisenstein: How the "Father of Montage" Reinvented Cinema”. Inverse. Pristupljeno 27. 5. 2021. 
  132. ^ Gray, Carmen (27. 10. 2015). „Where to begin with Andrei Tarkovsky”. British Film Institute. Pristupljeno 27. 5. 2021. 
  133. ^ „All-Union State Institute of Cinematography”. Encyclopedia Britannica. Pristupljeno 29. 6. 2021. 
  134. ^ Teare, Kendall (12. 8. 2019). „Yale film scholar on Dziga Vertov, the enigma with a movie camera”. Yale University. Pristupljeno 21. 6. 2021. 
  135. ^ „Eldar Ryazanov And His Films”. Radio Free Europe. 30. 11. 2015. Pristupljeno 27. 5. 2021. „"Eldar Ryazanov, a Russian film director whose iconic comedies captured the flavor of life and love in the Soviet Union while deftly skewering the absurdities of the communist system... His films ridiculed Soviet bureaucracy and trained a clear eye on the predicaments and peculiarities of daily life during the communist era, but the light touch of his satire helped him dodge government censorship."” 
  136. ^ Prokhorova, Elena, "The Man Who Made Them Laugh: Leonid Gaidai, the King of Soviet Comedy", in Beumers, Birgit (2008) A History of Russian Cinema, Berg Publishers, ISBN 978-1845202156. str. 519–542.
  137. ^ Birgit Beumers.
  138. ^ „White Sun of the Desert”. Film Society of Lincoln Center. Arhivirano iz originala 5. 9. 2008. g. Pristupljeno 18. 1. 2008. 
  139. ^ Dickerson, Jeff (31. 3. 2003). „'Russian Ark' a history in one shot”. The Michigan Daily. Pristupljeno 25. 5. 2021. 
  140. ^ Aris, Ben (18. 1. 2019). „The Revival of Russia's Cinema Industry”. The Moscow Times. Pristupljeno 25. 5. 2021. 
  141. ^ Koolhaas, Rem; Westcott, James; Petermann, Stephan (2017). Elements of Architecture. Taschen. str. 102. ISBN 978-3-8365-5614-9. 
  142. ^ Rappoport, Pavel A. (1995). Building the Churches of Kievan Russia. Routledge. str. 248. ISBN 9780860783275. 
  143. ^ Voyce, Arthur (1957). „National Elements in Russian Architecture”. Journal of the Society of Architectural Historians. 16 (2): 6—16. ISSN 0037-9808. JSTOR 987741. doi:10.2307/987741. 
  144. ^ Jarzombek, Mark M.; Prakash, Vikramaditya; Ching, Frank (2010). A Global History of Architecture 2nd Edition. str. 544. ISBN 978-0470402573. 
  145. ^ Lidov, Alexei (2005). „The Canopy over the Holy Sepulchre. On the Origin of Onion-Shaped Domes”. Academia.edu: 171—180. 
  146. ^ a b Shvidkovsky, Dmitry (2007). Russian Architecture and the West. Yale University Press. str. 480. ISBN 9780300109122. 
  147. ^ Ring, Trudy; Watson, Noelle; Schellinger, Paul (1995). Northern Europe: International Dictionary of Historic Places. str. 657. ISBN 9781884964015. 
  148. ^ Munro, George (2008). The Most Intentional City: St. Petersburg in the Reign of Catherine the Great. Cranbury: Farleigh Dickinson University Press. str. 233. ISBN 9780838641460. 
  149. ^ Lodder, Christina (1985). Russian Constructivism. Yale University Press. str. 328. ISBN 978-0300034066. 
  150. ^ Tarkhanov, Alexei; Kavtaradze, Sergei (1992). Architecture of the Stalin Era. str. 192. ISBN 9780847814732. 
  151. ^ „Religious Belief and National Belonging in Central and Eastern Europe”. Pew Research Center's Religion & Public Life Project. 10. 5. 2017. 
  152. ^ „Orthodox Christianity in the 21st Century”. Pew Research Center's Religion & Public Life Project. 10. 11. 2017. 
  153. ^ There is no official census of religion in Russia, and estimates are based on surveys only.
  154. ^ Verю — ne verю.
  155. ^ Opublikovana podrobnaя sravnitelьnaя statistika religioznosti v Rossii i Polьše (na jeziku: ruski). Arhivirano iz originala 2. 12. 2015. g. Pristupljeno 6. 1. 2016. 
  156. ^ „Arena”. Arhivirano iz originala 2. 12. 2013. g. Pristupljeno 21. 7. 2013. 
  157. ^ „statistics”. Adherents.com. Arhivirano iz originala 10. 8. 2018. g. Pristupljeno 2012-07-22. 
  158. ^ Victor Shnirelman.
  159. ^ Murdico, Suzanne J. (2005). Russia: A Primary Source Cultural Guide. Rosen Publishing. str. 132. ISBN 978-1-4042-2913-6. Pristupljeno 19. 11. 2013. 
  160. ^ „EURO 1960: all you need to know”. UEFA Champions League. 13. 2. 2020. Pristupljeno 31. 5. 2021. 
  161. ^ „Classics: Soviet Union vs Netherlands, 1988”. UEFA Champions League. 29. 5. 2020. Pristupljeno 31. 5. 2021. 
  162. ^ „Sporting-CSKA Moskva: watch their 2005 final”. UEFA Champions League. 7. 8. 2015. Pristupljeno 31. 5. 2021. 
  163. ^ Terry, Joe (18. 11. 2019). „How a brilliant Zenit Saint Petersburg lifted the UEFA Cup in 2008”. These Football Times. Pristupljeno 31. 5. 2021. 
  164. ^ Ingle, Sean (26. 6. 2008). „Euro 2008: Russia v Spain – as it happened”. The Guardian. Pristupljeno 31. 5. 2021. 
  165. ^ „2018 FIFA Confederations Cup Russia 2017”. FIFA. Pristupljeno 31. 5. 2021. 
  166. ^ „2018 FIFA World Cup Russia™”. FIFA. Arhivirano iz originala 24. 2. 2020. g. Pristupljeno 31. 5. 2021. 
  167. ^ a b Crandell, Lisa; Wilson, Josh (3. 12. 2009). „Russians on Ice: A Brief Overview of Soviet and Russian Hockey”. GeoHistory. Pristupljeno 3. 6. 2021. 
  168. ^ VanDerWerff, Emily (22. 2. 2019). „How Soviet hockey ruled the world — and then fell apart”. Vox. Pristupljeno 27. 6. 2021. 
  169. ^ Trisvyatsky, Ilya (14. 2. 2013). „Bandy: A concise history of the extreme sport”. Russia Beyond. Pristupljeno 7. 7. 2021. 
  170. ^ Gancedo, Javier (16. 9. 2007). „EuroBasket 2007 final: September 16, 2007”. EuroLeague. Pristupljeno 31. 5. 2021. 
  171. ^ „Russia – Sochi”. Formula One. Pristupljeno 31. 5. 2021. 
  172. ^ Parks, Jenifer (2016). The Olympic Games, the Soviet Sports Bureaucracy, and the Cold War: Red Sport, Red Tape. Lexington Books. str. 178—179. ISBN 978-1-4985-4119-0. 
  173. ^ „All-time Summer Olympics medals table 1896-2016”. Statista. 22. 8. 2016. Pristupljeno 4. 6. 2021. 
  174. ^ „Russian mastery in synchronized swimming yields double gold”. USA Today. 19. 8. 2016. Pristupljeno 21. 6. 2021. 
  175. ^ Jennings, Rebecca (18. 2. 2021). „Figure skating is on thin ice. Here's how to fix it.”. Vox. Pristupljeno 21. 6. 2021. 
  176. ^ Cioth, Peter (9. 2. 2021). „Roots of The Fall And Rise of Russian Tennis.”. Medium. Pristupljeno 3. 6. 2021. 
  177. ^ Beam, Christopher (25. 9. 2009). „Why are the Russians so good at chess?”. Slate. Pristupljeno 21. 6. 2021. 
  178. ^ „Moscow 1980 Summer Olympics – Athletes, Medals & Results”. Olympics.com. 24. 4. 2018. Pristupljeno 31. 5. 2021. 
  179. ^ „Sochi 2014 Winter Olympics – Athletes, Medals & Results”. Olympics.com. 23. 4. 2018. Pristupljeno 31. 5. 2021. 
  180. ^ „Sochi 2014”. International Paralympic Committee. Pristupljeno 31. 5. 2021. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Rusi na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Руси&oldid=27549533”