Википедија

Tunis

држава у северној Африци
Za druge upotrebe pogledajte stranicu Tunis (višeznačna odrednica).

Tunis (ranije Tunizija, od franc. Tunisie; arap. تونس [O ovoj zvučnoj datoteci Tūnis], berb. ⵜⵓⵏⵙ [Tunes]), zvanično Tuniska Republika (arap. الجمهورية التونسية [O ovoj zvučnoj datoteci al-Jumhūrīya at-Tūnisīya]), magrebska je država u severnoj Africi,[6] koja se na severu i na istoku graniči sa Sredozemnim morem. Na zapadu ima granicu s Alžirom (965 km) i na jugoistoku s Libijom (459 km). Ime države dolazi od imena glavnog grada Tunisa, koji se nalazi na severu zemlje.[7]

Tuniska Republika
الجمهورية التونسية (arapski)
Krilatica: Ред, слобода, правда
حرية، ، عدالة، نظام
Ḥurrīyah, 'Adālah, Niẓām
Himna: Браниоци домовине
حماة الحمى
Ḥumāt al-Ḥimá
Položaj Tunisa
Glavni gradTunis
Službeni jezikarapski[1]
Ostali jezici u upotrebitunišanski arapski (nac.)[2]
francuski (komerc. i edukac.)
berberski (manjine na jugu)
Vladavina
Oblik državeunitarna jednodomna parlamentarna republika[1]
 — PredsednikKais Sajed
 — PremijerHišam Mašiši
Istorija
Stvaranje‍
 — Inauguracija dinastije Huseinita15. jul 1705.
 — Nezavisnost od Francuske20. mart 1956.
 — Proglašenje republike25. jul 1957.
 — Dan revolucije14. januar 2011.
Geografija
Površina‍
 — ukupno163.610 km2 (92)
 — voda (%)5,0
Stanovništvo‍
 — 2013.10.886.500 (77)[3]
 — ≈ 2014.10.982.754
 — gustina66,54 st./km2 (133)
Ekonomija
BDP / PKM≈ 2012.
 — ukupno$105,347 milijardi[4]
 — po stanovniku$9.774[4]
IHR (2013)Stagnacija 0,721 (90)[5] — visok
Valutatuniski dinar
 — stoti deo valute‍LYD‍
 — kod valuteTND
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC +1 (CET)
Internet domen‍.tn‍
Pozivni broj+216

Oko 40% teritorije zemlje pokriva saharska pustinja, dok je ostatak zemlje veoma plodan. Ovaj prostor je kolevka kartaginske civilizacije i žitnica Rimskog carstva.[7]

Od 1957. Tunis je predsednička republika. Danas je član brojnih svetskih i regionalnih organizacija uključujući Arapsku ligu, Afričku uniju i Zajednicu sahelo-saharskih država.[8]

Geografija uredi

Glavni članak: Geografija Tunisa
 
Karta Tunisa

Položaj uredi

Države sa kojima se Tunis graniči su Libija i Alžir. [7]Površina države iznosi 163.610 km², što ga čini najmanjom državom u Magrebu. Reljef Tunisa poprilično je drugačiji od reljefa regije. Zemlja ima veliku obalu (1 298 km). Položaj je povoljan zato što ima izlaz na Sredozemno more.[7]

Geologija i reljef uredi

Kroz zemlju se u smeru jugozapad-severoistok proteže planinski lanac, koji je deo istočnog dela Atlasa. Između planina u toj regiji nalaze se doline i plodne ravnice.[7] Najviša je tačka Đebel Čambi (1544 m), a prosečna je visina 700 m.[9] Sahara, koja se nalazi na jugu zemlje, pokriva oko 40% teritorija Tunisa.[7]

Najvažnija prirodna bogatstva su: nafta, fosfati, gvožđara, olovo, cink, so i obradiva zemljišta.[10]

Vode uredi

Najvažniji je vodotok reka Međerda koja se uliva u Tuniski zaliv.[11] Najveće jezero je slano jezero Šot el Džerid.[12]

Klima uredi

Klima Tunisa podložna je sredozemnim i saharskim uticajima. Sastoji se od sedam bioklimatskih zona između kojih postoji velika razlika u mogućnostima uzgoja. Najveću klimatski granicu između severa i ostatka zemlje čini tuniski planinski lanac koji odvaja mediteransku i saharsku klimu.[7]

Godišnji broj padavina varira kroz regije:

  • oko 1 000 milimetara na severu
  • oko 380 milimetara u središnjem delu
  • oko 300 milimetara na jugu.[13]

Letnju sezonu obeležava suva klima koja je obeležena visokim vrućinama i sušom zbog juga. Temperature variraju u zavisnosti od položaja, nadmorske visine i blizine Sredozemnog mora. Prosečne temperature za celu zemlju variraju od 12 °C do 30 °C. Zemlju karakteriše vrlo veliki broj sunčanih sati (oko 3000 sati godišnje).[14] U područjima planina Krumiri moguće su temperature oko 0 °C zimi i oko 50 °C leti u pustinjskim područjima.

Klima Tunisa
Pokazatelj \ Mesec .Jan. .Feb. .Mar. .Apr. .Maj. .Jun. .Jul. .Avg. .Sep. .Okt. .Nov. .Dec. .God.
Maksimum, °C (°F) 14,7
(58,5) 		15,7
(60,3) 		17,6
(63,7) 		20,3
(68,5) 		24,4
(75,9) 		28,9
(84) 		32,4
(90,3) 		32,3
(90,1) 		29,2
(84,6) 		24,6
(76,3) 		19,6
(67,3) 		15,8
(60,4) 		22,96
(73,32)
Prosek, °C (°F) 10,8
(51,4) 		11,6
(52,8) 		13,3
(55,9) 		15,8
(60,5) 		19,5
(67,1) 		23,7
(74,7) 		26,6
(79,9) 		27
(80,6) 		24,6
(76,2) 		20,3
(68,6) 		15,5
(59,9) 		11,8
(53,3) 		18,38
(65,08)
Minimum, °C (°F) 6,4
(43,5) 		6,5
(43,7) 		8,2
(46,8) 		10,4
(50,7) 		13,8
(56,8) 		17,7
(63,9) 		20,1
(68,2) 		20,7
(69,3) 		19
(66) 		15,2
(59,4) 		10,7
(51,3) 		7,5
(45,5) 		13,02
(55,42)
Količina kiše, mm (in) 50,5
(1,988) 		45,3
(1,783) 		43,4
(1,709) 		35,5
(1,398) 		21
(0,83) 		10,8
(0,425) 		3,7
(0,146) 		8,8
(0,346) 		10,5
(0,413) 		38,6
(1,52) 		46,4
(1,827) 		56,4
(2,22) 		370,9
(14,605)
Izvor: Weatherbase[15]

Flora i fauna uredi

Važniji gradovi uredi

Stopa urbanizacije u Tunisu je 64,9% (2005) i godišnje se povećava stopom od 3,6%. Najurbanizovanija su područja Tunisa i Sahela (srednjoistočni dio zemlje) koji raspolažu razvijenom gospodarskom strukturom i sadrže više od 40% urbanog stanovništva. Ove dve regije predstavljaju svaka više od petine stanovništva zemlje.[13] Najvažniji gradovi su:

  • Tunis: 728.453 stanovnika (2.083.000 u području Šireg Tunisa (Grand Tunis))
  • Sfaks: 265.131 stanovnika (500.000 u području Šireg Sfaksa (Grand Sfaks))
  • Sus: 173.047 stanovnika (400.000 u području Šireg Susa (Grand Sus))
  • Keruan: 117.903 stanovnika
  • Gebes: 116.323 stanovnika
  • Bizerta: 114.371 stanovnika
  • Arijana: 97.687 stanovnika

Istorija uredi

Glavni članak: Istorija Tunisa

Davna istorija uredi

Brojni tragovi ljudske aktivnosti iz doba donjeg paleolita svedoče o pradavnim stanovnicima današnjeg Tunisa. Štaviše, ovde je otkrivena (20 km istočno od Gafse) najstarija religijska građevina na svetu (stara više od 40.000 godina) koja se sastoji od više predmeta posvećenih duhovima ili silama prirode. U neolitu se pojavila priobalna ibero-mauritanska civilizacija kao i kapsijanska kultura. U to vreme čovekovo prisustvo je uslovljavalo oblikovanje Sahare koja je tad poprimila današnju klimu. U to isto vreme stanovništvo današnjeg Tunisa počelo se povećavati dolaskom Berbera.[16]

Tunis je ušao u istoriju dolaskom Feničana koji su, razvijajući svoju trgovačku mrežu, osnovali niz stanica u zapadnom delu Sredozemlja i izvan Gibraltarskog tesnaca.[17] Jedna od najznačajnijih takvih stanica bila je Kartagina koju su Tirani osnovali na tuniskoj obali 814. p. n. e. Po legendi grad je osnovala kraljica Elisa, sestra Pigmaliona, tirskog kralja.[17]

Od punske do rimske Kartagine uredi

 
Punska stela u Kartagini
 
Izgled Kartagine

Između 6. i 5. veka p. n. e. rivalitet sa Grcima izazvao je Kartaginu na jače razvijanje sopstvenog položaja: uskoro je kontrolisala celi severoistok zemlje i pojačala je svoj autoritet nad drugim feničanskim teritorijama na afričkoj obali. Tada se proširila na sever, privučena trgovinom kalajem, i na jug, radi trgovine zlatom sa Sudanom.

Početkom 3. veka p. n. e. Kartagina je postala velika pomorska i trgovačka sila koja je potpuno kontrolisala trgovinu i plovidbu u vodama zapadnog Sredozemlja. Posedovala je brojna područja i izvan Afrike: jug Iberijskog poluostrva, zapad Sicilije, Korziku, Sardiniju i Maltu. Nesposobnost uključivanja berberskog stanovništva u svoju civilizaciju Kartaginu je učinila ranjivom, kada su Rimljani istisnuli Grke kao glavne takmace. U trci za kontrolu nad zapadnim Sredozemljem, dve su sile ušle u sukob (Punski ratovi). Posed Sicilije bio je u središtu ovog sukoba koji su se vodili tri puta između ova dva grada, počevši od 264. p. n. e.[18]

Pobuna Berbera tokom Prvog punskog rata doprinela je pobedi Rima nad Kartaginom. Pobeda Hanibala u bici kod Kane 216. p. n. e. dala je Kartaginjanima prednost, ali krajem Drugog punskog rata opet je izbila berberska pobuna pod vođstvom kralja Masinise, koja je rezultovala osvajanjem brojnih kartaginskih teritorija. Naposletku, na kraju Trećeg punskog rata, Rim je potpuno uništio Kartaginu 146. p. n. e. Kraj Punskih ratova obeležava uspostava rimske provincije Afrike. Utika je postala prvi glavni grad, ali je mesto stare Kartagine i dalje imalo veliku važnost zbog svojih prednosti. Godine 44. p. n. e. Julije Cezar je odlučio da tamo osnuje koloniju, ali to se ostvarilo tek za vreme Oktavijana Avgusta, nekoliko decenija kasnije.[18]

Posle Kartagina postaje glavni grad provincije. To je razdoblje blagostanja i napretka, kada Afrika postaje važan dobavljač pšenice i ulja za Rim. Slavna kružna kartaginska luka pretvorena je u luku za flotu brodova koji su prevozili žitarice za Rim. Kao integralni deo Republike, pa posle Carstva, zajedno s Numidijom, Tunis je postao središte rimsko-afričke civilizacije.[19]

Pokrštavanje uredi

Kada se hrišćanstvo pojavilo u Tunisu, i generalno na Magrebu, ono se suočilo ne samo sa neprijateljskim carskim ediktima, već i sa otporom naroda U 2. veku na snagu su stupile carske mere, a svi koji su odbijali službeni kult podvrgnuti su progonima.[20] Onima koji su ustrajali u odbijanju službene religije zaplenjena su sva dobra te su prognani ili deportovani. Uprkos ovoj teškoj situaciji, nova religija razvijala se brže nego u Evropi, pogotovo zbog društvene uloge koju je Crkva imala u drugoj polovini 3. veka.[20] Afrička Crkva razvijala se vrlo brzo pa je Kartagina u 4. veku postala jedan od duhovnih središta Zapada. Tertulijan, sveti Kiprijan, sveti Aurelije bili su na određeni način donatisti, a ta doktrina, koja je bila u usponu između 4. i 5. veka, posle je proglašena jeretičkom.[21]

429. godine, pod vođstvom Gejseriha, Vandali prelaze Gibraltarski tesnac. Deset godina kasnije, nakon napuštanja Hipona, ulaze u Kartaginu, gde osnivaju svoje kraljevstvo na gotovo jedan vek. Bili su arijevci, što nije olakšavalo njihov odnos s većinskim hrišćanskim stanovništvom. Budući da se stanovništvo verno zvaničnom hrišćanstvu pokušalo suprotstaviti Vandalima, mnogi su crkvenjaci mučeni, proganjani i zatvarani u logorima na jugu Gafse.[22] Ipak, latinska kultura je sačuvana pa je hrišćanstvo bilo snažno zastupljeno. Vandali su postali vlasnici najbogatije rimske provincije u kojoj je život u to vreme bio poprilično lagodan. Regrutovanje vojske bilo je otežano te su Vandali počeli sa regrutacijom autohtonih, romanizovanih Berbera.

Ipak, u nesposobnosti odbijanja neprijateljskih plemena, koja su se gomilala na njihovim granicama, poraz od 530. godine iskoristio je vizantijski car Justinijan I koji je zauzeo tu teritoriju 533. godine. Najveći deo vandalskog stanovništva porobljen je i deportovan na Orijent, dok je drugi deo, prisilno ili vlastitom voljom, uključen u vizantijsku vojsku kao pomoćni vojnici. Justinijan je Kartaginu učinio sedištem svoje afričke dijeceze. Nakon monotelitske krize, vizantijski carevi, suprotstavljeni lokalnoj Crkvi, okreću se od Kartagine. Takođe, uz mnoge religijske svađe, Vizantija nije uspela da u svoje carstvo integriše Berbere, koji su se pobunili nekoliko puta.[22]

Arabizacija i islamizacija Tunisa uredi

Tri su podviga zaslužna za arapsko osvajanje Tunisa. Preobraćenja se nisu događala podjednako i bez otpora, ponegde se događala potpuna apostazija, a ponegde prihvatanje sinkretizma. Arabizacija se događala polako i postupno.[23]

Prvi poduhvat počeo je 647. godine. Kartaginski egzarh Grgur potučen je kod Sbeitle, što je pokazalo slabe tačke Vizantije. 661. godine, dogodio se drugi poduhvat koji je rezultovao zauzimanjem Bizerte. Treći poduhvat, koji je 670. izvršio Okba ben Nafa (عقبة بن نافع),[24] bio je ključan: Ben Nafa je iste godine osnovao grad Keruan, koji je postao središte raznih pohoda na sever i zapad Magreba. Potpunu invaziju sprečilo je ubistvo Bin Nafe, 683. godine te je mavarska vojska isterala arapsku vojsku iz Keruana. Arapi se vraćaju 688. godine, ali su izgurani u Libiju. 695. godine uspeva im preotimanje Kartagine od Grka, ali je Vizantija ponovno zauzima 696. Grad je potpuno osvojen 698. godine.[25]

Za razliku od ostalih osvajača, Arapi se nisu zadovoljili samo osvajanjem obale te su zauzeli i unutrašnjost zemlje. Nakon grčevitog otpora, Berberi su se posle poraza kod Kahene preobratili na religiju svojih novih osvajača. Ipak, brojni koji su odbili dominantnu religiju prihvatili su haridžijstvo (treća i najmanja grana islama, uz sunite i šiite), koji je smatran jeretičnim, jer zagovara jednakost svih muslimana, bez obzira na boju i klasu. 745. godine berberski haridžije osvajaju Keruan. Regija je ostala pod vlašću Omejada do 750. godine.

 
Natpis iz jednog Sokratovog rada

800. godine, halif Harun al-Rašid, u Ifrikiji prepušta svoje moći emiru Ibrahimu ibn Al-Aglabu koji osniva dinastiju Aglabida, koja vlada idućih 100 godina. Tunis postaje važno kulturno središte u čijem je srcu Keruan. Aglabidi osnivaju veliku ratnu flotu kako bi se odbranili od pretnji s mora. 909. godine, Abu Abd Allah al-Husain[traži se izvor] al-Shi'i, uz pomoć Berbera koji su odbijali aglabidsku vlast, najavljuje silazak Fatime Zahre (Muhamedove kćeri) te se proglašava vladarom i imamom Tunisa, i osniva šiitsku dinastiju Fatimida. Pojavljuju se kao protivteža aglabidskim i omejadskim halifima, okupljenim oko sunitizma.

921. godine osnovan je grad Mahdia koji je proglašen glavnim gradom Fatimidskog halifata. Treći halif Ismail al-Mansur premešta glavni grad u Keruan te osvaja Siciliju 948. godine. Kad su Fatimidi premestili svoju bazu u Egipat 972. godine, Ziridi malo po malo stiču svoju nezavisnost. Raskid s Fatimidima dogodio se 1048. godine, kad je jedan vladar dobio od abasidskog halifa status zapovednika svih verovanja u celom Magrebu. Raskidom s Fatimidima počinje razdoblje oslobođenja Berbera. Kao osvetu, Fatimidi šalju egipatska nomadska plemena, Hilalite, u invaziju tog područja. Keruan, iako utvrđen, odoleva napadima pet godina, ali na kraju završava okupiran. Opljačkane su brojne trgovine i srušene javne zgrade te svetilišta. Ova invazija srušila je razlike između berberskih nomada i sedećih stanovnika te je rezultovala opštim mešanjem stanovništva. Političke trzavice u Ifrikiji, podstaknute nestankom Zirida, gurnule su državu u anarhiju. Mahdia, kao i drugi gradovi Ifrikije na kraju padaju u ruke almohadskom sultanu Abd al-Muminu, koji se u svojim poduhvatima ustoličio na severu Maroka, 1159. godine.

Dugo pre dolaska Hilalita, od druge polovine 7. veka, u regiji se prihvata islam, ali klasični arapski jezik ostaje prerogativa bogatijih građana i dvoranina. Nakon hilalitske invazije, berberski dijalekti prilagođavaju se, te neki potpuno nestaju u korist arapskog jezika.

Razdoblje velikih osvajanja uredi

 
Zastava Tunisa za vreme Hafsida po Katalonskom atlasu (oko 1375)

Od prve trećine 12. veka Tunis su često napadali Normani sa Sicilije i juga Italije (Kraljevstvo Sicilija). Godine 1135. godine, normanski kralj Ruđer II Sicilijanski zauzeo je Đerbu. Godine 1148. u rukama Normana završili su Mahdija, Sus i Sfaks. Ipak, postupno su isterani iz Mahdije, njihovog zadnjeg utvrđenja kojeg preuzimaju marokanski Almohadi 1160. U isto vreme zbiva se ujedinjenje Magreba. Događa se cvetanje privrede i uspostavljaju se trgovačke veze s glavnim gradovima u Sredozemlju (Piza, Đenova, Marselj, Venecija i određeni gradovi u Španiji). Ovaj uspon takođe se događa i u kulturi, s delima poznatog istoričara i sociologa Ibna Halduna. Almohadi poveravaju Tunis Abd al-Vahid ibn Hafsiju, ali njegov sin Abu Zakarija Jahua od njega se odvaja i osniva novu dinastiju Hafsida. Oni vladaju iduća tri veka, a postaju potpuno nezavisni od 1236. godine. 15. i 16. vek obeležava dolazak maurskih muslimana i andaluških Jevreja koji su isterani iz Španije za vreme rekonkiste.

 
Tunišanski barbaresk

Početkom 16. veka, Magreb je tresla velika politička kriza iz koje su se razvile razne kneževine i mnogi nezavisni lučki gradovi koji su se bavili gusarstvom. Španski vladari Fernando II Aragonski i Izabela Kastilijanska, kako bi zaštitili svoje obale, nastavili su s rekonkvistom i u Magrebu. Za desetak godina, osvojili su više mesta: Mers el Kebir, Oran, Tripoli i ostrvo kod Alžira. Kako bi oslobodili svoja područja, alžirske vlasti traže pomoć od dva poznata gusara: braće Oruka i Hajrudina Barbarose. Ovaj potez obeležava početak razdoblja sukoba između Španije i Osmanskog carstva o vlašću nad područjima Magreba i uopšte zapadnog dela Sredozemlja. 1534. godine Haijr ad-Din osvaja grad Tunis, ali je prisiljen na beg, nakon što su grad osvojili Španci Karla V. Osmanska vlada tada odlučuje da pribavi flotu koja joj nedostaje. 1560. godine Dragut osvaja Đerbu te 35 godina kasnije grad Tunis konačno osvajaju Turci. 1575. godine Tunis postaje pokrajina u Osmanskom carstvu, ali upravitelji većinom žive odsečeni u lukama, dok Beduini žive u ostalim područjima. Osvajanje unutrašnjosti postižu tek Ali-beg i Hamuda-beg. Grad Tunis, kao i Alžir i Tripoli, za hrišćane postaju „barbareskna kraljevstva”.

Krajem turske uprave, 1590. godine 4000 janjičara iz grada Tunisa na čelo države postavljaju dega te po njegovim naredbama bega koji je zadužen za kontrolu teritorije i sakupljanje poreza. Ubrzo beg postaje glavna ličnost namesništva uz pašu, koji ima počasnu ulogu izaslanika osmanskog sultana, do te mjere da je 1612. godine, Murat I osnovao begovsku dinastiju. U to vreme, zbog povećanja autonomije smanjuje se sultanova finansijska podrška i povećavaju se gusarske aktivnosti.

1705. godine na vlast dolaze Huseinitski begovi za vreme kojih je država još uvek bila osmanski vazal, ali je u stvarnosti funkcionisala kao nezavisna država i sultanu nije plaćan danak, nego su se slali darovi u Istanbul. U isto vreme događa se premeštaj trgovine na Atlantik, a i loše begovsko vodstvo izaziva finansijsko gušenje ovog područja kojeg sve više i više priželjkuju Evropljani.

Protektorat i nacionalna borba uredi

 
Spomenik Šarlu Lavižeru (grad Tunis)

Tunis je postao važna strateška tačka za kontrolu zapadnog i istočnog Sredozemlja. Tako je postao predmet nadmetanja između Francuske i Italije. Francuska je želela da osigura svoje alžirske posede i da spreči Italiju u ugrožavanju francuskih interesa u Egiptu i Levantu te preuzimanju kontrole nad pristupom istočnom Sredozemlju. Vođe tada mladog Italijanskog kraljevstva žele da prošire svoju kolonijalnu politiku na ovo područje, na kojem bi većina evropske manjine bili Italijani. 1869. godine Tunis je proglasio bankrot te su francuski, italijanski i britanski izaslanici preuzeli kontrolu nad privredom. Pod izgovorom da je vojska Tunisa prešla alžirsku granicu, 1881. godine francuske trupe upadaju u Tunis i za tri nedelje bez otpora ulaze u grad Tunis. Sandok-beg bez pokušaja otpora, pristao je na potpisivanje Sporazuma u Bardu kojim je Tunis postao francuski protektorat. 1883. godine, nakon obuzdavanja pobune plemena, Francuzi poveravaju organizaciju ovog područja rezidentalnom generalu Polu Kambonu. Posle razdoblja vojne uprave, civilni upravitelji iz Alžira preuzimaju ulogu lokalnih kaida.

Zemlju obuhvataju temeljne promene na svim područjima: dobija železničku, putnu i lučku infrastrukturu, dok je cilj kolonizacije izrabljivanje resursa zemlje. Tako je započelo izrabljivanje rudnih bogatstava te su vršene velike investicije u mehaniziranu poljoprivredu s velikim prinosima. Ubrzani razvoj privrede dovodi do stvaranja građanskog reformizma, nacionalističkog vrenja i povećane osetljivosti autohtonog stanovništva. Pokret narodnog oslobođenja počinje s intelektualcima na fakultetu Sadiki pa onda u Francuskoj: grupa Mladi Tunišani okuplja se oko Ali Bah Hambe i Behira Sfara. 1911. godine, u vreme italijansko-turskog rata, u gradu Tunisu započela je pobuna, čime su započele aktivnosti pokreta koji je naišao na težak otpor.

 
Zastava francuskog protektorata u Tunisu (neslužbena)

Posle Prvog svetskog rata, 1920. godine, osniva se stranka Destur koja obnavlja nacionalistički pokret, kojeg od tad tresu hapšenja i egzili. Kriza 1930-ih godina te političke promene u Francuskoj i Evropi doprinose stvaranju novih političkih, kulturnih, sportskih i drugih organizacija. Zbog ovih novih promena, Habib Burgiba uz pomoć istomišljenika kao: Mahmud Materi, Tahar Sfar i Bahri Guiga, napuštaju Destur i 1934. godine, osnivaju Neo-Destur. Vlasti protektorata svim mogućim sredstvima pokušavaju očuvati uspostavljeni red: vođe Neo-Destura deportovane su na jug zemlje a oslobođeni za vreme vlade Leona Bluma koji započinje pregovore. Krvavi incidenti 1938. godine ponovno rezultuju hapšenjima vođa Neo-Destur i sa proglašavanjem opsadnog stanja.

Za vreme Drugog svetskog rata, u Tunisu se zbivaju prve zajedničke operacije američke i britanske vojske, 1942. i 1943. godine. Glavnina britanske vojske, pod zapovedništvom generala Bernarda Montgomerija, počela je napredovati iz Libije, posle pobede u bici kod El Alamejna u smeru južnog Tunisa (Maretska linija), dok su snage SAD i drugih saveznika napredovale sa zapada, nakon iskrcavanja u Alžiru i Maroku (Operacija Baklja). Budući da je Nemačka tad bila zauzeta bitkom kod Staljingrada, ratni pohod u Tunisu ne smatra se velikim događajem, ali je imao važne rezultate: otvorio je Saveznicima put prema Siciliji i Italiji. Ovaj sukob zaustavlja akcije nacionalista, dok se pokret krajem 1940-ih snažno pojačava. Kako bi se kanalizovale težnje nacionalista, posle nemačke okupacije zemlje uklonjen je Moncef-beg zbog kolaboracije s režimom iz Višija i postavljen je njegov rođak Lamine-beg.

Godine 1950, Lamine-beg osniva vladu u kojoj učestvuje glavni sekretar Neo-Destura. Nova monarhija nije zadovoljila Burgibu, koji vodi oružani ustanak, ali je ponovno zaustavljen 1952. godine. 1954. godine dolazi do velikih promena dolaskom Pjera Mendesa Fransea na čelo francuske vlade pa je Francuska odlučila da pregovara s nacionalistima. U govoru u Kartagini Mendes Franse pristaje na sporazum o autonomiji koji je potpisan s Taharom ibn Amarom. 1956. godine protokolom je ukinut Sporazum u Bardu i priznata je nezavisnost Tunisa.

Nezavisni Tunis uredi

 
Habib Burgiba, prvi predsednik Tunisa

Neo-Destur na izborima 1956. godine osvaja 95% glasova. Burgiba dolazi na čelo vlade i uništava opoziciju Salaha ibn Jusefa, uklanja Lamin-bega i 1957. godine, proglašava republiku, čiji je on postao prvi predsednik. Postavlja režim koji nastoji u isto vreme biti moderan (laikizacija u obrazovanju, ukidanje starih religijskih pravila itd.), liberalan (priznavanje osnovnih sloboda) i socijalistički (agrarna reforma i planska privreda). Odnosi s Francuskom bili su u početku teški, 1961. godine izbila je Bizertska kriza (poslednja francuska vojna baza u Tunisu koja je na kraju evakuisana).

U prvim godinama nezavisnosti ova je politika izazvala nezadovoljstvo. Nova nacionalizacija zemljišta, 1964. godine, izaziva suspenziju finansijske pomoći od Francuske kada je i snažno pala vrednost tuniskog dinara. Ponovno izabranog Burgibu su snažno kritikovale ostale arapske države, zbog umerene politike prema Izraelu i palestinskom pitanju. Ukinuti su diplomatski odnosi s Egiptom 1967. i sa Sirijom 1968. godine.

Pogoršavanje odnosa između Desturijanske socijalističke partije (PSD) i Tuniskog opšteg sindikata rada (UGTT) rezultovali su hapšenjem i osuđivanjem Habiba Ahura, glavnog sekretara sindikata 1966. Projekt ubrzanja agrarne reforme uzrokovao je opšte nezadovoljstvo. 1969. godine, ministar zadužen za taj projekt, Ahmed ibn Salah, smenjen je i isključen iz stranke. Posle ponovnog izbora Burgibe, premijer Bahi Ladham završava agrarnu reformu, povećava plate radnicima i snižava cene.

Na kongresu PSD-a jačaju liberali, ali su izolovani od političkog delovanja. Njihov predvodnik, ministar unutrašnjih poslova Ahmed Mestiri, isključen je iz stranke 1972. 1974. godine, Burgiba i pukovnik Moamer Gadafi, odlučuju spojiti Tunis i Libiju. Projekat je ukinut pa je ministar spoljnih poslova Mohamed Masmudi izbačen iz vlade. Izabran za doživotnog predsednika PSD-a, Borgiba odlučuje da ukine opoziciju i uvede jednostranački režim. Burgiba je ponovo izabran za predsednika, a 1975. godine proglašen je za doživotnog predsjednika. Iza toga su sledile mnoge krize, jedna za drugom. UGTT 1978, proglašava opšti štrajk, koji je prerastao u pobunu koju je brutalno ugušila vojska. Glavne vođe sindikata uhapšene su, a Ahur je osuđen na 10 godina prisilnog rada. Zbog opšte pretnje vođe UGTT-a amnestirane su (osim Ibn Salaha) te je na kongresu PSD-a (1981) Burgiba priznao sindikatima pravo na autonomiju i razvoj prema višestranačkom režimu. Ipak, veliki rast cena osnovnih namirnica izaziva više štrajkova početkom 1984. godine.

Proglašen „zdravstveno nesposobnim”, predsednik Burgiba 7. novembra 1987. smenjen je u skladu s ustavom te ga je zamenio premijer Zin el Abidin ibn Ali. PSD doživljava velike strukturalne promene i postaje RCD te se ukida opcija doživotnog predsednika. 2. aprila 1989. godine Ibn Ali izabran je za predsednika te RCD dobija gotovo sva mesta u parlamentu. U kasnijem razdoblju dogodili su se neki teški incidenti, 8. maja 1991. na univerzitetskom kampusu u gradu Tunisu ubijena su dva studenta. 22. maja otkriven je plan islamističke organizacije Enahda o atentatu na predsednika Ibn Alija. Petorica odgovornih za krvavi napad 17. februara na RCD u središtu grada Tunisa pogubljeni su 9. oktobra. 1992. godine raspuštena je Tuniska liga za ljudska prava te je u dva sudska procesa osuđeno 279 islamista za zaveru iz 1991. godine. Glavni vođe Enahde, od kojih su neki izbegli, osuđeni su na doživotni zatvor. Nakon toga sledila je liberalizacija privrede te se dogodio veliki ekonomski procvat.

Ibn Ali ponovo je izabran 1994. godine i povećao je svoju ulogu u državi i nastavio oštro odgovarati na islamističke pretnje. Promena izbornog zakona omogućila je opozicionim strankama zasedanje u parlamentu, ali na lokalnim izborima 1995. godine opozicija je u celoj zemlji osvojila samo 6 od 4090 mesta. Ibn Ali ponovo je izabran 1999. i 2004. godine (nakon ustavne promene). Svrgnut je sa vlasti tokom masovnih demonstracija 2011. godine.

Politika uredi

Glavni članak: Politika Tunisa

Unutrašnja politika uredi

Predsednik Tunisa bira se svakih pet godina na opštim predsedničkim izborima i po trenutnim zakonima može biti izabran neograničen broj puta uz uslov da ima manje od 75 godina. Dugogodišnji predsednik Tunisa Zin al Abidin ibn Ali na to je mesto došao 1987. godine a svrgnut je sa vlasti tokom masovnih demonstracija početkom 2011. godine. Tunis je pre njega, imao samo još jednog predsednika — Habiba Burgibu (1957—1987) sa sledećim premijerima: Bahi Ladham, Hedi Nuira, Mohamed Mzali, Rašid Sfar. Premijeri Ibn Alija su bili Hedi Bakuš, Hamed Karui i Mohamed Ganuši. Nakon svrgnuća Ibn Alija na čelu države se nalazi vršilac dužnosti predsednika Fuad Mebaza. Zakonodavna vlast, koja je dvodomna od 2002. godine, sastoji se od donjeg doma (Dom zastupnika) sa 189 zastupnika i gornjeg doma (Dom savetnika) koji je s radom počeo 2005. sa 112 članova.

Trenutni ustav proglašen je 1959. godine, tri godine posle dostizanja nezavisnosti. Menjan je dva puta: 1988, kako bi se ograničio broj predsedničkih mandata na 3 (posle je Burgiba proglašen za doživotnog predsednika) i 2002. na temelju referenduma koji je održan iste godine: ova promena ukida ograničenje predsedničkih mandata, određuje najvišu starosnu dob koju može imati predsednički kandidat, postavlja zakonski imunitet predsednika (tokom i posle isteka njegovih dužnosti) i ustanovljava dvodomnu skupštinu.

RCD, trenutna stranka na vlasti tokom 25 godina bila je jedina legalna stranka — u vreme kada je nosila ime PSD. I danas ta stranka dominira političkim životom Tunisa s više od 2 miliona registrovanih članova. Na političkoj sceni Tunisa trenutno se nalazi šest stranaka koji čini opoziciju, za koju je rezervisano 20% od 182 zastupnička mesta u Domu zastupnika.

Nedostatak političke transparentnosti, slaba sloboda izražavanja i cenzura (pogotovo u štampi i brojnim internet stranicama) činjenice su zbog kojih je tunisku političku situaciju teško odrediti. Brojne međunarodne nevladine organizacije ukazuju na narušavanje ljudskih prava, pogotovo slobode izražavanja, političkih zarobljenika, uplitanje zakonodavne vlasti u sudsku, zatvorskim uslovima i maltretiranju političkih neistomišljenika.

Spoljna politika uredi

Prvi tuniski predsednik, Habib Burgiba, tokom Hladnog rata izabrao je stranu nesvrstanih te je održavao bliske veze s Evropom i SAD. Njegov naslednik, Zin al Abidin ibn Ali, takođe je održavao dobre veze Tunisa sa Zapadom i aktivnije je učestvovao u odnosima s arapskim i afričkim zemljama. Neizvesno je u kom pravcu će se kretati spoljna politika Tunisa nakon smene Ibn Alija.

Tunis materijalno pomaže Palestini i druge arapske i muslimanske zemlje u krizi, kao npr. Liban, nakon izraelske invazije 2006. i Indoneziju, nakon cunamija 2004. Od 1958. Tunis je član Arapske lige i jedna je od zemalja osnivačica Organizacije afričkog jedinstva, kojom je predsedavao od 1994. do 1995. i učestvovao u osnivanju Afričke unije 2002. godine. Tunis takođe podupire razvoj Magrepške unije, koja uključuje i Alžir, Maroko, Mauritaniju i Libiju. Razvoj ove unije još uvek je ograničen, zbog napetosti između Alžira i Maroka u pogledu Zapadne Sahare. 2001. godine Tunis je pristupio Zajednici sahelo-saharskih država, a u 2003. godini udomljuje sedište Afričke banke za razvoj.

Tunis je već dugo vremena zagovarač umerene struje u pitanju Bliskog istoka: Burgiba je prvi arapski zvaničnik koji je priznao Izrael u govoru u Jerihonu, 1965. U državi se nalazilo sedište Arapske lige od 1979. do 1989. i sedište POO-a od 1982. do 1993. (sve do preseljenja u okupirane teritorije, iako je jedan deo još ostao u Tunisu. Tunis ima ulogu posrednika u ovom sukobu, prva je arapska država koja je primila izraelsku delegaciju (1993) i otvorila predstavništvo u Izraelu, sve do početka Druge intifade, 2000. godine.

 
Mauzolej Habib Burgiba u Monastiru

Uglavljen između Alžira i Libije, Tunis nastoji da održava dobre odnose sa susednim državama, uprkos povremenim napetostima. Tunis i Alžir 1993. godine rešili su granične probleme i započeli su izgradnju gasovoda preko Sredozemnog mora u Italiju. Takođe je potpisan i sporazum s Alžirom o razdvajanju pomorske granice između dve zemlje. Odnosi s drugom susednom zemljom malo su teži, počevši od tuniskog otkazivanja sporazuma o osnivanju Tunisko-libijske unije, 1974. godine. Diplomatski odnosi narušeni su između 1976. i 1977. i ponovno 1980. godine, kada su libijski potpomognuti pobunjenici pokušali preuzeti grad Gafsu. 1982. godine Međunarodni sud pravde doneo je odluku o upotrebi kontinentalnog šelfa (bogatog naftom) u korist Libije. Odnosi su se ponovo zategnuli 1985. godine američkim vojnim pretnjama a ponovo su normalizovani 1987. godine. Iako je Tunis podržao sankcije UN-a Libiji, nakon čega su sledili američki vazdušni napadi, Tunis je održao relativno dobre odnose s tom zemljom. Nakon što su Libiji ukinute sankcije 2003. godine, ona je ponovno postala veliki trgovački partner Tunisu. Ipak, dve zemlje i dalje imaju nerešene nesuglasice u pitanju morske granice.

Tunis aktivno učestvuje u Mediteranskom forumu, koji je 2005. održan u toj zemlji i prva je mediteranska zemlja koja je potpisala trgovački dogovor sa EU. Sa svojim najbližim evropskim susedom, Maltom, Tunis trenutno dogovara iskorišćavanju nafte na morskom području između dve zemlje.

Tuniska spoljna politika nije ograničena samo na regionalna pitanja. Na sastanku Generalne skupštine UN-a 1999. godine predsednik Ibn Ali pozvao je na stvaranje Svetskog solidarnog fonda (inspirisan Fondom nacionalne solidarnosti u Tunisu) koji bi pomogao u borbi protiv siromaštva u najkritičnijim područjima na svetu. Savet je 2002. godine odobrio taj predlog.

Administrativna podela uredi

Tuniska Republika je podeljena na 24 guvernorata ili vilajeta (franc. gouvernorat, arap. ولاي) koji nose imena svojih glavnih mesta:

  1. Arijana — أريانة
  2. Beša — باجة
  3. Ben Arus — بن عروس
  4. Bizerta — بنزرت
  5. Gebes — قابس
  6. Gafsa — قفصة
  7. Čenduba / Tabarka — جندوبة
  8. Keruan — القيروان
  9. Kaserin — القصرين
  10. Kibili — قبلي
  11. Kef — الكاف
  12. Mehdija — المهدية
  13. Manuba — منوبة
  14. Mendin — مدنين
  15. Monastir — المنستير
  16. Nabeul — نابل
  17. Sfaks — صفاقس
  18. Sidi Buzid — سيدي بوزيد
  19. Siliena — سليانة
  20. Sus — سوسة
  21. Tatauin — تطاوين
  22. Tuzer — توزر
  23. Tunis — تونس
  24. Zaghuan — زغوان

Na čelu svake ove upravne jedinice nalazi se guverner ili valija (franc. gouverneur, arap. والي) kog imenuje predsednik države. U izvršavanju svojih dužnosti, njima pomažu:

  • lokalno veće za razvoj
  • ruralno veće
  • komitet četvrti

Uz guvernere postoje i Regionalni saveti tj. savetnici, čiji je zadatak bliže bavljenje privredom, socijalnim i kulturnim pitanjima guvernorata. Oni se brinu za odnose guvernorata i države u izgradnji nekih državno važnih projekata, njihovog finansiranja i sl.

Pravosuđe uredi

Tuniski pravni sistem inspirisan je francuskim, kako u pogledu podele (javno i privatno), tako i u pogledu strukture.

Iako menjan više puta, tuniski ustav garantuje sledeća osnovna prava:

  • Nezavisnost pravosuđa (čl. 65): Prema ovom članu, sudstvo i sudije uživaju potpunu nezavisnost. U stvarnosti, na tunisko pravosuđe i dalje utiče izvršna vlast. Kao Šef visokog veća magistrata, predsednik, u veće, dekretom određuje magistrate, tj. članove.
  • Garancija osnovnih principa prava, kao pretpostavljanje nevinosti (čl. 12), neretroaktivnost zakona (čl. 13), nepovredivost doma, sloboda kretanja i sloboda mišljenja, izražavanja, izdavanja, okupljanja i udruživanja. Ova prava mogu biti ograničena ako je time ugrožena sigurnost države (čl. 8—10).

Pravosudni sistem određen je zakonom o pravnoj organizaciji iz 1967. i zakonom o kažnjavanju iz 1968. godine. Pravosudni sistem sastoji se od dva velika dela: civilne nadležnosti (obične, kažnjive i posebne) koja je pod upravom ministarstva pravosuđa i posebne nadležnosti (Visoki sud, Vojni sud itd.).

Stanovništvo uredi

Glavni članak: Stanovništvo Tunisa

Iako se većina Tunišana (98%) izjašnjava kao Arapi, većina su berberskog porekla: manje od 20% njihove genetske strukture izvorno je s Bliskog istoka. Tako da su Berberi, koji predstavljaju značajnu manjinu u Maroku i Alžiru, vrlo mnogobrojni u Tunisu. Mnoge druge civilizacije su takođe ostavile svoj trag na Tunišanima: Feničani, Rimljani, Vandali iz Nemačke, Arapi, Turci i na kraju Francuzi. Ovde se naselilo i puno Maura i Jevreja koji su pobegli iz Španije krajem 15. veka.

Većina Tunišana (98% stanovništva) su muslimani suniti (melikiti). Vrlo jaka jevrejska populacija, koja ovde postoji već 2.000 godina, na jugu Đerbe, danas se svela na vrlo malobrojnu grupu koja većinom živi u području grada Tunisa. Takođe postoji i malobrojna zajednica Hrišćana.

Stanovništvo Tunisa godišnje se povećava stopom od 1,08% a stopa urbanizacije je 2003. godine bila 63,3%. Tunis je takođe i zemlja s vrlo visokom stopom emigracije: broj Tunišana u inostranstvu doseže brojku od 885.000 ljudi. 83% njih živi u Evropi, a od toga 511.000 u Francuskoj.

Pokazatelj Vrednost Položaj u svetu
Ljudski razvojni indeks (2005) 0,753 89 od 177
Očekivana životna dob (2006) 75,12 52 od 192
Stanovništvo (2006) 10.175.014 79 od 193
Broj žena na 100 muškaraca 97 —

Privreda uredi

Glavni članak: Privreda Tunisa

Između 1956. i 1960, vlada je, kako bi osigurala kontrolu nad ključnim sektorima, preuzela bankarski sektor i nacionalizovala preduzeća sa područja transporta o proizvodnje električne energije, prirodnog gasa i vode. U to isto vreme, 1958. godine, tuniski dinar je postao službena valuta. Povećanje važnosti Tuniskog opšteg sindikata rada (UGTT) poveo je zemlju prema usvojenju socijalizma. Glavni zadaci tada su bili: „dekolonizacija privrede”, poboljšanje životnog standarda, smanjenje zavisnosti od stranog kapitala i stvaranje nacionalnog tržišta. 1964. godine Tuniska narodna skupština objavila je dekret o izvlašćenju zemlje u stranom vlasništvu kako bi osnovala 300 državnih farmi. Ovaj je eksperiment propao i ukinut je 1969. godine, nakon izveštaja Svetske banke o deficitu u državnim preduzećima.

Dolaskom Hedija Nuire na čelo vlade, država se povlači iz industrijskog sektora, čime ga otvara za privatne investicije. U stvarnosti, Tunis je nastavio da subvencioniše cene, finansijski sektor bio je potpuno pod upravom vlade i privreda se zaštićivala visokom carinskom politikom i ograničavanju uvoza. Tuniska privreda značajno je profitirala zahvaljujući dvema energetskim krizama, koje su podigle cene nafte i fosfata i zahvaljujući povećanju poljoprivredne proizvodnje i turizma. Ipak, Tunis je ostao ograničen cenama nafte i spoljnim dugom i nemogućnosti proizvodnje konkurentnih proizvoda. Nedostatak ulaganja države u infrastrukturu još uvek sprečava rast privatnih investicija. Između 1985. i 1986. porasle su društvene tenzije pa je UGTT organizovao više štrajkova i demonstracija protiv povećanja nezaposlenosti i politike plata. Kao posledica, vlada je dogovorila sporazum s Međunarodnim monetarnim fondom o programu ekonomskih reformi. U roku od 18 meseci, stabilizovane su spoljne i unutrašnje nejednakosti, spoljni dug ostao je na razumnom nivou i postignut je rast BDP-a od 4,3%. Početkom 1980-ih, vlada je takođe razmišljala i o privatizaciji državnih preduzeća da bi smanjila spoljni dug. Razmatrane su bili sektori turizma, građevinarstva, industrije tekstila, poljoprivrede i ribolova i mehanike i elektrotehnike. Vlada je počela da ohrabruje lakšu industriju za proizvodnju usmerenu izvozu osnivanjem slobodnih trgovinskih zona.

Danas Tunis ima vrlo raznoliku privredu. Glavnu sektori su: poljoprivreda (masline, maslinovo ulje, agrumi, žitarice i bademi), industrija (tekstil, obuća i automobilski delovi), turizam i rudarstvo (fosfati, gvožđe i nafta). U zadnjih 30 godina beleži se značajan pad poljoprivredne proizvodnje za vlastite potrebe, tako je takva proizvodnja sa 25% 1975. godine pala na manje od 2% 2000. godine. Ovakva proizvodnja još je značajna u nekim ruralnim sredinama (maslinovo ulje, jaja, mleko, perad i određeno voće i povrće). Na području industrije smanjuje se umešanost vlade s povećanjem privatnog vlasništva, pojednostavljuje se porezni sistem i pažljivo se postupa s javnim dugom (budžetski deficit od 2,6% BDP-a 2004. godine). Ukupno gledajući, prosečni rast BDP-a od 5% 1987. dosegao je 5,8% 2004. godine. BDP je prema procenama iz 2012. godine porastao na 105,347 milijardi dolara. procena iz Ovaj porast Tunis duguje najviše rastu turističkog i trgovačkog sektora. Stopa inflacije relativno je mala (2,9% 2005. godine), ali je stopa nezaposlenosti još relativno velika. Plate su poprilično slične platama u drugim zemljama u razvoju, prosečan tuniski radnik zarađuje između 115 i 130 evra mesečno (za nedeljni rad od 40 do 48 sati).

Tunis je prva mediteranska zemlja koja je potpisala sporazum o slobodnoj trgovini s Evropskom unijom (1995). Sporazum je stupio na snagu 1998. godine. Po ovom sporazumu, Tunis i Evropska unija 2008. godine stvaraju slobodnu trgovinsku zonu. Tada će Tunis imati sličan odnos s EU kao Norveška ili Island.

Iako je BDP po stanovniku niži od skoro svih evropskih zemalja, Tunis spada među najbogatije zemlje Afrike.

Podaci Vrednosti
BDP 30,94 milijardi dolara (2005)
BDP (PKM) 83,54 milijardi dolara (2005)
BDP po stanovniku 8.300 dolara (2005)
Stopa nezaposlenosti 14,2% (2005)
Spoljni dug 16,09 milijardi dolara (2005)
Rezerve u devizama 4,375 milijardi dolara (2005)
Stanovništvo ispod praga siromaštva 7,4% (2005)
Ginijev koeficijent 0,40 (2005)
Zaposlenost po sektorima (1995) poljoprivreda: 55%
industrija: 23%
usluge: 22%
Izvor: CIA World Factbook 2006[26]

Saobraćaj uredi

Glavni članak: Saobraćaj u Tunisu
 
Laki metro u Tunisu

U Tunisu se nalazi sedam međunarodnih vazdušnih luka, ali najvažnije transportno sredstvo u zemlji je železnica. Železnička mreža sastoji se od 1905 km pruge i 200 stanica.

Putna mreža je duga 18.997 km i povezuje razne regije zemlje, kao i susedne države, Libiju i Alžir.

Kultura uredi

 
Mlada tuniska Berberkinja (početkom 1900-ih)
Glavni članak: Kultura u Tunisu

Tunisku kulturu obogaćuje 3.000 godina stara istorija i na njoj se mogu naći tragovi punske, arapske, turske, afričke, evropske i islamske kulture, kao i brojni uticaji dinastija koje su vladale zemljom. Istorijska mesta (amfiteatar u El Džemu, muzeji (Nacionalni muzej u Bardou), gradska arhitektura (Sidi Bu Said s arapsko-andaluškim uticajem), kuhinja (francuski bageti, sirevi i kroasani, kao i italijanske testenine) i muzika, svedoče o mešanju raznih mediteranskih kultura.

Jezici uredi

Glavni članci: Tuniski arapski jezik i Književni arapski jezik

Od svih zemalja u Magrebu Tunis je jezično najhomogeniji. Jezici koji se govore u Tunisu jesu tuniski arapski (maternji jezik većine stanovništva koji je nastao iz književnog arapskog i nema službeni status) i književni arapski (službeni jezik koji se uči od predškolskog obrazovanja). Veoma veliki broj Tunišana govori francuski (jezik kulture koji se uči od osnovne škole), a često se u osnovnoj školi predaje i engleski. U srednjoj školi obavezno je učenje četvrtog jezika, a u izboru su: nemački, španski, italijanski, ruski i kineski. U Đerbi i nekoliko drugih regija na jugu zemlje mogu se naći govornici berberskih dijalekata šelha i nafusi. Obrazovanje je besplatno i obavezno za svu decu do 16 godina. Stopa nepismenosti u zemlji 2004. godine bila je 22,9%. Stopa obrazovanja dece od 6 godina bila je 99%, jednaka i za dečake i devojčice.

Kinematografija uredi

Iako je tuniska kinematografija relativno mlada, filmovi kao Halfaouine, l'enfant des terrasses i Un été à la Goulette de Férid Boughedir, reditelja Ferida Buhedira, dobili su brojne međunarodne nagrade. Dani kartaginske kinematografije (Les Journées cinématographiques de Carthage ili JCC) najstariji je filmski festival među zemljama u razvoju. Tuniska kinematografija, kao i pejzaž zemlje, privlače i brojne strane produkcije, pa su tako u Tunisu snimani Zvezdani ratovi, Pirati, Engleski pacijent itd.

Književnost uredi

Tuniska književnost postoji u dva oblika: ona na arapskom i ona na francuskom jeziku. Arapska književnost u ovim prostorima postoji još od 7. veka, dolaskom arapske civilizacije u regiju. Tuniska književnost na francuskom jeziku počela je osnivanjem protektorata 1881. godine. Uprkos bogatoj književnoj istoriji, nacionalna produkcija vrlo je slaba: samo oko 120 knjiga na arapskom, uključujući sve žanrove, izašlo je 2000. godine. Neki od najpoznatijih tuniskih pisaca su Aboul-Kaacem Ešebi, Moncef Hašem i Mahmud Mesadi.

Muzika uredi

 
Folklorna grupa

Tuniska muzika najviše je podložna uticajima arapsko-andaluške, arapske i zapadnjačke muzike. Najpoznatiji tuniski muzički žanr je maluf. Klasična arapska muzika svira se s tradicionalnim instrumentima kao darbuka i ud i sa instrumentima specifičnim za Tunis, kao mezued. Među poznatije tuniske pevače spadaju Šeik El Afrit, Mohamed Jamusi i Habiba Msika. Poznati su i muzičari kao Anuar Brahem ili Amina Srarfi. Vrlo je popularna i muzika iz drugih arapskih zemalja, kao Egipat, Liban ili Sirija. U novije vreme veliku popularnost stekla je i zapadnjačka muzika, pa tako postoji mnoštvo grupa i festivala roka, hip hopa, regea i džeza.

Festivali uredi

Godišnje se u zemlji održava mnoštvo međunarodnih, nacionalnih i lokalnih festivala. Većinom dominiraju muzički i pozorišni festivali. Neki od tih festivala imaju prilično široku tematiku, kao npr. Kartaginski festival, dok su drugi vrlo specifični, kao npr. Festival umetnosti od plastike u Mahresu ili Tabarka Džez Festival.

Umetnički zanati uredi

 
Tradicionalna tuniska vrata

Tunis je poznat po svojim umetničkim zanatskom proizvodima:

  • Grnčarstvo i keramika: Oblikovanje i dekoracija ovih proizvoda još se obavljaju na starinski način. Najčešći motivi su linije, tačke, krstovi i sl. Najpoznatiji su primerci iz Gelale.
  • Tepisi: Umetnost izrade tepiha datira još iz osmanskog vremena.
  • Nošnje: Još početkom 20. veka svaka je regija imala svoju vlastitu nošnju. Danas se tradicionalna nošnja odeva samo za svečane ceremonije i venčanja. Jeba je najtradicionalnija nošnja koja pokriva celo telo, a razlikuju se po kvalitetu materijala, kao i po boji.
  • Mozaici: U Tunisu se nalazi najveći broj antičkih mozaika u svetu. Ova se umetnost razvila još u rimsko doba, a najveći mah uzela je od 2. veka. Ovde se po njihovoj izradi može govoriti o afričkoj školi.
  • Papuče: Uopšte muške papuče su u prirodnoj boji kože. Ženske papuče obično su protkane svilom, pamukom, zlatom i srebrom, sa cvetnim motivima ili znakovima polumjeseca.
  • Radovi od gvožđa: Tunišani svoj običaj dekoracije vrata s kovanim gvožđem duguju Andalužanima. Vrata su obično plava, a takva se dekoracija stavlja i na prozore i otvore za vazduh na kuhinjama i kupaonicama. Kako bi sačuvali intimnost doma, vrata su rađena samo s malenim otvorima za gledanje na ulicu.

Tuniska kuhinja uredi

Tuniska kuhinja bogata je i raznolika i pomalo se razlikuje od kuhinja drugih država u Magrebu. Bazira se na povrću, ovčijem i goveđem mesu (u nekim regijama i kamiljem mesu), ribi (na obalnim područjima) i testeninama. Bageti se takođe često konzumiraju uz jela. Najpopularnije jelo su špageti ili makarone koje se poslužuju s umakom od paradajza.

Običaji i tradicija uredi

Šešija uredi

Šešija (chéchia) oblik je pokrivača za glavu od crvenog flica koje pokriva lice. Još uvek se može videti na nekim muškarcima, iako je stil odevanja u zemlji danas sličan onom na zapadu.

Šiša uredi

Glavni članak: Nargila

Šiša je u arapskim zemljama, pa tako i u Tunisu, tradicionalno sredstvo za pušenje tombaka kroz cev iz posude s vodom. Tombak je biljka vrlo slična duvanu. Žar se prekriva izbušenom aluminijskom folijom nad kojom se nalazi užareni drveni ugalj.

Društveni život uredi

Iako nekad nomadi koji su bili privezani za jedno pleme, Tunišani danas održavaju bogati društveni život u zajednici. Dva mesta u tome imaju praktično simboličku ulogu: turska kupatila i kafići.

  • Budući da su nekad kupaonice u kućama bile malobrojne, javna kupatila su imala veliki značaj. Kupatila su takođe nekada bila jedina mesta na koje su žene mogle ići da se druže sa drugim ženama, bez nadzora muškaraca. Muškarci su većinom išli u kupatila ujutro da bi mogli pričati s prijateljima. Danas se smanjila higijenska uloga ovakvih mesta i više imaju društvenu ulogu.
  • Kafići su tradicionalna okupljališta za muškarce, gde se pije kafa ili čaj od mente (nikad alkohol), puši šiša ili cigarete i igraju domine. Strankinje se mogu videti u kafićima, ali retko Tunišanke.

Džamije su takođe važno mesto susreta. Bile su takođe i mesto susretanja boraca za slobodu tokom 1950-ih.

Religija Tunisa uredi

Glavni članak: Religija Tunisa

Stanovništvo Tunisa čini 99% muslimana. Ostalo čine hrišćani. Keruan je sveti grad za mnoge muslimane, i mnogi muslimani suniti ga smatraju četvrtim najsvetijim gradom za islam, posle Meke, Medine i Jerusalima, i najsvetijim gradom Magreba.

Galerija uredi

Reference uredi

  1. ^ a b (jezik: engleski)„Tunisia Constitution, Article 1” (PDF). 26. 1. 2014. Arhivirano iz originala (PDF) 09. 02. 2014. g. Pristupljeno 10. 2. 2014.  Prevod Univerziteta u Bernu: »Tunis je slobodna država, nezavisna i suverena; njena religija je islam, njen jezik arapski, a oblik je republika.«
  2. ^ (jezik: engleski) Ethnologue.com. Pristupljeno 18. 8. 2015.
  3. ^ (jezik: engleski) Nacionalna agencija za statistiku Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. septembar 2015). Pristupljeno 18. 8. 2015.
  4. ^ a b (jezik: engleski) „Tunisia”. International Monetary Fund. Pristupljeno 18. 4. 2013. 
  5. ^ (jezik: engleski) „2014 Human Development Report Summary” (PDF). United Nations Development Programme. 2014. str. 21—25. Pristupljeno 27. 7. 2014. 
  6. ^ (jezik: engleski) United Nations Statistics Division — Standard Country and Area Codes Classifications Arhivirano na sajtu Wayback Machine (13. jul 2011)
  7. ^ a b v g d đ e „Tunisia”. 
  8. ^ „Tunisia Is A Presidential Republic”. 
  9. ^ „ZEMLJE MAGREBA”. 
  10. ^ „Tunisia”. 
  11. ^ „Wadi Majardah”. 
  12. ^ „Chott el Djerid”. 
  13. ^ a b „Geografija”. 
  14. ^ „Climates to travel”. 
  15. ^ „Weatherbase : Tunisia”. Pristupljeno 25. 5. 2017. 
  16. ^ „Kratka istorija Tunisa”. 
  17. ^ a b „Carthage”. 
  18. ^ a b „Carthage”. 
  19. ^ „Cartage”. 
  20. ^ a b „Early Christianity in North Africa”. 
  21. ^ „North Africa, Early Church In”. 
  22. ^ a b „The Vandal conquest”. 
  23. ^ „Tunisia”. 
  24. ^ „Uqba bin Nafe: The conqueror of Africa”. 
  25. ^ „History of Tunisia And Geography”. 
  26. ^ (jezik: engleski) CIA World Factbook 2006 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (16. oktobar 2012). Pristupljeno 17. 4. 2013.

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Тунис&oldid=27699399”