Портал:Istorija/Izabrani 2011.
Izabrani članci
uredi
01. nedelja uredi
Badnjak (u nekim krajevima zvan i veseljak) je drvena oblica koja se kod pravoslavnih Srba obredno nalaže na vatru domaćeg ognjišta na Badnje veče. Drvo za badnjak, najčešće mlad i prav cer, siječe se ritualno rano ujutru na Badnji dan. Sječenje, priprema, unošenje i nalaganje izvode se kroz složene obrede, koji u raznim krajevima imaju različite forme. Izgaranje badnjaka popraćeno je molitvama da u narednoj godini ne manjka hrane, sreće, ljubavi i novca. Prema badnjaku se odnose kao prema ličnosti; upućuju mu pozdrave i prinose žrtve: žito, vino i med. Badnjak gori i tokom Božića: prvi posjetilac na Božić udara po njemu žaračem ili granom dok želi da sreća i napredak porodice budu obilati kao varnice koje izlijeću iz badnjaka. Budući da današnji način stanovanja ne dozvoljava vatru na ognjištu, badnjak je najčešće predstavljen hrastovom grančicom kojom se na Badnji dan ukrasi dom.
Badnjak se svečano loži u znak sjećanja na vatru koju su po narodnom predanju vitlejemski pastiri naložili u pećini u kojoj se rodio Isus Hristos, da bi ogrijali božansko novorođenče i njegovu majku. Badnjak se takođe može tumačiti kao simbol krsta na kome je Hristos raspet, pri čemu toplina vatre simbolizujue spasenje za ljudski rod koje je, po hrišćanskom vjerovanju, omogućeno Hristovim raspećem. Istoričari religije, filolozi i etnolozi smatraju da su Srbi naslijedili ovaj običaj iz svoje prethrišćanske religije. Oni tumače badnjak kao utjelovljenje duha rastinja i kao božanstvo koje umire spaljivanjem pa uskrsava, kojem su se prinosile žrtve i upućivale molitve radi plodnosti polja, zdravlja i sreće prodice. Njegova vatra simbolizovala je svjetlost sunca, obezbjeđujući sunčevu životvornu snagu u narednoj godini. Neki od južnoslovenskih naroda imaju slične običaje, a tradicija da porodica na Badnji dan svečano naloži drvo na ognjištu zabilježena je i među drugim evropskim narodima.
Srpska tradicija nalaganja badnjaka, izvorno vezana za domaće ognjište, prelazi za vrijeme Kraljevine Srbije i u javni prostor. Među njenim vojnicima razvio se običaj da lože badnjake u kasarnama. Za vrijeme Kraljevine Jugoslavije vojna ceremonija sa badnjakom dalje je razrađena i standardizovana u pravilima službe, ali je njenom izvođenju došao kraj izbijanjem Drugog svjetskog rata. Od zadnje decenije dvadesetog vijeka, Srpska pravoslavna crkva i lokalne zajednice organizuju javne proslave Božića u kojima badnjak ima bitnu ulogu. Parohijani ga na Badnji dan svečano posijeku i odvezu do crkve, u čijoj porti se obavi nalaganje badnjaka uz blagosiljanje sveštenika. Svečanost se završava druženjem parohijana okupljenih oko vatre.
...dalje...
02. nedelja uredi
Pečat kneza Strojimira, iz druge polovine 9—10. veka, predstavlja najstariji materijalni dokaz o postojanju srpske države na Balkanskom poluostrvu. Izrađen je od zlata, kupastog oblika sa alkom na vrhu, visine 1,9 cm, prečnika 1,35 cm i ukupne mase od 15,46 g. Na njegovoj prednjoj strani se nalazi dvostruki krst u krugu perli, oko koga je ispisano: „Bože pomozi (ispisano grčkim pismom) Strojimiru (Stroimir, ispisano grčkim pismom)“. Strojimir, koji se na pečatu spominje, identifikuje se sa istoimenim srednjim sinom kneza Vlastimira (oko 830 — 851), koji se smatra tvorcem srpske države, pošto je on prvi srpski vladar na Balkanskom poluostrvu o kome ima nekih podataka.
Podaci o samom Strojimiru su još oskudniji i svode se na spominjanje u spisu „O upravljanju Carstvom“ vizantijskog cara Konstantina Porfirogenita (913—959), nastalog sredinom 10. veka. Iz njih se može izvući zaključak da je on, kao srednji Vlastimirov sin, nakon očeve smrti jedno vreme upravljao delom države kao udeoni knez. Sam pečat je za 16.000 (20.000 sa provizijom) evra kupljen 11. jula 2006. godine na aukciji u Nemačkoj i danas se nalazi u sefu Istorijskog muzeja Srbije.
...dalje...
03. nedelja uredi
Bitka kod Velbužda se odigrala u subotu 28. jula 1330. u 7 sati izjutra, između trupa kraljevine Srbije predvođenih kraljem Stefanom (1322—1331) i njegovim sinom mladim kraljem Dušanom (kralj 1331—1346, car 1346—1355) sa jedne i trupa carevine Bugarske predvođenih carem Mihajlom III Šišmanom (1323—1330) sa druge strane. Povod za bitku bio je pokušaj kralja Stefana da predupredi spajanje bugarske vojske sa vizantijskom i njihov zajednički napad na Srbiju, a okončala se pogibijom Mihajla Šišmana i potpunim porazom bugarskih snaga, u kome se posebno istakao mladi kralj i prestolonaslednik Dušan. Direktne posledica bitke bila su manja teritorijalna proširenja Srbije (dobijanje Niša) i postavljanje maloletnog Stefanovog sestrića Jovana Stefana (1330—1331) na bugarski presto, ali su njene dugoročne posledice bile daleko značajnije. Njome je u samom začetku uništen vizantijsko-bugarski savez uperen protiv Srbije, pošto je vizantijski car Andronik III (1328—1341) svoju vojsku koju je trebalo da spoji sa bugarskom, nakon vesti o njenom porazu, okrenuo na drugu stranu i napao obezglavljenu Bugarsku. Srbija je nakon bitke postala najmoćnija sila na Balkanskom poluostrvu i bio joj je otvoren put ka osvajanju celokupne Makedonije.
…dalje…
04. nedelja uredi
Hilandar, u starijim spisima i Hilendar (gr. Χιλανδαρίου) je srpski manastir koji se nalazi u severnom delu Svete gore Atonske (gr. Aγιoν Oρoς), države pravoslavnih monaha koja postoji više od hiljadu godina. Sveta gora je smeštena na Atosu (gr. Aτoς), trećem kraku poluostrva Halkidiki u severnoj Grčkoj, a manastir se nalazi na 2,5 kilometara od mora. Posmatran spolja manastir ima izgled srednjovekovnog utvrđenja, s obzirom da je utvrđen bedemima koji su visoki i do 30 m. Spoljni zidovi su dugački 140 m i okružuju površinu koja je skoro 75 m široka. Manastir je ovako utvrđen s obzirom da je u prošlosti, kao i ostala utvrđena monaška naselja na Svetoj gori, morao da se brani od gusara. Neki smatraju Hilandar jednim od prvih univerziteta, u prethodničkoj formi, a konkretno prvim srpskim univerzitetom.
Manastir Hilandar su u rangu carske lavre podigli Stefan Nemanja (u monaštvu Simeon) i njegov sin Sava 1198. godine, a u manastiru je 1200. godine umro Stefan Nemanja. Kralj Stefan Uroš I je 1262. godine značajno utvrdio manastir. Hilandar je naročito pomogao kralj Milutin, koji je oko 1320. godine na mestu stare podigao novu crkvu Vavedenja Bogorodice, koja i danas služi kao Saborna crkva. U vreme kralja i cara Dušana Sveta gora je došla pod njegovu vlast, a to je period najvećeg prosperiteta manastira. U vekovima turske vladavine, Hilandar su pomagali ruski carevi i moldavski kneževi u XVI veku, a srpski patrijarsi iz Peći u XVII veku. Početkom XIX veka stvorena je prva novovekovna srpska država, pa je nastavljena bogata tradicija hilandarsko-srpskih odnosa. U novijoj istoriji manastir je značajno stradao 2004. godine u katastrofalnom požaru, a u toku je obnova oštećenih građevina.
Hilandar predstavlja jedno od nazjnačajnijih središta srpske kulture i duhovnosti. Kroz vekove, relativno zaštićen od napada i pljačkanja, u sigurnosti Svete gore Atonske i njene autonomije, bio je pošteđen sudbine koja je zadesila skoro sve druge srpske manastire. U Hilandaru je očuvana najbogatija kolekcija originalnih starih rukopisa, ikona, fresaka, tako da on u današnje vreme predstavlja najznačajniju riznicu srpske srednjovekovne kulture uopšte. Manastir se od 1988. godine, zajedno sa ostalih devetnaest svetogorskih manastira, nalazi na UNESKO-voj listi svetske baštine u sklopu spomenika srednjeg veka objedinjenih pod zaštićenom celinom Planina Atos.
...dalje...
05. nedelja uredi
Versajski dvorac (franc. Château de Versailles, Palais et parc de Versailles) je bila rezidencija francuskih kraljeva Luja XIV, Luja XV i Luja XVI. Smeštena je na 11 hektara kod grada Versaja jugozapadno od Pariza, i okružena sa 815 hektara parkova. Ovaj dvorac-spomenik je čuven u svetu po svojoj lepoti, kao i po značajnim događajima koji su se tu odigrali. Kraljevi su sa svojim dvorjanima bili stanovnici dvorca od 1682. do 1789, sa izuzetkom nekoliko godina u periodu regentstva Filipa, vojvode Orlenskog (1715-1723). Versaj je postao simbol vrhunca francuske monarhije.
Dvorac Versaj je nastao kao lovački dvorac Luja XIII, koji su od 1661. značajno dogradile arhitekte Luja XIV: Luj le Vo, Fransoa Dorbej, Žil Arden-Mansar i Rober de Kot. Unutrašnju dekoraciju je dizajnirao Šarl Lebren, a parkove Andre le Notr. Tako je nastao po mnogima najlepši od svih dvoraca Evrope. Unutar zidina Versaja živelo je oko 6.000 ljudi, a dvorac ukrašavaju mnogobrojne fontane i predivno zelenilo. U dvorcu se nalazi i astronomski sat. Važna dvorana je Galerija ogledala u kojoj je 1919. godine potpisan Versajski ugovor i tako okončan Prvi svetski rat. Versaj prestaje biti kraljevska rezidencija 1789. godine nakon Francuske revolucije.
06. nedelja uredi
Kanterberijske priče (engl. The Canterbury Tales) je zbirka priča koju je napisao Džefri Čoser krajem 14. veka. Dve priče su u prozi, dok su preostale 22 u stihu. Priče su uokvirene u glavni siže, a pripovedaju ih hodočasnici na putu od Sautvorka do hrama Svetog Tomasa Beketa u Kanterberijskoj katedrali. Kanterberijske priče su napisane srednjeengleskim jezikom. Smatraju se za glavno i najbolje delo Džefrija Čosera. Strukturom podsećaju na Dekameron koga je Čoser pročitao na putovanju u Italiju. Junaci Čoserovog dela su obični ljudi, za razliku od Bokačovih izbeglih plemića.
Često se čuje mišljenje da je najveći doprinos ovoga dela engleskoj književnosti promocija narodnog engleskog jezika, umesto latinskog ili francuskog. Međutim, engleski jezik je korišten za pisanje književnih dela i vekovima pre Čosera. U 14. veku na engleskom jeziku su stvarali Džon Gauer i Vilijem Langland. Stoga nije jasno da li je Čoser kreator novog trenda, ili samo jedan njegov pripadnik.
07. nedelja uredi
Beogradska tvrđava predstavlja gradsku utvrdu oko koje se razvio današnji Beograd. Podignuta je početkom 1. veka kao palisada sa zemljanim bedemima, da bi se tokom vekova razvijala u rimski kastrum (II vek), vizantijski kastel (VI i XII vek), srednjovekovnu utvrđenu prestonicu Srpske despotovine (XIII i XV vek) i na kraju austrijsko/osmanlijsku artiljerijsku utvrdu (XVII i XVIII vek). Danas je svojevrstan muzej prošlosti Beograda i sa Kalemegdanski poljem čini jedinstvenu kulturno-istorijsku celinu u okviru Kalemegdanskog parka.
...dalje...
08. nedelja uredi
Prostitucija u antičkoj Grčkoj bila je sastavni deo svakodnevnog života počev od arhajskog perioda. U najznačajnijim grčkim polisima, a naročito u lukama, upošljavala je pozamašan deo stanovništva i predstavljala stoga prvorazrednu ekonomsku aktivnost. Bila je daleko od nedozvoljene radnje: polisi je nisu osuđivali, a javne kuće su postojale naočigled svih. U staroj Atini čak se i legendarnom zakonodavcu Solonu pripisivalo otvaranje bordelâ sa umerenim cenama pod državnom kontrolom. Prostitucija se različito odražavala na polove: prostitucijom su se bavile žene svih životnih doba i mlađi muškarci, dok su klijentelu činili gotovo isključivo muškarci.
...dalje...
09. nedelja uredi
Borba za nezavisnost Latinske Amerike je proces čiji se glavni deo odigrao između 1810. i 1820. godine i predstavlja oslobađanje španskih, portugalskih i francuskih kolonija od vlasti respektivnih metropola i formiranje samostalnih država. Na ovaj proces uticaj su imala kako dešavanja unutar kolonija tako i međunarodni događaji pre svega pojava prosvetiteljstva i Francuska revolucija, Rat za nezavisnost SAD i Napoleonova okupacija Španije.
Ova borba ne može da se poredi sa procesom dekolonizacije koji se desio sredinom 20. veka u Africi i Aziji. Iako je u oba slučaja reč o emancipaciji naroda, ratovi za nezavisnost u Latinskoj Americi nisu bili su ratovi potlačenih i potlačitelja, već ljudi istog društveog statusa, čija je borba predstavljala sudar vladajuće strukture kolonija sa metropolom. U procesima koji su se odigrali u Africi i Aziji sukobili su se kolonijalni gospodari i potlačeno stanovništvo koje je ustalo protiv takvog sistema.
...dalje...
10. nedelja uredi
Francuski revolucionarni kalendar ili Francuski republikanski kalendar je kalendar predložen tokom Francuske revolucije, francuska vlada ga je koristila oko dvanaest godina, od kraja 1793. do 1805. godine. Razlgo za to je bila želja da se na radikalan način preseče sve što je imalo veze sa starim režimom i Katoličkom crkvom.
Od 15. jula 1789, jednog dana posle osvajanja Bastilje, do kraja 1789. trajala je 1. godina slobode (franc. An I de la liberté). Pošto je ostatak godine bio korišćen gregorijanski kalendar, ova godina je trajala samo 5 i po meseci. 1. januar 1790. je bio početak 2. godine slobode. Dan 10. avgust 1792, dan juriša na Tiljerije, je određen za početak 1. godine jednakosti.
Na dan 22. septembra 1792. je ukinuta monarhija, a tekuća godina je preimenovana u 1. godinu Francuske republike (franc. An I de la République Française). Nacionalni konvent je 5. oktobra 1793. odlučio da se izmeni način brojanja meseci i dana. Novi kalendar Konvent je usvojio 24. oktobra 1793., a za početak računanja godina po novom kalendaru je određen je 22. septembar 1792. Deo 1793. godine do 21. septembra, koji je ranije računat u 2. godinu republike, je uzet za 1. godinu republike.
Ovaj kalendar je ukinuo Napoleon Bonaparta 1805. nakon konkordata sa Katoličkom crkvom. Kalendar je ponovo ušao u upotrebu tokom Pariske komune 1871.
11. nedelja uredi
Zakon(ik) o rudnicima ili Novobrdski zakonik je skup zakona koje je 29. januara 1412. godine objavio despot Stefan Lazarević (knez 1389—1402, despot 1402—1427), ali se smatra da je formulisan još 1390. godine. Sam dokument je jedinstven pravni spomenik srednjovekovne Srbije i po svojoj pravnoj i istorijskoj vrednosti prevazilazi srpske nacionalne okvire. Pored zakona koji se odnose na samo rudarstvo, u sklopu teksta se nalaze zakonske odredbe koje se tiču uređenja i života u Novom Brdu (tzv. Statut Novog Brda), koje je u to vreme bilo najveći rudnik na Balkanskom poluostrvu. Sam spis je očuvan u nekoliko poznijih prepisa, od kojih je najznačajniji ilustrovani prepis iz XVI veka, koji je otkriven 1959. godine kada je poklonjen Srpskoj akademiji nauka i umetnosti, a danas se nalazi u Arhivu SANU.
...dalje...
12. nedelja uredi
Bečki kongres je bio skup ambasadora velikih sila kojim je predsedavao austrijski državnik Klemens Meternih. Održan je u Beču od 1. septembra 1814. do 9. juna 1815. godine.
Svrha kongresa je iscrtavanje političke mape Evrope nakon Napoleonovog poraza. Skup je bio nastavljen iako se tokom rada kongresa Napoleon bio vratio na vlast u Francuskoj u martu 1815. godine. Konačni dokument kongresa potpisan je devet dana nakon Napoleonova poraza u bici kod Vaterloa 18. juna 1815. godine. Tehnički govoreći može se primetiti da kongres nikad nije održavao plenarne sesije, nego se većina diskusija dešavala kroz neformalne sastanke velikih sila.
Bečki kongres se bavio određivanjem celokupnog političkog oblika Evrope nakon Napoleonovih ratova. Jedini izuzetak je bila Francuska, sa kojom je potpisan Pariski mirovni sporazum 30. maja 1814. godine.
...dalje...
13. nedelja uredi
Konkistadori (šp. conquistador - osvajač) je naziv za španske vojnike, istraživače i avanturiste, koji su osvojili veliki deo Amerike i stavili pod špansku kolonijalnu vlast tokom XVI veka, što dovodi do stvaranja vicekraljevstava i kapetanija. Taj period u istoriji američkog kontinenta, koji je poznat pod imenom konkista (šp. conquista osvajanje), nije trajao ni ceo vek. Konkista je zvanično ukinuta 1573. godine i termin zamenjen rečju pacifikacija.
Prvo špansko osvajanje je bilo osvajanje ostrva Hispanjole (Haiti i Dominikanska Republika ). Odatle je Huan Ponse de Leon osvojio Portoriko, a Dijego Velaskez de Kueljar Kubu. Prvo naselje se zvalo Darijen i osnovao ga je Vasko Nunjez de Balboa u Panami, 1512. Pošto na Karibima nisu našli zlato ni začine, konkistadori su krenuli u dalja istraživanja.
Između 1520. i 1521. Ernan Kortes je uz pomoć domorodačkih saveznika osvojio carstvo Asteka. Meksiko je postalo španska kolonija Nova Španija. Podjednako značajno je bilo osvajanje Carstva Inka, koje je izveo Fransisko Pizaro.
Priče o zlatnim gradovima ("Eldorado") bile su inpsiracija za mnoge pohode. Ogromna količina zlata koju je car Inka Ataualpa platio Fransisku Pizaru prebačena je u Španiju i pomogla je da se finansiraju mnoge konkistadorske ekspedicije, kao i drugi ratovi koje su vodili španski kraljevi, kao na primer u Flandriji. Španski Habzburzi su dobijali kraljevski udeo u svakom osvajanju, a to je bila jedna petina blaga. Nakon otvaranja rudnika srebra u Potosiju španska kruna je imala stalni dotok ogromne količine srebra i zlata. Ekonomija same Španije se zapuštala, a dolazak srebra i zlata izaziva inflaciju u Španiji, što je unazadilo domaću ekonomiju i bilo uzrok početka opadanja španske imperije.
14. nedelja uredi
O upravljanju carstvom (lat. De administrando imperio) ili Spis o narodima je naziv koji se u istorijskoj nauci koristi za spis nastao sredinom X veka u Vizantiji. Sastavio ga je car Konstantin VII Porfirogenit ili neko od njemu bliskih učenjaka kao spoljnopolitički priručnik namenjen carevom sinu i prestolonasledniku Romanu II (959–963).
15. nedelja uredi
Istorija Evropske unije predstavlja vremenski period koji počinje 1952. osnivanjem prve velike evropske nadnacionalne ekonomske zajednice — Evropske zajednice za ugalj i čelik. U Evropi su 1958. osnovane još dve nadnacionalne zajednice — Evropska ekonomska zajednica i Evropska zajednica za atomsku energiju, koje su se 1967. zajedno sa Evropskom zajednicom za ugalj i čelik ujedinile u Evropske zajednice. Godine 1993. Evropska ekonomska zajednica je, postavši jedan od tri stuba Evropske unije, ušla u njen sastav kao Evropska zajednica, a deset godina kasnije, istekom Ugovora iz Pariza, i funkcije Evropske zajednice za ugalj i čelik su postale deo nadležnosti Evropske zajednice, a samim tim i EU. Evropska zajednica za atomsku energiju je nastavila da postoji kao samostalna nadnacionalna organizacija.
Od svog nastanka, pa do današnjih dana, Evropska unija je rasla i razvijala se. Ono što je počelo kao šestočlana organizacija za slobodnu trgovinu industrijskim sirovinama, razvilo se u jedinstvenu uniju unutar čijih 27 država članica je omogućeno slobodno kretanje ljudi, roba, usluga i kapitala. Većina njenih građana se služi zajedničkom valutom, a članice ostvaruju jako blisku saradnju u pravnim, policijskim, odbrambenim i spoljnopolitičkim pitanjima. Od zajednice koja je izgradila Evropu iz pepela nakon Drugog svetskog rata, prerasla je u uniju sa preko 494 miliona stanovnika, sa najvišim bruto društvenim proizvodom na svetu.
...dalje...
16. nedelja uredi
Vaskrs ili Uskrs (stsl. въскръс, arh. Velikden) je hrišćanski praznik kojim se proslavlja Isusovo vaskrsenje (uskrsnuće) iz smrti. Po hrišćanskom verovanju, to se desilo trećeg dana posle njegove smrti, uključujući i dan smrti: tj. prve nedelje posle Velikog petka. To je pokretni praznik i praznuje se posle jevrejske Pashe (hebr. pessach) u prvu nedelju posle punog meseca, koji pada na sam dan prolećne ravnodnevnice, ili neposredno posle nje. Najranije može da padne 4. aprila, a najkasnije 8. maja.
...dalje...
17. nedelja uredi
Slovačka)Moravskopanonska misija braće Konstantina i Metodija predstavlja početak slovenske pismenosti i prekretnicu u prelasku Slovena na hrišćanstvo. Njih je na poziv velikomoravskog kneza Rastislava (842—870) poslao vizantijski car Mihajlo III Pijanica (savladar sa majkom Teodorom 842—856, samostalno 856—867) sa zadatkom da lokalne Slovene obuče za vršenje bogosluženja na slovenskom jeziku iz verskih knjiga pisanih na slovenskom. Za potrebe tog zadatka je Konstantin sa svojim saradnicima sastavio prvo slovensko pismo glagoljicu, koristeći se znakovima izvedenim od grčke minuskule sa elementima brzopisa, posle čega su bogoslužbene knjige prevedene sa grčkog na dijalekat Južnih Slovena koji su živeli u okolini Soluna, a koji je bio razumljiv i ostalim Slovenima. Misija je svoje delovanje otpočela 863. ili 864. godine i od samog početka se suočila sa žestokim otporom germanskog sveštenstva koje je te slovenske prostore smatralo svojim i na njemu je širilo hrišćanstvo na latinskom jeziku. Braća su svoje delovanje proširila i na Panonsku kneževinu, ali su bili primorani da već 867. godine putuju u Rim da opravdaju svoje delovanje samom papi. Tokom svog boravka su uspeli da dobiju dozvolu pape Hadrijana II (867—872) za bogosluženje na slovenskom jeziku, ali se tokom boravka Konstantin razboleo, zamonašio uzevši ime Ćirilo i umro 14.02. Metodije se 870. godine vratio prvo u Panoniju, a zatim i u Moravsku sa titulom moravskopanonskog arhiepiskopa, ali je ponovo naišao na jak otpor germanskog sveštenstva podržanog novim velikomoravskim knezom Svatoplukom I (870—894). Otpor germanskog sveštenstva dostigao je vrhunac na velikom saboru na kome je sam Metodije optužen za jeres i zatočen u Regenzburgu. Iako je 873. godine oslobođen na insistiranje pape Jovana VIII (872—882), on je već 880. godine morao ponovo da putuje u Rim da opravda svoje delovanje. Papa mu je ponovo dozvolio da nastavi sa širenjem božije reči na slovenskom jeziku. On se posle tog vratio svom poslu, posetivši 882. godine Carigrad, da bi 06.04.885. godine preminuo u svojoj arhiepiskopiju. Posle njegove smrti germansko sveštenstvo uz podršku pape Stefana V (885—891) i Svatopluka uništava slovensku crkvenu organizaciju u srednjoj Evropi proterivanjem, zarobljavanjem i ubijanjem učenika i saradnika Solunske braće. Među onima koji su zarobljeni i pobijeni našao se i Metodijev nesuđeni naslednik Gorazd, ali je deo slovenskih sveštenika, među kojima su najistaknutiji Kliment i Naum, uspeo je da pobegne i nađe utočište na Balkanskom poluostrvu, na kom su nastavili rad Solunske braće. Iako je misija sama po sebi doživela potpuni neuspeh posle Metodijeve smrti 885. godine, ona je ipak indirektno postigla svoj cilj širenjem hrišćanstva među Slovenima i stvaranjem prvog slovenskog književnog jezika koji će svoj potpuni razvoj započeti tek među Južnim Slovenima, koji su neposredno pre toga primili hrišćanstvo (bugarski Sloveni 864, Srbi oko 872), zahvaljujući delovanju njihovih učenika i neposrednoj blizini Vizantije koja je politički, a samim tim i vojno, podržavala njihov rad.
...dalje...
18. nedelja uredi
Batonov ustanak (lat. Bellum Batonianum) ili Veliki ilirski ustanak, je bio najveći vojni sukob između nekoliko ilirskih plemena i antičkog Rima koji je trajao četiri godine; od 6. do 9. godine n.e. Ustanak dalmatinsko-panonskih plemena dogodio se nakon decenije i po od uspostavljanja rimske prevlasti na prostorima Dalmacije i Panonije i perioda prividnog mira. Car Oktavijan Avgust je vodio aktivnu ekspanzionu politiku. Širenje rimske države preko Ilirije na sjever i istok bio je dio njegovih ambicioznih planova. Ilirska pobuna bila je prirodna posljedica velikog nezadovoljstva stanovnika Ilirije ogorčenih zbog loše uprave rimskih guvernera koji su nametnuli nepodnošljive namete.
...dalje...
19. nedelja uredi
Solunski front u Prvom svetskom ratu je nastao kao pokušaj Saveznika da pomognu Srbiji u jesen 1915. protiv združenog napada Nemačke, Austrougarske i Bugarske. Ekspedicija je došla prekasno i u nedovoljnom broju da spreči pad Srbije, a ekspedicija je bila otežana unutrašnjom političkom krizom u Grčkoj (Nacionalna šizma). Na kraju je stvoren stabilan front, koji se prostirao od albanske obale Jadranskog mora do reke Strume, u kom su se međunarodne savezničke snage borile sa Centralnim silama. Solunski front je ostao prilično stabilan, uprkos lokalnim akcijama, sve do velike savezničke ofanzive u septembru 1918, koja je rezultovala kapitulacijom Bugarske i oslobođenjem Srbije. Poginuli vojnici na frontu su sahranjeni u sklopu srpskog vojničkog groblja na Zejtinliku u Solunu.
Austrougarska je napala Srbiju u avgustu 1914, ali nije uspela da savlada srpski otpor. Nakon ulaska u rat Osmanskog carstva na strani Centralnih sila, odlučujući faktor je bio položaj Bugarske. Bugarska je zauzimala strateški važan položaj na boku Srbije, a njena intervencija na bilo kojoj od strana bi odlučujuće poremetila ravnotežu. Međutim, Bugarska i Srbija su vodile dva rata u poslednjih 30 godina, prvi 1885. (Srpsko-bugarski rat), a drugi 1913. (Drugi balkanski rat). Ishod poslednjeg je bio ponižavajući za Bugarsku, i postojalo je široko mišljenje u bugarskoj vladi i narodu da je Srbija ukrala zemlju koja je zakonito pripadala njima.
Dok su Saveznici mogli da ponude male teritorijalne ustupke od Srbije i (još uvek neutralne) Grčke, obećanja Centralnih sila su bila mnogo primamljivija, pošto su one nudile većinu teritorija koje je Bugarska tražila. Nakon poraza Antante kod Galipolja i ruskim porazom u Gorlice-Tarnovskoj ofanzivi, koje su demonstrirale snagu Centralnih sila, kralj Ferdinand je potpisao sporazum sa Nemačkom i 21. septembra 1915 je započeo mobilizaciju za rat.
...dalje...
20. nedelja uredi
Kijevska Rusija (Kievskaя Rusь/Kiїvsьka Rusь) je prva istočnoslovenska država formirana oko grada Kijeva od 880. do XII veka. Zahvaljujući knezu Vladimiru I Velikom Kijevska Rusija je prihvatila hrišćanstvo od Vizantije 988. Period vlasti Vladimira Velikog (980—1015) i Jaroslava I Mudrog (1019—1054) predstavlja Zlatno doba Kijevske Rusije.
...dalje...
21. nedelja uredi
Zapadno rimsko carstvo je naziv za zapadnu polovinu Rimskog carstva nakon administrativne podele koju je uveo car Dioklecijan 286. godine. U užem, ali i širem smislu reči, ovaj termin se odnosi na zapadnu polovinu carstva u periodu između smrti cara Teodosija I 395. i svrgavanja poslednjeg zapadnorimskog cara Romula Avgustula 476. godine koje je izveo vođa varvarskih najamnika u Italiji Odoakar.
U teoriji Rimsko carstvo je i posle 286. odnosno 395. bilo jedno, jedinstveno i nedeljivo. U praksi, nakon 286. carstvom je upravljalo po nekoliko vladara, najčešće jedan na Istoku, drugi na Zapadu. Teoretski gledano, poslednji vladar jedinstvenog carstva bio je Teodosije Veliki koji je na samrti 395. podelio carstvo između svoja dva sina — starijem Arkadiju je ostavio Istok, mlađem Honoriju Zapad. Nakon toga, zapadni carevi su vladali prvo iz Milana, a posle 402. iz Ravene. Posle 407. počelo je ubrzano slabljenje Zapadnog rimskog carstva usled navala varvara (Goti, Vandali, Franci i dr.) koji su počeli da se naseljavaju unutar granica carstva i da ga dele između sebe i da osnivaju sopstvene kraljevine. Posle 455. zapadnorimski car je faktički vladao samo Italijom, a 4. septembra 476. Romul Avgustul je svrgnut. Poslednji titularni car bio je Julije Nepot, koji je umro u Dalmaciji 480. godine. Nakon 476, odnosno 480, varvarski vladari Italije, poput Odoakra i Teodorika, smatrani su za namesnike rimskog cara iz Konstantinopolja, ali su u praksi vladali kao nezavisni vladari.
Istočnorimski (vizantijski) car Justinijan I je pokušao u 6. veku da obnovi rimsku vlast na Zapadu i njegove vojskovođe su zauzele Italiju, Afriku i sredozemnu obalu Spanije. Međutim, ovaj poduhvat jer bio kratkog veka, mada se neposredno vizantijsko prisustvo u Italiji osećalo sve do 1071. godine. Ukratko, posle svrgavanja Romula Avgustula, rimska vlast u zapadnoj Evropi je bila više fiktivna nego stvarna, tako da se 476. tradicionalno smatra za početak nove istorijske epohe — srednjeg veka.
…dalje…
22. nedelja uredi
Majski prevrat je bio državni prevrat u kom su ubijeni kralj Aleksandar Obrenović i njegova žena, kraljica Draga, čime se prekinula loza dinastije Obrenović, koja je vladala Srbijom od sredine 19. veka. Nakon Majskog prevrata na čelo Srbije je došla dinastija Karađorđević. Prevrat je imao veliki uticaj na odnos evropskih sila zato što su se Obrenovići politički oslanjali na Austrougarsku, a Karađorđevići na Francusku.
Sam događaj, ubistvo kralja i kraljice, sprovela je organizacija "Crna ruka" na čijem je čelu bio oficir Dragutin Dimitrijević Apis. To je bilo u noći između 28. maja i 29. maja 1903. godine (po starom kalendaru). Na isti taj dan je 35 godina ranije ubijen knez Mihailo Obrenović u Košutnjaku.
...dalje...
23. nedelja uredi
Atinska škola (ital. Scuola di Atene) je jedno od najpoznatijih dela italijanskog renesansnog slikara Rafaela Santija. Ovu fresku je naslikao između 1510. i 1511. kao deo narudžbine da oslika sobe (danas poznate kao „Rafaelove sobe“) u Apostolskoj palati u Vatikanu.
Slika je deo ciklusa koja pored „Atinske škole“ (simbol filozofije), sadrži i freske „Parnas“ (simbol poezije), „Rasprava“ (simbol teologije) i „Mudrost, umerenost i sila“ (simbol zakona). To je odraz Rafaelovog shvatanja da su četiri principa na kojima treba da se bazira ljudsko društvo: razum (filozofija, nauka), dobrota i ljubav (religija), lepota (umetnost) i pravda (pravosuđe).
Naziv dela se odnosi na filozofsku školu Stare Grčke koju oličavaju njeni glavni predstavnici i sledbenici. U centru su prikazani filozofi Platon i Aristotel. Slika je idejno u skladu sa renesansnim shvatanjem antike kao izvora evropske kulture, filozofije i nauke.
...dalje...
24. nedelja uredi
Bitka na Katalaunskim poljima ili, ređe, bitka kod Šalona, odigrala se 451. u severnoj Galiji (današnja severna Francuska) između hunsko-ostrogotske vojske na čelu sa hunskim kraljem Atilom na jednoj, i zapadnorimskih i vizigotskih snaga na drugoj strani. Predstavljala je kulminaciju velikog Atilinog pohoda na područje tadašnjeg Zapadnog rimskog carstva i završila je taktički neodlučno, iako se, s obzirom da je Atila prisiljen na povlačenje preko Rajne često navodi kao poslednja velika pobeda u rimskoj vojnoj istoriji. Na savremenike je, pre svega, ostavila snažan utisak zbog neuobičajeno velikog broja žrtava među kojima se našao i vizigotski kralj Teodorik I. Kasniji su joj istoričari, delom i zbog toga, nastojali dati veliki istorijski značaj, odnosno opisati kao bitku koja je spasila Evropu i zapadnu civilizaciju od hunskog uništenja; taj je stav, međutim, manje izražen među savremenim istoričarima.
...dalje...
25. nedelja uredi
Makartizam (engl. McCarthyism) je praksa iznošenja optužbi za nelojalnost, subverzivnost i izdaju bez uzimanja u obzir postojanja dokaza. Izraz vodi poreklo iz perioda u istoriji Sjedinjenih Država koji je poznat kao Druga crvena strava, koji je okvirno trajao od kasnih četrdesetih do kasnih pedesetih godina dvadesetog veka, i bio poznat po strahu od komunističkog uticaja na američke institucije i špijunažu od strane sovjetskih agenata. Prvobitno, izraz je nastao kao kritika antikomunističkih hajki američkog senatora Džozefa Makartija, ali je uskoro dobio šire značenje. Danas se izraz makartizam koristi i za druge tipove bezobzirnih, nepotkrepljenih optužbi, kao i za demagoške napade na ličnost ili patriotizam političkih protivnika.
Tokom ere makartizma, nakon Drugog svetskog rata, na hiljade Amerikanaca su bili optuženi da su komunisti ili simpatizeri komunista, i bili podvrgnuti agresivnim istragama i saslušanjima pred vladinim ili privatnim odborima, panelima, komitetima i agencijama. Glavna meta ovih sumnjičenja su bili zaposleni u državnom sektoru, u sektoru zabavne industrije, prosvetari i sindikalni aktivisti. Sumnje su često uzimane u obzir uprkos nedovoljnim ili sumnjivim dokazima, a nivo pretnje koju su predstavljali stvarni ili navodni levičarski stavovi i aktivnosti je često značajno preuveličavan. Mnogi ljudi su ostali bez posla, uništene su im karijere, pa čak su i zatvarani. Većina ovih kazni je došlo nakon presuda koje su kasnije odbačene, zakona koji su kasnije proglašeni neustavnim, ukaza na osnovu razloga koji su kasnije proglašeni protivzakonitim ili podložni tužbi, ili vanpravnim procedurama koje su posle smatrane pogrešnim.
Među najčuvenijim primerima makartizma su govori, istrage i saslušanja koja je provodio senator Makarti lično; Holivudska crna lista, povezana sa saslušanjima koje je sprovodio Komitet za neameričke aktivnosti Predstavničkog doma; i razne antikomunističke aktivnosti Federalnog istražnog biroa (FBI) pod vođstvom direktora Dž. Edgara Huvera. Makartizam je bio široko rasprostranjen društveni i kulturni fenomen koji je uticao na sve nivoe društva i uzrokovao ozbiljne debate i konflikte u Sjedinjenim Državama.
...dalje...
26. nedelja uredi
Kosovska bitka (bitka na Kosovu, boj na Kosovu, Kosovski boj ili Vidovdanska bitka) je vođena 15. juna 1389. godine na hrišćanski praznik Vidovdan, nedaleko od Prištine, između srpskih i osmanskih snaga. Srpske snage je predvodio knez Lazar Hrebeljanović i među njima su bile i snage njegovih srodnika i saveznika, dok se na čelu turske vojske nalazio sultan Murat I sa sinovima Jakubom i Bajazitom.
U prvoj fazi bitke, srpske snage su potisnule protivnika, a jedan od srpskih vitezova (Miloš Obilić) je uspeo da ubije sultana Murata. Njegov sin Bajazit je uspeo posle toga da konsoliduje svoje redove i krene u protivnapad u kome je zarobljen knez Lazar. On je po njegovom naređenju pogubljen, posle čega se osmanska vojska povukla sa bojišta i napustila Srbiju.
Prvi izvori o samoj bici govore o srpskoj pobedi, a tek kasnije se javljaju navodi o nerešenom ishodu i srpskom porazu (sredinom XV veka). Zbog toga se smatra da je sama bitka završena najverovatnije srpskom pobedom ili eventualno nerešeno, ali ona po svojim dalekosežnim posledicama predstavlja otomansku pobedu.
Lazarevi naslednici su pod pritiskom mađarskih napada (jesen 1389) i njihovih kontakata sa Vukom Brankovićem, sklopili u prvoj polovini 1390. godine mir sa Bajazitom i priznali njegovu vrhovnu vlast. Uz pomoć njegovih trupa, oni su uspeli da potisnu Mađare i povrate izgubljene predele u zapadnoj Srbiji.
Kosovska bitka je imala veliki odjek u tadašnjoj Evropi i uspela je da privremeno zaustavi osmansko širenje u Evropi. Ona je tokom narednih vekova postala centralni motiv srpske narodne epske poezije i centralni motiv srpskog nacionalnog identiteta.
...dalje...
27. nedelja uredi
Bitka kod Kurska vođena je u Drugom svetskom ratu između sovjetskih i nemačkih snaga tokom leta 1943. godine (od 5. jula do 23. avgusta). To je najveća tenkovska bitka u istoriji ratovanja i jedna od najznačajnijih savezničkih pobeda tokom 1943. godine. Najžešće borbe vođene su oko sela Prohorovke.
Namera nemačkih kopnenih snaga, Vermahta, bila je razbijanje središnjeg dela istočnog fronta, a zatim s juga obuhvatiti Moskvu i naneti odlučujući udarac Crvenoj armiji. Nemačka ofanziva počela je 5. jula pod tajnim nazivom Citadela (nem. Zitadelle - tvrđava). U bici je sa nemačke strane angažovano 50 divizija (od kojih 34 pešadijske, 14 oklopnih i 2 motorizovane) - ukupne jačine oko 900.000 vojnika, 2.700 tenkova i samohodnih i jurišnih topova, 10.000 artiljerijskih i minobacačkih cevi, uz podršku oko 2.000 aviona, dok je sa sovjetske strane angažovano 12 armija (od kojih 2 oklopne). Sovjeti su imali izvesnu brojčanu prednost u ljudstvu i naoružanju - 20.000 topova i minobacača, 920 raketnih bacača (kaćuša), 3.600 tenkova, uz podršku 2.400 aviona.
Uprkos većim gubicima ruske snage su izvele uspešan protivnapad i do 23. avgusta Nemci su poraženi. Iz stroja im je izbačeno do 500.000 vojnika od toga oko 60.000 poginulih i oko 150.000 ranjenih (tokom prve etape bitke odnosno nemačke ofanzive). Kasnije, tokom sovjetske protiv-ofanzive, taj broj se popeo na preko pola miliona poginulih, ranjenih i zarobljenih. Stvarni sovjetski gubici obelodanjeni su tek 1991. i iznosili su oko 800.000 poginulih, ranjenih i nestalih (tokom obe etape bitke).
Pobedom Crvene armije u ovoj bici, inicijativa na Istočnom frontu prešla je na sovjetsku stranu. Od tada pa sve do kraja rata nemačke jedinice su se nalaze u konstantnoj defanzivi.
...dalje...
28. nedelja uredi
Aja Sofija (srp. Света Мудрост) je bivša pravoslavna patrijaršijska bazilika (crkva), kasnije carska džamija, a sada muzej (tur. Ayasofya Müzesi) u Istanbulu u Turskoj. Od vremena završetka gradnje 537. pa sve do 1453. godine, služila je kao pravoslavna saborna crkva i sjedište Vaseljenskog patrijarha, izuzev između 1204. i 1261. godine, kada je pretvorena u katoličku crkvu za vrijeme Latinskog carstva. Građevina je bila džamija od 29. maja 1453. do 1931. Zatim je sekularizovana i otvorena kao muzej 1. februara 1935. godine.
...dalje...
29. nedelja uredi
Gvozdena kruna Langobarda je relikvija i najstarija evropska kraljevska insignija. Danas se nalazi u katedrali u Monci blizu Milana, glavog grada Lombardije.
Dobila je ime po gvozdenoj traci širokoj jedan centimetar koja se nalazi sa unutrašnje strane i za koju legenda kaže da je iskovana od jednog od eksera kojima je probijen Hrist na raspeću.
Spoljašnji oobruč je napravljen od šest kvadrata od kovanog zlata spojenih šarkama i ukrašenih dragim kamenjem u obliku cvetova i krstova.
...dalje...
30. nedelja uredi
Novosadska racija je naziv za pogrom koji su mađarski fašisti izvršili nad Srbima i Jevrejima u Novom Sadu od 21. do 23. januara 1942. tokom Drugog svetskog rata. Za tri dana racije u vodama Dunava je nestalo preko 1300 (2000) Novosađana. Pored Novog sada stradala su i sela u okolini poput Čurug, Nadalj, Gospođince, Šajkaša i Đurđeva i grad Bečej. Ukupan broj nestalih tokom pogroma je oko 4500 osoba.
...dalje...
31. nedelja uredi
Kamen iz Rozete (u zapadnim izvorima) odnosno Kamen iz Rašida (u arapskim izvorima) je egipatska kamena ploča (stela) iz ptolemejskog perioda, na kojoj je isti tekst ispisan na dva egipatska pisma, hijeroglifskom i demotičkom, kao i na starom grčkom pismu. Napravljena je 196. p. n. e. a otkrili su je Francuzi za vreme Napoleonovih pohoda, 1799. godine, u Rozeti (arapski Rašid), luci na sredozemnoj obali Egipta. 1822. godine, Francuz Žan-Fransoa Šampolion je uporednim prevodom teksta sa kamena uspeo da dešifruje egipatske hijeroglife koji su na njemu bili napisani. Ovo njegovo otkriće omogućilo je dešifrovanje ili razumevanje i drugih primera, ranije potpuno nerazumljivih, hijeroglifskih zapisa na spomenicima i arheološkim nalazima iz starog Egipta, čime su udareni temelji nove nauke, egiptologije.
...dalje...
32. nedelja uredi
Bečki književni dogovor je istorijski sporazum južnoslovenskih književnika kojim je udaren temelj zajedničkom srpskohrvatskom jeziku, kao i savremenim književnim jezicima: bošnjačkom, hrvatskom, crnogorskom i srpskom, koji su nastali na njegovim osnovama.
Bečkim književnim dogovorom je kao osnova za zajednički književni jezik Južnih Slovena uzet narodni govor Bosne i Hercegovine i Dubrovnika, karakterističan po štokavskom narečju i ijekavskom izgovoru.
Dogovor je postignut u Beču (Austrijsko carstvo) 28. marta 1850. godine između osmorice južnoslovenskih književnika, državljana Austrijske monarhije, od kojih su petorica bili Hrvati, dvojica Srbi i jedan Slovenac. Cilj okupljenih jezikoslovaca je bio da se nacionalni književni jezici što je više moguće približe, jer su smatrali da su svi južni Sloveni jedan narod i stoga trebaju imati jedan književni jezik.
...dalje...
33. nedelja uredi
Kruna Svetog Stefana (mađ. Szent Korona) je kruna je kojom su krunisani mađarski kraljevi od 13. veka. Sa njom su bile povezane Zemlje krune Svetog Stefana.
Krunisanja prvog hrišćanskog mađarskog kralja Stefana I (mađ. István), koji je kasnije proglašen svetim, označila je početak mađarske državnosti. Dan krunisanja bio je ili Božić 1000, ili 1. januar 1001. godine. Malo je verovatno da je današnja Kruna Svetog Stefana upravo ona kojom je krunisan kralj Stefan i koju mu je poslao papa Silvester II. Godine 1038. Sveti Stefan Mađarski je umro bez naslednika, budući da mu je sin, Emerik, prerano umro. Na samrti, stari je kralj Mađarsku posvetio devici Mariji, proglašavajući je zaštitnicom Mađarske (lat. Patrona Hungariae).
Sadašnja Kruna Svetog Stefana, prema načinu na koji je izrađena, verovatno predstavlja spoj više elemenata. Tome svedoči položaj malog zlatnog krsta koji je zavrtnjem pričvršćen na prekršteni deo krune i to baš na mestu gde se nalazi Hristov lik, tako da mu probija grudi. To nikako nije mogao biti izvorni oblik. Uz to, više slika apostola se preklapa ili nisu složene redom. Zato se pretpostavlja da krunu, u sadašnjem obliku, nije načinio neki ugledni kraljevski zlatar, nego je tokom vremena nastala sklapanjem više delova. Ovu pretpostavku potvrđuje i neobični oblik, kao i njezina veličina, te je potrebna vrlo debela postava kako bi krunu iko mogao staviti na glavu. Kruna je, takođe, i izuzetno neujednačenog težišta, pa predstavlja prilično opterećenje za vrat onoga koji je nosi.
...dalje...
34. nedelja uredi
Mračni vek, Mračni vek Antičke Grčke ili često poznata kao Geometrijska era je tranzitni period grčke istorije izmeću perioda propadanja Mikenske civilizacije i Arhajske ere Antičke Grčke. Mračni vek je dobio naziv iz razloga zašto očigledno ništa nije poznato o tom periodu u istoriji Antičke Grčke i bilo kakve spekulacije o tom periodu se zasnivaju pretežno na arheološkim otkrićima. Tradicionalno smatra se da je Mračni vek Antičke Grčke počeo tokom velike Dorske seobe u južnu Grčku koja se desila najverovatnije tokom 12. i 11. veka p. n. e. i koja se često smatra kao jedan od razloga propasti Mikenske civilizacije. Mračni vek Antičke Grčke se završava nakon otprilike oko 700. godine p. n. e. mada često ne postoji određen datum kraja Mračnog veka. Danas se smatra da je tokom Mračnog veka usledio dugačan period političke, ekonomske kao i kulturne stagnacije i relativnog društvenog nazadovanja u odnosu na eru Mikesnke Grčke. Taj period je često nazivan i Geometrijskom erom iz razloga zašto šabloni i oblici na vazama iz tog perioda su pretežno geometrijskog stila. Mračni vek je danas smatran kao tranzicioni period između opadanja helenskog bronzanog doba i doba prvobitnog pojavljivanja grada-države kao osnovne političke jedinice na helenskim prostorima. Arheološka iskopavanja su dokazala da ipak su postajale određene trgovinske veze nakon 900. p. n. e. naročito sa Bliskim istokom. Ta iskopavanja su naročito iskazana u mestima poput Lefkandija i Eubeje gde su pronađeni arheološki ostaci koji ukazuju kulturološku vezu sa Istokom. Mračni veke Antičke Grčke se danas smatra prvim periodom starogrčke istorije.
...dalje...
35. nedelja uredi
Toplički ustanak je bio srpski ustanak protiv bugarske i austrougarske okupacije za vreme Prvog svetskog rata. To je bio jedini ustanak u nekoj okupiranoj državi tokom celog Prvog svetskog rata. Ustanak je trajao od 21. februara do 25. marta 1917.
Neposredan povod ustanka je mobilizacija koju su bugarske vlasti htele da izvrše na teritoriji Toplice.
...dalje...
36. nedelja uredi
Napadi 11. septembra 2001. bili su serija koordinisanih terorističkih napada protiv Sjedinjenih Američkih Država koji su se dogodili u utorak, 11. septembra 2001. godine. Prema zvaničnom izvještaju Komisije 911, 19 osoba mreže militantnih vahabijskih organizacija, otelo je 4 američka aviona. Dva su udarila u Svetski trgovinski centar (STC) na Menhetnu u Njujorku, po jedan u svaki soliter u 17 minuta razlike, ubrzo nakon čega su se oba solitera srušila. Treći avion je udario u Pentagon, glavno sedište Ministarstva odbrane SAD u Vašingtonu. Četvrti avion se srušio u ruralnom delu Pensilvanije 130 km istočno od Pitsburga nakon što su putnici pružili otpor otmičarima.
Izveštaj komisije 9/11 je pokazao da su napadači pretvorili otete avione u najveće samoubilačke bombe u istoriji, te su izvršili najubitačnije napade ikad počinjene protiv Sjedinjenih Američkih Država. Napadi 11. septembra su relativno najznačajniji događaj koji se do sada desio u 21. veku u smislu opštih ekonomskih, socijalnih, kulturnih i vojnih posledica koje su usledile u Sjedinjenim Američkim Državama i mnogim drugim delovima sveta.
...dalje...
37. nedelja uredi
Bela Srbija ili Bojka (stgrč. Βοικι), naziv je za oblast u Evropi koja je prema navodima vizantijskog cara Konstantina VII Porfirogenita (913—959) u spisu „O upravljanju Carstvom” (lat. De administrando imperio) bila prapostojbina Srba iz koje su oni krenuli na Balkansko poluostrvo. O položaju Bele Srbije postoje različite teorije. Jedna od ovih teorija Belu Srbiju smešta na područje današnje istočne Nemačke, gde je istorijski potvrđeno postojanje srpske kneževine i kraljevine između 7. i 10. veka, na području koje danas naseljavaju Lužički Srbi.
…dalje…
38. nedelja uredi
Galski pohod na Balkan je naziv za migracije, odnosno veliku ekspediciju keltskih plemena koja su se oko godine 280. p. n. e. zaputile iz svoje tadašnje postojbine u Panoniji, odnosno podnožju Karpata na Balkan s ciljem da pokore tamošnje narode, odnosno opljačkaju tamošnje zemlje, prije svega Grčku i njene bogate polise. Invazija, koja je velikim djelom koristila haos izazvan nedavnim ratovima dijadoha je ispočetka imala veliki uspjeh, tako da su Gali pokorili Trakiju, veliki dio Ilirije, opustošili Makedoniju i prodrli sve do centralne Grčke. Neuspjeh da se zauzme bogato svetište u Delfima godine 279. p. n. e. je, pak, doveo do propasti pohoda te su galske vojske uništene. Dio Gala se naselio na istoku, u Trakiji, gdje je osnovao kratkotrajnu državu sa sjedištem u Tilisu, a dio je preko Helesponta otišao u Malu Aziju, gdje je u tamošnjim centralnim visoravnima osnovao državu kasnije poznatu pod nazivom Galatija.
...dalje...
39. nedelja uredi
Varšavski pakt ili Varšavski sporazum, zvanično nazvan Sporazum o prijateljstvu, saradnji i uzajamnoj pomoći, bio je vojna organizacija srednjoevropskih i istočnoevropskih socijalističkih zemalja. Uspostavljen je 14. maja 1955. godine, da bi odbio mogući napad od strane NATO-a (koji je stvoren u aprilu 1949.). Stvaranje Varšavskog pakta je bilo izazvano uključivanjem ponovo naoružane Zapadne Nemačke u NATO usvajanjem Pariskog sporazuma. Pakt je postojao tokom Hladnog rata, sve dok, nakon kolapsa komunističkih zemalja u Evropi i političkih promena u Sovjetskom Savezu, članice nisu počele da se povlače 1991. Varšavski pakt je zvanično raspušten u julu 1991. godine.
...dalje...
40. nedelja uredi
Pod pojmom starog ili drevnog Egipta podrazumeva se egipatska država i civilizacija od praistorije do rimskih osvajanja. Stari Egipat je po nekim naučnicima najveća ljudska civilizacija, imajući u vidu vreme u kome je postojala, njena dostignuća i trajanje od 3.000 godina. Egipatska civilizacija je razvila specifično državno uređenje, religiju, arhitekturu, pismo i umetnost. Po društvenom uređenju, to je bila robovlasnička država, kao i sve ostale države starog bliskog istoka. U vreme najvećeg proširenja obuhvatala je prostor od Nubije do južne Sirije, ali je središte same civilizacije bilo uvek u dolini Nila. Ova reka je bila od ključnog značaja za razvoj Starog Egipta, što je ostavilo traga i u religiji i umetnosti. Među najznačajnijim civilizacijskim dostignućima koja se (koliko je poznato) prvi put sreću u Egiptu su: Pronalazak stakla, hartije, lana, mastila, kalendara, časovnika, geometrije i azbuke; popis stanovništva, pošta, osnovno i srednje obrazovanje, monoteizam, široko rasprostranjena monogamija i etička filozofija. Egipatska civilizacija je dala veliki doprinos u unapređenju državne uprave, pisma, književnosti, nauke, medicine, arhitekture, vajarstva i drugih umetnosti.
...dalje...
41. nedelja uredi
Pljačka Rima 410. godine, takođe poznata i kao Vizigotska ili Alarikova pljačka Rima se dogodila 24. avgusta 410. neposredno nakon što su Vizigoti pod vođstvom kralja Alariha I zauzeli Rim i izložili ga masovnoj pljački. Pljačka se dogodila za vrijeme velike seobe Vizigota sa područja današnjeg Balkana dalje na Zapad, gde su Goti nastojali pronaći novu domovinu na prostoru tadašnjeg Zapadnog rimskog carstva. Kako bi od od tadašnjeg zapadnorimskog cara Honorija iznudili teritorijalne i druge ustupke, Alarihovi Goti su nekoliko puta opsedali Rim i pustošili Italiju. Pljačka iz 410. godine je trajala tri dana pri čemu su se Vizigoti, prema navodima tadašnjih istoričara, kao arijanski hrišćani ustručavali od pretjeranog nasilja nad građanima Rima i pustošenja zgrada, sa izuzetkom mauzoleja ranijih rimskih careva.
Iako Rim u to doba više nije bio političko sjedište Zapadnog carstva, još uvijek je imao prestiž kao njegovo duhovno središte i "vječni grad", koga 800 godina, odnosno od doba galskog poglavice Brena (390. ili 387. god. p. n. e.), nisu uspjeli zauzeti strani osvajači. Stoga je taj događaj, koji se sve dotle smatrao nezamislivim, ostavio snažan utisak na savremenike koji su ga često tumačili kao početak kraja svijeta.
...dalje...
42. nedelja uredi
Prvi svetski rat je trajao od 1914. do 1918. godine. U njemu je učestvovala većina velikih svetskih sila, grupisanih u dva sukobljena saveza: Saveznika (okupljenih oko Trojne Antante) i Centralnih sila. Više od 70 miliona ljudi je bilo pod oružjem, a od toga preko 60 miliona ljudi u Evropi je bilo mobilisano u jedan od najvećih ratova u istoriji. Posledice rata su bile da je više od 15 miliona ljudi je ubijeno, 20 miliona ranjeno, a direktne učesnice rata pretrpele su i ogromna razaranja država i ekonomija. Prvi svetski rat poznat je i pod imenima Veliki rat i Svetski rat (do izbijanja Drugog svetskog rata).
Prvi svetski rat su vodila dva velika saveza. Sile Antante su na početku činile Ujedinjeno Kraljevstvo, Rusija i Francuska i njihove pridružene teritorije i protektorati. Brojne druge države su se pridružile silama Antante, od kojih su najvažnije bile Italija, koja se pridružila aprila 1915, i Sjedinjene Američke Države, koje su u rat stupile aprila 1917. Centralne sile su pre početka rata činile Nemačka, Austrougarska i Italija, koja je zbog londonskog ugovora od 26. aprila 1915. godine, kojim je za Italiju predviđen deo Dalmacije, Istra, Gorica, Kvarnerska ostrva i Dodokanezi, pristupila silama Antante. Osmansko carstvo se pridružilo Centralnim silama oktobra 1914, a godinu dana kasnije to je uradila i Bugarska. Do završetka rata, od evropskih zemalja Holandija, Švajcarska, Španija i skandinavske države su ostale zvanično neutralne.
...dalje...
43. nedelja uredi
Borba za investituru je najznačajniji konflikt između sekularne i crkvene vlasti u srednjevekovnoj Evropi. Počeo je u 11. veku kao spor između cara Svetog rimskog carstva i pape Grgura VII oko toga ko kontroliše postavljanje (investitura) viših sveštenika (biskupa). Taj spor dovodi do gotovo 50 godina građanskog rata u Nemačkoj u kome pobeđuju velike vojvode i opati, a Nemačko carstvo se raspada i ne oporavlja se do ujedinjenja Nemačke u 19. veku.
...dalje...
44. nedelja uredi
Stećci Vojvode Momčila je istorijski spomenik u okolini Teslića, u naselju Vrućica, u zaseoku Brkića Potok. Spomenik predstavljaju tri srednjovjekovna stećka, koji se nalaze na vrhu manjeg brijega na jugozapadnoj padini brda Stražbenica, obraslog šumarkom.
Među lokalnim stanovništvom se nazivaju stećcima Vojvode Momčila, mada nije dokazano da je na tim prostorima vladao ili postojao ikakav Momčilo ili ikakav vojvoda. Za tri stećka se smatra da su nadgrobni spomenici „Vojvode Momčila“, njegove supruge i njihovog djeteta.
Iako nije utvrđeno da je ikakav Vojvoda Momčilo vladao tim krajem, u periodu poslije rata u Bosni i Hercegovini, kada su preimenovane stare ulice i dodjeljivana imena novim, jedna ulica u vrućičkim poljima nosi naziv Ulica Vojvode Momčila.
Nije tačno utvrđeno niti koliko su stari stećci. Postoji više pretpostavki od raznih autora, ali ni jedna od postojećih pretpostavki nije naučno potvrđena (niti porečena).
Čak ni sami spomenici nisu poznati ni u iole široj okolini. Većina stanovnika grada Teslića, koji je udaljen manje od 5 km ne zna za njihovo postojanje. Stećci i okolina nisu održavani niti su pod zaštitom bilo kakve ustanove koja bi se bavila sličnim istorijskim znamenitostima.
...dalje...
45. nedelja uredi
Akcija spasavanja Aleksandra Rankovića, člana Politbiroa Centralnog komiteta KPJ, iz zatvorske bolnice u Vidinskoj ulici (danas Ulica Džordža Vašingtona), koja je izvedena 29. jula 1941. godine, predstavljala je jednu od najvećih i najznačjanijih akcija Narodnooslobodilčakog pokreta u okupiranom Beogradu 1941. godine.
Aleksandar Ranković Marko, član Politbiroa Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije uhapšen je u nedelju 27. jula 1941. godine oko 10 časova, u Đerdapskoj ulici u Beogradu. On je tada išao na sastanak sa jednim ilegalcem, s kojim je dogovarao plan akcije za dizanje u vazduh radio-stanice u Makišu. Nekoliko dana pre toga, nemački policijski agenti su bili uspeli da pronađu bombu, koja je bila postvaljena za ovu akciju i uhapse jednog ilegalca, koji je trebao da učestvuje u ovoj akciji. Prilikom hapšenja Rankovića jedan od agenata Gestapoa ga je udario po glavi i on se onesvestio. Potom su ga onesvešćenog odneli do policijskog vozila, koje se nalazio u Ulici Gospodara Vučića i odvezli u zgradu Gestapoa, koja se nalazila u Ratničkom domu. U suturenu ove zgrade, gde su se pre rata nalazile bilijarske sale za oficire, Nemci su izgradili nekoliko zatvorskih ćelija.
...dalje...
46. nedelja uredi
Srpsko carstvo je srpska srednjovekovna država koja je postojala sredinom 14. veka. Formalno srpska srednjovekovna država postala je carstvo kada se kralj Stefan Dušan proglasio za cara u Seru krajem 1345. godine mada se težnje ka ovoj tituli javljaju još od početka velikih osvajanja vizantijskih teritorija početkom Dušanove vladavine. Srpsko carstvo prestalo je da postoji smrću cara Uroša decembra 1371. godine.
Srpsko carstvo bilo je po teritoriji najrasprostranjenija srpska srednjevekokovna država. Dušanova osvajanja došla su kao vrhunac jačanja Nemanjićke države koja je svoj primat na Balkanu potvrdila bitkom kod Velbužda 1330. godine. Nezadovoljna srpska vlastela, željna novih poseda, zbacila je sa vlasti Stefana Dečanskog i na vlast dovela njegovog sina Stefana Dušana. Vlastela će biti i glavni pokretač osvajačkih poteza srpskog kralja ali će ona i doći kao posledica promene državne ideologije i uspona na hijerarhiji država koja je počela još od vremena kralja Milutina. Dušanova smrt onemogućila je da se novoosvojene teritorije integrišu u srpsku državu, pa je nakon njegove smrti otpočeo proces rasprada srpskog carstva koji će se završiti smrću njegovog naslednika Uroša, čime je završen period vladavine Nemanjića u srpskoj srednjovekovnoj istoriji.
...dalje...
47. nedelja uredi
Britanski muzej (engl. British Museum) je najstariji javni muzej na svetu. Sadrži kolekcije pretežno vezane za istoriju čovečanstva. Osnovan je 1753. i nalazi se u britanskoj prestonici Londonu.
Začeci muzeja vezani su za britanskog fizičara Ser Hansa Slouna (engl. Sir Hans Sloane). Tokom svog života Sloun je sakupio preko 71.000 predmeta, uključujući herbarijum i biblioteku. Želeći da sačuva svoju kolekciju posle smrti, Sloun je zaveštava kralju Džordžu II. Sam kralj nije bio posebno zainteresovan za kolekciju, ali je zahvaljujući naporima Parlamenta osnovan odbor poverenika kojima je kolekcija data na staranje. Time se 7. juna 1753. godine posebnom odlukom Parlamenta zasniva Britanski muzej.
U početku se kolekcija sastojala pretežno od knjiga, rukopisa i nešto antikviteta u vidu starih novčića i vaza. Međutim, od osnivanja pa do danas kolekcija se samo uvećavala, podjednako putem donacija i kupovinom predmeta.
...dalje...
48. nedelja uredi
Evropa (grč. Εὐρώπη), prema Homerovoj Ilijadi kći Fenika i Perimede, ali prema opštem predanju koje je zastupljeno kod Apolodora, Herodota, Pausanije, Ovidija i drugih, ona je kći feničanskog kralja Agenora i Telefase, koju je Zevs, prerušen u u bika, preneo na svojim leđima iz Fenikije na Krit. Homer i Herodotnavode da je po ovoj mitskoj feničanskoj princezi kontinent Evropa dobila svoje ime. Hesiod i Pindar spominju još dve mitske ličnosti istog imena, a kod Pausanije se ono javlja i kao nadimak Demetre, dojilje Trofonijeve.
...dalje...
49. nedelja uredi
Rajnska konfederacija ili Rajnski savez je savez nemačkih država, koji je stvorio Napoleon. Savez je postojao od 1806. do 1813. godine.
Konfederaciju je od 16 nemačkih država je stvorio prvo Napoleon (1806), nakon što je u bici kod Austerlica pobedio cara Svetog rimskog carstva Franju II i ruskog cara Aleksandra I Romanova. Posle sporazumom u Presburgu nastala je Rajnska konfederacija. Formalno članovi konfederacije nisu države, nego nemački kneževi. Kasnije je u konfederaciju udruženo još 19 država, tako da je konfederacija imala 15 miliona podanika i predstavljala je značajnu stratešku prednost za Napoleonovu Francusku.
...dalje...
50. nedelja uredi
Gospa od Škrpjela, ostrvo ispred Perasta je veštačko ostrvo napravljeno krajem 15. gde su su, barem po predanju, braća Moršići na hridi u Risanskom zalivu, 22. jula pronašli sliku Gospe, pa su Peraštani 1452. godine odlučili da na tom mestu sagrade srpski pravoslavni hram Bogorodici. Oko hridi je nabacano kamenje i podignuta je mala kapela. Potom su, u Fašinadi, tradicionalnom običaju, oni vekovima nasipali kamenje, potapali oronule barke i turske brodove, tako da se vremenom površina ostrva sve više širila. Ono danas ima oko tri hiljade kvadratnih metara i na njemu se nalazi crkva Gospe od Škrpjela.
...dalje...
51. nedelja uredi
Karikatura (termin potiče od italijanske reči „caricare“- pretvoriti, preterati) označava zaoštreno poentirani prikaz društvenih ili političkih a ponekad i privatnih ili opšte ljudskih tema uglavnom sredstvima grafike. Karikatura je nastala u baroku ali se zahvaljujući tehnikama štampe, pre svega litografije, ksilografije i gravire u čeliku razvila tek u 19. veku u opšti oblik izražavanja koji je poznat i kao umetnički medijum. Često je karikaturi pridodato i tekstualno objašnjenje, kraći dijalog ili se pak niz karikatura niže hronološki kako bi pripovedale neku priču ili tok događaja.
Deformisani, nakazni prikazi poznati su još od antike i srednjeg veka ali ta likovna ostvarenja deluju pre svega groteskno ili apsurdno i ne nalaze se po pravilu ni u kakvoj vezi sa nekim događajem ili ličnošću. Tek kontekstualna veza sa nekim aktuelnim događajem čini modernu karikaturu onim što ona jeste. Osnovna pretpostavka za karikaturu je zbog toga uvek neka određena društvena činjenica, koja namernim preterivanjem razotkriva u svojoj protivrečnosti ili se optužuje- upravo karikira, često u sprezi sa humorno-duhovitom, podsmevajućom potkom, ponekad međutim i ujedajući zlobno i sarkastično ali i sa stavom pogođenosti i melanholičnosti. U svakom slučaju karikatura sadrži osmišljen komentar teme koja se razmatra.
...dalje...
52. nedelja uredi
Djed Mraz (rus. Дед Мороз, blr. Дзед Мароз, ukr. Дід Мороз) slovenski je izmišljeni lik koji donosi poklone djeci i često ih lično isporučuju u Novogodišnjoj noći. Lik je sličan britanskoj personifikaciji Božića.
Djeda Mraza prati Snjeguročka, njegova unuka i pomoćnik, koja nosi dugu srebrno-plavu odjeću i krznenu kapu ili krunu u obliku pahulje Ona je jedinstveni atribut Djeda Mraza, s obzirom da slični likovi u ostalim kulturama nemaju ženske saputnike.
Djed Mraz nosi krzneni kaput dug do peta, polukružnu krznenu kapu i na nogama valenki. On ima dugu sijedu bradu. Hoda uz pomoć magičnog štapa i ponekad jaše trojku.
Prebivalištem Djedama Mraza u Rusiji se smatra grad Veliki Ustjug u Vologodskoj oblasti. Prebivalište Djeda Mraza u Bjelorusiji je Bjalovješka šuma.
...dalje...