Spomenici Narodnooslobodilačke borbe

Spomenici posvećeni Narodnooslobodilačkoj borbi naroda Jugoslavije od 1941. do 1945. godine postavljani su širom Jugoslavije u vidu figuralno-umetničkih dela, arhitektonskih objekata, spomen-mauzoleja, skulptura, spomen-bisti, spomen-ploča, spomen-zgrada, spomen-groblja i dr. Prema nepotpunim podacima u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji podignuto je oko 15.000 spomenika posvećenih Narodnooslobodilačkom ratu (od toga 6.000 otpada na područje Hrvatske, 1.000 na Sloveniju itd.). Mnogi ovi spomenici srušeni su ili oštećeni tokom raspada SFRJ devedesetih godina.

SPOMENICI NARODNOOSLOBODILAČKE BORBE NARODA JUGOSLAVIJE 1941 - 1945

Istorijat

Tokom prve dencenije nakon Drugog svetskog rata, mnogi spomenici posvećeni poginulim partizanima i žrtvama fašizma izrađeni su u tradicionalnom realsocijalističkom stilu, po uzoru na spomenike u Sovjetskom Savezu. Nakon Rezolucije Informbiroa 1948. i razlaza Tita sa Staljinom, na svim poljima se radilo da se Jugoslavija razlikuje od Sovjetskog Saveza pa tako i u izgradnji spomenika i spomen-obeležja posvećenih Drugom svetskom ratu. Kao rezultat te nove politike, brojni spomenici posvećeni Narodnooslobodilčačkoj borbi i žrtvama fašizma dizajnirani u stilu apstraktnog ekspresionizma, geometrijske apstrakcije i minimalizma.

Tokom građanskog rata na području bivše Jugoslavije, uništeni su ili izmešteni mnogi spomenici posvećeni Narodnooslobodilačkoj borbi. Na području Hrvatske uništeno je preko 3.000 spomen-obeležja (od čega 740 otpada na spomenike, ostalo su biste i spomen-ploče), a među njima se ističu: Spomenik „Pobede naroda Slavonije“ u selu Kamenska, rad vajara Vojina Bakića, srušen 1992. godine; spomenik narodnom heroju Stevanu Filipoviću u Opuzenu, rad Mira Vuča, srušen 1991. godine; spomenik „Tuđe nećemo - svoje ne damo“ na Visu, rad Antuna Augustinčića iz 1964, uklonjen 1994. godine; Spomenik narodnom heroju Nikoli Miljanoviću Karauli u Podravskoj Slatini, srušen 1991. godine i dr. Na području Bosne i Hercegovine srušeni su spomenici: „Palim borcima“ u Livnu, rad Antuna Augustinčića iz 1952, srušen 1992. godine; „Palim borcima“ na Makljenu, kod Prozora, rad Boška Kućanskog iz 1978. godine, srušen 2000. godine; kao i spomenici u Drvaru, Bosanskom Petrovcu i Bosanskom Grahovu.

Dosad je u Hrvatskoj vlada finansirala obnavljanje samo Titove biste u Kumrovcu, spomenika „Poziv na ustanak“ u Bjelovaru i spomenik ustanku u Srbu. Lokalne vlasti obnovile su dosad oko 300 spomenika manje umetničke vrednosti. Avgusta 2011. godine, Savez antifašističkih boraca i antifašista Republike Hrvatske pokrenuo je „Apel za obnovu sedam kapitalnih spomenika NOB-u“. Inicijativni odbor apela predvodi bivši hrvatski predsednik Stjepan Mesić. Apel je dosada potpisalo oko 150 osoba iz kulturnog i političkog života Hrvatske.

Spisak autora značajnijih spomenika

• Antun Augustinčić
  • Spomenik „Zahvalnosti Crvenoj armiji“, 1947. godina - posvećen brocima sovjetske Crvene armije, pogunlim u Batinskoj bici, postavljen u memorijalnom kompleksu „Batinska bitka“.
  • Spomenik „Maršal Tito“, 1946. godina - najpoznatiji spomenik Josipu Brozu Titu, izliven u nekoliko primeraka, koju su postavljeni: u Kumrovcu, ispred Titove rodne kuće, 1948. godine; u Titovom Velenju, 1977. godine; u muzeju „Prve proleterske brrigade“ u Rudom (danas se nalazi u Užicu); u dvorištu muzeja Istorije Jugoslavije (ispred Kuće cveća) i na još nekoliko lokacija.
  • Spomenik „Nošenje ranjenika“, 1952. godina - izliven u nekoliko primeraka, koju su postavljeni: U Livnu, 1952. godine (nazivan i Spomenik „Palim borcima“, srušen 1992. godine od strane HVO-a); u Imotskom (teško oštećen); u Vukovaru (oštećen propucavanjem); na Veterinarskom fakultetu u Zagrebu 1953. godine; u Derventi, 1966. godine (u malo izmenjenom obliku); u Krapinskim Toplicama, 1973. godine; i na Medicinskom fakultetu u Zagrebu 1983. godine.
  • Spomenik „Crvenoarmejac“, 1954. godina - postavljen na Groblju oslobodilaca Beograda 1944. u Beogradu.
  • Spomenik „Palim Krajišnicima“, 1961. godina - nalazi se na Banj brdu (ranije Šehitluci), kod Banje Luke.
  • Spomenik „Tuđe nećemo - svoje nedamo“, 1964. godina - postavljen na ostrvu Visu, uništen i uklonjen 1994. godine.
  • Spomenik „Ustanku“, 1965. godina - podignut u Sisku.
  • Spomenik Vladi Zečeviću, 1973. godina - postavljen u Loznici.
• Borka Avramova
  • Spomenik „Pobedi“ (poznat i pod imenom „Žena borac“), 1961. godina - postavljen u Tetovu.
• Kosta Angeli Radovani
  • Spomenik „Ustanka u Drežnici“, 1949. godina - postavljen u Partizanskoj Drežnici.
  • Spomenik „Radi Končaru i drugovima“, 1961. godina - podignut u spomen parku Šubićevac u Šibeniku. Posvećen Radi Končaru i ostalih 25 antifašista koje su u parku Šubićevac streljali italijanski fašisti 22. maja 1942. godine. U izgradnji spomenika učestvovao je i arhitekta Zdenko Kolacio.
  • Spomenik „Revoluciji“, 1962. godina - postavljen u Kumanovu.
• Đorđe Andrejević Kun
  • Spomenik-mozaik „Revoluciji“, 1957. godina - postavljen u Ivanjici. U izgradnji spomenika učestvovali su i Nada Hude, Miloš Gvozdenović i Ljuba Lah.
• Vojin Bakić
  • Spomenik „Poziv na ustanak“, 1946. godina - izliven u tri primerka, koji su postavljeni: u spomen-parku Borik u Bjelovaru (poznat i pod nazivom „Bjelovarac“, postavljen 1947, srušen 1991, obnovljen 2010); u Beogradu, ispred Muzeja „4. juli“ i u Vojnom muzeju u Beogradu.
  • Spomenik „Palim borcima“, 1947. godina - podignut u Kolašinu.
  • Spomenik „Pred streljanje“ (poznat i pod nazivom „Gudovčan“), 1955. godina - postavljen u selu Gudovcu, kod Bjelovara (srušen 1991. godine od strane Hrvatske vojske).
  • Spomenik Ivanu Goranu Kovačiću, 1960. godina - postavljen u Lukovdolu.
  • Spomenik narodnom heroju Stevanu Filipoviću, 1960. godina - podignut na brdu Vidaku, kod Valjeva.
  • Spomenik „Revoluciji“ (poznat i pod nazivom Spomenik „Pobede naroda Slovenije“), 1968. godina - podignut u selu Kamenska, na raskrsnici puteva Slavonska Požega-Pakrac-Voćin (srušen februara 1992. godine od strane Hrvatske vojske).
  • Skulpture u Spomen-parku „Dotršćina“, 1968. godina - autor je centralnog spomenika „Palim žrtvama“ i 6-7 skulptura, koje su postavljene u spomen-parku „Dotršćina“, kod Zagreba. Tokom 1990-ih su bile oštećene, ali su kasnije obnovljene.
  • Spomenik na Petrovoj gori, 1981. godina - podignut na najvišem vrhu Velikom Petrovcu. Posvećen Narodnooslobodilačkoj borbi i žrtvama fašističkog terora na Kordunu. U periodu posle 1995. godine oštećen i devastiran.
• Stojan Batič
  • Spomenik „Palim borcima“, 1958. godina - postavljen u Donjem Logatecu.
  • Spomenik revolucionaru Borisu Kidriču, 1963. godina - podignut u Mariboru.
  • Spomenik Dražgoškoj bici, 1977. godina - podignut kod Dražgoša. Stojan Batič je autor skulptura boraca, Boris Kobeta autor arhitektonske strukture spomenika, a Ive Šubic autor mozaika na spomeniku.
• Ana Bešlić
  • Spomenik „Streljanim partizanima“, 1961. godina - podignut kod Partizanskih Voda. Posvećen streljanim partizanskim ranjenicima novembra i decembra 1941. godine. U izgradnji spomenika je učestvovala i Jovanka Jeftanović.
• Bogdan Bogdanović
  • Spomenik „Jevrejskim žrtvama fašizma i palim borcima“, 1952. godina - postavljen na Jevrejskom groblju u Beogradu.
  • Spomen-groblje u Sremskoj Mitrovici, 1960. godina.
  • Mogila nepobeđenih, 1961. godina - postavljen u spomen-parku „Revolucije“ u Prilepu.
  • Spomen-park Slobodište, 1964. godina - na brdu Bagdala, kod Kruševca.
  • „Partizanska nekropola“, 1961-65. godina - Partizansko spomen-groblje u Mostaru.
  • Spomenik „Kameni cvet“, 1966. godina - memorijalni kompleks Jasenovac, kod Jasenovca.
  • Spomenik „Revolucije“, 1964-71. godina - postavljen u Leskovcu.
  • Spomenik „Palim borcima Revolucije“, 1973-75. godina - postavljen u Vlasotincu.
  • Spomen-kompleks „Palih boraca Revolucije“, 1974. godina - kod Štipa.
  • Spomen-park „Dudik“, 1980. godina - kod Vukovara.
  • Spomen-park „Borbe i pobede“, 1970-80. godina - kod Čačka.
  • Spomen-park „Popina“, 1978-81. godina - kod Trstenika. Posvećen borcima Kraljevačkog partizanskog odreda poginulim u borbi sa [[Treći rajh|Nemci]ma 13. oktobra 1941. godine.
• Stevan Bodnarov
  • Spomenik narodnom heroju Janku Čmeliku, 1949. godina - postavljen u Staroj Pazovi.
  • Grobnica narodnih heroja, 1949. godina - biste: Đure Đakovića, Ivana Milutinovića i Ive Lole Ribara na Grobnici narodnih heroja na Kalemegdanu.
  • Spomenik streljanima u Jajincima, 1951. godina - postavljen u spomen-parku Jajinci, u Jajincima, kod Beograda.
  • Spomenik „Partizanski kurir“, 1955. godina - izliven u nekoliko primeraka, koji su posavljeni: ispred kuće (u kojoj je održano savetovanje Glavnog štaba) u Stolicima, kod Krupnja, 1955. godine; ispred sportskog centra „Šumice“ u Beogradu i dr.
• Janez Boljka
  • Spomenik borcima Gorice i Beneškog kraja, 1962. godina - postavljen u Goriškim Brdima.
  • Spomenik „Taocima i borcima“, 1965. godina - postavljen u Želama kod Ljubljane. U izgradnji spomenika učestvovao je i arhitekta Feđa Košir.
• Branko Bon
  • Spomenik „Palim borcima“, 1963. godina - postavljen u Žabljaku.
• Vojislav Vujisić
  • Spomenik „Palim borcima i žrtvama fašizma“, 1967. godina - podignut u Andrijevici.
• Šime Vulas
  • Spomenik „Podhumskim žrtvama“, 1970. godina - podignut na mestu nekadašnjeg sela Podhum kod Rijeke, čije su stanovništvo 1942. godine italijanski fašisti u celosti pobili, a selo spalili.
• Nandor Glid
  • Spomenik „Palim borcima u NOR-u“, 1953. godina - podignut u Trebinju.
  • Spomenik „Balada o vešanima“, 1967. godina - postavljen u Subotici.
  • Spomenik „Sto za jednog“, 1980. godina - postavljen u spomen-parku „Kragujevački oktobar“ u Kragujevcu.
• Jordan Grabuloski
  • Mauzolej „Palih boraca i žrtava fašizma“, 1954. godina - podignut u Kičevu.
  • Spomenik „Palim borcima“, 1958. godina - podignut kod Belčišta.
  • Memorijalni kompleks Butel, 1961. godina - u Skoplju. U izgradnji je učestvovao i arhitekta Dušan Pecovski.
  • Spomenik „Streljanim omladincima“, 1962. godina“ - podignut u Vataši.
  • Spomenik „Ilinden“ (poznat i pod nazivom „Makedonium“), 1974. godina - podignut u Kruševu. Posvećen je palim borcima Ilindanskog ustanka i Narodnooslobodilačke borbe. U izgradnji spomenika učestvovali su i Iskra Grabuloska i Borko Lazeski.
• Ante Gržetić
  • Spomenik Bola i Prkosa, 1959. godina - postavljen u spomen-parku „Kragujevački oktobar“ u Kragujevcu. Posvećen narodnom heroju Nadi Naumović, jedinoj ženi streljanoj tokom masovnog streljanja u Kragujevcu, oktobra 1941. godine.
  • Spomenim „Otpora i slobode“, 1966. godina - postavljen u spomen-parku „Kragujevački oktobar“ u Kragujevcu.
  • Spomenik „Majci i kćerkama“, 1967. godina - postavljen u Topoli. Posvećen narodnom heroju Darinki Radović i njenim ćerkama Radmili i Stanki, koje su četnici zaklali maja 1943. godine, u selu Rajkovcu, kod Topole.
• Lojze Dolinar
  • Spomenik „4. decembar“, 1953. godina - podignut u Prijepolju. Posvećen je borcima poginulim u Prijepoljskoj bici, 4. decembra 1943. godine.
  • Spomenik „Streljanim rodoljubima“, 1955. godina - postavljen u Kraljevu.
  • Spomenik „Revoluciji“, 1961. godina - postavljen u Kranju.
• Drago Đurović
  • Spomenik „Partizanu-borcu“, 1957. godina - izgrađen na brdu Gorica u Titogradu. U izgradnji spomenika učestvovao je i arhitekta Vojislav Đokić.
  • Spomenik „Palim borcima“, 1959. godina - podignut u Danilovgradu.
  • Spomenik „Streljanim omladincima“, 1959. godina - podignut u Lazinama kod Danilovgrada. U izgradnji spomenika učestvovao je i arhitekta Vojislav Đokić.
  • Spomenik „Palim borcima“, 1960. godina - podignut u Pljevljima. U izgradnji spomenika učestvovao je i arhitekta Mirko Đokić.
• Miodrag Živković
  • Spomenik Hrabrosti, 1969. godina - postavljen u Ostri, kod Čačka. Posvećen je poginulim borcima Čačanskog partizanskog odreda, u borbi s žandarmima i četnicima, 4—5. marta 1943. godine.
  • Spomenik „Palim borcima u Narodnooslodboilačkom ratu“, 1961. godina - postavljen u Prištini.
  • Spomenik streljanim đacima i profesorima - „V/3”, 1963. godina - postavljen u spomen-parku „Kragujevački oktobar“ u Kragujevcu.
  • Spomenik „Bici na Sutjesci“, 1971. godina - postavljen u Dolini heroja, na Tjentištu.
  • Spomen-park „Ustanka i Revolucije“, 1978. godina - Grahovo, kod Nikšića.
  • Spomenik „Kadinjača“, 1979. godina - postaljven u Spomen kompleksu „Kadinjača“, na Kadinjači kod Užica.
• Aleksandar Zarin
  • Spomenik „Otporu“, 1961. godina - postavljen u Adi.
  • Spomenik „Palim borcima“ (poznat i pod nazivom „Ratnici“), 1965. godina - postavljen u Novom Kneževcu.
• Boris Kalin
  • Spomenik „Gramozna jama“, 1947. godina - postavljen u Ljubljani.
  • Grobnica narodnih heroja, 1952. godina - podignuta u Ljubljani. U izgradnji je učestvovao i arhitekta Edo Mihevc.
  • Spomenik „Palium borcima i taocima“, 1949. godina - postavljen u Begunjama. U izgradnji spomenika učestvovao je i arhitekta Edo Ravnikar.
• Zdenko Kalin
  • Spomenik „Palima na Urhu“, 1955. godina - postavljen na Urhu, kod Ljubljane.
  • Spomenik narodnom heroju Borisu Kidriču, 1960. godina - postavljen u Ljubljani.
  • Spomenik „Pionirima palim u NOB-u“, 1962. godina - postavljen u Ljubljani.
• Zdenko Kolacio
  • Spomen-kosturnica Vladimiru Gortanu, 1952. godina - podignuta u Bermu. U izgradnji je učestvovao i arhitekta Zdenko Sila.
  • Spomenik „Žrtvama fašizma“, 1963. godina - postavljen u Kamenskom Vučjaku.
• Marijan Kocković
  • Spomenik „Palim borcima“,1955. godina - postavljen u Gacku.
  • Spomenik „Palim borcima i žrtvama fašizma“ - postavljen u Glamoču.
• Frano Kršinić
  • Spomenik „Streljanje talaca“, 1951. godina - postavljen u Zagrebu. Posvećen žrtvama fašizma streljanim u Maksimiru, Dotršćini i Rakovom Potoku.
  • Spomenik „Palim borcima“ (poznat i pod nazivom „Ranjeni kurir“), 1953. godina - izliven u nekoliko primeraka, koji su postavljeni: na Visu; u Bakru, 1953. godine; i u Muzeju istorije Jugoslavije u Beogradu.
  • Spomenik „Ustanku“, 1954. godina - posvećen palim borcima i žrtvama fašizma kotara Sisak, 1991. premešten s Trga slobode u krug spomen-parka „Brezovica“, oštećen.
  • Spomenik „Josipu Brozu Titu“, 1961. godina - postavljen u na Trgu partizana u Titovom Užicu, povodom dvadesetogišnjice ustanka. Avgusta 1991. godine premešten u dvorište Narodnog muzeja.
• Bogoljub Kurpjel
  • Spomenik Prvoj proleterskoj brigadi, 1961. godina - podignut u Rudom, gde je 21. decembra 1941. godine formirana Prva proleterska brigada.
• Boško Kućanski
  • Spomenik „Bitke za ranjenike“, 1978. godina - podignut na Makljenu, kod Prozora. Posvećen borcima poginulim u bici za ranjenike, tokom Četvrte neprijateljske ofanzive, marta 1943. godine. Uništili ga nacionalisti 2000. godine.
• Janez Lenasi
  • Spomenik „Prekomorskim brigadama“, 1965. godina - podignut u Ilirskoj Bistrici.
• Svetislav Ličina
  • Spomenik „Palim borcima“, 1961. godina - podignut na spomen-groblju palih boraca NOB-a u Prištini. U izgradnji spomenika učestvovao je i arhitekta Prvoslav Janković.
• Mirko Ostoja
  • Spomenik „Palim borcima“, 1956. godina - podignut u Bileći.
  • Spomenik Ivi Loli Ribaru, 1961. godina - postavljen u Suhom Polju.
• Tomislav Ostoja
  • Spomenik „Palim borcima Ciglenice“, 1972. godina - podignut u Zagrebu.
• Vanja Radauš
  • Spomenik „Ustanku“, 1950. godina - podignut u Puli.
  • Spomenik „Ustanku naroda Hrvatske 1941“, 1951. godina - postavljen u selu u Srbu, u Lici, povodom desetogodišnjeice ustanka. Srušen avgusta 1995. godine od strane Hrvatske vojske, obnovljen jula 2010. godine.
  • Spomenik „Žrtvama fašizma“ (poznat i pod nazivom „Vešala“), 1956. godina - posvećen žrtvama fašizma u logoru Jadovno, podignut u Gospićkom Jasikovcu (srušen nakon operacije „Medački džep“ od strane Hrvatske vojske).
• Rajko Radović
  • Spomenik „Krila galebova“, 1962. godina - podignut u Podgori. Posvećen osnivanju Partizanske mornarice, 1942. godine
• Ivan Sabolić
  • Spomenik „Husinskim rudarima“, 1956. godina - postavljen u Tuzli. Posvećen husinskim rudarima poginulim u Husinskoj buni 1920. i Narodnooslobodilačkoj borbi 1941—1945. godine.
  • Spomenik „Tri pesnice“, 1963. godina - postavljen u spomen-parku Bubanj, kod Niša.
• Jakob Savinšek
  • Spomenik „Taocu“, 1953. godina - postavljen u Novom Mestu.
  • Spomenik „Palim borcima“, 1959. godina - postavljen u Kvasici (Bela krajina).
• Jovan Soldatović
  • Spomenik „Streljanim rodoljubima“, 1962. godina - podignut u Spomen-kompleksu „Crna Ćuprija“ kod Žablja.
  • Spomenik „Žrtvama racije“, 1971. godina - postavljen u Novom Sadu.
  • Spomenik „Žrtvama racije“ - postavljen u Čurugu.
• Rade Stanković
  • Spomen-reljef „Oslobodiocima Beograda“, 1954. godina - postavljen na Groblju oslobodilaca Beograda u Beogradu.
• Ratimir Stojadinović
  • Spomenik „Palim borcima i žrtvama fašizma“, 1955. godina - podignut u Gornjem Milanovcu.
• Slobodan Stojanović
  • Spomenik „Ustanku“, 1977. godina - postavljen u Paraćinu. U izgradnji je učestvovao i arhitekta Radomir Prokić.
• Sreten Stojanović
  • Spomenik „Sloboda“, 1951. godina - postavljen na Iriškom vencu, na Fruškoj gori.
  • Spomenik „Ustanku“, 1952. godina - podignut u Bosanskom Grahovu.
  • „Makedonka“, 1957. godina“ - podignut na spomen-kosturnici kod Kumanova.
• Vojin Stojić
  • Spomenik „Palim borcima“, 1963. godina - podignut u Petrovcu na Moru.
  • Spomenik Kosmajskom NOP odredu, 1971. godina - podignut na vrhu planine Kosmaj i posvećen borcima Kosmajskog partizanskog odreda.
• Slavko Tihec
  • Spomenik Pohorskom bataljonu, 1959. godina - postavljen kod Osankarice na Pohorju.
  • Spomenik „Narodnooslobodilačkoj borbi“, 1975. godina - podignut u Mariboru.
• Luka Tomanović
  • Spomenik „Palim borcima i žrtvama fašizma“, 1954. godina - podignut u Herceg-Novom. U izgradnji spomenika učestvovao je i arhitekta Nikola Dobrović.
  • Spomenik „Palima za slobodu“, 1954. godina - podignut u Kotoru. U izgradnji spomenika je učestvovao i arhitekta Vojislav Đokić.
• Drago Tršar
  • Spomenik „Učesnicima revolucije“, 1962. godina - postavljen u Kamniku.
  • Spomenik „Revolucije“, 1975. godina - postavljen na Trgu Republike u Ljubljani.
  • Spomenik „Revoluciji“, 1985. godina - postavljen u spomen parku Vukosavci kod Lopara (BiH).
• Dušan Džamonja
  • Spomenik „Prosinačkim žrtvama“, 1960. godina - postavljen na Trgu Prosinačkih žrtava u Dubravi, Zagreb. Posvećen 16-orici antifašista koje su ustaše obesile 20. decembra 1943. godine. Prvi javno izloženi apstraktni spomenik na području Jugoslavije.
  • Spomenik „Revoliciji“, 1967. godina - podignut u Podgariću u Moslavini.
  • Spomenik „Revoluciji“, 1967. godina - podignut na Mrakovici, na planini Kozari.
  • Spomen kosturnica palim Jugoslovenima, 1970. godina - podignuta u Barleti, Italija.
  • Spomenik „Pobede i žrtvama“, 1974. godina - postavljen u memorijalnom kompleksu „Sremski front“ u Adaševcima, kod Šida.

Spomenik borcima Revolucije poznat i kao spomenik Stevi Filipoviću na brdu Vidraku, kod Valjeva. Podignut 28. oktobra 1969. godine, rad vajara Vojina Bakića.

Galerija

Bosna i Hercegovina

• 
  Spomenik „Vječna vatra“, Sarajevo. 1946.
• 
  Dolina heroja, Tjentište, grupa autora, 1963-1974.
• 
  Spomen-park Garavice, Bihać, Bogdan Bogdanović, 1949-1986.
• 
  Spomenik palim Krajišnicima, Banja Luka, Antun Augustinčić, 1961.
• 
  Spomen područje Donja Gradina, Opština Kozarska Dubica
• 
  Spomenik Revoluciji, Kozara, Dušan Džamonja, 1969-1972.
• 
  Spomenik „Pilotima i narodnim herojima“, Međuvođe. 1951.
• 
  Nekropola žrtvama fašizma, Novi Travnik, Bogdan Bogdanović, 1975.
• 
  Spomenik Josipu Brozu Titu, Sarajevo. Antun Augustinčić.
• 
  Partizansko groblje u Mostaru, Bogdan Bogdanović, 1949-1986.

Severna Makedonija

• 
  Spomenik „Nepobeđeni“, spomen-park „Revolucije“ Prilep.
  Bogdan Bogdanović, 1961.
• 
  Spomen kosturnica, Kičevo.
  Jordan Grabuloski, 1968.
• 
  Ilinden, Kruševo.
  Jordan Grabuloski i Iskra Grabuloska, 1974.
• 
  Spomenik „Palim borcima“, Skoplje.
• 
  Spomenik „Revoluciji“, Kumanovo.
  Sreten Stojanović i Kosta Zordumis, 1957.
• 
  Spomenik „Revoluciji“, Bitolj.
• 
  Spomenik „Revoluciji“, Strumica.
• 
  Spomenik „Ženi borcu“, Tetovo.
• 
  Spomenik narodnom heroju Veri Jocić, Skoplje.
• 
  Spomenik narodnom heroju Stevanu Naumovu, Bitolj.
• 
  Spomenik narodnom heroju Čedi Filipovskom, Gostivar.

Slovenija

• 
  Memorijalni kompleks Begunje, stradalim u koncentracionom logoru od 1941. do 1945. Boris Kalin i Anton Bitenc.
• 
  Deo spomen-kompleksa posvećenog Pohorskom bataljonu.
• 
  Partizanska bolnica Zgornji Hrastnik.
• 
  Partizanska bolnica Franja.
• 
  Spomenik palim borcima, Krvavec.

Srbija

• 
  Grobnica narodnih heroja, Kalemegdan, Beograd, Stevan Bodnarov 1949.
• 
  Spomen kompleks „Kadinjača“, Kadinjača, kod Užica, Miodrag Živković, 1979.
• 
  Groblje oslobodilaca Beograda 1944, Beograd, Rade Stanković.
• 
  Spomen-park Popina, Štulac, Bogdan Bogdanović, 1978-1980.
• 
  Spomenik „Streljanim đacima“, spomen-park „Kargujevački oktobar“, Miodrag Živković, 1963.
• 
  Spomenik „Kosmajskom NOP odredu“, Kosmaj, Vojin Stojić, 1982.
• 
  Spomenik u Arapovoj dolini, Leskovac, Bogdan Bogdanović, 1973.
• 
  Spomenik „4. decembar 1943“, Prijepolje, Lojze Dolinar, 1953.
• 
  Spomenik „Poziv na ustanak“, Beograd, Vojin Bakić.
• 
  Spomenik „Tri pesnice“, Bubanj, kod Niša, Ivan Sabolić, 1963.
• 
  Spomenički kompleks Bela Crkva, Bela Crkva, Stevan Bodnarov i Bogdan Bogdanović, 1951-1971..
• 
  Spomenik narodnom heroju Žikici Jovanoviću Špancu, Radanovci, kod Kosjerića, Miroslav Protić, 1981.
• 
  Spomenik „Palim borcima“, Priština, Miodrag Živković, 1961.
• 
  Spomenik rudarima junacima iz NOB, Kosovska Mitrovica, Bogdan Bogdanović, 1973.
• 
  Spomenik žrtvama fašizma u Novom Sadu, Jovan Soldatović 1971.
• 
  Spomenik „Sloboda“ na Iriškom vencu, Sreten Stojanović 1961.
• 
  Deo spomenika „Sloboda“ na Iriškom vencu, rad vajara Sretena Stojanovića
• 
  Spomenik Žarku Zrenjaninu u Zrenjaninu, Radeta Stanković 1952.
• 
  Spomenii palim borcima u Manđelosu
• 
  Spomenik Novosadskom partizanskom odredu, Pavle Radovanović 1971.
• 
  Spomen-kompleks „Sremski front“ u Adaševcima, Jovan Soldatović 1988.
• 
  Spomenik palim borcima i žrtvama fašizma, Stara Moravica
• 
  Spomenik revolucije u Vlasotincu, Bogdan Bogdanović, 1975.

Hrvatska

• 
  Spomenik „Poziv na ustanak“ u Bjelovaru, rad vajara Vojina Bakića
• 
  Spomenik „Maršal Tito“ u Kumrovcu, rad vajara Antuna Augustinčića
• 
  Spomenik „Pobeda“, mem. kompleks „Batinska bitka“. Antun Augustinčić, 1947.
• 
  Spomenik „Kameni cvet“,
  mem. kompleks „Jasenovac“.
  Bogdan Bogdanović, 1966.
• 
  Spomenik „Revoluciji“ u Podgariću, Moslavina. Dušan Džamonja, 1967.
• 
  Memorijalni park Petrova Gora, Petrova gora, grupa autora, 1963-1982.
• 
  Grobnica narodnih heroja na Mirogoju, Zagreb.
  Đuro Kavurić, 1968.
• 
  Spomen-park Brezovica, Sisak
  Želimir Janeš, 1981.
• 
  Spomen-park Dudik, Vukovar
  Bogdan Bogdanović, 1978-1980.
• 
  Spomen-područje Tičan, Tičan kod Višnjana
  Bogdan Bogdanović, 1978-1980.
• 
  Spomenik 26 smrznutih partizana, Matić poljana
  Zdenko Sila
• 
  Spomenik svim borcima Narodnooslobodilačkog rata i žrtvama fašističkog terora sela Slabinja, 1981.
• 
  Spomenik pobedi naroda Slavonije, Kamenska
  Vojin Bakić, 1968.
• 
  Spomenik Revolucije, Makarska
  Matija Salaj, Šime Vulas i Ante Kuduz, 1974.
• 
  Spomenik „Slobode“, Donji Miholjac.
  Stjepan Brlošić, 1968.
• 
  Spomenik „Palim železničarima 1941-1945“, Rijeka.
• 
  Spomenik narodnom heroju Nikoli Caru, Crikvenica.
  Zvonko Car, 1976.

Crna Gora

• 
  Spomenik Save Kovačevića u Spomen-parku Ustanka i Revolucije kod Grahova.
• 
  Spomenik „Slobodi”, Berane, rad vajara Bogdana Bogdanovića 1977. godina.
• 
  Spomenik Partizanu-borcu u Podgorici, 1957. godina.

Izvan granica nekadašnje Jugoslavije

• 
  Spomen kosturnica palim Jugoslovenima, Barleta, Dušan Džamonja 1970. godina.

Vidi još

• Partizanska spomen-groblja
• Muzeji Narodnooslobodilačke borbe
• „Dolina heroja“ na Tjentištu
• Spomenik „Sloboda“ na Iriškom vencu
• Spomenik „Palim Krajišnicima“ na Banj brdu
• Spomenik „Zahvalnosti Crvenoj armiji“ u Batini

Literatura

• Miloš Bajić, ur. Spomenici revoluciji: Jugoslavija. „SUBNOR Jugoslavije“ Beograd, „Svjetlost“ Sarajevo 1968. godina.
• Vojna enciklopedija (knjiga sedma). Beograd 1974. godina.
• Vojna enciklopedija (knjiga deveta). Beograd 1975. godina.
• Milenko Patković, Dušan Plećaš. Vodič uz kartu. Izbor spomen-obilježja Narodnooslobodilačkog rata Jugoslavije. „Glas Slavonije“, Osijek 1975. godina.
• Drago Zdunić, ur. Revolucionarno kiparstvo. „Spektar“, Zagreb 1977. godina.

Spoljašnje veze

• Spomenikdatabase.org
• Fotografije 25 spomenika posvećenih NOB-u
• Lupiga.com: ZABORAVLJENA POVIJEST
• RTS: Zaboravljeni spomenici revolucije (24. maj 2010)
• O zaboravljenom antifašizmu: Spomenici revolucije i NOB-a (11. 10. 2012)
• Smrt fašizmu i sloboda narodu: Ovo je 25 najlepših spomenika Titove Jugoslavije (FOTO) (1. 10. 2015)