Википедија

6. lička proleterska divizija NOVJ

дивизија Народноослободилачке војске Југославије

Šesta lička proleterska udarna divizija „Nikola Tesla” bila je divizija Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije, formirana 22. novembra 1942. naredbom Vrhovnog štaba NOV i POJ od Prve, Druge i Treće ličke brigade. Do 11. novembra 1943. bila je u sastavu Prvog hrvatskog korpusa, odnosno Četvrtog hrvatskog korpusa, a zatim do kraja rata u sastavu Prvog proleterskog korpusa. Od oktobra 1944. u sastavu divizije borila se i 22. srpska kosmajska brigada, a decembra 1944. u okviru divizije formirana je Artiljerijska brigada.

Šesta lička proleterska udarna divizija
Jugoslovenska partizanska zastava
Postojanje22. novembar 1942 — kraj rata
FormacijaPrva lička brigada
Druga lička brigada
Treća lička brigada
22. srpska brigada
Jačina3.229 boraca[a]
DeoNarodnooslobodilačka vojska Jugoslavije Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije
Angažovanje
Vojne počastiproleterska od 19. marta 1944.
Komandanti
KomandantSrećko Manola[a]
Načelnik štabaMilan Šakić[a]
Politički komesarRade Žigić[a]

Nakon formiranja, učestvovala je u operacijama Prvog bosanskog korpusa u donjem toku Une, a krajem 1942. i početkom 1943. vršila je napade na italijanske, ustaške i četničke posade u Lici i severnoj Dalmaciji. Tokom početne faze Četvrte neprijateljske ofanzive vodila je uspešne borbe protiv jakih italijanskih snaga, kojima je u Lapačkom polju nanela teške gubitke. Potom je zajedno sa jedinicama Osme kordunaške divizije likvidirala sve neprijateljske posade u Lici izuzev Gospića.

Novembra 1943. prešla je u Bosnu, gde je učestvovala u intenzivnim borbenim dejstvima protiv okupatora. Istakla se u razbijanju nemačkog desanta u Drvaru i spašavanju Vrhovnog štaba NOV i POJ, 25. maja 1944. godine. Septembra 1944, zajedno sa Prvom proleterskom divizijom, uspela je da prodre u Srbiju, učestvuje u razbijanju četničke Četvrte grupe jurišnih korpusa i slabijih nemačkih delova, kao i oslobođenju Valjeva i delova zapadne Srbije.

U Beogradskoj operaciji, oktobra 1944. istakla se u slamanju otpora u zgradama ministarstava u Nemanjinoj ulici, u forsiranju Save i oslobođenju Zemuna. Učestvovala je u borbama na Sremskom frontu, a nakon njegovog proboja zajedno sa jedinicama 21. srpske divizije učestvovala je u oslobođenju Đakova i Slavonskog Broda. Potom je učestvovala u završnim operacijama za oslobođenje Jugoslavije i 9. maja 1945. godine je ušla u Zagreb.

Spadala je u red najborbenijih divizija NOV i POJ, a za postignute uspehe u borbama, odlukom Vrhovnog štaba NOV i POJ, 19. marta 1944. proglašena je proleterskom i dobila naziv po naučniku Nikoli Tesli (1856—1943), koji je bio rodom iz Like. Sve tri brigade, koje su pri formiranju divizije bile u njenom sastavu, proglašene su za proleterske i odlikovane Ordenom narodnog heroja.

Formiranje Šeste divizije uredi

Razvoj Narodnooslobodilačke borbe u Jugoslaviji tokom 1942. bio je takav da je postalo nemoguće na dotadašnji način rukovoditi brigadama, bataljonima i partizanskim odredima, pa se u jesen iste godine pristupilo formiranju Narodnooslobodilačke vojske, odnosno formiranju prvih divizija i korpusa, koji su kao lako pokretne, manevarske jedinice bile pogodne za izvođenje borbenih dejstava u svim krajevima Jugoslavije, a bile su organizaciono osposobljene, kao i politički i moralno pripremljene. Najpre su naredbom Vrhovnog štaba NOP i DVJ 1. novembra 1942. formirane Prva i Druga proleterska i Treća udarna divizija, a potom 9. novembra Četvrta i Peta krajiška divizija. Naredbom Vrhovnog štaba NOV i POJ[b] broj 95. formirane su na području Glavnog štaba NOP i DV Hrvatske tri divizije — Šesta lička, Sedma banijska i Osma kordunaška divizija, kao i Prvi hrvatski korpus[v] u čiji su sastav ušle tada formirane divizije.[3][4][5]

 
Spomenik ustanku naroda Hrvatske u Srbu

Naredbom o formiranju Šeste ličke divizije u njen sastav ušle su Prva i Druga udarna i Deveta brigada NOV Hrvatske, koje su tada preimenovane u Prvu ličku, Drugu ličku i Treću ličku brigadu. U vreme formiranja Šeste divizije, sve tri brigade koje su bile u njenom sastavu, nalazile su se van Like — Prva lička u rejonu Veljuna, a Druga lička brigada u rejonu Cetingrad—Velika Kladuša, gde su se odmarale i sređivale nakon napornih borbi i marševa, dok se Treća lička brigada nalazila u rejonu Bosanskog Grahova, gde je bila pod neposrednom komandom Vrhovnog štaba.[6] Brigade Šeste divizije imale su tada ukupno 3.229 boraca — Prva lička 1.082, Druga lička 1.071 i Treća lička 1.201 borca. Borci Prve ličke su bili naoružani sa 827 pušaka, 7 mitraljeza, 43 puškomitraljeza i dva laka minobacača; borci Druge ličke sa 969 pušaka, 12 mitraljeza, 56 puškomitraljeza i pet lakih bacača, a borci Treće ličke brigade sa 936 pušaka, 6 mitraljeza, 20 puškomitraljeza i tri laka minobacača.[7]

Za komandanta divizije postavljen je Srećko Manola, dotadašnji komandant Prve operativne zone Hrvatske i poručnik Španske republikanske armije, a za političkog komesara Rade Žigić, dotadašnji politički komesar Štaba Grupe partizanskih odreda za Liku. Ostala mesta u Štabu divizije bila su popunjena tek u decembru, kada je za načelnika Štaba divizije postavljen Milan Šakić Mićun, dotadašnji komandant Druge ličke brigade; za obaveštajnog oficira divizije Ilija Bato Orlić; za operativnog oficira Milan Bobić, dotadašnji zamenik komandanta Prve brigade; dok je u Štab divizije povučen Petar Babić Pepa, dotadašnji vršilac dužnosti političkog komesara Druge ličke brigade. Štab Šeste divizije bio je podređen Štabu Prvog hrvatskog korpusa, na čijem čelu su se nalazili — komandant Ivan Gošnjak i politički komesar Većeslav Holjevac. Formiranjem Štaba Prvog hrvatskog korpusa, rasformiran je 1. decembra 1942. Štab Prve operativne zone Hrvatske, pod čijom su se komandom nalazile i ostale partizanske jedinice u Lici, Baniji i Kordunu.[8][9]

U periodu decembar 1942 — januar 1943. u sastavu Šeste divizije bile su formirane Prateća i Inženjerijska četa, baterija brdskih topova, vod za vezu i pozadinski delovi. U tom periodu krenulo je i stvaranje obaveštajne, intendantske i sanitetske službe, kao i službe veze. Prema izveštaju Štaba divizije od 19. decembra 1942. divizija je imala ukupno 4.230 boraca — 4.046 muškaraca i 184 žene.[10] Od ovog broja u brigadi se nalazilo 3.569 boraca — 3.400 muškaraca i 169 žena, dok se njih 646 nalazilo van divizije (ranjeni, bolesni i dr). Borce divizije je u najvećoj meri činila srpska seljačka omladina.[11] Od naoružanja, divizija je imala 2.765 pušaka, 29 mitraljeza, 123 puškomitraljeza, jedan protivtenkovski top, jedan protivavionski mitraljez, 12 lakih minobacača od 40 mm, dva minobacača od 81 mm i 211 pištolja.[12]

Partijski rad u diviziji uredi

Nakon stvaranja prvih divizija u NOVJ, nastala je potreba za organizovanjem zasebnih partijskih organizacija, koje bi objedinjavale politički rad i delovanje svih članova Komunističke partije u jedinicama divizije. Centralni komitet KP Jugoslavije je 6. decembra 1942. obavestio Centralni komitet KP Hrvatske o neophodnosti formiranja divizijskih partijskih komiteta, koji bi rukovodili političkim radom u divizijama. Ove komitete sačinjavali su politički komesar divizije i sekretari brigadnih partijskih komiteta, odnosno zamenici političkih komesara brigada, dok za sekretara divizijskog komiteta nije mogao biti izabran politički komesar divizije. U Šestoj ličkoj diviziji, partijski komitet je formiran 16. decembra 1942, kada su u njega ušli — politički komesar divizije Rade Žigić, kao i sekretari brigadnih partijskih komiteta Marko Čanković, Simo Mrda i Bogdan Vujnović, dok je za sekretara komiteta izabran Simo Mrda, partijski rukovodilac i zamenik političkog komesara Druge ličke brigade. Sastanku na kome je formiran divizijski partijski komitet prisustvovao je Pavle Gregorić, član Centralnog komiteta KP Hrvatske, koji je dao direktive za rad komiteta.[13][14]

 
Crvena petokraka zvezda sa srpom i čekićem je bila oznaka boraca proleterskih brigada u NOV i POJ

Divizijski partijski komitet je 2. januara 1943. u selu Ondić, kod Udbine održao Prvo partijsko savetovanje u diviziji na kome se raspravljalo o političkom stanju u jedinici. Savetovanju je prisustvovalo oko 75 ljudi — sekretari partijskih ćelija od čete do divizije, sekretari bataljonskih biroa, partijski rukovodioci u brigadama, politički komesari i komandanti bataljona i brigada. Takođe, prisustvovao je i Jakov Blažević, sekretar Okružnog komiteta KPH za Liku. Na savetovanju je analizirano stanje i rad partijskih organizacija u diviziji i date smernice za budući rad.[15] Prema izveštaju divizijskog komiteta od 11. januara 1943. u Šestoj diviziji bilo je ukupno 485 članova KPJ, od čega u Štabu divizije 13, u Prvoj brigadi 142, u Drugoj brigadi 177 i u Trećoj brigadi 153 člana.[16]

Politička odeljenja (Politodeli), koja su bila partijsko-politički organi CK KPJ, odnosno CK KPH, formirana su početkom decembra 1942. u Prvoj i Trećoj brigadi, a početkom januara 1943. i u Drugoj ličkoj brigadi. Za članove Politodela birani su stariji članovi Komunističke partije, najčešće po 2—3 člana, koji nisu bili članovi Štaba brigade. Politodeli su organizaciono bili vezani za brigadne partijske ćelije, a njihovi rukovodioci su imali pravo da prisustvuju sastancima Štabova brigada i da iznose svoja mišljenja. Rad Politodela u jedinicama Šeste ličke divizije je funkcionisao do kraja septembra i početka oktobra 1943. kada su ukinuti. Odlukom Politbiroa CK KPJ, krajem novembra 1943, bio je formiran Politodel Šeste ličke divizije, koji je u početku imao pet članova. Prvi članovi Politodela bili su — Mato Radulović, rukovodilac Politodela; Uroš Bajić, zadužen za političko-partijski rad; Ljubica Purić, zadužena za kulturno-prosvetni rad, Jovan Barogić, zadužen za omladinski sektor i Branko Vučinić. U sastav Politodela kasnije je bila uključena Mileva Lula Planojević, a nakon desanta na Drvar, maja 1944, članovi Politodela su izvesno vreme bili — Stane Kavčič, Grozdana Belić-Penezić i Mitra Mitrović.[16]

Kulturno-prosvetni rad u diviziji uredi

Odsek za Agitaciju i propagandu (Agitprop) formiran je pri Štabu divizije 15. decembra 1942, a njegov zadatak bio je planiranje i organizacija političkog, propagandnog i kulturno-prosvetnog rada u diviziji. Ubrzo po formiranju, Agitprop je 4. januara 1943. pokrenuo divizijski list Lička divizija, a za potrebe partijsko-političkog rada umnožavao je članke iz lista Borba i druge materijale. U saradnji sa brigadnim politodelima, intenzivno je radio na organizovanju kulturno-prosvetnog rada, a pored toga i na organizovanju političkih kurseva za delegate vodova i političke komesare četa. Pripremljene amaterske umetničke grupe davale su priredbe po selima i po jedinicama. Velika pažnja bila je posvećena iskorenjivanju nepismenosti, s obzirom da je na nivou divizije bilo 7 posto nepismenih boraca. U nedostatku školskih knjiga, Agitprop je u proleće 1943, za potrebe analfabetskih kurseva, izdao Džepnu početnicu narodnog borca koja je bila vrsta bukvara i prva takva knjiga štampana u Narodnooslobodilačkom ratu. Pored političkih i analfabetskih kurseva, Agitprop je radio i na organizaciji kraćih kurseva iz oblasti istorije, geografije, medicine, filozofije i dr, što je pored vojno-stručnog uzdizanja doprinelo i opštem obrazovanju boraca i starešina.[17]

Borbeni put Šeste divizije uredi

Borbe u Bosni, Lici i Dalmaciji uredi

 
Ratni put Šeste ličke proleterske udarne divizije „Nikola Tesla” od formiranja 22. novembra 1942. do 9. maja 1945. godine

Nakon osnivanja, jedinice Šeste ličke divizije su krajem novembra 1942. učestvovale u zajedničkim dejstvima Prvog bosanskog i Prvog hrvatskog korpusa u dolinama reka Sane i Une. Prva i Druga lička brigada su u sadejstvu sa dve brigade Sedme banijske divizije, od 26. do 29. novembra učestvovale u napadu na ustaško-domobranski garnizon u Dvoru na Uni, ali on nije uspeo, zbog intervencije jačih neprijateljskih snaga iz Kostajnice. Treća lička brigada je za to vreme učestvovala u borbama kod Bosanskog Grahova i Golubića. Nakon ovoga, jedinice Šeste ličke divizije su se u decembru 1942. koncentrisale u Lici i do sredine januara 1943. vršile napade na italijanske, ustaške, domobranske i četničke posade u zahvatu železničke pruge i puta Gospić — Gračac: Lovinac, Smokrić, Gudura, Raduč i Gračac.[10][4]

U toku operacije Vajs I, odnosno početne faze Četvrte neprijateljske ofanzive od 20. januara do 14. februara 1943. jedinice Šeste ličke divizije i Ličkog partizanskog odreda su po visokom snegu i jakoj hladnoći vodile teške borbe i usporavale nadiranje italijanskih divizija — 12. pešadijske divizije Sasari i 13. pešadijske divizije Re, koje su nastojale da sa ustaškim i četničkim snagama prodru na oslobođenu teritoriju Like i dalje prema Bosanskom Petrovcu. Glavnina jedinica Šeste ličke divizije je u sadejstvu sa jedinicama Osme kordunaške divizije uspela da od 18. do 21. februara 1943, kod Gornjeg Lapca i na Zuleševici, izvrši protiv udar i potuče jake delove italijanske divizije Sisari. U ovim borbama izbačeno je iz stroja 470 neprijateljskih vojnika i zaplenjena velika količina naoružanja i druge vojne opreme.[10][4]

Prelaskom u kontraofanzivu na širokom području od Knina do Otočca, jedinice Šeste ličke divizije su tokom marta i aprila 1943, uprkos tifusu koji ih je zahvatio, uspele da oslobode delove severne Dalmacije i čitavu Liku, izuzev Gospića i potpuno unište železničku prugu kroz Liku. U ovim borbama bilo je zarobljeno preko 1.200 neprijateljskih vojnika, zaplenjeno pet topova, 16 minobacača, 34 mitraljeza i dr. Zajedno sa dve brigade iz Osme kordunaške divizije, jedinice Šeste ličke divizije su u noći 2/3. maja izvršile neuspešan napad na ustaško-domobranski garnizon u Gospiću. Jaka posada od 5.000 ustaša i domobrana nije savladana, ali je narednih mesec dana držana u blokadi.[10][4]

Druga lička brigada je krajem maja 1943. bila upućena na teren Knina, gde je do početka septembra 1943. vodila borbe protiv italijanskih, četničkih i ustaških snaga, zauzimajući nekoliko mesta, među kojima su Kijevo, 26. jula i Vrlika, 5. avgusta. Prva i Treća lička brigada su za to vreme vodile borbe na području Ličkog i Gackog polja. Jula 1943. naredbom Glavnog štaba NOV i PO Hrvatske, pod komandu Štaba divizije je bila stavljena partizanska četa Plavi Jadran, koja je dejstvovala na području između Obrovca i Karlobaga. Ona je septembra 1943. prerasla u Partizanski odred Plavi Jadran, koji je svoje samostalno dejstvo nastavio na terenu između Obrovca i Zadra.[18] Tokom septembra i oktobra 1943. jedinice Šeste ličke divizije su napadale delove nemačke 114. lovačke i 373. legionarske divizije u zahvatu druma Donji Lapac—Gračac i vodila borbe na području Gospića.[19]

 
Šesta lička divizija u pokretu preko Kupreškog polja, decembra 1943. godine

Nakon kapitulacije Italije, septembra 1943, preko 200 boraca-rukovodilaca je iz divizije upućeno u severnu Dalmaciju i Istru, gde su predstavljali rukovodeći kadar za novoformirane jedinice. Istovremeno jedinice divizije su bile popunjene sa oko 1.000 novih boraca iz Hrvatskog primorja. Naredbom Glavnog štaba NOV i PO Hrvatske, Štab Šeste ličke divizije je 24. oktobra 1943. od svog ljudstva formirao Lički partizanski odred jačine 150 boraca.[19]

Borbe u Bosni i Drvarska operacija uredi

Naređenjem Vrhovnog štaba NOV i POJ Šesta lička divizija je 11. novembra 1943. krenula iz rejona Srba i preko Drvara i Kupresa došla do Bugojna, gde je ušla u sastav Prvog proleterskog korpusa, dok je u Lici ostao da deluje Lički partizanski odred. Zajedno sa jedinicama Prve proleterske divizije, jedinice Šeste ličke divizije su u drugoj polovini novembra i početkom decembra 1943. učestvovale u borbama kod Travnika i Zenice, zatvarajući na taj način pravac prema Jajcu i Donjem Vakufu, čime su obezbeđivale oslobođeno Jajce, u kome se tada održavalo Drugo zasedanje AVNOJ-a.[19]

Od sredine decembra 1943. jedinice Šeste ličke divizije su delovale na sledećim pravcima — Druga lička brigada je u noći 16/17. decembra učestvovala u napadu na nemačku posadu u Šujici, zatvarajući pravac Šujica—Kupres—Bugojno, a sredinom januara 1944. se prebacila u oslobođeni Drvar; Treća lička brigada se preko Jajca, Mrkonjić Grada i Ključa prebacila ka Banjaluci, gde je u novogodišnjoj noći 1944. učestvovala u Prvoj banjalučkoj operaciji; Prva lička brigada je krajem novembra i početkom decembra 1943. zatvarala pravce od Travnika prema Jajcu i Donjem Vakufu, a u januaru 1944. je upućena na područje Mrkonjić Grada, u čijoj je okolini od 8. do 11. januara vodila borbe sa nemačkim 92. motorizovanim pukom.[19]

 
Nemački vazdušni desant na Drvar, 25. maja 1944. godine

Jedinice Šeste ličke divizije su od 13. do 20. januara 1944. kod Pecke, Medne, Gerzova, Mliništa i Jasenovih Potoka vodile oštre borbe protiv jakih nemačkih motorizovanih snaga koje su od Banjaluke i Mrkonjić Grada prodirale ka Glamoču. Vrhovni komandant NOV i POJ maršal Josip Broz Tito je za iskazano junaštvo u ovim borbama izrazio zahvalnost celokupnom sastavu divizije. Početkom februara Prva lička brigada prebacila se na teren Drvara, a Treća lička brigada ka Glamoču, radi zatvaranja pravca Livno — Glamoč — Drvar. Za postignute uspehe u dotadašnjim borbama, Šesta lička divizija je 19. marta 1944. Ukazom Vrhovnog štaba NOV i POJ proglašena proleterskom i dobila naziv po naučniku Nikoli Tesli.[19] Ovo je bio jedinstven slučaj u dotadašnjoj praksi Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije, s obzirom da su do tada divizije NOVJ postajale proleterske preko svojih brigada, čime je učinjeno veliko priznanje Šestoj ličkoj diviziji. Istovremeno sa dodeljivanjem proleterskog naziva diviziji, sve tri njene brigade su postale proleterske.[20]

Početkom aprila 1944, jedinice Šeste ličke divizije su prikupljene u širem rejonu Drvara sa ciljem zatvaranja pravca od Srba i Bosanskog Petrovca i neposrednog obezbeđenja Vrhovnog štaba NOV i POJ. U to vreme u brigadu je stupilo oko 150 sovjetskih zarobljenika, koji su prethodno pobegli iz nemačkih jedinica i od njih je bio formiran „Ruski bataljon”, koji je bio uključen u sastav Prve ličke brigade, kao njen Peti bataljon.[g] Prilikom nemačkog vazdušnog desanta na Drvar, 25. maja 1944, Treća lička brigada se sa položaja kod Trubara i Resanovaca prebacila ka Drvaru, gde je zajedno sa Pratećim bataljonom Vrhovnog štaba, Prvim bataljonom Prve ličke brigade i Prvim bataljonom Treće dalmatinske brigade vodila veoma oštre borbe protiv nemačkih padobranaca i onemogućila ih u nameri da likvidiraju Vrhovni štab NOV i POJ. Za uspehe postignute u ovim borbama, Treća lička brigada je 25. maja 1974. prilikom obeležavanja tridesete godišnjice desanta na Drvar odlikovana Ordenom narodnog heroja.[19][22]

U toku Drvarske operacije, ostale snage Šeste ličke divizije su upornim borbama usporavale nadiranje nemačkih jedinica pravcem Srb—Trubar—Drvar. Nakon 11. juna 1944. jedinice Šeste ličke divizije su sa područja Drvara bile prebačene na područje Glamoča, odakle su izvršile napad na nemačke snage u Livnu i duž druma Kupres—Livno. Divizija je tada bila popunjena sa oko 300 boraca, koji su se nakon kapitulacije Italije vratili iz logora i sa oko 100 omladinki iz Like, koje su bile upućene u diviziju kao borci i bolničarke.[19]

Proboj u Srbiju i Beogradska operacija uredi

Iz rejona Glamoča jedinice Šeste ličke divizije su 20. jula 1944. preduzele pokret preko Bosne, Crne Gore i Sandžaka za zapadnu Srbiju, u koju su stigle krajem avgusta. Nakon polaska na marš, do divizije je stigla vest da je 22. jula Predsedništvo AVNOJ-a, na predlog Vrhovnog komandanta NOV i POJ, Ordenom narodnog oslobođenja odlikovalo njenu Drugu i Treću brigadu.[23] U toku vanredno teških marševa jedinice divizije vodile su oštre borbe protiv nemačkih i kvislinških snaga, naročito kod Vranduka, na putu i pruzi Sarajevo—Višegrad, kod Orahovaca i Kalinovika, na Sutjesci i Pivi, gde je sa snagama Treće udarne divizije vršila zaštitu vazdušnog transporta ranjenika za Bari sa improvizovanog aerodroma kod sela Gornja Brezna. Pod snažnim nemačkim pritiskom, koji je tokom avgusta 1944. kulminirao u operaciji Ribecal, Šesta lička i Prva proleterska divizija su veštim manevrom uspele da otklone pritisak operativne grupe Druge oklopne armije i prodiru u Srbiju.[19]

U noći 29/30. avgusta 1944. jedinice Šeste ličke divizije su se kod sela Banja, u blizini Priboja, prebacile preko Lima i prešle u Srbiju, nakon čega su na Zlatiboru došle u vezu sa jedinicama Prve proleterske divizije, sa kojima su zajedno vodile uspešne borbe protiv jakih četničkih snaga oko Užičke Požege, na Jelovoj gori, kod sela Mionice i dr, kada su razbijeni četnička Četvrta grupa jurišnih korpusa i delovi Srpskog dobrovoljačkog korpusa. Za junaštvo i izdržljivost u borbama od Drvara do Srbije, u kojima je izgubila 1/4 boračkog sastava, Šesta lička divizija je 7. septembra 1944. pohvaljena od strane Vrhovnog komandanta NOV i POJ.[19]

Nakon teških borbi, zajedno sa jedinicama Prve proleterske divizije, učestvovala je u oslobođenju Valjeva 18. septembra 1944, a zatim prodirući kroz Tamnavu i Mačvu, oslobodila Vladimirce 4. oktobra i izbila na Savu, gde je zauzela Debrc i presekla komunikaciju Obrenovac—Šabac. Divizija je tada popunjena novim borcima sa šireg područja Valjeva, a 8. oktobra 1944. u njen sastav je ušla 22. srpska kosmajska brigada. U toku oktobra 1944. brigada je učestvovala u borbama za oslobođenje Beograda, tokom kojih je vodila naročito teške borbe za zgrade ministarstava u Nemanjinoj ulici i Ulici kneza Miloša, kada je pretrpela gubitke od oko 200 poginulih i 250 ranjenih boraca.[19]

Nakon oslobođenja Beograda, 20. oktobra 1944, glavnina Šeste ličke divizije, bez Treće ličke brigade, a ojačana Trinaestom proleterskom brigadom, se pod borbom prebacila preko mosta na Savi i u sadejstvu jedinica Crvene armije učestvovala u slamanju nemačkog otpora na aerodromu i Bežanijskoj kosi, nakon čega su 22. oktobra oslobođeni Zemun i Bežanija i nastavljeno nastupanje kroz Srem. Za postignute uspehe u Beogradskoj operaciji, zajedno sa ostalim jedinicama NOVJ koje su učestvovale u ovoj operaciji, Šesta lička divizija bila je pohvaljena od strane Vrhovnog komandanta NOV i POJ.[19]

Sremski front i završne operacije uredi

U nastupanju kroz Srem, jedinice Šeste ličke divizije učestvovale su u oslobođenju više sela, a nakon što su početkom novembra 1944. u borbama na Sremskom frontu pretrpele teške gubitke, divizija je krajem istog meseca bila povučena u Beograd, radi popune, odmora, obuke i sređivanja jedinica. Tada je izvršeno prenaoružavanje oružjem dobijenim iz Sovjetskog Saveza. U decembru 1944. u okviru divizije bila je formirana Artiljerijska brigada, jačine tri diviziona. Takođe, pored ove brigade, Šesta lička divizija je u svom sastavu imala i dva samostalna diviziona.[24] Početkom decembra, u sastav divizije je ušao partizanski bataljon Jane Sandanski,[d] koji je uključen u Prvu ličku brigadu, kao njen Peti bataljon. Nakon što su njene brigade popunjene velikim brojem novih boraca iz Srbije, Šesta lička divizija je narasla na oko 16.000 ljudi.[19]

 
Artiljerija Šeste divizije na Sremskom frontu, marta 1945. godine

Pored četiri pešadijske i jedne artiljerijske brigade, Šesta lička divizija je imala protivtenkovski divizion, bataljon za vezu, inžinjerijski bataljon, medicinsko-sanitetski bataljon i pozadinske jedinice i ustanove. Popunjena i odmorena, divizija je početkom januara 1945. prebačena na Sremski front u rejon Šid—Adaševci, gde je u teškim uslovima izvodila odbrambena i ofanzivna dejstva. Početkom marta 1945. godine izvršena je reorganizacija divizije u toku koje je su rasformirane 22. srpska kosmajska brigada i bataljon Jane Sandanski i svi četvrti bataljoni u brigadama, a njihovo ljudstvo raspoređeno u preostale jedinice.[19]

U proboju Sremskog fronta, aprila 1945. godine jedinice Šeste ličke divizije su vodile borbe za Batrovce, Lipovac, Soljane, Vrbanju, Piškorevce i Nove Perkovce. U sadejstvu sa jedinicama 21. srpske divizije, Šesta lička divizija je 16. septembra oslobodila Đakovo, a 20. aprila u sadejstvu sa Petom krajiškom i Sedamnaestom istočnobosanskom divizijom Slavonski Brod. Nakon borbi na reci Ilovi, od 25. aprila do 3. maja, divizija je u sadejstvu sa Prvom proleterskom divizijom 5. maja oslobodila Čazmu, a 9. maja je ušla u Zagreb. Nakon toga je do 15. maja 1945. od zaostalih neprijateljskih snaga očistila Zagrebačku goru.[19]

Nakon kapitulacije poslednjih okupatorsko-kvislinških snaga i završetka Drugog svetskog rata u Jugoslaviji, Šesta lička divizija je povučena u Zagreb, gde je 16. maja u Maksimiru izvršena svečana smotra divizije i njenih preostalih 8.055 boraca.[đ] Nakon svečane smotre, koju su izvršili komandant divizije general-major Đoko Jovanić i politički komesar potpukovnik Nikola Peinović, divizija je sve do 20. maja ostala u Zagrebu, kada je krenula u Liku. Kako su na putu do Like, pojedine jedinice divizije izvršavale određene zadatke, kompletna divizija se u Lici našla tek u junu 1945. godine.[26]

Komandni sastav divizije uredi

 
Spomen-bista Đoke Jovanića u Apatinu
 
Spomen-bista Laze Radakovića u Apatinu
  • Komandanti divizije:
  • Politički komesari divizije:
  • Načelnici Štaba divizije:

Brojno stanje i nacionalni sastav divizije uredi

Brojno stanje Šeste ličke divizije se od njenog formiranja novembra 1942. do oktobra 1944, kada je u njen sastav stupila 22. srpska kosmajska brigada i kada je popunjena novim borcima, kretao od tri do četiri i po hiljade boraca. Prema izveštaju Štaba divizije nastalom 19. decembra 1942, mesec dana nakon formiranja i deset dana nakon povratka jedinica divizije u Liku, divizija je imala ukupno 4.230 boraca, od kojih se van divizije (bolesni i ranjeni) nalazilo 660, a na stanju u jedinicama 3.570 boraca.[27] Prema izveštaju nastalom nekoliko dana kasnije – 24. decembra, brojno stanje divizije je iznosilo 3.844 boraca. Ovaj izveštaj pored brojnog stanja, daje i nacionalni, socijalni i partijski sastav divizije. Po nacionalnoj strukturi najveća većina boraca divizije, njih 95,7% bili su Srbi, a pored njih u diviziji je bilo i 159, odnosno 4,1% Hrvata i pet pripadnika drugih nacionalnosti: 2 Slovenca, 1 Jevrejin, 1 Musliman i 1 Rus. Najveći broj Hrvata, njih 118, nalazilo se u sastavu Prve ličke brigade, dok su Druga i Treća lička brigada gotovo stoprocentno bile popunjene borcima srpske nacionalnosti. Prema socijalnoj strukturi najveći broj boraca, njih 3.288 odnosno 85,5% bili su seljaci, 8,6% radnici i zanatlije, a preostali raznih zanimanja sa srednjom i višom stručnom spremom. Takođe, među pripadnicima divizije bilo je i 120 profesionalnih vojnih lica, uglavnom podoficira bivše Jugoslovenske vojske. S obzirom da je najveći broj boraca dolazio iz siromašnih seoskih sredina čak 7% boraca, odnosno njih 269 bili su nepismeni. Iako se partizani često smatraju kao ideološka vojska Komunističke partije, samo 367 boraca, odnosno njih 9,5% bili su članovi KPJ. Intenzivnim političkim radom, bio je obuhvaćen 1.171 borac, odnosno 30,4% i oni su evidentirani kao kandidati za članove KPJ, dok najveći deo boraca brigade, njih 60% nije bio obuhvaćen partijskim radom.[28]

 
Grupa boraca Prve ličke brigade, krajem septembra 1944. u Mionici

Prema izveštaju Štaba Prvog korpusa Hrvatske od 16. januara 1943. upućenog Glavnom štabu Hrvatske Šesta lička divizija brojala je oko 4.200 boraca. Ubrzo nakon ovog izveštaja otpočela je prva faza Četvrte neprijateljske ofanzive, tokom koje su jedinice divizije vodile ogorčene borbe, pa je prema izveštaju Štaba divizije od 6. februara 1943. brojno stanje iznosilo ukupno 4.467 boraca, od kojih se njih 1.178 nalazilo van borbenog sastava (ranjenici), a 3.277 u borbenom sastavu.[29] Nakon završene ofanzive, stanje divizije je prema izveštaju Štaba divizije od 31. marta 1943. iznosilo 4.400 boraca, od čega je na stanju bilo 2.917, odnosno 66,3% dok se njih 1.486 nalazilo van borbenog sastava. Prema ovom izveštaju Srbi su i dalje činili ogromnu većinu boraca, a broj žena u diviziji se u odnosu na decembar 1942. udvostručio.[30] Krajem juna 1943. brojno stanje divizije iznosilo je 3.268 boraca u borbenom sastavu, dok je broj odsutnih (ranjenici) bio nepoznat. Ogromnu većinu boraca, njih 95,5% su činili pripadnici srpskog naroda, dok je broj Hrvata bio mali, svega 184 borca, odnosno 5,6%.[31] U nastojanju da se u sastav jedinice uključi veći broj pripadnika hrvatskog naroda, Štab divizije je 14. jula doneo naredbu o formiranju Prvog ličkog hrvatskog bataljona Matija Gubec, u koji su bili prekomandovani gotovo svi borci Hrvati iz jedinica Šeste ličke divizije. Bataljon je formiran na inicijativu CK KP Hrvatske i Glavnog štaba NOV i PO Hrvatske, a na osnovu odluke Štaba Prvog korpusa Hrvatske, sa ciljem da kasnije preraste u brigadu. Duže vreme nakon formiranja, bataljon nije bio ubacivan u borbene okršaju, već je upućivan na lakše zadatke i orijentisan na političko delovanje po hrvatskim selima, radi mobilizacije ljudstva. Avgusta 1943. narastao je na oko 260 boraca i tu se stalo u njegovom razvoju. Kako nije ispunio očekivanja u cilju mobilizacije hrvatskog stanovništva, rasformiran je 15. oktobra 1943. godine.[32][33]

Neposredno pred kapitulaciju Italije, stanje divizije je 25. avgusta 1943. iznosilo ukupno 4.432 borca, od čega 3.284 u borbenom sastavu. Prema ovom detaljnom izveštaju, većinu boraca, njih 91% su činili Srbi, dok se broj Hrvata popeo na 8,9%. Prema socijalnoj strukturi, najveći broj boraca njih 81% činili su seljaci, dok je partijskim radom bila obuhvaćena tačno polovina boraca divizije — njih 19,8% bili su članovi KPJ, 23% članovi SKOJ-a, a 6,7% kandidati za članove KPJ.[34] Dva meseca kasnije, pred uključivanje u Prvi proleterski korpus, kada je započela svoj ratni pohod od Like preko Bosne, Hercegovine, Crne Gore i Sandžaka do Šumadije, divizija je imala 4.971 borca, od čega 3.871 u borbenom stanju. Najveći broj boraca, njih 80% bili su Srbi, broj Hrvata je narastao na 18%, dok su ostatak činili pripadnici ostalih nacionalnosti, među kojima je bilo i 70 Italijana.[35]

 
Partizan na večnoj straži, spomenik na ulazu u Groblje oslobodilaca Beograda 1944, rad vajara Radete Stankovića

Tokom ratnog pohoda od Like do Srbije, jedinice divizije su popunjavane novim borcima, ali kako je veliki broj boraca ginuo u borbama, brojno stanje divizije se i dalje kretalo u istim okvirima. Krajem januara 1944. u borbenom sastavu divizije nalazilo se 3.336 boraca, dok je stanje polovinom februara iznosilo 3.518 boraca.[36] Maja 1944, neposredno pred desant na Drvar, divizija je imala 3.667 boraca,[37] a u teškim borbama vođenim sa nemačkim padobrancima 25. i 26. maja jedinice divizije su imale ukupno 156 izbačenih iz stroja — 49 poginula, 73 ranjena i 34 nestala borca.[38] U borbama vođenim tokom Drvarske operacije, kao i u borbama tokom četrdesetodnevnog marša od Glamoča do Priboja, Šesta lička divizija izgubila je više od 1/3 svog sastava pa je septembra 1944. stigla na Zlatibor sa svega oko 2.400 boraca.[39] Nakon dolaska u Srbiju, u periodu od oslobođenja Valjeva do početka Beogradske operacije, došlo je do priliva velikog broja novih boraca u diviziju, kao i uključivanja u njen sastav 22. srpske kosmajske brigade, pa je stanje divizije 9. oktobra 1944. iznosilo preko 5.600 boraca.[40] Krajem novembra 1944, pred povlačenje divizije sa Sremskog fronta, divizija je sa tek prispelom dopunom imala ukupno 5.992 boraca, od čega 4.587 u borbenom sastavu. Uporedo sa popunom novih boraca, iz divizije je povučeno na stotine starih boraca i starešina, koji su upućivani kao komandi kadar u novoformirane jedinice i ustanove ili slati na školovanje u Sovjetski Savez. Prema nekim podacima, od polovine septembra 1944. do početka februara 1945. bilo je prekomandovano ukupno 520 starih boraca.[41]

Pošto je u borbama na Sremskom frontu pretrpela teške gubitke, koji su samo u periodu od 29. oktobra do 9. novembra iznosili — 147 poginulih, 539 ranjenih i 34 nestala borca, divizija je 26. novembra povučena sa fronta.[41] Tokom boravka divizije na odmoru u Beogradu, izvršena je popuna sastava novomobilisanim vojnim obveznicima sa oslobođenih područja Srbije, pa je brojno stanje divizije krajem decembra naraslo na 16.605 boraca. Brojno stanje brigada u sastavu divizije iznosilo je tada između tri i tri i po hiljade boraca, koliko je pre dolaska u Srbiju iznosilo prosečno stanje čitave divizije.[42] Popunjena novim borcima, divizija nije izmenila svoj osnovni nacionalni i socijalni sastav, jer su ogromnu većinu boraca i dalje činili Srbi i seljaci. Stari borci iz Like tada su u diviziji činili samo komandni sastav, dok su u borbenim jedinicama bili svedeni na simboličan broj.[43] U periodu od povratka na front, početkom januara do proboja fronta, početkom aprila 1945. divizija je imala oko 2.000 boraca izbačenih iz stroja, pa je polovinom aprila imala 12.000 boraca. Samo u borbama za proboj Sremskog fronta, od 4. do 13. aprila divizija je imala gubitke od 319 poginulih i 1.025 ranjenih boraca.[44] U ukupnim borbama Šeste ličke divizije na Sremskom frontu, od kraja oktobra do kraja novembra 1944. i od početka januara do početka aprila 1945, divizija je imala ukupno 1.657 poginulih boraca.[45]

U borbama divizije od 4. januara, kada je vraćena na front do 15. maja 1945. kada su završena ratna dejstva u Jugoslaviji, Šesta lička divizija je imala gubitke od 1.090 poginulih, 3.772 ranjena i 150 nestala borca, dok je neprijateljskim jedinicama nanela gubitke od 7.054 ubijena, 5.437 ranjena i 2.039 zarobljenih vojnika. Na smotri jedinica divizije, koja je izvršena u Zagrebu 16. maja 1945, prisustvovalo je ukupno 8.055 boraca, odnosno polovina boraca koji su u januaru krenuli na front. Pored poginulih i ranjenih boraca, na ovaj broj uticala je i prekomanda preko 3.500 boraca iz divizije. Prilikom transformacije Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije (NOVJ) u Jugoslovensku armiju (JA), marta 1945, po uzoru na sovjetsku Crvenu armiju bila je ustanovljena trojna formacija, pa je 7. marta rasformirana 22. srpska kosmajska brigada, koja je bila četvrta brigada u diviziji. Deo njenih boraca tada je raspoređen u preostale jedinice, dok je njih oko 2.000 prekomandovano u sastav 21. srpske divizije. Takođe, u periodu od marta do polovine maja 1945, po naređenju Štaba Prve armije JA, iz sastava divizije je u druge jedinice prekomandovano ukupno 1.563 boraca.[46][47]

Tabelarni prikaz uredi

Nacionalni, socijalni i partijski sastav Šeste ličke divizije 24. decembra 1942. godine[28]
jedinica nacionalni sastav partijski sastav socijalni sastav nepismeni ukupno boraca
Srbi Hrvati ostali[e] članovi KPJ kandidati za KPJ van partije seljaci radnici vojna lica srednja sprema viša sprema
Štab divizije 11 2 1 10 4 0 0 3 5 1 5 0 14
Agitprop divizije 19 2 2 6 6 11 6 2 1 3 11 0 23
Prateća četa 58 5 0 0 14 49 54 4 3 0 2 0 63
Prva lička brigada 885 118 1 108 370 526 795 136 40 12 21 98 1.004
Druga lička brigada 1.562 28 1 141 449 1.001 1.393 137 40 6 15 100 1.591
Treća lička brigada 1.145 4 0 102 328 719 1.040 50 31 18 10 66 1.149
ukupno 3.680 159 5 367 1.171 2.306 3.288 332 120 40 64 269 3.844
procenat 95,7% 4,1% 0,1% 9,5% 30,4% 59,9% 85,5% 8,6% 3,1% 1% 1,6% 7% —
Nacionalni, socijalni i partijski sastav Šeste ličke divizije 31. marta 1943. godine[30]
jedinica polna struktura nacionalni sastav partijski sastav socijalni sastav brojno stanje
muškarci žene Srbi Hrvati članovi KPJ kandidati za KPJ van partije seljaci radnici vojna lica ostalo van divizije[ž] na stanju UKUPNO
Štab divizije[z] 11 0 11 0 10 0 1 1 0 0 4 0 11 11
Prateća četa 72 8 76 4 1 7 74 67 13 0 0 15 65 80
Inženjerijska četa 46 0 44 2 0 0 46 36 9 1 0 10 36 46
Prva lička brigada[i] 1.208 115 800 75[j] 169 70 637 710 114 33 19 447 876 1.323
Druga lička brigada[i] 1.370 125 926 17 180 62 701 831 68 26 18 552 943 1.495
Treća lička brigada[i] 1.385 63 975 11 173 333 480 881 54 24 27 462 986 1.448
ukupno 4.092 311 2.832 109 533 472 1.937 2.526 258 84 68 1.486 2.917 4.403
procenat 92,9% 7,1% 96,3% 3,7% 18,1% 16% 65,9% 85,8% 8,7% 2,8% 2,3% 33,7% 66,3% —
Nacionalni, socijalni i partijski sastav Šeste ličke divizije 25. avgusta 1943. godine[34]
jedinica polna struktura nacionalni sastav partijski sastav socijalni sastav brojno stanje
muškarci žene Srbi Hrvati ostali[k] članovi KPJ kandidati za KPJ članovi SKOJ van partije seljaci radnici vojna lica ostalo van divizije[ž] na stanju UKUPNO
Štab divizije i pomoćno osoblje[l] 121 12 118 14 1 33 7 38 55 75 24 8 26 0 133 133
Prateća četa 73 6 70 5 0 6 27 6 36 68 7 0 0 4 75 79
Inženjerijska četa 37 2 38 0 0 1 1 13 23 31 4 0 3 1 38 39
Prva lička brigada[i] 1.066 89 882 6 3 202 57 188 444 765 74 28 24 264 891 1.155
Druga lička brigada[i] 1.297 96 832 3 0 164 50 136 485 761 40 21 13 558 835 1.393
Treća lička brigada[i] 1.264 71 1.049 1 0 210 75 317 448 965 42 17 26 285 1.050 1.335
Bataljon Matija Gubec[i] 264 34 0 262 0 35 6 61 160 213 37 3 9 36 262 298
ukupno 4.122 310 2.989 291 4 651 223 759 1.651 2.665 191 74 92 1.148 3.284 4.432
procenat 93% 7% 91% 8,9% 0,1% 19,8% 6,7% 23,1% 50,2% 81,1% 5,8% 2,2% 2,8% 26% 74% —
Nacionalni, socijalni i partijski sastav Šeste ličke divizije 30. oktobra 1943. godine[35]
jedinica polna struktura nacionalni sastav partijski sastav socijalni sastav brojno stanje
muškarci žene Srbi Hrvati ostali[lj] članovi KPJ kandidati za KPJ članovi SKOJ van partije seljaci radnici vojna lica ostalo van divizije[ž] na stanju UKUPNO
Štab divizije 12 0 10 1 1 8 0 0 4 1 1 4 6 0 12 12
Pomoćno osoblje u Štabu divizije[i] 168 24 114 42 2 38 49 10 61 126 18 4 10 34 158 192
Prateća četa[i] 143 5 69 71 2 5 28 7 102 139 0 3 0 6 142 148
Inženjerijska četa[i] 45 2 38 5 0 5 16 1 21 33 7 0 3 4 43 47
Prva lička brigada[i] 1.247 105 850 225 17 210 191 37 654 827 207 30 28 260 1.092 1.352
Druga lička brigada[i] 1.282 112 905 140 5 198 364 45 443 894 98 21 37 344 1.050 1.394
Treća lička brigada[i] 1.419 324 891 170 55 202 238 57 619 962 106 18 30 378 1.116 1.494
Prva brdska baterija[i] 55 1 46 9 1 7 10 5 34 40 10 2 4 0 56 56
ukupno 4.371 324 2.923 663 83 674 896 162 1.937 3.022 447 82 118 1.026 3.669 4.695
procenat 93,1% 6,9% 79,7% 18% 2,3% 18,3% 24,4% 4,4% 52,8% 82,3% 12,1% 2,2% 3,2% 21,9% 78,1% —

Nasleđe uredi

Šesta lička divizija je u toku Narodnooslobodilačkog rata (NOR) spadala u red najborbenijih divizija Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije (NOVJ), zbog čega je 19. marta 1944. Ukazom Vrhovnog štaba NOV i POJ proglašena proleterskom, kada je dobila naziv po naučniku Nikoli Tesli (1856—1943), koji je bio rodom iz Like.[4]

Sve tri brigade, koje su pri formiranju divizije bile u njenom sastavu, proglašene su za proleterske i odlikovane Ordenom narodnog heroja — Treća lička brigada odlikovana je 25. maja 1974,[22] povodom obeležavanja trideste godišnjice desanta na Drvar, a Prva i Druga lička brigada odlikovane su 21. jula 1977, povodom obeležavnja tridesetpetogodišnjice formiranja divizije.[48][49] Pored toga, ove tri brigade su odlikovane Ordenom narodnog oslobođenja, Ordenom partizanske zvezde sa zlatnim vencem i Ordenom bratstva i jedinstva sa zlatnim vencem, [50][51][52] dok su 22. srpska kosmajska brigada i Artiljerijska brigada odlikovane Ordenom zasluga za narod sa zlatnom zvezdom.[53][24]

 
Kad je bila borba kod Drvara,
Šesta lička spasila maršala!
Šesta lička i Treća krajiška,
te su dvije Titu najmilije![54]

Ukupno 24 pripadnika jedinica iz sastave Šeste ličke divizije odlikovana su Ordenom narodnog heroja. Jedan broj preživelih boraca divizije je posle rata nastavio profesionalnu karijeru u Jugoslovenskoj narodnoj armiji (JNA), gde su neki od njih obavljali visoke dužnosti. Preko 15 generala JNA bili su bivši pripadnici Šeste ličke divizije, a najpoznatiji od njih su general-pukovnici — Đoko Jovanić (1917—2000), podsekretar u Saveznom sekretarijatu za narodnu odbranu;[55] Milan Žeželj (1917—1995), komandant Gardijske brigade i lični pratilac maršala Tita[56] i Ilija Radaković (1923—2015), zamenik Saveznog sekretara za narodnu odbranu SFRJ.[57][4]

Kult Šeste ličke divizije kao jedne od omiljenih ratnih jedinica Josipa Broza Tita nastao je zbog činjenice da su jedinice iz njenog sastava odigrale značajnu ulogu u toku Drvarske operacije maja 1944. godine. Tada se posebno istakla Treća lička brigada, koja se u toku desanta na Drvar 25. maja 1944. sa područja Trubara usiljenim maršem prebacila u Drvar i snažnim napadom odbacila nemačke padobrance od pećine, u kojoj se nalazio Vrhovni komandant NOV i POJ sa članovima Vrhovnog štaba.[58][22] Takođe, Titova supruga Jovanka Budisavljević Broz (1924—2013) bila je pripadnica Šeste ličke divizije.[59]

 
Jovanka Broz

Godine 1981. u naselju Mukinje na Plitvičkim Jezerima podignut je Spomen-dom boraca i omladine Šeste proleterske divizije Nikola Tesla, čija se postavka sastojala iz tri dela — etnografska zbirka, zbirka likovnih radova savremenih umetnika i zbirka ratne opreme i oružja. Etnografska zbirka predstavljala je tradicionalni život u Lici i sastojala se od predmeta za svakodnevnu upotrebu u seoskim domaćinstvima, na polju i prilikom obavljanja raznih drugih delatnosti. Likovna zbirka sastojala se od oko 120 slika i skulptura, čiji su autori bili poznati jugoslovenski umetnici, među kojima — Đorđe Andrejević Kun, Antun Augustinčić, Petar Lubarda, Ismet Mujezinović, Ivan Sabolić, Ljubica Cuca Sokić, Marko Čelebonović, Stojan Ćelić i dr. Među donatorima umetnina za Spomen-dom bio je i holandski slikar Hugo Landher, koji je poklonio svojih 45 slika. Zbirka ratne opreme i oružja, pored trofejnog naoružanja korišćenog za vreme rata, sadržala je i faksimile i kopije ratnih dokumenata, kao i lične predmete i dokumenta boraca Šeste ličke divizije. Nakon operacije Oluja, tokom koje su avgusta 1995. hrvatske snage zauzela najveći deo Republike Srpske Krajine, muzejska postavka je opljačkana i uništena.[m] Zgrada Spomen-doma tada je oštećena, a kasnije je obnovljena i danas se koristi za potrebe Sportsko-rekreativnog centra Mukinje.[61][60][62]

U Beogradu postoji i deluje Udruženje boraca, potomaka i poštovalaca Šeste ličke proleterske divizije „Nikola Tesla” i 35. ličke udarne divizije, koje je deo organizacije Saveza udruženja boraca narodnooslobodilačkog rata Srbije (SUBNOR).[63] Udruženje je posebno aktivno u Apatinu, gde je tokom kolonizacije Vojvodine, nakon Drugog svetskog rata, doseljeno dosta porodica iz Like. Veliki procenat kolonizovanih stanovnika činile su boračke porodice, čiji su pripadnici upravo bili borci Šeste ličke divizije. Poslednjih godina na gradskom trgu u Apatinu postavljene su spomen-biste generala i narodnih heroja Đoke Jovanića i Laze Radakovića.[64]

Ime Šeste ličke divizije danas nosi 20 ulica na teritoriji Republike Srbije, a neke od njih nalaze se u — Apatinu, Beogradu, Valjevu, Vrbasu, Požarevcu i Somboru.[65]

Narodni heroji uredi

 
Orden narodnog heroja

Borci, komandiri, komandanti i politički komesari jedinica iz sastava Šeste ličke divizije odlikovani Ordenom narodnog heroja:

Fotogalerija uredi

Napomene uredi

  1. ^ a b v g Prilikom formiranja divizije
  2. ^ Vrhovni štab NOP i DVJ je 20. novembra 1942. preimenovan u Vrhovni štab NOV i POJ.[1]
  3. ^ Prvi hrvatski korpus je 5. oktobra 1943. preimenovan u Četvrti hrvatski korpus.[2]
  4. ^ Zbog slabosti iskazanih u borbama, „Ruski bataljon” je rasformiran 17. maja 1944, a njegovo ljudstvo je raspoređeno po jedinicama Prve i Treće ličke divizije.[21]
  5. ^ Bataljon je formiran u Beogradu nakon oslobođenja, od Makedonaca koji su se zatekli u gradu i imao je 566 boraca, a krajem decembra je dopunjen sa još 200 novomobilisanih boraca.[25]
  6. ^ Od ukupno 16.605 boraca koliko je divizija imala januara 1945. kada je krenula na Sremski front — njih oko 2.000 boraca je prebačeno u 21. diviziju, a 1.563 u druge jedinice; 1.062 borca su poginula, 3.665 ranjena, 31 umro, a 131 nestao.[26]
  7. ^ Među ostalim nacionalnostima, nalazili su se po jedan Italijan, Jevrejin, Musliman, Rus i Slovenac
  8. ^ a b v ranjeni, bolesni i odsutni borci
  9. ^ socijalni sastav je dat samo za članove Štaba (5), a ne i za pomoćno osoblje (6)
  10. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj partijski, nacionalni i socijalni sastav dat je samo za borce na stanju
  11. ^ Pored Hrvata, u brigadi se nalazio i jedan Musliman
  12. ^ Među ostalim nacionalnostima, nalazila su se tri Muslimana i jedan Rus
  13. ^ pregled je dat za članove Štaba (26) i pomoćno osoblje (107)
  14. ^ Među ostalim nacionalnostima, nalazilo se 70 Italijana, 7 Muslimana i 6 Rusa
  15. ^ Komisija za očevid stanja spomenika kulture na oslobođenom području Republike Hrvatske je 10. avgusta 1995. posetila Mukinje i u izveštaju navela da je muzejska postavka postavka iz 1981. sačuvana u celosti, a zgrada spomen-doma neoštećena. Maja 1996. Komisija Uprave za zaštitu kulturne i prirodne baštine iz Zagreba posetila je Mukinje i u izveštaju navela da se na krovu spomen-doma nalazi rupa, a da muzejskih predmeta nema u zgradi.[60]

Reference uredi

  1. ^ Zbornik NOR 1949, str. 200.
  2. ^ Leksikon NOR 1 1980, str. 195.
  3. ^ Leksikon NOR 1 1980, str. 249.
  4. ^ a b v g d đ Leksikon NOR 2 1980, str. 1091.
  5. ^ Zbornik NOR 1949, str. 197—200.
  6. ^ Šesta proleterska 1964, str. 65.
  7. ^ Orlović 1990, str. 19—20.
  8. ^ Orlović 1990, str. 20.
  9. ^ Orlović 1990, str. 48.
  10. ^ a b v g Vojna enciklopedija 1975, str. 493.
  11. ^ Orlović 1990, str. 19.
  12. ^ Orlović 1990, str. 32—33.
  13. ^ Orlović 1990, str. 76.
  14. ^ Šesta proleterska 1964, str. 771.
  15. ^ Šesta proleterska 1964, str. 772.
  16. ^ a b Orlović 1990, str. 75—77.
  17. ^ Orlović 1990, str. 77—78.
  18. ^ Leksikon NOR 2 1980, str. 853.
  19. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj Vojna enciklopedija 1975, str. 494.
  20. ^ a b Orlović 1990, str. 344.
  21. ^ Orlović 1990, str. 346.
  22. ^ a b v Narodni heroji 2 1982, str. 414.
  23. ^ Zbornik NOR 1949, str. 433–434.
  24. ^ a b Leksikon NOR 1 1980, str. 35–36.
  25. ^ Orlović 1990, str. 461.
  26. ^ a b Orlović 1990, str. 530.
  27. ^ Orlović 1990, str. 32–33.
  28. ^ a b Orlović 1990, str. 42.
  29. ^ Orlović 1990, str. 90.
  30. ^ a b Orlović 1990, str. 153–154.
  31. ^ Orlović 1990, str. 208.
  32. ^ Orlović 1990, str. 216–217.
  33. ^ Orlović 1990, str. 283.
  34. ^ a b Orlović 1990, str. 252–254.
  35. ^ a b Orlović 1990, str. 283–285.
  36. ^ Orlović 1990, str. 329.
  37. ^ Orlović 1990, str. 363.
  38. ^ Orlović 1990, str. 384.
  39. ^ Orlović 1990, str. 415.
  40. ^ Orlović 1990, str. 436.
  41. ^ a b Orlović 1990, str. 458.
  42. ^ Orlović 1990, str. 460.
  43. ^ Orlović 1990, str. 465.
  44. ^ Orlović 1990, str. 508.
  45. ^ Orlović 1990, str. 529.
  46. ^ Orlović 1990, str. 529–530.
  47. ^ Orlović 1990, str. 496–497.
  48. ^ Narodni heroji 2 1982, str. 411.
  49. ^ Narodni heroji 2 1982, str. 412.
  50. ^ Leksikon NOR 2 1980, str. 909.
  51. ^ Leksikon NOR 1 1980, str. 264–265.
  52. ^ Leksikon NOR 2 1980, str. 1123–1124.
  53. ^ Leksikon NOR 1 1980, str. 290.
  54. ^ „Dobrivoje Pavlica Lika Dala Devet Generala”. tekstovi-pesama.com. n.d. 
  55. ^ a b Narodni heroji 1 1982, str. 335.
  56. ^ a b Narodni heroji 2 1982, str. 382.
  57. ^ a b Narodni heroji 2 1982, str. 140.
  58. ^ Leksikon NOR 2 1980, str. 1123.
  59. ^ „Svi smo se okretali za Jovankom”. www.blic.rs. 30. 10. 2013. 
  60. ^ a b „Muzejska zbirka Spomen-doma 6. ličke proleterske divizije”. ratne-stete.mdc.hr. n.d. 
  61. ^ Jokić 1986, str. 57–63.
  62. ^ „Memorial House of 6th Prolet. Divsion”. www.spomenikdatabase.org. n.d. 
  63. ^ „Udruženje Šeste ličke proleterske divizije obilježilo 75. godina od oslobođenja Beograda”. ssr.org.rs. 19. 10. 2019. 
  64. ^ „Otkrivena bista narodnog heroja Laze Radakovića u Apatinu”. www.radiodunav.com. 22. 12. 2014. 
  65. ^ „Pretrega Ulica 6. ličke divizije”. www.planplus.rs. n.d. 
  66. ^ Narodni heroji 1 1982, str. 29.
  67. ^ Narodni heroji 1 1982, str. 44.
  68. ^ Narodni heroji 1 1982, str. 107.
  69. ^ Narodni heroji 1 1982, str. 98.
  70. ^ Narodni heroji 1 1982, str. 179.
  71. ^ Narodni heroji 2 1982, str. 365.
  72. ^ Narodni heroji 1 1982, str. 304.
  73. ^ Narodni heroji 1 1982, str. 438.
  74. ^ Narodni heroji 1 1982, str. 480.
  75. ^ Narodni heroji 1 1982, str. 488.
  76. ^ Narodni heroji 1 1982, str. 587.
  77. ^ Narodni heroji 2 1982, str. 32.
  78. ^ Narodni heroji 2 1982, str. 46.
  79. ^ Narodni heroji 2 1982, str. 47.
  80. ^ Narodni heroji 2 1982, str. 119.
  81. ^ Narodni heroji 2 1982, str. 139.
  82. ^ Narodni heroji 2 1982, str. 157.
  83. ^ Narodni heroji 2 1982, str. 203.
  84. ^ Narodni heroji 2 1982, str. 303.
  85. ^ Narodni heroji 2 1982, str. 237.
  86. ^ Narodni heroji 2 1982, str. 250.

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
6. lička proleterska divizija NOVJ na Vikimedijinoj ostavi.

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=6._личка_пролетерска_дивизија_НОВЈ&oldid=27552801”