Википедија

Srpski jezik

јужнословенски језик

Srpski jezik pripada slovenskoj grupi jezika porodice indoevropskih jezika.[12]

srpski jezik
српски језик • srpski jezik
Izgovor[sr̩̂pskiː]
Govori se u Srbija
 Bosna i Hercegovina
 Hrvatska
 Crna Gora
srpska dijaspora
Regioncentralna Evropa, jugoistočna Evropa
Broj govornika
12 miliona[1] (2009)
ćirilica (srpska ćirilica)
latinica (srpska latinica)
Zvanični status
Službeni jezik u
 Srbija
uključujući Kosmet, oko 90%
bez Kosmeta 99% stanovn.
 Bosna i Hercegovina — oko 35% stanovništva
 Republika Srpska - oko 85% stanovništva
 Crna Gora — 42% stan.[2]
Priznati manjinski jezik u
RegulišeOdbor za standardizaciju srpskog jezika
Jezički kodovi
ISO 639-1sr
ISO 639-2srp
ISO 639-3srp
  Države u kojima je srpski jezik službeni
  Države u kojima je srpski jezik priznat kao manjinski
Za druge upotrebe, pogledajte stranicu Srpski.

Srpski jezik je zvaničan u Srbiji, Bosni i Hercegovini i Crnoj Gori i govori ga oko 12 miliona ljudi.[13] Takođe je manjinski jezik u državama centralne i istočne Evrope.[13]

Za srpski jezik je karakteristična dvoazbučnost: srpska ćirilica (prioritetno srpsko pismo) i srpska latinica, koju su reformisali Vuk Karadžić i Đura Daničić).[14]

O nazivu

Taj se jezik nazivao ne samo srpski nego i slovinski, slaveno-srpski, ilirski, dalmatinski, dubrovački, bosanski, slavonski, hrvatski, naš jezik itd.[15][16]

Termin srpski jezik danas

Krajem 90-tih godina 20. veka srbista Miloš Kovačević u radu „Šta je to i kuda ide srpski jezik“ postavlja ključno pitanje: „Do juče Srbi, navikli na srpskohrvatski jezik i serbokroatistiku, kao da nisu znali ni za srpski jezik ni za srbistiku. A znaju li danas, kad je termin srpski jezik među Srbima opet oživio, šta taj termin podrazumijeva, tj. šta mu je (današnji) ‚sadržaj‘?“ (str.29). U to vreme, sadržaj termina precizno je rastumačen u deklaraciji Slovo o srpskom jeziku.[17]

U domaćoj nauci (srbistika), jedna od novijih definicija glasi: „… termin srpski jezik danas u (socio)lingvistici mora da ima dva značenja: on je hiperonim i kohiponim terminima hrvatski, bošnjački/bosanski i crnogorski jezik. Kao hiperonim on jedini ima status lingvističkog jezika, dok su svi ostali samo politički jezici (jezici samo po imenu), dok su lingvistički isključivo varijante srpskoga jezika. Varijante jezika predstavljaju, dakle, različite standarde istoga jezika, a nikako različite jezike. Zbog toga nema nikakvog uporišta različite standarde istoga jezika zvati različitim standardnim jezicima. Posebno ne u srpskoj filologiji, pošto je nesporno da su svi ti različiti standardi što su imenovani različitim standardnim jezicima standardi srpskoga (vukovskog) jezika. U srpskoj filologiji ti standardi jednostavno ne bi smeli imati ni nominacijski status ‚jezika‘, jer bi se time oni posredno priznali za jezike, ili drukčije rečeno: time bi se kohiponimi srpskoga jezika izjednačili sa srpskim jezikom kao hiperonimom“.[18][19]

Istorija srpskog jezika

Istorija srpskog jezika obuhvata nekoliko razvojnih faza, koje imaju svoju predistoriju u prvobitnoj diferencijaciji unutar grupe baltoslovenskih jezika, a zatim u procesu diferencijacije unutar grupe slovenskih jezika, koja je ubrzana nakon slovenskih seoba tokom 6. i 7. veka, nakon čega je otpočeo proces diferencijacije unutar grupe južnoslovenskih jezika, koji je doveo do stvaranja srpskog i ostalih srodnih jezika.

Baltoslovenski

 
Drvo baltoslovenskih jezika
 
Države u kojima se govore baltoslovenski jezici

Po najverovatnijoj naučnoj pretpostavci, Kurganskoj pretpostavci, koja se zasniva na poređenju današnjih jezika, svi baltoslovenski jezici su nastali od prabaltoslovenskog jezika, koji je, opet, nastao od istočnog ogranka praindoevropskog jezika na stepama Ponta (poznat i kao Satemski). Prabaltoslovenski jezik je verovatno postojao od 3. do 1. milenijuma p. n. e. Dati jezik bio je blizak indoiranskom jeziku i pragermanskom jeziku.

„Zrelo doba“ prabaltoslovenskog jezika vezuje se za razdoblje 1500 - 1300. p. n. e. Posle toga se dati jezik raspao na dva zasebna jezika: prabaltički i praslovenski jezik.

Praslovenski

 
Pretpostavljeno područje bitisanja prabaltoslovenskog jezika
 
Praistorijske kulture iz 3. veka na području koje se smatra praslovenskim

Praslovenski jezik se verovatno pojavio negde između 1500. i 1000. p. n. e. u južnoj polovini područja prabaltoslovenskog jezika. Ovo je zaključeno na osnovu toga što su u današnjim slovenskim jezicima dobro očuvane reči za unutrašnje vode (koje su ovde najvažniji element predela) u odnosu na druge toponime. Slično tome, reči za biljke i životinje koje naseljavaju ovo područje takođe imaju veliki nivo sličnosti u većini živih slovenskih jezika . Na datom području nađeno je mnogo arheoloških lokaliteta, što govori o postojanju praistorijskih kultura.

Tokom starog veka područje naseljeno Slovenima (i gde se govorio praslovenski jezik) obuhvata je oblasti reka Visle, Buga, Dnjepra i Pripjata, što se poklapa sa današnjim prostorima istočne Poljske, južne Belorusije i severozapadne Ukrajine.

Zenit praslovenskog jezika vezuje se za razdoblje 5. i 6. veka, kada se on naglo širi sa seobama slovenskog stanovništva na zapad, jug, istok i sever. Istovremeno počinje izdvajanje pojedinih dijalekata. I pored toga, veruje se da je u 8. veku isti jezik govoren od Soluna na jugu do Velikog Novgoroda na severu. Za dva veka jezičko područje praslovenskog jezika prošireno je nekoliko puta. Ovako brzo širenje praslovenskog jezika (i slovenskog življa) i danas je zagonetka.

U 9. veku javljaju se poslednje promene u praslovenskom jeziku, koje su bile svojstvene svim njegovim dijalektima. Postepeno su se na osnovu dijalekata izdvajali pojedini slovenski jezici. Bez obzira na to, i za sledećih 4—5 vekova može se govoriti „opšteslovenskoj jezičkoj razumljivosti“. Ovo potvrđuje i delatnost Svetih Ćirila i Metodija, koji su krajem 9. veka bez većih muka širili hrišćanstvo na slovenskom dijalektu iz okoline Soluna među Slovenima iz Velike Moravske (videti: crkvenoslovenski jezik).

Kao poslednja osobina postojanja praslovenskog jezika smatra se gubitak „slabog jera (Ъ)“, koji se u različitim područjima dogodio negde između 10. i 12. veka. U ovo vreme pojavljuju se i prvi pisani izvori, u kojima se očitava pojava značajnih razlika. To je dovelo do pojave tzv. „redakcija“, od kojih su nastali današnji slovenski jezici.

Staroslovenski

Staroslovenski jezik (stsl. slovѣnьskъ ѩzъıkъ; nazivan i crkvenoslovenski, starocrkvenoslovenski jezik) je prvi pisani slovenski jezik, kodifikovan na osnovu govora makedonskih Slovena iz okoline Soluna, u 9. veku. Staroslovenska pisma bila su glagoljica i ćirilica.

Kodifikovali su ga hrišćanski misionari, braća Ćirilo i Metodije, za prevod Biblije i drugih spisa s grčkog jezika. Staroslovenski je tokom srednjeg veka postao književni jezik većine slovenskih naroda (Južnih Slovena od IX do XVIII veka, Istočnih Slovena od H do XVIII veka, moravskih Slovena i Čeha od IX do XI veka) i uticao je na formiranje mnogih mlađih slovenskih književnih jezika. Danas je u liturgijskoj upotrebi u pravoslavnim i istočnim katoličkim crkvama slovenskih zemalja.

Crkvenoslovenski

Crkvenoslovenski jezik (crksl. slavénskїй ѧ҆zы́kъ; poznat i kao novocrkvenoslovenski jezik) je liturgijski jezik u slovenskim pravoslavnim crkvama. Crkvenoslovenski se počeo upotrebljavati nakon misija Ćirila i Metodija i sve do modernog doba je bio najvažniji slovenski književni jezik. Jezik u onom obliku u kojem je stvoren za vreme Ćirila i Metodija naziva se kanonski crkvenoslovenski jezik.

Srpskoslovenski

Srpskoslovenski je naziv za srpsku redakciju staroslovenskog jezika koja je predstavljala prvu normu srpskog književnog jezika. Ranije je smatrano da se ova norma razvila na prostoru srpskog Pomorja u Zeti i Zahumlju, na prostoru sa koga potiču najstariji danas sačuvani spomenici stvarani ovom redakcijom, ali se danas, na osnovu nekih jezičkih pojava, smatra da se ona razvila mnogo istočnije, bliže prvim centrima slovenske pismenosti na Balkanskom poluostrvu, Ohridu i Preslavu. Kao prostor njenog nastanka, uzima se predeo oko današnje granice Srbije i Severne Makedonije, severno od linije Kratovo—Skoplje—Tetovo. Imao je tri ustaljena pravopisa:

  • zetsko-humski, koji je bio najstariji i korišćen je u Srbiji (do početka 13. veka) i Bosni (do njene propasti, sredinom 15. veka)
  • raški, koji je nasledio zetsko-humski u Srbiji i bio u upotrebi do prvih decenija 15. veku
  • resavski, koji je nastao u XV veku

Najstariji sačuvani pisani spomenici, sa kraja 12. veka, svedoče o tome da je proces formiranja srpske redakcije već bio završen. Pored srpskoslovenskog, u upotrebi je tokom ovog perioda bio i narodni jezik (stručno nazvan starosrpski jezik), koji se mahom javlja u pismima i pravnim dokumentima, a ponekad i u književnim delima. Najstariji sačuvani spomenik pisan narodnim jezikom je povelja bana Kulina(1180—1204) upućeno Dubrovčanima, iz 1189. godine.

Narodni jezik i reforma

 
Srpski rječnik iz 1818. godine
 
Srpska ćirilica iz Komparativne ortografija evropskih jezika. 1848.

Vuk Stefanović Karadžić (1787—1864) značajan je u istoriji srpskog jezika zbog reforme jezika, zalaganju da narodni jezik bude književni, kao i zbog pisanja prvih srpskih gramatika i rečnika. Rad Vuka Karadžića značajan je i u istoriji književnosti jer je upravo njegov saklupljački rad sačuvao brojne srpske narodne pesme, priče, zagonetke i običaje. Takođe će reformisati ćirilicu prateći fonetsko pravilo „piši kao što govoriš i čitaj kao što je napisano”.[20][21]

Godine 1814. u Beču objavljuje dve knjige:

  • Pismenica serbskoga jezika po govoru prostoga naroda pisana
  • Mala prostonarodna slavenoserbska pjesnarica

Vuk je reformisao srpski književni jezik i obradio srpsku ćirilicu prateći stroge fonetske principe modela Johana Kristofa Adelunga. Karadžićeva reforma osavremenila je i udaljila srpski književni jezik od srpskog i crkvenoslovenskog jezika, i udaljila delovanje crkve, i time odradio standardizaciju narodnog jezika. Karadžić je, zajedno sa Đurom Daničićem, bio glavni srpski potpisnik Bečkog književnog dogovora 1850. godine, koji je, ohrabren od tadašnjih austrijskih vlasti, postavio temelje srpskom jeziku, koji u različitim oblicima danas govore Srbi u Srbiji, Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj. Karadžić je preveo Novi zavjet na srpski, a prevod je objavljen 1868. godine.

Vukova reforma srpskog jezika i standardizacija srpske ćirilice zvanično je priznata 1868. godine, četiri godine nakon njegove smrti.

Godine 1818. Vuk objavljuje novi narodni rečnik koji sadrži 26.270 reči koje je Vuk čuo u narodnom govoru.

Tokom rada na gramatici, rečniku i izdavanju narodnih pesama, Vuk je počeo da se bavi pitanjem književnog jezika, koji je u njegovo vreme predstavljao haotičnu mešavinu. Stara srpska književnost razvijala se na srpskoj redakciji staroslovenskog jezika sve do početka 19. veka. Školovani ljudi učili su iz knjiga na starom jeziku, unoseći u njega elemente crkvenog i srpskog narodnog jezika. Na taj način stvoren je slavenosrpski jezik, kojim se pisalo kako je ko znao. Takva nesređena situacija je bila osnova sa koje je Vuk krenuo u borbu protiv pisaca stare škole. Borba je počela Vukovom kritikom romana Usamljeni junoša 1815. i Ljubomir u Elisijumu 1817. Milovana Vidakovića. Kritika je bila usmerena na loše piščevo poznavanje jezika, koji je predstavljao nesređenu mešavinu imenskih i glagolskih oblika starog, slovenskog i narodnog jezika. Kako je Vidaković u to vreme bio najpopularniji srpski pisac, pa je ovakav Vukov napad izazvao buru u književnoj javnosti. Pored Vidakovića, u polemici su učestvovali i Joakim Vujić, Lukijan Mušicki, Pavle Berić i Gliša Geršić. Crkva i njeni najviši predstavnici su prednjačili među Vukovim protivnicima. Karlovački mitropolit Stefan Stratimirović, je već posle prvih Vukovih knjiga, dejstvovao preko budimskih vlasti da se onemogući štampanje knjiga. Stratimirović se posebno nije mirio sa Vukovom azbukom, zbog izbacivanja starih ćiriličnih slova i uvođenja slova J, smatrajući to napuštanje pravoslavlja i pokatoličavanjem.

Pored srpske crkve, najveći Vukov protivnik je bio Jovan Hadžić, osnivač i predsednik Matice srpske i jedan od najobrazovanijih Srba tog vremena. Hadžić, koji je u početku bio Vukov saradnik, ali su se kasnije razišli po pitanjima jezika, je 1837. počeo polemiku sa Vukom Karadžićem. U spisu „Sitnice jezikoslovne“, Hadžić je dao uputstva za rad budućim gramatičarima. Vuk je potom napisao svoj „Odgovor na sitnice jezikoslovne“, u kom je zamerio Hadžiću na slabom poznavanju narodnog jezika i neprincipijelnosti u pisanju. Vukov odgovor je bio oštar, pa je Hadžić nastavio polemiku napisavši nekoliko članaka i brošura („Utuk I“, „Utuk II“, „Utuk III“…).

Polemika između Karadžića i Hadžića je trajala skoro deceniju, a Karadžić je odneo pobedu tek 1847.

Godine 1847, je godina Vukove pobede, i godina u kojoj je konačno dokazao da je srpski narodni jezik jedini pravi jezik Srba, tj. da je staroslovenski jezik mešavina crkvenog i srpskog narodnog jezika bez čvršćih pravila. Te godine izdate su četiri knjige Vuka i njegovih saradnika:

Izdavanjem Gorskog vijenca, dokazano je da se i najveća filozofska dela mogu pisati čistim srpskim narodnim jezikom.

Slova dodata od strane Vuka Karadžića (1818—1868)

Vuk Karadžić je uveo nova slova u azbuku: lj, nj, ć, dž, đ, j.

Slova ć i dž preuzima iz starih rukopisa, ideju za glas đ mu daje Lukijan Mušicki, a glas j preuzima iz latinice.

Slova lj i nj će stvoriti spajanjem glasa l i n sa mekim poluglasom ь (L+Ь i N+Ь).

Istorija književnosti

Stari Sloveni su prvo govorili praslovenskim jezikom.[22] Prapostojbina Slovena prostirala se između reka Visle, Odre i Labe. Slovenski jezici se dele u tri velike grupe:

Razvoj od 9. do 14. veka

Godina 863. predstavlja početak slovenske pismenosti i slovenske misije braće Ćirila i Metodija. Na zahtev moravskog kneza Rastislava da mu pošalje učene ljude koji će među Slovenima širiti hrišćanstvo i pismenost, vizantijski car Mihailo za misiju određuje Konstantina Filozofa (Ćirila) i njegovog brata Metodija. Pre polaska u misiju Ćirilo i Metodije su preveli neophodne biblijske knjige sa grčkog na slovenski jezik i zapisali ih pismom glagoljicom.[21]

Starovekovna i srednjovekovna književnost

Književni jezik stare srpske književnosti nije bio i narodni jezik. To znači da je u srpskoj srednjovekovnoj kulturi bila prisutna diglosija (dvojezičnost). Osobine narodnog jezika prodirale su u pisane kroz izvesna fonetska i ređe morfološka odstupanja u književnom jeziku. Staroslovenski jezik Ćirila i Metodija nije bio govorni jezik nijedne slovenske grupe. Taj novi jezik imao je dvostruki cilj — približavanje Slovenima hrišćanskih sakralnih tekstova a sa druge strane približavanje Slovena hrišćanskoj kulturi i duhovnosti. Sa ovim ciljevima staroslovenski jezik je građen na strukturalnim osnovama koine jezika tako da je raspolagao ogromnim izražajnim sredstvima.

Osobine srpskog narodnog jezika koje su uticale na srpsku redakciju staroslovenskog jezika omogućile su vezu između književnog teksta i čitaoca (slušaoca). Srpsko čitanje pretvaralo je staroslovenski tekst u srpski. Leksika je u dugom vremenskom periodu predstavljala drugi pravac posrbljivanja staroslovenskog. Zbog ovoga srpska redakcija staroslovenskog i pored toga što nije bila govorni jezik smatrana je za svoj a ne za strani jezik. Odnos prema drugim redakcijama staroslovenskog bio je kao prema drugim jezicima s tim što je stepen razumevanja varirao. Različite ortografije staroslovenskog bile su na različitom stupnju bliskosti sa srpskom narodnom jezičkom sredinom. Najstarija srpska pravopisna škola zetsko-humska koja je bila mnogo bliža staroslovenskom pravopisu od raške pravopisne škole preovlađujuće u srpskoj književnosti 13. i 14. veka. Raška ortografija bila je dosta bliska srpskoj jezičkoj sredini i sve kasnije ortografske škole su težile ka višem stupnju uopštavanja (resavska škola u Srbiji i jevtimijevska u Bugarskoj). Ove uopštavajuće tendencije nisu preovladale u srpskoj književnosti već je paralelno postojala tradicija raškog pisanja. Staroslovenski jezik omogućio je uključivanje srpske kulture u opšta kulturna kretanja istočnopravoslavnog sveta u srednjem veku.

Miroslavljevo jevanđelje

 
Miroslavljevo Jevanđelje

Jedan od najznačajnijih istorijskih primera starovekovne srpske književnosti jeste Miroslavljevo jevanđelje. Miroslavljevo jevanđelje je kodeks, odnosno rukopisna knjiga. To je najznačajniji ćirilički spomenik srpske i južnoslovenske, odnosno srpsko-slovenske pismenosti iz 12. veka. Naziv Miroslavljevo jevanđelje potiče s kraja 19. veka, kada je taj naziv ovom rukopisu dao Stojan Novaković, tadašnji upravnik Narodne biblioteke u Beogradu. Radi se zapravo o prevodu grčkog jevanđelistara carigradske crkve Svete Sofije. Prepisano je sa predloška koji vodi poreklo od makedonskih glagoljskih jevanđelja. Miroslavljevo jevanđelje pokazuje razvijen sistem knjižnog ukrasa, zasnovan na zapadnjačkoj i vizantijskoj tradiciji. Stil minijatura u osnovi je romanički, a sadrži i vizantijske uticaje. U njemu su zastupljeni inicijali karakteristični za romaničku minijaturu, često poreklom iz ostrvske (insularne) i pre—karolinške umetnosti, kao i jednostavniji inicijali vizantijskog porekla. Ovo delo zapravo predstavlja jedno od najvažnijih svedočanstava o tadašnjim umetničkim uticajima Zapada na Istok i obratno.

Sveti Sava

U periodu formiranja samostalne srpske države pod Nemanjićima primetne su i nove pojave u razvoju srpske književnosti: utvrđena je i normirana raška redakcija staroslovenskog jezika, intenzivno se razvija prepisivačka i prevodilačka delatnost sa grčkog jezika. U 13. veku doći će do zaokruživanja razvoja dva glavna žanra u srednjovekovnoj srpskoj književnosti: žitija i službe.

Prvi srpski književnik ove epohe i prvi originalni srpski književnik bio je Sveti Sava. Motiv ove književne delatnosti bilo je uspostavljanje srpskih pravoslavnih kultova. Prva Savina dela bila su crkvenopravnog, neknjiževnog karaktera (Karejski i Hilandarski tipik). Svoj književni talenat Sava je pokazao u svojim pesničkim i žitijnim sastavima. U Hilandarskom tipiku nalazi se kratko žitije Simeona Nemanje koje se u svom kazivanju ograničava samo na Simeonov dolazak u Svetu Goru i sažeto kazivanje o njegovoj smrti. Žitije je nastalo ubrzo nakon Simeonove smrti (1199. ili 1200. godine) i predstavlja kratku žitijnu belešku kojom se fiksira dan spomena svetitelja. U uvodu Studeničkog tipika iz 1208. godine piše razvijeno Žitije svetog Simeona kao ktitorsko žitije osnivača Studenice. U svom delu Sava se koncentriše na motiv odricanja u Simeonovom životu. Sava piše žitije kao očevidac i pratilac, jednostavno i bez retoričnosti. Opis Simeonove smrti iz ovog Žitija smatra se za najlepše primere stare srpske književnosti. Sava je napisao i Službu svetom Simeonu po uzoru na minejsku Službu svetom Simeonu Stupniku. Književnog karaktera je i Savino pismo igumanu Spiridonu poslatog sa jednog od Savinih putovanja u Svetu zemlju. Drugi pisac iz ove epohe je Stefan Prvovenčani, sin Stefana Nemanje. Dve njegove povelje Mljetska (između 1195. i 1200) i Druga hilandarska (1200—1202) sadrže poetske elemente u arengi. Napisao je i opširno Žitije svetog Simeona 1216. godine. To je po tipu vizantijsko opširno žitije sa svim elementima vizantijske hagiografije. To je vladarsko žitije u kome Nemanjina vladarska dela u teološkom tumačenju zauzimaju centralno mesto. Prološko žitije svetog Simeona nastalo je verovatno između 1227. i 1233. kao delo nepoznatog studeničkog monaha. U vezi sa kultom svetog Simeona je i Hilandarski zapis o smrti svetog Simeona sačuvan u kratkom Žitiju svetog Save.

Kultni tekstovi srpskih svetitelja nastajali su u okviru izvesnih književnih krugova (studenički, žički, mileševski, hilandarski) da bi potom ti tekstovi vršili međusoban uticaj. Kultni tekstovi o svetom Savi u 13. veku nastajali su u Hilandaru i Mileševi. Žitije svetog Save imalo je složen put razvoja. U Hilandaru je nastalo Hilandarsko žitije svetog Save sačuvano u Kratkom žitiju nastalo verovatno neposredno nakon Savine smrti. Tekst je interpoliran u Mileševi gde je dodat deo O prenosu moštiju svetog Save (Mileševska translacija) i sa Zapisom o smrti svetog Simeona je obrazovalo Kratko žitije svetog Save nastalo oko 1240. godine. Sva ova dela ušla su u genezu Domentijanovog Žitija svetog Save. Domentijan je sastavio nove žitijne tekstove o dvojici prvih svetitelja iz dinastije Nemanjića — Simeonu i Savi. Domentijan je bio hilandarski jeromonah i duhovnik a njegovo književno stvaralaštvo pripada isključivo hagiografskom žanru. Domentijanova žitija građena su uzvišenim retoričnim stilom sa brojnim biblijskim i patrističkim reminiscencijama. Kao osnov za pisanje Žitija svetog Save Domentijanu je poslužilo kratko žitije, neposredna saznanja koja je imao kao Savin učenik, još uvek živo predanje o Savi kao i možda još neki nepoznati pisani izvor. Žitije je napisao 1243. ili 1254. godine u Karejskoj isposnici po želji kralja Uroša I. Dosta kasnije po nalogu istog vladara Domentijan je napisao Žitije svetog Simeona a kao književni izvor koristio je svoje ranije delo, književno delo Stefana Prvovenčanog kao i Slovo o zakonu i blagodati mitropolita Ilariona Kijevskog. Oba Domantijanova žitija imaju iste stilske odlike. Objedinjena su i istovetnim ideološkim nastojanjima da budu žitija začetnika srpske srednjovekovne duhovnosti. Žitijnoj književnosti o Svetom Savi pripada i prološko žitije Svetog Save čiji autor nije poznat. Starija redakcija ovog žitija nastala je ubrzo nakon Savine smrti i imala je udela u formiranju Savinog kulta. Druga grupa kultnih tekstova koji se odnose na svetog Savu bila je služba svetom Savi koja je imala složeni razvojni put u okviru mileševskog književnog kruga. Krajem 13. i početkom 14. veka ova služba bila je zamenjena potpuno novom, hilandarskom, Teodosijevom službom. Svi tekstovi koji su ulazili u okvir službe svetom Savi oslanjali su se na stroge kanone vizantijskog liturgijskog stvaralaštva ali je u njima bio prisutan odnos prema svetom Savi kao prema svom svetitelju i svest o Savi kao zaštitniku otačastva.

Zaokruživanjem ciklusa žitijnih tekstova i službi o svetom Savi i Simeonu došlo je do osamostaljivanja i izgrađivanja glavnih rodova srpske srednjovekovne književnosti. Za period 13. veka karakterističan je i razvoj srpskih književnih centara na Svetoj gori koji će u dobroj meri obeležiti njen dalji razvoj.

Dušanov zakonik

 
Dušanov zakonik, jedan od starijih prepisa, Prizrenski prepis iz prve četvrtine 16. veka. Danas se nalazi u Narodnom muzeju u Beogradu.
 
Hilandarski prepis Dušanovog Zakonika iz prve trećine ili druge četvrtine 15. veka

Dušanov zakonik (u starim prepisima se naziva Zakon blagovjernago cara Stefana[traži se izvor]) je, uz Zakonopravilo Svetog Save, najvažniji zakon srednjovekovne Srbije. Donet je na saboru vlastele i crkvenih velikodostojnika, održanom na Vaznesenje Gospodnje, 21. maja 1349. godine u Skoplju, i dopunjen je na saboru održanom 31. avgusta 1354. godine u Seru. Zakon je usvojen sa ciljem da se srpska država uredi propisima koji bi važili za celo carstvo i podjednako za sve podanike. Danas je poznato da postoji 24 prepisa Dušanovog zakonika.

Struški rukopis je jedini sačuvani prepis Dušanovog zakonika iz 14. veka. Prema vodenim znakovima[a] nastao je u poslednjoj deceniji 14. veka. Struški prepis čini petnaest strana nekadašnje rukopisne knjige. Na ovim stranama, koje je delom uništila vlaga, sačuvano je u celosti ili u delovima ukupno 105 članova Zakonika. Rukopis je 1845. godine pronašao u Strugi (danas u Severnoj Makedoniji) ruski slavista Viktor Ivanovič Grigorovič. Posle njegove smrti 1876. poveren je na čuvanje Rumjancovskom muzeju u Moskvi. Danas se čuva u ruskoj Državnoj biblioteci u Moskvi. Naziv Struški prepis dao mu je Valtazar Bogišić.

Ostali poznati prepisi Zakonika su Atonski rukopis iz druge četvrtine 15. veka (1420—1459), Studenički rukopis, oko 1430. g, Hodoški rukopis i Hilandarski rukopis iz prve trećine ili druge četvrtine 15. veka[b].

Srednji vek i pad despotovine

 
Naslovna stranica Oktoiha — prvoglasnika

U srpskoj kulturi i književnosti nakon pada Smedereva 1459. preovlađivala su eshatološka shvatanja koja su u teškoj političkoj situaciji pronalazila predskazanje za kraj sveta. Bez obzira na ovo srpska književnost nakon pada Despotovine nastojala je da objasni zbivanja i prevaziđe tragediju isticanjem onih vrednosti kojima je vizantijska i pravoslavna civilizacija težila kao prema opštim vrednostima.

U ovom i u kasnijem periodu naročito se razvija i ranije prisutna književnost zapisa. Zapisi su kratke beleške uglavnom na praznim mestima u knjigama preko kojih su saopštavane najrazličitije poruke. Nastali su kao izraz potrebe da se ostavi svedočanstvo o sudbini pojedinca i naroda. Drugu, sličnu grupu, tekstova čine natpisi koji su takođe raznovrsne sadržine ali uglavnom kratki i bez veće književne vrednosti. Među njima se izdvajaju epitafi na stećcima u Bosni, često duhovite sadržine.

Iz perioda poslednjih godina Srpske despotovine i prvih godina turske vlasti izdvaja se delo Konstantina Mihailovića iz Ostrovice kraj Novog Brda koji je napisao Janičarove uspomene. Zarobljen je prilikom turske opsade Novog Brda 1455. a potom je kao janičar učestvovao u nizu pohoda Mehmeda II Osvajača. Godine 1465. zarobila ga je ugarska vojska prilikom opsade Zvečaja u Bosni. U Ugarskoj je oslobođen pa je stupio u službu Stefana i Dmitra Jakšića a zatim despota Jovana Brankovića. Svoje Uspomene napisao je kao istorijsko-politički memorandum namenjen poljskom kralju Janu Olbrahtu i možda ugarskom kralju Vladislavu II. Tekst uspomena na srpskom jeziku nije sačuvan već samo niz poljskih prepisa. Tendencija dela je izrazito prohrišćanska i prosrpska. U njima je detaljno iznet program hrišćanskog, evropskog rata protiv Turaka. Delo donosi niz podataka o turskim običajima, veri, ratnoj veštini i karakteru dok je u istorijskim podacima prilično nepouzdan. Kod Konstantina je primetan smisao za tragično i epsko u čemu se oseća uticaj narodne književnosti. Narodna i visokacrkvena književnost paralelno su se razvijale, međusobno utičući jedna na drugu. Kod njih su često bila prisutna različita tumačenja istih događaja ali su imale isti cilj — negovanje istorijske svesti i uspomene na srpske vladare.

Tokom 15. i početkom 16. veka oživela je visoka crkvena književnost u Sremskoj despotovini, novom srpskom kulturnom središtu. Tu je nastao niz hagiografskih i himnografskih dela o sremskim Brankovićima. Žitija sremskih Brankovića odlikuju se visokom retorikom i složenom unutrašnjom strukturom onim kvalitetima karakterističnim za srpsku književnost 13. i 14. veka. Sva žitija sremskih Brankovića su kratka i njima nije posvećeno nijedno opširno žitije. Središnja ideja ovih spisa je sabiranje rasturenog naroda.

Srpska književnost ovog perioda uticala je na srpski narod na širokom prostoru. Njen dalek odjek su tekstovi sofijskog književnog kruga u 16. veku. Najistaknutiji njen predstavnik je Pop Peja koje je 1515. bio svedok mučeništva Đorđa (Georgija) Kratovca koga su Turci spalili kada je odbio da se poturči. Peja je napisao Službu i Mučenije Đorđa Kratovca. Ono istovremeno predstavlja polemički tekst protiv islama.

Srpski književnici u nestabilnim vremenima napuštaju svoju zemlju i odlaze čak u Rusiju. Najznačajniji među njima je Pahomije Srbin. U Rusiju odlazi sa Svete gore oko 1430. godine. U Trojice-Sergijevom manastiru kraj Moskve a jedno vreme i u Novgorodu razvio je bogatu književnu delatnost. Preradio je veći broj ranijih ruskih žitija a sam je napisao čitav niz pesničkih i hagiografskih dela od kojih su samostalna Žitije Kirila Bjelozerskog (1462) i Žitije arhiepiskopa novgorodskog Jevtimija (1458). Jedan je od najplodnijih pisaca stare ruske književnosti. U ruskoj sredini radio je i srpski književnik Lav Anikita Filolog a u srpskoj Rusi Dijak Jelisej, Andrej Rusin i Gavrilo Mstislavič.

Srpski istoriografski spisi rodoslovi i letopisi doživljavjau u ovom periodu nove redakcije uglavnom proširivanjem ranijeg sadržaja novim podacima.

Veliki značaj imala je i pojava štamparija u srpskoj sredini krajem 15. veka. Prvu srpsku štampariju osnovao je Đorđe Crnojević na Cetinju 1493. godine. Prva knjiga Oktoih prvoglasnik štampana je 1493/94. godine. Cetinjska štamparija brzo je zamrla ali je štampanje srpskih knjiga nastavljeno radom Božidara Vukovića u Veneciji, braće Ljubovića u Goraždu i u nizu malih manastirskih štamparija. Osnivači prvih srpskih štamparija imali su i sami književnih sklonosti.

Poslednja dva veka

Srpska srednjovekovna književnost nastavila je da živi kroz čitav 16. i 17. vek. U poslednja dva veka svog postojanja ona nije izlazila iz okvira tradicionalnih žanrova i srednjovekovne poetike. Najčešći vid književnog stvaralaštva u ovom periodu je prepisivanje a samostalno stvaralaštvo je mnogo ređe. Stagnacija u književnom razvoju u odnosu na evropske književne tokove bila je posledica teških političkih prilika u kojima se srpski narod našao.

Štamparska tehnika prisutna u srpskoj sredini već s kraja 15. veka nije imala veći značajan u ovom periodu. Najdugovečnije su bile srpske štamparije u Veneciji dok su one u granicama turske države bile daleko kratkovečnije i manje produktivne. Pećka patrijaršija koja je obnovljena 1557, verovatno zbog teških materijalnih prilika, nije organizovala nijednu štampariju. Na njenoj teritoriji i u ovom periodu bio je prisutan prepisivački rad. Raširenost pisarskih radionica na teritoriji koju je naseljavalo srpsko stanovništvo bila je i u ovom periodu prilično velika. Najplodniju pisarsku produkciju imali su, ipak, svetogorski centri. Kao plod ove delatnosti javljaju se i samostalni književnici kao što je Genadije, hilandarski jeromonah, koji je napisao Službu Petru Atonskom. Kao pisar posebno se isticao karejski monah Averkije koji je za sobom ostavio opis od nekoliko kodeksa a svaku knjigu je pisao poredeći je sa sedam ili osam drugi rukopisa.

U ovom periodu ojačale su književne veze sa Rusijom koje su pratile političke veze srpske crkve sa ruskim carevima počev od vremena cara Ivana IV Groznog. Srpski monasi donosili su iz Rusije (prvo iz Kijeva a potom iz Moskve) štampane knjige. Time je nadoknađivan nedostatak u radu srpskih skriptorija i štamparija. U ovom periodu svoju delatnost nastavlja bugarsko-srpska sofijska književna škola u okviru koje je stvarao Matej Gramatik, pisac Žitija Nikole Sofijskom (između 1555. i 1564) koga su Turci ubili kada je odbio da se poturči. Službu Nikoli Sofijskom napisao je sofijski ili kratovski pisar Andreja.

Tradicija srpske srednjovekovne književnosti nastavljena je u čistom obliku u oblasti Stare Srbije, u glavnim centrima srpske srednjovekovne kulture. Istaknuti slikar i pisac 16. veka je Longin. Pajsije Janjevac (patrijarh srpski 1614—1647) pripada ovom krugu stare srpske književnosti i njen je poslednji izdanak. Pažljivo se starao o srpskom rukopisnom nasleđu i mnogi rukopisi su sačuvani zahvaljujući njegovom radu. Svoje književno delo posvetio je dvojici srpskih srednjovekovnih vladara koji do tada nisu imali kultne tekstove — Stefanu Prvovenčanom (monahu Simonu) i caru Urošu. Napisao je Službu prepodobnom Simonu, Žitije Simonovo i Službu i Žitije cara Uroša. U Žitiju cara Uroša primetni su izvesni barokni elementi. Centralno kazivanje — Uroševa mučenička smrt od ruke kralja Vukašina — legendarnog je karaktera. U ovo vreme srpski rodoslov doživljava svoju poslednju redakciju kao Rodoslov Jakšića. Delom patrijarha Pajsija period stare srpske književnosti je završen.

Izgovori

 
Izgovori srpskog jezika
Glavni članci: Ekavski izgovor, Ijekavski izgovor i Ikavski izgovor

U srpskom jeziku postoje dva zvanična izgovora: ekavica, ijekavica i nezvanična ikavica. Ekavski izgovor je najviše prisutan u Srbiji i njega karakteriše zamena glasa jata sa glasom e. Ijekavski izgovor je prisutan u jugozapadnom delu Srbije, Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini i u njemu nema zamena glasa jata. Ikavski izgovor je prisutan na severu Srbije, u istočnoj i centralnoj Bosni i njega karakteriše zamena glasa jata sa glasom i.[23]

Dijalekti

 
Dijalekti srpskog jezika
Glavni članak: Dijalekti srpskog jezika

Dijalekti u srpskom jeziku su podeljeni u dve grupe, u grupu ekavskog i u grupi ijekavskog izgovora.[23]

U ekavskom izgovoru prisutni su sledeći dijalekti:

U ijekavskom izgovoru prisutni su sledeći dijalekti:

Fonetika

Glasovne promene u srpskom jeziku se dele na dva tipa promena:[24]

  1. Fonološki uslovljene — automatske i vrše se obavezno
  2. Morfološke — neautomatske, nasleđene u jeziku

U jednoj reči ne mora biti samo jedna glasovna promena. Često se mogu videti 2, 3, pa čak i 4 glasovne promene

Fonološke glasovne promene

Jednačenje (asimilacija) suglasnika po zvučnosti

Glavni članak: Jednačenje suglasnika po zvučnosti

Kada se zvučni i bezvučni suglasnik nađu jedan uz drugi (obično dodavanjem sufiksa), prvi suglasnik se često prilagođava drugom po zvučnosti. Ova pojava se naziva i jednačenje suglasnika po zvučnosti.

Zvučni suglasnici B, G, D, Đ, Z, Ž, Dž postaju bezvučni suglasnici P, K, T, Ć, S, Š, Č i obratno. Bezvučni suglasnici F, H i C nemaju zvučne parnjake, ali zvučni suglasnici prelaze u bezvučne kada se nađu ispred njih.

Na primer, rob sa sufiksom -stvo, daje imenicu ropstvo, gde b prelazi u p pod uticajem prvog suglasnika u sufiksu (s, koje je bezvučno).

Srpski jezik se piše fonetski, tako da je asimilacija vidljiva i u pisanom jeziku, izuzev u slučajevima na kraju reči; recimo: Ostao je bez kaputa.

Jednačenje (asimilacija) suglasnika po mestu tvorbe (izgovora)

Glavni članak: Jednačenje suglasnika po mestu tvorbe

Kada se strujni suglasnici S i Z nađu ispred prednjonepčanih suglasnika đ, ć, č, dž, š, ž, lj, nj, onda se pretvaraju u prednjonepčane Š i Ž.

Zubni nazalni suglasnik N ispred usnenih suglasnika B i P zamenjuje se usnenim nazalnim suglasnikom M.

Uprošćavanje (disimilacija) suglasničkih grupa

Glavni članak: Gubljenje suglasnika

Može biti disimilacija dva identična suglasnika koji se nalaze jedan pored drugog, ili dva različita suglasnika.

a) suglasnička grupa od dva identična suglasnika — jedan od ta dva suglasnika otpada

b) praskavi suglasnici T i D se gube u poziciji ispred afrikata Č, Dž, Ć, Đ ili C, kao što se gube ispred S, Z, Š, Ž.

v) suglasnici T i D gube se ispred slivenih suglasnika C, Č, Đ i Dž jer oni već sadrže elemente glasova T I D .

Morfološke glasovne promene

Morfološke promene, ili alternacije, su istorijski nasleđene glasovne promene u jeziku.

Neki suglasnici na kraju imenice ili na kraju glagolske osnove mogu da se promene pod uticajem prvog samoglasnika u sufiksu. Ta pojava se naziva regresivna alternacija. Ovo su najčešći slučajevi:

a) palatalizacija — promena suglasnika K, G i H u Č, Ž i Š (ispred E ili I).

b) sibilarizacija — promena suglasnika K, G i H u C, Z i S (ispred I). Ranije se ova promena u srpskoj filologiji nazivala druga palatalizacija.

v) jotovanje — promena suglasnika Z, S, D, T, L i N u Ž, Š, Đ, Ć, Lj i Nj, kada se nađu ispred J. Takođe i promena B, P, V i M u BLj, PLj, VLj i MLj ispred J.

Nepostojano A

Glavni članak: Nepostojano A

Glas A se pojavljuje u nekim oblicima imenica i prideva, a nestaje u nekim drugim oblicima istih tih reči: pas / psa (genitiv), dobar / dobra (muški/ženski rod).

Promena L u O

Glavni članak: Promena L u O

Imenice i pridevi koji se završavaju na -ao ili -eo (recimo: posao, veseo) su se u jezičkoj prošlosti izgovarali sa tvrdim l (posal, vesel) koje je evoluiralo u o, ali samo na kraju reči. Ovo o se ponovo pojavljuje ako nije poslednje slovo reči: posla (genitiv), vesela (pridev ženskog roda).

Prozodija u srpskom jeziku

Glavni članak: Prozodija

U srpskom jeziku, akcenat je pokretan, uz jedno ograničenje: akcenat ne može biti na poslednjem slogu višesložnih reči (ovo predstavlja teškoću pri prenosu reči iz nekih jezika, recimo francuskog). Srpski jezik je trohejski po prirodi, naime oko 80% reči ima naglasak na neparnom slogu.

Akcenatski sistem

Postoje četiri vrste akcenta koji kombinuju tonsku prirodu akcenta (uzlazni ili silazni) sa dužinom samoglasnika (dugi ili kratki). U opisnoj i stručnoj literaturi koristi se pet dijakritičkih znakova koji su svojstveni srpskom jeziku. To su:

Slavistički
simbol		 IPA
simbol		 Opis
e [e] nenaglašen kratak samoglasnik
ē [eː] nenaglašen dug samoglasnik
è [ě] kratkouzlazni
é [ěː] dugouzlazni
ȅ [ê] kratkosilazni
ȇ [êː] dugosilazni

'tar (simbol je dvostruki gravis)

't (simbol je obrnuti brevis)

Akcenat se najčešće zapisuje samo u lingvističkim priručnicima i rečnicima, mada je obeležavanje preporučljivo u slučajevima kada doprinosi jasnoći teksta. Primer: ja sam sâm. Pogrešna upotreba akcenta može da dovede do nesporazuma u govornom jeziku.

Upotreba akcenata u srpskom jeziku pokazuje jake regionalne karakteristike. U Beogradu, području oko Kolubare i severozapadnoj Crnoj Gori akcenti su neutralizovani, odnosno manje izraženi u govoru. U okolini Užica i Hercegovini akcenti su jače naglašeni. U nekim krajevima i nekim jezičkim situacijama, izgubljena je razlika između kratkih akcenata uzlazne i silazne intonacije[25].

Osim samoglasnika, u izvesnim situacijama i sonant R može biti naglašen (recimo: prst). U prošlosti, sonant L je mogao imati ovu funkciju.

Neakcentovani samoglasnici takođe mogu biti kratki i dugi. Dugi se pojavljuju samo posle glavnog akcenta i u literaturi označavaju sa (-). Dugi neakcentovani samoglasnici su vidljivi u oblicima genitiva množine: žèna/žénā, iako se to u pisanju obično ne označava. Kako se vidi iz ovog primera, tip akcenta i dužina samoglasnika imaju funkcionalnu vrednost (označavaju određeni padež). U govorima Beograda i Vojvodine neakcentovane dužine su gotovo sasvim nestale.

Gramatika

Vrste reči

U srpskom jeziku postoji deset vrsta reči. Od tih deset pet je promenljivih, a pet nepromenljivih.[21]

Promenljive vrste reči:

Nepromenljive vrste reči:

U imenske reči spadaju: imenice, zamenice, pridevi, brojevi. Imenske reči imaju sledeće gramatičke kategorije: rod, broj i padež. Glagoli se menjaju kroz lica, brojeve i glagolske oblike i promena glagola se naziva konjugacija.

Srpski jezik spada u grupu fleksivnih jezika. Sačuvao je mnoštvo oblika, slično latinskom jeziku, zbog čega može biti težak za učenje. Ova karakteristika je odraz jezičkog konzervativizma.

Imenička promena (deklinacija) je slična onoj u ruskom jeziku, a znatno bogatija od one u bugarskom, koji je vremenom izgubio njen veći deo. Po promeni glagola (konjugacija) i bogatstvu vremena srpski je kompleksniji od ruskog, a sličniji bugarskom jeziku. Naime, bugarski i ruski jezik stoje na dva ekstrema jezičke evolucije u slovenskoj gramatici, tako da je srpski jezik negde između njih.

Deklinacija u srpskom jeziku

Srpska deklinacija poznaje gramatičke kategorije roda, broja i padeža. Razlikuju se tri roda (muški, ženski, srednji), tri broja (jednina, množina, paukal) i sedam padeža (nominativ, genitiv, dativ, akuzativ, vokativ, instrumental, lokativ).

Sve imenice se po tipu imenske promene mogu podeliti u tri grupe.

Promena imenica prve grupe

Muški rod, nastavak -o, -e i nulti nastavak u nominativu jednine

prozor

Padež Jedn. Množ.
nominativ prozor (npr. Prozor je otvoren.) prozori (npr. Prozori su od stakla.)
genitiv prozora prozora
dativ prozoru prozorima
akuzativ prozor prozore
vokativ prozore prozori
instrumental prozorom prozorima
lokativ prozoru prozorima

Srednji rod, nastavak -o ili -e u nominativu jednine

srce

Padež Jedn. Množ.
nominativ srce (npr. Srce je mišić.) srca (npr. Srca ove dece su prava srca.)
genitiv srca srca
dativ srcu srcima
akuzativ srce srca
vokativ srce srca
instrumental srcem srcima
lokativ srcu srcima

Promena imenica druge grupe

Srednji rod, nastavak -e u nominativu jednine, Gde u zavisnim padežima osnova, osim u akuzativu i vokativu jednine, čini taj oblik (nominativa jednine) proširen suglasnicima n i t.

ime

Padež Jedn. Množ.
nominativ ime (npr. Moje ime je najlepše ime.) imena (Koja su vaša imena?)
genitiv imena imena
dativ imenu imenima
akuzativ ime imena
vokativ ime imena
instrumental imenom imenima
lokativ imenu imenima

Promena imenica treće grupe

Ženski ili muški rod, nastavak -a u nominativu jednine

žena

Padež Jedn. Množ.
nominativ žena žene
genitiv žene žena
dativ ženi ženama
akuzativ ženu žene
vokativ ženo žene
instrumental ženom ženama
lokativ ženi ženama

Promena imenica četvrte grupe

Ženski rod, nulti nastavak.

kost

Padež Jedn. Množ.
nominativ kost kosti
genitiv kosti kosti, kostiju
dativ kosti kostima
akuzativ kost kosti
vokativ kosti kosti
instrumental kosti,
košću		 kostima
lokativ kosti kostima
Primeri:
Jednina Množina
Nominativ sin, muš. selo, sred. žena, žen. sinovi sela žene
Genitiv sina sela ženē1 sѝnōvā sélā1 žénā1
Dativ sinu selu ženi sinovima selima ženama
Akuzativ sina2 selo ženu sinove sela žene
Vokativ sine selo ženo sinovi sela žene
Instrumental sinom selom ženom sinovima selima ženama
Lokativ (o) sinu (o) selu (o) ženi (o) sinovima (o) selima (o) ženama

Komentari:

1) Primetite da izgovor zavisi od padeža.

2) Imenice koje označavaju živa bića (ljude i životinje) imaju nastavak a, a druge ne (dom, kamen).

Konjugacija u srpskom jeziku

Glagoli se u srpskom jeziku menjaju po vremenu, broju i glagolskom načinu. Pored toga u srpskom postoje, slično kao u ruskom i drugim slovenskim jezicima, dva različita glagolska vida: svršeni i nesvršeni.

Ovde je dat kratak pregled glagolske promene u srpskom jeziku.

U srpskom jeziku postoji šest različitih vremena i četiri načina.

Vremena su:

Glagolski načini su:

Ovo bogatstvo nije tako primetno u govornom, koliko u pisanom jeziku. Neki oblici vremena su zastareli, tako da se znanje o pravilnim oblicima stiče samo obrazovanjem, na primer imperfekat, koji se skoro isključivo sreće u književnosti. Druga vremena su nestala iz ostalih slovenskih jezika, poput aorista, koji se u srpskom i dalje koristi.

Oblici glagola peći (izuzev imperativa) u prvom licu jednine glase:

prezent — (ja) pečem;

četiri oblika prošlog vremena: aorist — (ja) pekoh, imperfekat — (ja) pecijah, perfekat — (ja) sam pekao/pekla i pekao/pekla sam, pluskvamperfekat — (ja) sam bio pekao i bio sam pekao ili ređe (ja) bejah pekao

dva oblika budućeg vremena: futur — (ja) ću peći i peći ću, ili kod glagola koji se završavaju na -ti: (ja) ću raditi i radiću, futur drugi — (ja) budem pekao;

jedan oblik potencijala — (ja) bih pekao i pekao bih;

imperativ, koji postoji samo za 2. lice jednine, i 1. i 2. lice množine — (ti) peci, (mi) pecimo, (vi) pecite.

Ovde treba primetiti da je peći nesvršeni glagol. Njegov svršeni parnjak je ispeći (između ostalih).

Navedeni oblici mogu biti u aktivu, kako su već prethodno prikazani, ili u pasivu. Oblici pasiva se grade od trpnog glagolskog prideva i oblika pomoćnog glagola jesam.

Promena brojeva

Kod brojeva između 2 i 4, ne koristi se oblik plurala, već oblik paukala. Svi brojevi veći od 4 koriste oblik plurala kombinovanog sa genitivom. Oblik paukala se zadržao iz vremena kada je srpski jezik još imao oblik duala, (koji danas još postoji u slovenačkom jeziku).

Na primer, kaže se:

1.) jedan muškarac
2.) dva (tri, četiri) muškarca
3.) pet m`uškārācā

Pravilo 1) važi i za brojeve 21 (31, 41, …), a pravilo 2) za 22–24 (32–34, 42–44, …).

Brojevi se menjaju po rodovima na sledeći način:

jedan, jedna, jedno

dva, dvije/dve, dva (slično kao u latinskom: duo, duae, duo)

tri (isto kao dva)

četiri (u svim oblicima jednako nominativu).

jedan se uvek menja paralelno sa imenicom, dva ponekad, a tri i četiri retko. Tako se kaže jednoga muškarca, jednoj ženi, dveju žena, retko trima muškarcima ili četirima ženama. Od pet, brojevi se ne menjaju (deklinuju).

Sintaksa

Fleksivni karakter srpskog jezika otvara mogućnost za upotrebu slobodnog reda reči u rečenicama. Elementi rečenice se slažu po svojim oblicima i tako organizuju rečenicu bez obzira na njihov redosled. Najčešći red reči je po šablonu: subjekat-predikat-objekat (SPO).

Stevan sluša muziku (SPO)

Sasvim su moguće i ove konstrukcije, od kojih svaka ima posebnu informativnu strukturu (pri čemu ulogu može imati i rečenični akcenat):

Stevan muziku sluša (SOP)
Muziku sluša Stevan (OPS)
Muziku Stevan sluša (OSP)
Sluša Stevan muziku (PSO)
Sluša muziku Stevan (POS)

Pravopis

[26] Pravopis srpskog jezika

Velika i mala slova

Velikim početnim slovima se pišu vlastita imena, i to:

a) lična imena i prezimena: Milorad, Zdravko, Ana, Jovana, Petrović, Suvajdžić, Jovanović;

b) nadimci i atributi ako se sami upotrebljavaju ili su srasli s imenom i postali njegov sastavni deo:

Miša, Goca, Jovan Jovanović Zmaj, Dušan Silni, Ričard Lavljeg Srca, Petar Veliki;

v) imena božanstava: Jupiter, Afrodita, Zevs, Apolon;

g) imena životinja i građevina: Šarac, Jablan, Vučko, Sava centar, Krivi toranj u Pizi;

d) imena pripadnika naroda: Srbin, Crnogorac, Mađar, Grk;

đ) imena stanovnika gradova, krajeva, zemalja, država, kontinenata: Novosađanin, Piroćanac, Nišlija, Bačvanin, Jugosloven, Evropljanin, Australijanac;

e) imena nebeskih tela: Sunce, Zemlja, Mesec, Kumova slama, Mars, Venera;

ž) imena kontinenata, država, naseljenih krajeva i mesta (sve reči u njima osim veznika i priloga):

Evropa, Srbija, Crna Gora, Norveška, Mačva, Dalmacija, Lika, Beograd, Tršić, Novi Sad, Bosna i Hercegovina, Brod na Kupi, Južna Amerika, Dvor na Uni;

z) imena mora, reka, jezera, planina i druga geografska imena:

Dunav, Palić, Kopaonik, Morava, Jadransko more, Fruška gora, Plitvička jezera, Balkansko poluostrvo; ako se sastoje iz više reči, pišu se velikim početnim slovom samo prve reči, a druge samo ako su vlastite imenice: Južna Morava, Beli Drim.

i) imena ulica i trgova: Studentski Trg, Železnička ulica, Beogradska ulica; ako se sastoje iz više reči samo se prva reč piše velikim slovom a ostale malim slovom izuzev vlastitih imena:

Bulevar Nikole Tesle, Ulica Petra Petrovića Njegoša;

j) imena praznika: Božić, Uskrs, Bajram, Đurđevdan, Nova godina, Prvi maj;

k) nazivi ustanova, preduzeća, društava: Matica srpska, Osnovna škola "Mladost", Vojvođanska banka, Beogradsko dramsko pozorište, Srpsko pevačko društvo, Sportsko društvo "Partizan", Medicinski fakultet u Beogradu, Organizacija ujedinjenih nacija;

l) nazivi knjiga, časopisa, novina, književnih dela: Opšta enciklopedija, Naš jezik, Borba, Na Drini ćuprija, Svet kompjutera; lj) prisvojni pridevi izvedeni od vlastitih imenica sufiksima -ov, -ev, -in: Markov, Milošev, Marin, Bosančeva, Beograđankina, Jugoslovenov.

Velikim početnim slovom se piše:

a) prva reč u rečenici: Spušta se noć. Ledena kiša dobuje u prozore. Gde su ljudi? Nema žive duše! Ulice su puste.;

b) prva reč posle dve tačke kada je upravni govor među navodnicima: Al' govori Musa Arbanasa: "Priđi, Marko, ne zameći kavge, il' odjaši da pijemo vino…";

v) nastavak pisma iza naslova ako se pismo nastavlja u novom redu, i to bez obzira da li se iza naslova stavlja zarez ili uzvičnik: Draga mama, Tvoje pismo sam primila tek juče iako… ili Draga Ljiljo! Molim te, nemoj se ljutiti što se retko javljam… Velikim početnim slovom pišu se zamenice Vi i Vaš iz poštovanja prema osobi kojoj se piše: Dragi nastavniče, Javljamo Vam se odmah po dolasku u letovalište. Na putu smo se držali Vaših preporuka…

g) zamenica za persiranje Vi: Vi ste tamo. Rekli ste mi Vi to i to. Gde ste Vi bili?

Malim slovom se piše:

a) nastavak upravnog govora ako je bio prekinut umetnutom rečenicom radi nekog objašnjenja; na primer: "Hoće li svi", pitao je direktor na zboru učenika, "pomoći u uređenju okoline škole?";

b) nastavak rečenice posle upravnog govora, na primer: "Hoćemo!" - odgovorili su svi prisutni učenici. "Krenimo na posao, onda, odmah posle sastanka" - povikaše neki učenici.;

v) prisvojni pridevi izvedeni od vlastitih imenica sufiksima -ski, -ški, -čki, npr.: novosadski, beogradski, evropski, češki, niški, subotički, američki, kragujevački;

g) zamenice vi i vaš kad se u pismu ne obraća samo jednoj osobi već grupi ili kad se piše dopis nekoj ustanovi, firmi, društvu; npr.: Osnovnoj školi "J.J. Zmaj", Obaveštavamo vas da je…

Sastavljeno i rastavljeno pisanje reči

Sastavljeno se pišu:

a) složenice koje imaju samo jedan akcenat i u kojima se prvi deo ne menja, na primer: Beograd (Beograda, Beogradu), goloruk, parobrod, pismonoša, bezdušan, jugozapadni, prepoloviti, izvući;

b) nazivi stanovnika naselja iako se imena tih naselja sastoje od dve akcentovane reči i pišu se odvojeno; na primer: Novosađanin (prema Novi Sad), Belocrkvanka (prema Bela Crkva), Bjelopoljac (prema Bjelo Polje);

v) prisvojni pridevi izvedeni od naziva mesta ako se sastoje od dve akcentovane reči, npr. gornjomilanovački (prema Gornji Milanovac), južnoamerički (prema Južna Amerika), krivopalanački (prema Kriva Palanka);

g) rečca ne uz imenice i prideve s kojima srasta u složenice, na primer: - neznanje, nečovek, nezahvalnost, neznalica, nebriga, neprijatelj; - nepoznat, neprirodan, nezreo, nepismen, nevelik, nevidljiv;

d) imenice prepodne i popodne kad označavaju u celini vreme dana pre 12 sati ili posle 12 sati, na primer: Celo popodne/prepodne smo te čekali. Ali, kad se ovim izrazom označava neki trenutak pre ili posle 12 časova, piše se rastavljeno, npr.: Doći ću sutra pre podne, odmah posle doručka.;

đ) složeni prilozi kao: malopre, pokadšto, gdekad, gdegde, najednom, napamet, otprilike, sneruke i predlozi: povrh, namesto, ukraj, uoči, podno;

e) rečca naj- u superlativu opisnih prideva, na primer: najlepši, najlakši, najbolji, najjači, najjednostavniji. S crticom između prvog i drugog dela pišu se polusloženice, ako svaki od sastavnih delova čuva svoj akcenat i ako se prvi deo ne menja po padežima.

Tako se pišu:

a) višečlani nazivi mesta, na primer: Herceg-Novi (iz Herceg-Novog, u Herceg-Novom), Ivanić-Grad;

b) dve imenice od kojih jedna određuje drugu, a zajedno označavaju jedan pojam, na primer: baš-čaršija, radio-amater, rak-rana, auto-put, general-major, general-potpukovnik;

Rastavljeno se pišu:

a) rečca ne u odričnim oblicima glagola, na primer: ne znam, ne veruju, ne dolazimo, ne pitaj, ne može; izuzetak su odrični glagoli neću, nemam, nemoj, nisam;

b) odrične zamenice niko, ništa, nikoji, ničiji, nikakav kad se upotrebljavaju s predlogom, na primer: ni za koga, ni sa kim, ni u čijem, ni pred kakvim, ni za kojim; v) rečca li uz glagole u upitnim rečenicama, npr. Hoćeš li doći? Veruješ li mi? Znaš li to? i u upitnim rečenicama sa da, na primer: Da li bi mi pomogla? Da li imaš novca?

Interpunkcija

U pisanju se radi jasnijeg prikazivanja onoga što hoće da se kaže, upotrebljavaju pojedini znaci koji se zajedno nazivaju interpunkcija ili rečenični znaci. Znaci interpunkcije su: tačka, zarez, tačka i zarez, dve tačke, navodnici, upitnik, uzvičnik, zagrade i crta. Tačka se stavlja na kraju obaveštajne - potvrdne i odrične rečenice, na primer: Svaki dan učim za ispit. Za ispit ne učim redovno. Zarez se kao znak interpunkcije upotrebljava često i u različitim rečeničnim situacijama. Pošto je jedno od osnovnih načela srpskog pravopisa slobodna (logična) interpunkcija, za upotrebu zareza je najvažnije pravilo da se ono što je u mislima tesno povezano, što predstavlja jednu celinu, ne odvaja zarezom, a delovi koji čine celinu za sebe, odvajaju se zarezom od ostalih delova rečenice.

Zarezom se odvajaju:

a) reči i skupovi reči (istovrsni delovi rečenice) u nabrajanju: Miša, Drenko, Nenad i Srđan su otišli na izlet. Poneli su i dobre hrane, i bezalkoholnih pića, i društvenih igara.;

b) nezavisne rečenice kad nisu povezane veznicima: Došao je, pozdravio se, dobro večerao i nestao.;

v) paralelni delovi rečenice kad su u suprotnosti: Zadatak je težak, ali zanimljiv. Pokloniću tebi a ne Igoru. Nismo letovali na moru, već u planini.

g) rečenice koje su u suprotnosti: Kasnije smo krenuli, ali smo stigli na vreme. Vi ste pošli ranije a ipak ste zakasnili.;

d) rečenice u inverziji (kad se zavisna rečenica nalazi ispred glavne), na primer: Kad se spremim, pozvaću te telefonom. Ako možeš, pomozi mi. Iako sam znala, nisam odgovorila na sva pitanja.;

đ) reč ili skup reči koji su naknadno dodati ili umetnuti u rečenicu: To je, dakle, tvoj voćnjak. Sve ću ti, naravno, ispričati. Ti si u pravu, neosporno.;

e) vokativ i apozicija su, takođe, naknadno dodati u rečenicu, pa se odvajaju zarezom, na primer: Vi ćete, deco, dobiti slatkiša. Tebi ćemo, bako, doneti voća. Dela Ive Andrića, jedinog jugoslovenskog Nobelovca, prevedena su na mnoge jezike.;

ž) uzvici isto nisu sastavni delovi rečenice, pa se odvajaju zarezom: Uh, što je hladno! Oh, što me boli zub! O, stigla si?!;

z) umetnute rečenice na primer: U mom selu, koje je jedno od najuspešnijih u voćarstvu, gotovo svi gaje maline.;

i) između mesta i datuma, na primer: Sombor, 15. avgust 1991. U Novom Sadu, 2. aprila 1957.

Tačka i zarez se upotrebljavaju:

a) između rečenica koje su u složenoj rečenici manje povezane sa drugim rečenicama, na primer: Kad smo se sreli, pozdravili smo se, razgovarali o školi; nismo pominjali nedavnu svađu.;

b) između grupa reči koje se razlikuju po srodnosti, na primer: Na put ću poneti: odeću, obuću, kišobran, higijenski pribor; knjige, sveske, pribor za pisanje; društvene igre, fudbal i reket za stoni tenis.

Dve tačke se se stavljaju:

a) iza reči kojima se najavljuje nabrajanje, a ispred onoga što se nabraja, na primer: Na pijaci kupi: sira, jaja, kajmaka, mesa, salate i luka.;

b) ispred navođenja tuđih reči (upravnog govora); npr. Rekao nam je doslovno: "Novac za ekskurziju je obezbeđen".

Navodnicima se obeležavaju:

a) tuđe reči kad se doslovno navode. Na primer: Ulazeći svi zagrajaše "Srećan ti rođendan!";

b) reči koje se upotrebljavaju s ironijom i kojima nečemu ne želi da se da suprotno značenje. Znam, ti si "vrednica". Doneo je tvoj "veliki prijatelj".

Na kraju upitnih rečenica stavlja se upitnik, a iza uzvičnih rečenica, kao i iza manjih govornih jedinica koje se izgovaraju u uzbuđenju, povišenim glasom, stavlja se uzvičnik, na primer: Kako si? Šta radiš? Uh, što sam gladna! Ne viči! Požar! Kada se pitanje izgovara povišenim glasom iza njega se stavljaju i upitnik i uzvičnik; npr. On položio?! Ne daš?!

Zagradom se u rečenici odvaja ono što se dodaje radi objašnjenja prethodne reči ili dela rečenice, na primer: Interpunkcija (rečenični znaci) doprinosi jasnijem izražavanju. Imenske reči (imenice, pridevi, zamenice i brojevi) menjaju se po padežima. Za vreme Prvog svetskog rata (1914—1918) vladale su nestašice hrane, odeće i lekova.

Crta se piše:

a) Umesto prvog dela navodnika u dijalogu i to u štampanim tekstovima, a drugi deo se izostavlja; i na kraju upravnog govora se piše crta ako se rečenica nastavlja i objašnjava nešto o upravnom govoru; na primer:

— Ko je to bio? — Upita majka.
— Moj drug.
— Zašto ga nisi pozvao unutra?
— Žurio je — promrmlja Miloš.;

b) kad se želi nešto istaći, ili naglasiti suprotnost, neočekivanost; na primer: Pođem ja, kad - nigde nikog. Sve sam naučila, sve znam - ne vredi, zbunila sam se.

Pravopisni znaci

Pravopisni znaci se upotrebljavaju uz pojedine reči za razliku od interpunkcije koja se upotrebljava u rečenici. U pravopisne znake se ubrajaju: tačka, dve tačke, nekoliko tačaka, crta, crtica, zagrada, apostrof, znak jednakosti, znaci porekla, akcentski znaci i genitivni znak.

a) Tačka se kao pravopisni znak upotrebljava: - iza skraćenice: npr., itd., sl., tj.; - iza rednih brojeva kada se pišu arapskim brojkama: 15. mart 1991. godine.

Tačka se ne piše iza rednih brojeva napisanih arapskim brojkama kada se iza njih nađe drugi pravopisni znak (zarez, zagrada, crta ili koji drugi); npr: O tome ćete naći informacije na 119, 120, 121 i 122. strani. Na nekim spratovima (2, 4. i 5) su pokvarene električne instalacije. Na 10-15. kilometru ćeš ugledati planinarski znak.

b) Dve tačke se kao pravopisni znak pišu: - između brojeva ili slova kojima se iskazuje neki odnos i čitaju se "prema". Na primer: Rezultat utakmice je 2:1 u korist "Crvene zvezde". Korenski samoglasnik se smenjuje o:i:a u rečima ploviti - plivati - poplaviti.

v) Nekoliko tačaka (najčešće tri) stavljaju se: - umesto izostavljenog teksta i u isprekidanom tekstu; na primer: Predlozi su: kod, pored, u, sa… Kad se voz zaustavio, on se pojavi… i reče: "Divno je vratiti se kući".

g) Crta se kao pravopisni znak upotrebljava: - između brojeva umesto predloga do, npr.: Kupi 10 - 15 kilograma krompira. Ivo Andrić (1892—1975) je dobio Nobelovu nagradu za književnost. Ako se ispred prvog broja nalazi predlog od, crtu ne treba pisati već ispisati i predlog do; na primer: Prvi svetski rat je trajao od 1914. do 1918. godine. - između naziva gradova i drugih mesta da bi se označio pravac kretanja, na primer: Put Beograd - Niš ima veliki privredni značaj. - između dva ili više imena kojima se označavaju tako tesno vezani pojmovi da oni čine jedan pojam.: Utakmica "Crvena zvezda" - "Partizan" je uvek najznačajnija utakmica koja se igra.

d) Crtica se kao pravopisni znak piše: - između delova polusloženica: radio-aparat, auto-mehaničar, foto-aparat, aeromiting; - pri rastavljanju reči na slogove na kraju retka; - u složenim ili izvedenim rečima u kojima se prvi deo piše brojem a drugi deo slovima: 150-godišnjica, 40-tih godina prošloga veka, 15-godišnjak; - između skraćenica i nastavka za oblik, na primer: Prema Tanjug-ovoj vesti, do rata među sukobljenim stranama neće doći. Kulturna saradnja sa UNICEF-om je dobra.

đ) Zagrada kao pravopisni znak: - služi da označi oba oblika reči o kojima se govori, npr.: Predlog s(a) us instrumental sredstva se ne upotrebljava. - stavlja se iza rednog broja ili slova kojima se označava novi odeljak: 1), 2), 3) itd. - a), b), v) itd.

e) Apostrof se stavlja umesto izostavljenog slova: Je l' to tačno?

ž) Znak jednakosti se upotrebljava između reči da bi se označila njihova jednaka vrednost, a čita se: jednako, ravno, isto što, jeste. Na primer: himba = sumnja, tata = subjekat (u rečenici)

z) Znaci porekla su > i <. Upotrebljavaju se u stručnim tekstovima. - znak > se čita "dalo je" ili "razvilo se u", npr.: tvojega > tvoega > tvooga > tvoga; - znak < se čita "postalo je od", npr.: crnji < crn -ji; junače - junak -e

i) Akcentski znaci se beleže u stručnoj literaturi (obično iz gramatike) i u običnim tekstovima kad je potrebno da se označi reč koja se od iste reči u susedstvu razlikuje samo akcentom; npr.: Sâm sam to uvideo. Došao je da dâ oglas.

j) Genitivni znak se stavlja na krajnji vokal genitiva množine kad je potrebno označiti razliku ovoga oblika od drugih, najčešće genitiva jednine iste zamenice. Na primer: Iz primerâ možete zaključiti o toj pojavi. Znači, genitivnim znakom je naznačeno da je to genitiv množine, odnosno da se iz više primera može zaključiti, a ne samo iz jednog.

Skraćenice

U srpskom jeziku postoje dve vrste skraćenica:

I Skraćenice koje nastaju skraćivanjem reči. U čitanju se izgovaraju potpuno, kao da nisu skraćene. I one se međusobno razlikuju, a najčešće se upotrebljavaju sledeće:

a) skraćenice kod kojih se skraćivanje označava tačkom: br. (broj) tzv. (takozvani) ž.r. (ženski rod) uč. (učenik) i sl. (i slično) v.d. (vršilac dužnosti) str. (strana) tj. (to jest) o.g. (ove godine)

b) skraćenice za mere, veličine, novčane jedinice koje se pišu bez tačke: m (metar) g (gram) USD (američki dolar) cm (centimetar) t (tona) EUR (evro) km (kilometar) l (litar) JPY (japanski jen) kg (kilogram) dcl (decilitar) GBP (britanska funta) mg (miligram) hl (hektolitar) SIT (slovenački tolar) Pošto su to međunarodne skraćenice pišu se latinicom.

v) Bez tačke se pišu i sledeće skraćenice: dr (doktor), gđa (gospođa), gđica (gospođica).

II Skraćenice koje su nastale od prvog slova ili sloga svake reči u višesložnim izrazima (složene skraćenice) čitaju se različito:

a) neke se čitaju potpuno kao da su svi delovi reči napisani, a pišu se bez tačke, npr.: VPŠ - Viša poslovna škola UN - Ujedinjene nacije PTT - Pošta, telefon, telegraf

b) neke postaju reči pa se čitaju kao skraćenice i menjaju po padežima, npr.: Bila sam u SAD. Iz SAD sam donela kompakt diskove sa operskom muzikom.

v) skraćenice preuzete iz stranih jezika pišu se kako se izgovaraju i menjaju se po padežima, npr.: Uneskova pomoć zemljama u razvoju je dragocena. Pomoć u hrani i lekovima je stigla od Unicefa.

Srpska ćirilica

Glavni članak: Srpska ćirilica

А а  Б б  В в  Г г  Д д  Ђ ђ  Е е  Ж ж  З з  И и  Ј ј  К к  Л л  Љ љ  М м  Н н  Њ њ  О о  П п  Р р  С с  Т т  Ћ ћ  У у  Ф ф  Х х  Ц ц  Ч ч  Џ џ  Ш ш 

Srpska latinica

Glavni članak: Srpska latinica

A a  B b  C c  Č č  Ć ć  D d  Dž dž  Đ đ  E e  F f  G g  H h  I i  J j  K k  L l  Lj lj  M m  N n  Nj nj  O o  P p  R r  S s  Š š  T t  U u  V v  Z z  Ž ž 

Vidi još

Napomene

  1. ^ Moguć pogrešan prevod?
  2. ^ Da li je početak ili kraj veka?

Izvori

  1. ^ „Srpski jezik govori 12 miliona ljudi”. RTS. 20. 2. 2009. 
  2. ^ „Stanovništvo Crne Gore prema polu, tipu naselja, nacionalnoj, odnosno etničkoj pripadnosti, vjeroispovijesti i maternjem jeziku po opštinama u Crnoj Gori” (PDF). 12. 7. 2011. 
  3. ^ „Ungarn” (PDF). Euromosaic (na jeziku: nemački). Arhivirano iz originala (PDF) 28. 10. 2008. g. 
  4. ^ „Ethnic Hungarian Minorities in Central and Eastern Europe”. UNHCR. Pristupljeno 25. 4. 2013. 
  5. ^ „Macedonia Overview”. Minority Rights Group International. 
  6. ^ „Structura Etno-demografică a României”. Pristupljeno 25. 4. 2013. 
  7. ^ „Od Marije Terezije do današnjih dana”. „Glas javnosti”. Pristupljeno 25. 4. 2013. 
  8. ^ „Pismo čuva naš identitet”. „Glas javnosti”. Pristupljeno 25. 4. 2013. [mrtva veza]
  9. ^ „Ćirilici preti nestanak”. „Glas javnosti”. Pristupljeno 25. 4. 2013. 
  10. ^ „Srbi u Slovačkoj nacionalna manjina”. B92 - Vesti. 
  11. ^ „Czech Republic Overview”. Minority Rights Group International. 
  12. ^ „Srpski jezik među drugim slovenskim jezicima – Svet(l)ozarci”. se.csk.kg.ac.rs (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 26. 10. 2018. g. Pristupljeno 25. 10. 2018. 
  13. ^ a b Serbia, RTS, Radio televizija Srbije, Radio Television of. „Srpski jezik govori 12 miliona ljudi” (na jeziku: srpski). Pristupljeno 25. 10. 2018. 
  14. ^ „Stojanović, Andrej (2014), „’Srpskohrvatska latinica’ u ogledalu srbistike“, Radovi filozofskog fakulteta. Filološke nauke, br.16, knj.1/2, Pale, str. 595−613 (jezik: srpski). Pristupljeno 14. 9. 2020.” (PDF). 
  15. ^ „Istorijat, o nazivu jezika”. 
  16. ^ „Današnje stanje, o nazivu jezika”. 
  17. ^ „Slovo o srpskom jeziku”. Arhivirano iz originala 14. 4. 2021. g. Pristupljeno 15. 9. 2020. 
  18. ^ „Kovačević, Miloš (2011), Nezatvorena pitanja srpskoga jezika, str. 53 (jezik: srpski). Pristupljeno 15. 9. 2020.” (PDF). 
  19. ^ Kovačević, Miloš (2007). Milosavljević, Petar, ur. „Srpski jezik i njegove varijante”. Srpsko pitanje i srbistika, Srbistika, vanredni broj, zbornik radova, 2: 255—262. 
  20. ^ SasaJovanovic. „Biografija Vuka Karadžića”. www.osvukkaradzicsocanica.edu.rs (na jeziku: srpski). Pristupljeno 4. 11. 2018. 
  21. ^ a b v „Gramatika srpskog jezika”. www.srpskijezik.rs (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 31. 07. 2013. g. Pristupljeno 25. 10. 2018. 
  22. ^ „Stara srpska književnost - ISTORIJSKA BIBLIOTEKA”. www.istorijskabiblioteka.com (na jeziku: srpski). Pristupljeno 25. 10. 2018. 
  23. ^ a b „Dijalekti srpskog jezika | Srpski jezik i književnost”. srpskijezik.digitalnanastava.rs (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 26. 10. 2018. g. Pristupljeno 25. 10. 2018. 
  24. ^ „Fonetika - gramatika srpskog jezika”. www.srpskijezik.rs (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 26. 10. 2018. g. Pristupljeno 25. 10. 2018. 
  25. ^ Word & sentence prosody in Serbocroatian, by Ilse Lehiste and Pavle Ivić. Cambridge, Mass.: MIT Press, 1986
  26. ^ „Pravopis srpskog jezika” (PDF). 

Literatura

Spoljašnje veze

Istorijska filološka dela

Opis i savremena norma

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Српски_језик&oldid=28510549”