Википедија

Crna Gora

држава у југоисточној Европи

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Crna Gora (višeznačna odrednica).
„Montenegro” preusmerava ovde. Za druge upotrebe pogledajte stranicu Montenegro (višeznačna odrednica).

Crna Gora je država u jugoistočnoj Evropi koja leži na istočnoj obali Jadranskog mora.[5] Graniči se sa Bosnom i Hercegovinom na sjeveru, Srbijom na istoku, Albanijom na jugu i Hrvatskom na zapadu. Broji oko 620 hiljada stanovnika. Glavni i najveći grad je Podgorica dok Cetinje ima status prijestonice.[6]

Crna Gora
Položaj Crne Gore
Glavni grad i najvećiPodgorica
42° 47′ N 19° 28′ E / 42.783° S; 19.467° I / 42.783; 19.467
Službeni jezikcrnogorski[1]
Ostali jezici u upotrebisrpski, bošnjački, albanski i hrvatski[1]
Vladavina
Oblik državeunitarna parlamentarna republika
 — PredsjednikJakov Milatović
 — Predsjednik VladeMilojko Spajić
 — Predsjednik SkupštineAndrija Mandić
Istorija
Stvaranje i nezavisnost‍
 — Nezavisnost Duklje od Vizantijskog carstva1042.
 — Kneževina Zeta1356.
 — Mitropolstvo Crnogorsko1516.
 — Knjaževina Crna Gora1852
 — Sticanje nezavisnosti1878.
 — Proglašenje kraljevine1910.
 — Ujedinjenje sa Srbijom1918.
 — Banovina u Kraljevini Jugoslaviji1922.
 — Socijalistička republika u SFRJ1945.
 — Državna zajednica sa Srbijom1992.
 — Nezavisnost2006.
Geografija
Površina‍
 — ukupno13.812 km2 (156)
 — voda (%)2,6
Stanovništvo‍
 — 2023.633.158[2] (169)
 — gustina43,6 st./km2 (133)
Ekonomija
BDP / PKM≈ 2023.
 — ukupnoRast 17,431 mlrd. $[3] (149)
 — po stanovnikuRast 28.002 $[3] (63)
IHR (2021)0,832[4] (49) — veoma visok
Valutaevroa
 — stoti dio valute‍цент‍
 — kod valuteEUR
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC +1 (CET)
UTC +2 (CEST)
Internet domen‍.me‍
Pozivni broj+382
a Usvojeno jednostrano; Crna Gora nije članica evrozone.

Tokom Ranog srednjeg vijeka, tri srpske kneževine postojale su na prostoru današnje Crne Gore: Duklja, Travunija i Raška. Godine 1042. arhont Stefan Vojislav vodio je pobunu koja je dovela do nezavisnosti Duklje od Vizantijskog carstva i uspostavljanja dinastije Vojislavljević.[7][8][9] Nakon dvovjekovne vladavine Nemanjića, u četrnaestom i petnaestom vijeku došlo je do stvaranja Kneževine Zete kojom su vladale dinastije Balšić (1356—1421) i Crnojević (1431—1498) za čije vrijeme prvi put se koristi sadašnji naziv. Nakon pada pod osmanskom vlašću, Crna Gora je povratila defakto nezavisnost 1697. godine pod vlašću dinastije Petrović Njegoš kao teokratska država prije nego što je postala sekularna knjaževina 1852. De jure nezavisnost je stekla od strane Velikih sila na Berlinskom kongresu 1878. nakon Crnogorsko-turskog rata. Godine 1910. postala je kraljevina. Nakon Prvog svjetskog rata, postala je dio Jugoslavije. Nakon raspada Jugoslavije, republike Srbija i Crna Gora su zajedno proglasile federaciju. Nakon referenduma o nezavisnosti održanom u maju 2006, Crna Gora je povratila nezavisnost i zajednica se mirnim putem rasformirala. Na parlamentarnim izborima u avgustu 2020, po prvi put u svojoj istoriji, Crna Gora je demokratski smijenila vlast. Time, tridesetogodišnja vladavina Mila Đukanovića i stranke na čijem je čelu je okončana.

Klasifikovana od strane Svjetske banke kao ekonomija sa višim srednjim prihodom, Crna Gora je članica Ujedinjenih nacija, NATO-a, Svjetske trgovinske organizacije, Organizacije za evropsku bezbjednost i saradnju, Savjeta Evrope i Centralnoevropskog ugovora o slobodnoj trgovini. Crna Gora je osnivačka članica Unije za Mediteran. U procesu je pridruživanja Evropskoj uniji.

Etimologija

Ime Crna Gora se na ovim prostorima prvi put zvanično javlja 1296. godine u povelji srpskog kralja Stefana Uroša II Milutina iz dinastije Nemanjića. Javlja se u obliku оть Чрне Горе, u kontekstu oblasti oko Crmnice i vranjinskoga manastira, Skadarskog jezera.[10] Ta Crna Gora je jedna od brojnih oblasti u srednjovjekovnoj srpskoj monarhiji koja nosi identično ime. Značenje imena leži u slovenskom toponimu za velike i guste gore ili mrke šumovite predijele,[11] a ovdje je izvedeno prema tome što su u srednjem vijeku Lovćen, njegova predgorja i područja starocrnogorskih planina bili pokriveni gustim (crnogoričnim) šumama.

U italijanskim izvorima Crna Gora se prvi put pominje u izvornom obliku 1348. kao Cerna Gora, a u dubrovačkim izvorima 1379.[12] kao Cernagora. Italijanski izvori je takođe bilježe kao Montagna Negra, Montenegro ili Monte Negro i otuda je ime Montenegro ušlo u neslovenske jezike. Kao Montenegro spominje se i u latinskim kotorskim spomenicima 1397, a kao Monte Negro 1443. i Crnagora 1458. Godine 1435, u ugovorima između despota Đurđa Brankovića i Mlečana pominju se catuni Cerna Gora ili catunos Cernagora.[11][13]

Geografija

Glavni članak: Geografija Crne Gore

Položaj

 
Satelitski snimak Crne Gore i susjednih država

Crna Gora se nalazi u jugoistočnoj Evropi na Balkanu. Teritorija Crne Gore zauzima približno 13.812 km2. Graniči se sa Hrvatskom (14 km) na zapadu, Bosnom i Hercegovinom na sjeveru (225 km), Srbijom na istoku (203 km), Albanijom na jugu (172 km), a od Italije je razdvojena Jadranskim morem. Dužina obale je 293,5 km.[14]

Krajnje tačke Crne Gore su:

Crna Gora se rasprostire od visokih vrhova na granici sa Srbijom i Albanijom i širi se velikom ravnicom koja se prostire nekoliko kilometara. Ravnica grubo nestaje na sjeveru, gdje se Lovćen i Orjen naglo spuštaju u Boku Kotorsku.

Geologija i reljef

 
Bobotov Kuk, najviši vrh planine Durmitor, jedan je od simbola Crne Gore

Veliki kraški predio u Crnoj Gori uglavnom leži na visinama od 1000 m iznad nivoa mora, a neki dijelovi idu skoro do 1.900 m, kao na primjer planina Orjen, najviši masiv među priobalnim krečnjačkim vijencima.

Planine Crne Gore spadaju u jedne od najnegostoljubivijih terena u Evropi. Njihova prosječna nadmorska visina je više od 2.000 m. Najviši vrh Crne Gore je Zla Kolata na Prokletijama sa nadmorskom visinom od 2534 m. Jedan od najpoznatijih vrhova Crne Gore je Bobotov Kuk na planini Durmitor, koji se nalazi na visini od 2523 m.[a] Planine Crne Gore spadaju u terene Balkanskog poluostrva najviše izmijenjene erozijom tokom posljednjeg ledenog doba.

Jadranska oblast zahvata relativno uzani pojas Crnogorskog primorja od rta Oštro do ušća rijeke Bojane, a prema unutrašnjosti Jadranska oblast se širi ka dolini Bojane i Skadarskoj kotlini, i ka dolinama Morače i Zete. Na krečnjačkoj podlozi razvila se posebna vrsta tla-crvenica, pogodna za uzgoj duvana, vinove loze, voća, maslina i drugih kultura. Pored crvenice javlja se i flišno zemljište. Jadranska oblast se dijeli na: Bokokotorski zaliv, Crnogorsko ili Paštrovićko primorje, Barsko polje, Skadarski basen i Zetsko-Bjelopavlićku ravnicu.

 
Boka Kotorska
  • Bokokotorski zaliv sastoji se od četiri manja zaliva: Toplanskog, Tivatskog, Risanskog i Kotorskog. Toplanski i Tivatski zaliv spaja tjesnac Kumbor, a Tivatski i Risanski tjesnac Verige.
  • Paštrovićko primorje proteže se od Boke do Ulcinja. Iznad njega se izdižu planine Rumija i Sutorman. Nekadašnje ostrvo Sveti Stefan pješčanom prevlakom spojeno je sa obalom i pretvoreno u poluostrvo i turistički grad-hotel. Ovaj dio Jadranske oblasti raspolaže pjeskovitim plažama Petrovac, Miločer, Sveti Stefan, Ulcinj itd. Velika Plaža kod Ulcinja je najduža od plaža u Crnoj Gori, duga oko 13 km.
  • Barsko polje je najznačajniji željeznički, lučki i industrijski centar.
  • Skadarski basen predstavlja najveću kriptodepresiju na Balkanskom poluostrvu. Njegova najveća dubina leži 38 m ispod nivoa mora, a površina vode jezera je 6 m iznad nivoa mora. Ono je ujedno i najveće jezero Crne Gore.
  • Zetsko-Bjelopavlićka ravnica se proteže oko rijeka Morače i Zete sve do nedaleko od Nikšićkog polja. Plodno tlo, obilje vode, mediteranska klima učinili su da je ovo najplodniji dio Crne Gore i njena žitnica.

Fosilni glacijalni reljef

Prema dosadašnjim proučavanjima pouzdani glacijalni tragovi pronađeni su na Prokletijama, Hajli, Žljebu, Durmitoru, Bjelasici, Sinjajevini, Magliću i Orjenu.

Između Sutjeske i Pive postojali su Trnovački, Stabanjski i Suvodolski lednik. Sa Sinjajevine spuštao se Kolašinski lednik koji je imao dužinu od 14 km. Biogradski lednik spuštao se sa Bjelasice. Bio je dugačak 5 km a širina njegovog valova dostizala je 3 km. On je na mestu otapanja nataložio morene i formirao terminalni basen u kome se danas nalazi Biogradsko jezero.

Ledeni pokrivač tokom pleistocena postojao je i na planini Orjen. Prema Albrehtu Penku on se prostirao na oko 80 km². S obzirom na malu udaljenost od mora, Orjen je i tokom Pleistocena primao veliku količinu padavina. Sa njegove krečnjačke površi razilazilo se 20 ledničkih jezika. Oni su se kretali preko vrtača i uvala u kojima se, nakon njihovog otapanja, zadržao morenski materijal. Lednici su se spuštali do 900 m na zapadu odnosno do 600 m nadmorske visine na istoku. Sa severne strane, na južnom obodu Grahovskog polja, staložen je fluvioglacijalni materijal u vidu ogromne plavine.[15]

Klima

 
Kanjon rijeke Tare

Na klimu Crne Gore utiču velike vodene površine Jadranskog mora i Skadarskog jezera, kao i dubok ulazak Boka Kotorske u kopno, planinsko zaleđe u blizini obale (Orjen, Lovćen i Rumija) i planinama Durmitor, Bjelasica i Prokletije.

U Primorju i Zetsko-bjelopavlićkoj ravnici vlada sredozemna klima, sa toplim i suvim ljetima i blagim i kišovitim zimama. Tokom zime sa kopna ka moru duva suva i hladna bura, dok u jesen sa mora duva jugo donoseći topao vazduh iz sjeverne Afrike i velike količine padavina. Planina Orjen spada u najkišovitija mjesta u Evropi. U toj oblasti padne godišnje 4600 mm padavina, na strmim padinama Orjena u mjestu Crkvice godišnje prosječno padne oko 5000 mm, što predstavlja evropski maksimum padavina, a u rekordnim godinama blizu 7000 mm/m².[16]

Znatno oštriju klimu imaju kraška polja ispod okolnih planinskih vrhova udaljena 20–80 km od mora. U centralnom i sjevernom dijelu Crne Gore vlada planinska klima, a na krajnjem sjeveru Crne Gore i kontinentalna klima, koju osim velikih dnevnih i godišnjih amplituda temperature karakteriše i mala godišnja količina padavina uz prilično ravnomjernu raspodjelu po mjesecima. U planinskim oblastima na sjeveru ljeta su relativno hladna i vlažna, a zime duge i oštre, sa čestim mrazevima i niskim temperaturama, koje naglo opadaju sa nadmorskom visinom.

Vode

 
Mesto spajanja Tare i Pive

Rijeke Crne Gore pripadaju Crnomorskom i Jadranskom slivu. Najduža rijeka je Tara (141 km), a ostale duže rijeke su Piva, Ćehotina, Zeta, Morača i Bojana. Rijeka Tara protiče kroz kanjon dubok 1.300 m. Jedina plovna rijeka je Rijeka Crnojevića.

Najveće jezero Crne Gore je Skadarsko jezero, koje je najveće jezero na Balkanskom poluostrvu. Skadarsko jezero je kriptodepresija. Jezera u planinskom dijelu Crne Gore su ledničkog porijekla. Najveća i najpoznatija od njih su Plavsko, Biogradsko, Šasko i Crno jezero.

Flora i fauna

U Crnoj Gori samoniklo raste 2880 vrsta i podvrsta viših biljaka (paprati i cvjetnica), među kojima su 212 endemiti Balkanskog poluostrva, a 22 vrste endemiti Crne Gore. Teritorija Crne Gore se može podjeliti na tri ekoregije: ilirske listopadne šume, sredozemnu vegetaciju na priobalju, te još dva podtipa mješovitih šuma (balkanske mješovite šume na krajnjem sjeveru i istoku i dinarske mješovite šume u ostatku zemlje.[17]

 
Ris

Životinjski svijet Crne Gore spada u zoogeografsku oblast Palearktika, ali se na njenoj teritoriji ukrštaju faune i nekih drugih oblasti: Mediterana, srednje Evrope i prednje Azije. S druge strane, današnja fauna Crne Gore predstavlja ostatak kvartarne faune koja je na ovom području bila neobično bogata. Balkansko poluostrvo je za vrijeme ledenog doba imalo relativno blažu klimu i bilo utočište brojnim biljnim i životinjskim rodovima i vrstama. U vrijeme kvartara na ovom području živjele su danas izumrle vrste kao: crveni alpski vuk (Cuon alpinus europaeus), pećinska hijena (Crocuta spelaea), pećinski medvjed (Ursus speleus), leopard (Leopardus pardus), divlji konj, vunasti nosorog (Coelodonta antiquitatis), gigantski jelen (Megaceros giganteus), bizon (Bison priscus), divlje goveče (Bos primigenius) i dr. Brojne su bile i danas postojeće vrste koje su iz faune Crne Gore nestale uglavnom u istorijsko vrijeme, kao što su ris (Lynx lynx), jelen lopatar (Dama dama), jelen (Cervus elephus), kozorog (Capra ibex) i dr.[18]

Nacionalni parkovi

Glavni članak: Nacionalni parkovi Crne Gore
Parkovi u Crnoj Gori

U Crnoj Gori postoji pet nacionalnih parkova:

Ime Osnovan Veličina (ha) Slika
Durmitor 1952. 39.000  
Biogradska gora 1952. 5.650  
Lovćen 1952. 5.650  
Skadarsko jezero 1983. 40.000  
Prokletije 2009. 16.630  

Istorija

Glavni članak: Istorija Crne Gore

Praistorija

 
Praistorijski nalazi na tlu Crne Gore:
Kameno doba
Bronzano doba
Prelaz iz bronzanog u gvozdeno doba
Gvozdeno doba
Nedatirani nalazi

Najstariji tragovi ljudskih naseobina na tlu današnje Crne Gore datiraju iz srednjeg paleolita. U pećini Crvena stijena, blizu granice sa Bosnom i Hercegovinom nad Trebišnjicom, pronađena su oruđa za rad, oružja za lov, predmeti vezani za sakralnu upotrebu i nakit, koji se datiraju u doba od prije šezdeset, odnosno trideset i pet hiljada godina. Nalazi naselja iz kamenog doba su pronađeni kod Berana u Beran Kršu i Petnjiku, dok iz bronzanog doba potiču ostaci utvrđenja u Petrovićima kod Crvene stijene, Zavrh kod Nikšića i Međeđoj glavi kod Podgorice, zatim naselja iz Zoganj-Ćereta kod Ulcinja i Bjedetića na Limu, oslikana pećina kod Risna i čitav niz usamljenih nalaza. Iz prelaznog perioda bronzanog u gvozdeno doba, pronađeni su mahom pojedinačni nalazi, dok su u gvozdeno doba datirane nekropole u Mijeloj na Skadarskom jezeru i Budvi sa naseljem iz istog doba, zatim humke u Gotovuši nad Ćehotinom, kod Berana i Crvene stijene.

Pored ovih nalaza, treba istaći i ostatke četiri utvrđenja (Jazalj, Rogamske strane, Trijebač i Kabao) oko ušća Zete u Moraču, koja nisu datirana, kao i humke na Cijevnoj kod Podgorice, Grblju, u Njegušima, Cetinju i Nikšiću, na Savinom laktu i kod Crvene stijene (Banjani i Drpe). Nalazi predmeta srodnih Starčevačkoj kulturi na cijeloj teritoriji današnje Crne Gore, ukazuje na kontinuitet ljudskih naselja na ovom prostoru.

Antika

 
Doklea

Tokom antičkog perioda, na prostoru zapadnog Balkana, živjela su ilirska plemena. Na prostoru današnje Crne Gore i sjeverne Albanije, živjeli su Labeati. Oni su osnovali grad Skodru (današnji Skadar), koji je u 3. vijeku p. n. e. postao prestonica prostrane ilirske države, na čijem čelu se našao kralj Agron. Njihovo gusarenje po Jadranu, dovelo je do dva rata sa Rimljanima (229—228. p. n. e. i 219. p. n. e.) u kojima su Iliri predvođeni kraljicom Teutom suzbijeni, nakon čega se ona povukla u Risan i prihvatila mir kojim su Rimljanima pripale teritorije zapadno od Boke. Tokom narednih vijekova, Rimljani su zauzeli cijeli Balkan, a posljednji otpor Ilira slomljen je za vrijeme Batonovog rata (6—9).

Tokom rimske vladavine, na prostoru današnje Crne Gore, pojavilo se pleme Dokleata, čiji se glavni grad nalazio nedaleko od današnje Podgorice i zvao Doklea, od čega je u srednjem vijeku nastao termin Duklja, za državu nastalu na tom prostoru.[19][20] Prvobitno je područje današnje Crne Gore ušlo u sastav provincije Dalmacija, a kasnije, poslije Dioklecijanovih reformi (293), ulazi u sastav provincije Prevalitane. Na njenom prostoru se, uz već pomenutu Dokleu, javljaju gradovi Rhisinium, Butua i Olcinium na obalama Jadranskog mora i Andabra u unutrašnjosti. Podjelom Rimskog carstva 395. godine, gotovo cijelo područje današnje Crne Gore ulazi u sastav Istočnog rimskog carstva. Tokom narednih vijekova, cjelokupno Balkansko poluostrvo biva izloženo varvarskim napadima u kojima su uništene tekovine Rimske države, veliki broj gradova je porušen, uključujući i Dokleu, a lokalno romansko stanovništvo se održalo samo u jakim primorskim gradovima, u kojima su se sklanjali i izbjegli Romani iz unutrašnjosti.

Srednji vijek

 
Ustanak Crnogoraca, slika Đure Jakšića

Prve slovenske migracije na teritoriju današnje Crne Gore su se odvile u 5. vijeku, a prvi veći talas Slovena stiže u prvoj polovini 6. vijeka. Sloveni koji su došli u Duklju su prethodno putovali sa drugim Bijelim Srbima iz Bojke i stigli u Serviju koja se nalazila u vizantijskoj temi Solun.

 
Bitka na Grahovcu, pobjeda crnogorske vojske nad Osmanlijama, pod vođstvom Mirka Petrovića

Na prostoru današnje Crne Gore, razvila se u ranom srednjem vijeku kneževina Duklja, koja je zajedno sa okolnim srpskim primorskim kneževinama ušla u sastav prve srpske države koju je sredinom 9. vijeka osnovao knez Vlastimir.

Nakon njene propasti, poslije smrti Časlava Klonimirovića sredinom 10. vijeka, Duklja nastavlja svoj samostalni razvoj i u njoj se krajem istog vijeka kao vladar javlja Jovan Vladimir. Iako se o njegovoj vladavini relativno malo zna, njegov kult u narodu je i danas veliki, o čemu svjedoči i iznošenje njegovog krsta na vrh Rumije, koje se tradicionalno obavlja svake godine. Izvjesno je da je bio oženjen Samuilovom ćerkom i da je zahvaljujući tom braku sačuvao upravu nad Dukljom, kao Samuilov vazal. Početkom 11. vijeka je ubijen po nalogu Samuilovog bratanca Jovana Vladislava tokom unutrašnjih borbi za vlast u Samuilovom carstvu, koje ubrzo nakon toga propada, a teritorija Duklje ulazi u sastav Vizantije.

Knez Duklje i osnivač dinastije Vojislavljevića Stefan Vojislav uspio je 1036. godine da nakratko zbaci vizantijsku vlast, ali je uhvaćen i odveden u Carigrad. Svega nekoliko godina kasnije, Vojislav je pobjegao iz zarobljeništva i ponovo zbacio vizantijsku vlast u Duklji, koristeći se unutrašnjim sukobima u samoj Vizantiji, ali i slovenskim ustankom Petra Deljana koji je buknuo 1041. godine. Tokom jeseni 1042. godine drački strateg je napao Duklju. Koristeći se ratnim lukavstvom, Vojislav ga je navukao u uske klance nedaleko od Bara i u iznenadnom noćnom napadu 7. oktobar (danas se ovaj datum uzima kao dan vojske Crne Gore) razbio vizantijsku vojsku u bici kod Bara.

 
Jugoistočna Evropa 1090. na vrhuncu dukljanske moći
 
Vojislavova pobeda nad Grcima

Vojislava sredinom vijeka nasljeđuje njegov sin Mihajlo koji, vođenjem uspješne politike, uspijeva da očuva samostalnost Duklje odnosno Zete i da je oko 1077. godine uzdigne na rang kraljevine[21], čime Zeta postaje prva srpska kraljevina.[22] Njegov sin Bodin objedinjava srpske zemlje, pripajanjem Raške, Bosne i Zahumlja, a krajem vijeka u svojoj prestonici Skadru ugošćuje krstaše I krstaškog pohoda predvođene Remonom Tuluskim. Nakon njegove smrti, oko 1101. godine, Zetu počinju da potresaju unutrašnje razmirice među Vojislavljevićima, što dovodi do njenog slabljenja i gubitka kraljevske krune. Završni čin vladavine dinastije Vojislavljevića se odigrava tokom 80-ih godina 12. vijeka, kada ih raški veliki župan Stefan Nemanja potiskuje kao vizantijske vazale iz Zete i oko 1186. godine cjelokupnu Zetu stavlja pod svoju vlast, dajući je na upravu svom najstarijem sinu Vukanu.

Nakon Nemanjinog povlačenja 1196. i predaje vlasti srednjem sinu Stefanu, Vukan počinje da vodi aktivnu politiku sa ciljem preuzimanja vlasti u Raškoj, što mu na kratko i uspijeva početkom 13. vijeka, ali po cijenu stupanja u vazalne odnose sa kraljevinom Ugarskom čiji vladari od tada u svojoj tituli nose i titulu kralj Srbije. Bez obzira na to, on je vratio Zeti kraljevsku titulu, tako da su i on, kao i njegov sin i naslednik Đorđe upravljali njome sa titulom kralja, do početka 40-ih godina 13. vijeka. Međutim, tokom vladavine Uroša I, ukida se nasledno upravljanje Zetom i drugim oblastima kraljevine Srbije, a upravu nad oblastima je dodjeljivao sam kralj. Tokom ovog perioda, na prostoru Zete podižu se značajni manastiri: Sveti Petar u Bijelom Polju (u kome je pisano Miroslavljevo jevanđelje), Đurđevi Stupovi u Beranama, Morača i drugi, a u pisanim izvorima se po prvi put javlja njeno današnje ime Crna Gora.

Poslije Dragutinovog zbacivanja Uroša 1276. godine, Zetom upravlja njegova majka i Uroševa supruga Jelena do svoje smrti 1314. godine. Za vladavine kralja Milutina ona predstavlja posjed koji je dodeljivan na upravu prestolonasljedniku mladom kralju, ali i baza nezadovoljne vlastele, tj. oslonac za buduće pobune sinova prestolonasljednika protiv svojih očeva na vlasti. Milutinov sin Stefan je 1314. godine podigao neuspješnu pobunu protiv oca u Zeti, a četvrt vijeka kasnije (1331), njegov sin Dušan iz Zete podiže pobunu u kojoj zbacuje oca i preuzima vlast. Tokom njegove vladavine, srpska država se udvostručuje i biva uzdignuta na rang carevine, a uprava nad Zetom biva dodjeljena porodici Balšića.

 
Bedemi Starog grada u Budvi, 1900

Nakon Dušanove smrti i početka raspada Srpskog carstva, Balšići počinju da vode samostalnu politiku u odnosu na njegovog nasljednika cara Uroša. Oni su se srodničkim vezama povezali sa Mrnjavčevićima i Hrebeljanovićima, da bi sa početkom Osmanske najezde pokušali da se suprotstave osvajačima, kako oružjem, tako i ustupanjem primorskih gradova Mlečanima (Skadar, Drivast i drugi) 1396. godine. Posljednji Balšić, Balša III je vodio dugotrajne neuspješne ratove sa Mletačkom republikom da bi povratio primorske gradove (Prvi i Drugi skadarski rat). Pred svoju smrt svoje posjede predaje svom ujaku despotu Stefanu Lazareviću koji nastavlja borbe sa Mlečanima oko zetskog primorja. Njegov nasljednik Đurađ nastavlja sa pokušajima da diplomatskim putem sklopi mir sa Mlečanima, ali sa prvim padom despotovine 1439. godine svi njegovi pokušaji padaju u vodu, a Mlečani do 1443. godine ovladavaju Donjom Zetom i cijelim primorjem.

 
Naslovna stranica Cetinjskog oktoiha — prvoglasnika

Krajem 14. vijeka, kao protivnici Balšića u Zeti, javljaju se Crnojevići. Sa širenjem mletačkih posjeda sredinom 15. vijeka i nadiranjem Osmanlija, njihov predstavnik Stefan postaje 1451. godine mletački vazal i od njihove strane biva priznat za gospodara Zete. Njegov sin Ivan pokušao je da očuva vlast između Mlečana i Osmanlija, ali su 1479. godine cjelokupnu njegovu državu osvojile Osmanlije, a on je sa porodicom pobjegao u Mletačku republiku. Nakon smrti sultana Mehmeda II, on se vratio u Crnu Goru i uspio da obnovi svoju vlast u njoj. Tokom njegove vladavine prestonica Crne Gore prenijeta je iz Žabljaka na Cetinje, na kome je on osnovao veliki manastir. Za vladavine njegovog sina (Đurđa (1490—1496) Crna Gora će 1496. godine pasti u osmanske ruke, a porodični posedi će još neko vreme ostati u vlasništvu Đurđevog mlađeg brata Stefana, koji se oko 1499. godine zamonašio. Značaj porodice Crnojevića i njihove vladavine, leži i u činjenici da su oni na Cetinju, u sklopu manastira, osnovali prvu ćiriličnu štampariju (Đurađ je 1492. godine kupio u Veneciji štamparsku presu) na ovim prostorima, koja je 4. januara 1494. godine odštampala svoju prvu knjigu „Oktoih” (prva slovenska ćirilična štamparija je otpočela sa radom 1491. u Krakovu).

Turska vladavina

Osmanlije su pripojili Crnu Goru Skadarskom sandžaku. Kratko vrijeme Crna Gora je postojala i kao poseban sandžak od 1514. do 1528. i ponovo neko vrijeme između 1597. i 1614. godine.

 
Petar II Petrović Njegoš

U 16. vijeku Crna Gora je dobila specijalnu i jedinstvenu autonomiju u okviru Osmanskog carstva, čime su lokalna plemena bila oslobođena mnogih obaveza zbog takve autonomije. I pored svega toga, Crnogorci nisu prihvatali osmansku vlast, te su u 17. vijeku podizali brojne bune. Tokom ovog perioda, Crna Gora je postala teokratska država na čijem su čelu bile vladike Crnogorske mitropolije, a koja je svoj procvat doživjela za vrijeme vladika iz redova porodice Petrović-Njegoš. U takvoj državi, Mletačka republika je imala i svog čovjeka sa zvanjem guvernadura koji se u njeno ime miješao u crnogorsku politiku.

Plemenska samostalnost i anarhija je bila najveća smetnja razvijanju centralne vlasti u Crnoj Gori. Vladavina Šćepana Malog u Crnoj Gori, koji se predstavljao kao zbačeni ruski car Petar III, je za kratko uspjela razdvojiti svjetovnu od crkvene vlasti, te djelimično suzbiti plemensku neslogu i učvrstiti centralnu vlast. Vladika Petar I Petrović Njegoš je kletvama bezuspješno pokušavao da izmiri crnogorska plemena. Za vrijeme njegove vladavine, Crnogorci su 1796. porazili skadarskog pašu Mahmud-pašu Bušatliju na Martinićima i Krusima. Nakon pada Mletačke republike pod vlast Napoleonove Francuske, vladika Petar I je uspio da od Francuza preotme Boku Kotorsku, ali je ona Bečkim kongresom dodijeljena Habzburzima. Takođe je pokušao da ujedini Crnu Goru sa ustaničkom Srbijom, ali do toga nije došlo. Ipak, za vrijeme njegove vladavine Staroj Crnoj Gori je pripojena regija Brda.

Njegov nasljednik vladika Petar II Petrović Njegoš je dalje radio na ojačavanju centralne vlasti i 1832. godine je ukinuo zvanje guvernadura, pošto je Austrija, koja je naslijedila Mletačku republiku, počela da se miješa u unutrašnje stvari Crne Gore. Vladika Petar II nije imao uspjeha u spoljnoj politici. Hercegovački paša Ali-paša Rizvanbegović je porazio Crnogorce na Grahovu 1836. godine. Za ovaj poraz, Crnogorci su se osvetili pobjedom u bici na Mljetičku 1840, ali su i dalje morali da plaćaju harač Turcima. Petar II je morao Austriji da preda manastire Maine i Stanjeviće, a skadarski paša je 1843. preoteo i ostrva Vranjinu i Lesendru.

 
Kralj Nikola I Petrović i kraljica Milena u egzilu u Francuskoj, 1916.

Crna Gora se iz teokratske države transformisala u svetovnu za vrijeme vladavine Danila Petrovića koji je 1852. proglašen za knjaza Crne Gore. Knez Danilo se odmah na početku svoje svetovne vlasti suočio sa mogućnošću okupacije Crne Gore od strane turske vojske pod zapovjedništvom Omer-paše Latasa. Crnu Goru su od pokoravanja spasile diplomatske akcije Austrije i Rusije. Pošto su Crnogorci pružali pomoć hercegovačkim ustanicima, Porta je ponovo naredila bosanskom veziru da napadne Crnu Goru, ali su Turci poraženi u bici na Grahovcu 1858. Poslije ove bitke je izvršeno proširenje i razgraničenje Crne Gore sa Turskom, ali je Crna Gora i dalje ostala međunarodno nepriznata država. Knez Danilo je donošenjem Danilovog zakonika ojačao svoju vlast. Ubijen je u Kotoru 1860, a naslijedio ga je sinovac Nikola I Petrović.

Nezavisnost Crne Gore

Kako je Crna Gora i dalje pružala pomoć hercegovačkim ustanicima, Porta je 1862. ponovo poslala Omer-pašu Latasa da pokori Crnu Goru. Crnu Goru od kapitulacije je ponovo spasila diplomatska akcija Rusije. Knez Nikola I je više uspjeha imao u ratu 1876—1878. nakon novog ustanka u Hercegovini. Za razliku od Srbije, Crna Gora je imala više uspjeha i odnijela pobjede na Vučjem dolu i Fundini. Berlinskim kongresom teritorija Crne Gore je udvostručena i priznata joj je nezavisnost.

Iako se kralj Nikola u javnosti pozivao na državnost Nemanjića, Crnojevića i Balšića, ne postoji bilo kakva direktna veza između srednjovjekovnih država i novovjekovne države Crne Gore.[23]

Poslije rata uslijedila je modernizacija države, što je kulminiralo donošenjem prvog ustava 1905, kojim je Crna Gora definisana kao ustavna monarhija, ali je praktično svu vlast zadržao knez Nikola. Ovaj period je obilježio sukob između kraljevih protivnika okupljenih u Klub Narodne stranke koji su se borili za ograničavanje kraljeve vlasti i bezuslovnu uniju sa Srbijom i manjinskih kraljevih pristalica okupljenih u Pravu narodnu stranku.

 
Teritorijalna proširenja Crne Gore od 19. vijeka do kraja Drugog svjetskog rata
 
Oslobođenje Crne Gore od strane okupacije od 1711. do 1918. godine

Crna Gora je kao ruski saveznik učestvovala u Rusko-japanskom ratu 1904—1905. Međutim, uslijed velike geografske udaljenosti, učešće Crne Gore je bilo samo simbolično, jer je time iskazivala svoju zahvalnost Rusiji zbog pomoći u ratu protiv Turske. Crnogorski vojnici su se nalazili u neznatnom broju u vojnim jedinicama ruske vojske.

Godine 1910, na 50. godišnjicu svoje vladavine, knez Nikola je Crnu Goru proglasio kraljevinom, a sebe njenim prvim (i jedinim) kraljem.

U Prvom balkanskom ratu 1912—1913. Crna Gora je bila u savezu sa Srbijom, Grčkom i Bugarskom protiv Osmanskog carstva. I pored velikih gubitaka na njegovom oslobađanju, Crna Gora je morala da prepusti osvojeni Skadar novoosnovanoj Albaniji, ali je sa Srbijom uspostavila zajedničku granicu u Novopazarskom sandžaku i Metohiji.

U Prvom svjetskom ratu Crna Gora je stala uz Srbiju protiv Centralnih sila. Herojske podvige, crnogorska vojska je pokazala štiteći povlačenje srpske vojske kroz Albaniju, ali je na kraju i sama kapitulirala 1916, a kralj Nikola je napustio zemlju. Godine 1918, srpska i druge savezničke vojske oslobađaju Crnu Goru od okupatora. Nakon oslobađanja, u Podgorici se okuplja Podgorička skupština koja donosi odluku o bezuslovnom prisajedinjenju Crne Gore Srbiji.

Jugoslovenske države i moderna istorija

Glavni članci: Socijalistička Republika Crna Gora i Republika Crna Gora (1992—2006)
 
Zetska banovina u Jugoslaviji od 1929. do 1939.

Zbog italijanskog nezadovoljstva da buduća Srbija ima izlaz na more, ova kraljevina podstiče mnoge bivše činovnike kralja Nikole, kao i protivnike bezuslovnog ujedinjenja sa Srbijom, na pobunu, a za njeno dizanje iskorišteni su božićni crkveni sabori 7. januara 1919. godine. Kako pobuna nije dala željeni rezultat, ona se pretvorila u hajdučiju pobunjenika (Zelenaša) protiv činovnika nove vlasti (Bjelaša) koja je potrajala sve do 1926. godine. Unutar novoosnovane Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, Crna Gora je reorganizovana u Zetsku oblast, a 1929. je proširena u Zetsku banovinu Kraljevine Jugoslavije.

U Drugom svjetskom ratu Kraljevinu Jugoslaviju su 1941. napale i raskomadale sile Osovine, a zatim su 12. jula 1941. osnovale i marionetsku Nezavisnu Državu Crnu Goru pod italijanskim protektoratom na čelu sa Sekulom Drljevićem. Već sutradan u Crnoj Gori je izbio Trinaestojulski ustanak pod vođstvom KPJ. Ustanak je ugušen do polovine avgusta 1941. Tokom rata, američka avijacija je najteže bombardovala Podgoricu 5. maja 1944, a britanska 6. novembra iste godine. Partizani su 1944. uspjeli da oslobode Crnu Goru, koja je poslije rata postala jedna od šest republika FNRJ sa sjedištem u ponovo izgrađenom Titogradu (današnjoj Podgorici).

Petnaestog aprila 1979. Crnu Goru je pogodio razorni zemljotres. Više od 100.000 ljudi je ostalo bez kuća, 450 sela je uništeno, stari grac u Ulcinju je uništen, brojni spomenici kulture su uništeni a 101 osoba je poginula.[24]

Nakon Antibirokratske revolucije krajem 1988. i početkom 1989. na vlast u Crnoj Gori dolazi grupa političara okupljena oko Momira Bulatovića, Mila Đukanovića i Svetozara Marovića, koji su zastupali politiku Slobodana Miloševića u Crnoj Gori. Poslije uvođenja višestranačja u SFRJ, pobjedu na prvim izborima u Crnoj Gori odnela je Demokratska partija socijalista (reformisani Savez komunista Crne Gore), predsjednik Crne Gore je postao Momir Bulatović, dok je Milo Đukanović postao premijer.

 
Proslava nakon proglašenja nezavisnosti Crne Gore 2006, Cetinje

Poslije raspada SFRJ, građani Crne Gore su na referendumu iz 1992. podržali njen ostanak u federaciji sa Srbijom. Zbog njene uloge u ratovima u bivšoj Jugoslaviji, novoj državi su 1992. godine bile uvedene ekonomske sankcije, pa je prošla i kroz period hiperinflacije 1993-1994.

Đukanović je 1996. počeo da se distancira od politike Slobodana Miloševića i došao je u sukob sa svojim partijskim kolegom, predsjednikom Crne Gore Momirom Bulatovićem.[25] Obojica su se kao predstavnici DPS kandidovali za mjesto predsjednika Crne Gore na izborima 1997. na kojima je tijesnu pobjedu odnio Đukanović. Pored poraza na izborima, Bulatovićeva frakcija je poražena i u DPS-u, pa je Bulatović osnovao novu stranku — Socijalističku narodnu partiju.

Crna Gora je u manjoj mjeri od Srbije bila izložena udarima NATO pakta, tokom bombardovanja SRJ. U Crnoj Gori je 6. novembra 1999. uvedena njemačka marka kao zvanična valuta,[26] prvo uporedo sa jugoslovenskim dinarom, a kasnije kao jedina zvanična valuta.

Poslije 2000. godine, Đukanović se otvoreno počeo zalagati za nezavisnost Crne Gore.[27] Savezna Republika Jugoslavija je 2003. reorganizovana u Državnu zajednicu Srbija i Crna Gora, uz mogućnost da se nakon tri godine raspiše referendum o nezavisnosti članica. Na referendumu 21. maja 2006, većina od 55,5% se izjasnila za opciju nezavisne Crne Gore.[28] Nezavisnost Crne Gore je proglašena 3. juna 2006. godine.

Dana 28. juna 2006. Crna Gora je postala 192. članica Ujedinjenih nacija[29], a 11. maja 2007, 47. članica Savjeta Evrope.[30]

Zaključno sa 20. januarom 2016. godine Crnu Goru kao nezavisnu državu ne priznaje 14 svjetskih država. To su uglavnom površinski male države, međutim ima i izuzetaka poput Nigerije, Kameruna, i Tanzanije.[31]

Dana 5. juna 2017. godine, Crna Gora se pridružila NATO-u kao njegova 29. članica.[32]

U decembru 2019. otpočeli su masovni protesti zbog kontraverznog Zakona o slobodi vjerispovjesti, kojim se osporavala kompletna imovina Srpske pravoslavne crkve.[33][34] Osamnaest parlamentaraca iz redova opozicije je uhapšeno prije glasanja o zakonu.[35] Protesti su nastavljeni u Januaru 2020,[36][37] praćeni sa blokadama puteva.[38] Tokom trajanja protesta napadnuta su crkvena lica[39][40] a niz građana je uhapšen.[41][42]

Politički sistem i ustavno-pravno uređenje

Glavni članci: Politički sistem Crne Gore i Ustav Crne Gore
 
Plava Palata, rezidencija predsjednika republike na Cetinju

Crna Gora je definisana kao građanska, demokratska, ekološka i država socijalne pravde, zasnovana na vladavini prava. Važeći ustav Crne Gore je donijet 22. oktobra 2007. godine.

Predsjednik Crne Gore se bira na period od 5 godina putem neposrednih izbora. Prema Ustavu Crne Gore, predsjednik predstavlja državu u svojoj zemlji i inostranstvu, proglašava zakone, raspisuje parlamentarne izbore, predlaže kandidate za premijera, predsjednika i sudije Ustavnog suda skupštini Crne Gore, predlaže skupštini raspisivanje referenduma, odobrava amnestiju za kriminalna djela, dodjeljuje odlikovanja i nagrade i izvršava ostale dužnosti propisane ustavom. Predsjednik je takođe član Vrhovnog savjeta odbrane. Trenutni predsjednik Crne Gore je Jakov Milatović.[43]

Sadašnju vladu Crne Gore čine premijer, potpredsjednici vlade i ministri. Milojko Spajić je sadašnji predsjednik vlade Crne Gore.[44]

Skupština Crne Gore donosi sve zakone u Crnoj Gori, usvaja međunarodne sporazume, bira premijera, ministre i sudije, usvaja budžet i vrši druge dužnosti propisane ustavom. Skupština može izglasati nepovjerenje vladi prostom većinom. Jedan poslanik predstavlja oko 6.000 glasača. U Skupštinu se bira 81 poslanik. Poslednji parlamentarni izbori u Crnoj Gori održani su 30. avgusta 2020. godine. Trenutni predsjednik Skupštine Crne Gore je Andrija Mandić.[45]

Državni simboli

Glavni članci: Zastava Crne Gore; Grb Crne Gore i Oj, svijetla majska zoro

Zastava Crne Gore je crvene boje, razmjera 1:2, sa zlatnim obrubom u razmjeri 1:20 i grbom Crne Gore u sredini. Grb Crne gore je zlatni dvoglavi orao sa raširenim krilima. Na glavama okrenutim jedna od druge stoji zlatna kruna sa krstom, na grudima na plavoj i zelenoj pozadini je zlatni lav u pokretu. Orao u kandžama ima dva predmeta, simbole duhovne i svjetovne vlasti, jedan u jednoj, drugi u drugoj kandži. Ovaj grb ima inačicu i na crvenoj pozadini. Himna Crne Gore je pjesma Oj, svijetla majska zoro.

 
Nekadašnji premijer Duško Marković i glavni sekretar NATO-a Jens Stoltenberg na potpisivanju protokola o članstvu Crne Gore u Severnoatlantskom savezu; Vašington, 5. jun 2017.

Vojska

Glavni članak: Vojska Crne Gore
 
Vojska Crne Gore

Vojska Crne Gore broji oko 3100 pripadnika, a oprema i oficirski kadar su nasljeđeni od Vojske Srbije i Crne Gore. Obavezno služenje vojnog roka je ukinuto 30. avgusta 2006. ukazom predsjednika Filipa Vujanovića.[46]

Crna Gora je zadržala cjelokupnu pomorsku silu Srbije i Crne Gore, ali je ona znatno smanjena. U planu je ratno vazduhoplovstvo u čijem sastavu ne bi bili mlazni avioni, već samo transportni i borbeni helikopteri. Crna Gora je članica NATO pakta i programa Partnerstvo za mir.

Administrativna podjela

Glavni članak: Opštine Crne Gore
 
Podjela Crne Gore po opštinama 2012. godine

Crna Gora je administrativno podjeljena na glavi grad (Podgoricu) u čijem sastavu su dvije gradske opštine (Golubovci i Tuzi), prestonicu (prijestonicu) (Cetinje) i 21. opštinu.

U Crnoj Gori postoji 1256 naselja od kojih su 40 gradskog tipa.

Gradovi

Najveći i glavni grad Crne Gore je Podgorica, dok Cetinje ima status prestonice. Drugi veći gradovi su Nikšić i Pljevlja.

Stanovništvo

Glavni članak: Demografija Crne Gore

Prema konačnim rezultatima popisa stanovništva iz 2011. u Crnoj Gori živi 620.029 stanovnika. U poređenju sa prethodnim popisom stanovništva iz 2003. godine u Crnoj Gori danas živi 116 stanovnika manje.

Podaci o etničkom, jezičkom i vjerskom sastavu koji slijede su objavljeni od strane Zavoda za statistiku Crne Gore 12. jula 2011.[47]

Trenutno je u toku popis u Crnoj Gori za 2023. godinu, od 3. do 28. decembra 2023.[48]

Etnički sastav

 
Etnički sastav Crne Gore po opštinama 2011. godine
 
Etnički sastav Crne Gore po naseljima 2011. godine

Prema popisu stanovništva iz 2003. u Crnoj Gori je živjelo 620.145 stanovnika. Kada je posljednji popis obavljen, Crna Gora je bila građanska država. U međuvremenu je donesen novi ustav, koji za glavne etničke grupe priznaje: Crnogorce, Srbe, Bošnjake, Albance, Muslimane i Hrvate.

U Crnoj Gori živi oko 400 Jevreja koji su novembra 2013. dobili prvu sinagogu u ovoj državi.[49]

Etnički sastav prema rezultatima popisa stanovništva iz 2011. godine:

Ukupan broj %
Crnogorci 278.865 44,69
Srbi 178.110 28,73
Bošnjaci 53.605 8,65
Albanci 30.439 4,91
Muslimani 20.537 3,31
Romi 6.251 1,01
Hrvati 6.021 0,97
ostali 46.201 7,44
UKUPNO 620.029 100
Stanovništvo Crne Gore po etničkoj pripadnosti‍
Crnogorci
  
 0 44,69%
Srbi
  
 0 28,73%
Bošnjaci
  
 0 8,65%
Albanci
  
 0 4,91%
Muslimani
  
 0 3,31%
Romi
  
 0 1,01%
Hrvati
  
 0 0,97%

U odnosu na popis stanovništva iz 2003. godine broj etničkih Crnogoraca je porastao za 1,81% dok se broj Srba smanjio za 3,25%. Takođe, broj Bošnjaka je porastao za 0,88% dok je broj etničkih Muslimana opao za 0,66%.

Jezički sastav

 
Jezički sastav Crne Gore po naseljima 2011. godine

Po ustavu iz 2007. crnogorski jezik je proglašen zvaničnim jezikom Crne Gore. Ipak, većina građana Crne Gore, po popisu stanovništva iz 2011. godine, se izjasnila da (i dalje) govori srpskim jezikom ijekavskog izgovora. Pored ova dva jezika, priznati su još i albanski, bošnjački i hrvatski jezik.

Od 2011. u institucijama (izuzev Skupštine) i u obrazovnom sistemu je zvanični službeni jezik srpski pod imenom srpsko-crnogorski.

Jezički izjašnjavanje prema rezultatima popisa stanovništva iz 2011. godine:

Broj %
srpski 265.895 42,88
crnogorski 229.251 36,97
bošnjački, kao bosanski 33.077 5,33
albanski 32.671 5,27
romski 5.169 0,83
bošnjački, kao bošnjački 3.662 0,59
hrvatski 2.791 0,45
ostali 47.513 7,68
UKUPNO 620.029 100
Stanovništvo Crne Gore po maternjem jeziku‍
srpski jezik
  
 0 42,88%
crnogorski jezik
  
 0 36,97%
bošnjački jezik, kao bosanski
  
 0 5,33%
albanski jezik
  
 0 5,27%
romski jezik
  
 0 0,83%
bošnjački jezik, kao bošnjački
  
 0 0,59%
hrvatski jezik
  
 0 0,45%

U odnosu na popis stanovništva iz 2003. godine broj govornika crnogorskog je porastao za 15,01%, dok je broj govornika srpskog jezika opao za 20,61%. Takođe, broj govornika bošnjačkog jezika (kao bosanskog) je porastao za 3,04% dok je broj govornika bošnjačkog jezika (kao bošnjačkog) opao za 2,62%.

Vjerski sastav

 
Vjerski sastav Crne Gore po naseljima 2011. godine

Po ustavu Crne Gore, sve vjerske organizacije imaju jednaka prava i odvojene su od države.

Većina građana Crne Gore je pravoslavne vjere. Vjernici Srpske pravoslavne crkve su okupljeni oko Mitropolije crnogorsko-primorske i Eparhije budimljansko-nikšićke. U Crnoj Gori od 1993. godine djeluje i kanonski nepriznata Crnogorska pravoslavna crkva (CPC-1993), a od 2018. godine uporedo sa njom se pojavila još jedna nekanonska Crnogorska pravoslavna crkva (CPC-2018). Takođe, u državi postoji i značajan broj sunitskih muslimana koji imaju svoju Islamsku zajednicu Crne Gore. Katolički vjernici su organizovane oko Barske nadbiskupije i Kotorske biskupije.

Vjerski sastav prema rezultatima popisa stanovništva iz 2011. godine:

Broj %
pravoslavci 446.858 72,07
muslimani 118.477 19,11
katolici 21.299 3,44
ostali 27.756 5,38
UKUPNO 620.029 100
Stanovništvo Crne Gore po vjerskoj opredijeljenosti‍
pravoslavci
  
 0 72,07%
muslimani
  
 0 19,11%
katolici
  
 0 3,44%
ostali
  
 0 5,38%

U odnosu na popis stanovništva iz 2003. godine broj muslimana je porastao za 1,37% dok je broj pravoslavaca opao za 2,17%.

Genetika

Prema rezultatima genetskih istraživanja, koja ne spadaju u zvanična statistička istraživanja, već su rađena na osnovu uzorka, među stanovništvom Crne Gore, najzastupljenije su sledeće patrilinearne (Y-DNK) haplogrupe:[50]

Privreda

Glavni članak: Privreda Crne Gore
 
Termoelektrana Pljevlja

Najvažnija rudna bogatstva Crne Gore su rude boksita, željezne rude i uglja. Glavne industrijske djelatnosti su prerada duvana, soli i aluminijuma.[51]

Od ukupne površine Crne Gore (13.812 km²), poljoprivredno zemljište obuhvata 5.165 km² ili (37,40%). Površina ukupnog obradivog zemljišta je 1899 km² ili 13,75% ukupne površine zemljišta u Crnoj Gori. Od poljoprivrednih kultura gaje se žitarice, krompir, duvan, vinova loza, agrumi, masline i smokve.

Turizam je vrlo značajan za privredu Crne Gore.

Godine 1999, kao zvanična valuta je umesto jugoslovenskog dinara uvedena njemačka marka, a od 2002. platežno sredstvo u Crnoj Gori je evro.

Godine 2007. zaposleno je bilo 156.408 stanovnika, najviše u sekundarnom i tercijarnom sektoru. Crna Gora je od 18. januara 2007. članica Svetske banke i Međunarodnog monetarnog fonda.

Minimalne potrošačke korpe u Crnoj Gori je decembra 2023. bila 830 evra, što je manje nego prosečna plata koja je prema podacima za novembar 2023. iznosila 807 evra.[52]

Elektroprivreda

Proizvodnja električne energije u Crnoj Gori obavlja se u termoelektrani „Pljevlja” i hidroelektranama „Mratinje” i „Perućica”. Proizvodnja električne energije u 2007. godini bila je 2363 GWh. Kapaciteti ovih elektrana ne zadovoljavaju potrebe Crne Gore pa je ona prinuđena uvoziti električnu energiju.

Zbog ovih potreba, planira se izgradnja i drugog bloka termoelektrane u Pljevljima, hidroelektrane na Komarnici i 4 hidroelektrane na Morači za dodatnih 407 GWh godišnje[53], kao i izgradnja minihidroelektrana na 43 vodotoka[54].

Saobraćaj

Glavni članak: Saobraćaj u Crnoj Gori
 
Aerodrom Podgorica

Crna Gora je po svom položaju mediteranska i balkanska zemlja, pa je i glavni saobraćajni pravac u zemlji veza između luka na Jadranu i balkanske unutrašnjosti u zaleđu. Glavna teškoća zemlje je njen veoma izražen planinski karakter i neprohodnost, što je znatno doprinijelo sporom razvoju saobraćaja u zemlji.

Ukupna dužina željezničke mreže u Crnoj Gori je 250 km.[55] U zemlji postoje dvije željezničke linije. Važnija je Bar-Podgorica-Bijelo Polje (Srbija) i dio je pruge Beograd-Bar. To je i jedina elektrificirana železnička linija u zemlji. Druga pruga je pruga Nikšić-Podgorica-Božaj (Albanija). Jedini željeznički čvor je Podgorica.

Ukupna dužina puteva u Crnoj Gori je oko 7.000 km, a dužina magistralnih i regionalnih puteva je 1.847 km. Od oko 5100 km lokalnih i nekategorisanih puteva, oko 50% je u čvrstoj podlozi (asfalt, beton). Zemlja je u fazi izgradnje prvih dionica auto-puteva,[56] mada već postoje putevi i njihove dionice sa tri trake.[55] Sa druge strane, posebnost Crne Gore je broj tunela i mostova na njenim putevima. Godine 2006. otvoren je tunel Sozina, kojim je znatno skraćen put između jadranske obale i zaleđa. Takođe postoje planovi za izgradnju auto-puta Beograd-Bar i mosta preko moreuza Verige u Boki Kotorskoj.[55]

 
Železnice Crne Gore

Crna Gora je pomorska zemlja sa dugom pomorskom tradicijom. Bokelji i Boka Kotorska dobar dio svoje istorije vezuju za more i pomorstvo. Kotor je bio staro pomorsko središte ovog dijela Jadrana. Danas, luka sa najvećim značajem za privredu zemlje i privredu Srbije je luka Bar. Takođe, postoji redovna pomorska linija feribotom Bar-Bari. Kotor, Tivat i Zelenika, svi u Boki, su manje luke.

Od slatkih voda (rijeke, jezera) plovno je Skadarsko jezero i njegova pritoka, Rijeka Crnojevića, oko ušća. Ovaj vid vodenog saobraćaja je slabo razvijen i izvodi se najčešće manjim plovilima (čamci).

U Crnoj Gori postoje dvije vazdušne luke, aerodrom Podgorica i aerodrom Tivat, te nekoliko manjih aerodroma. Podgorički aerodrom je najvažniji u zemlji, dok je tivatski važan za ljetnji turizam. Osim ova dva, postoje i manji aerodromi na sjeveru i istoku zemlje (Berane, Žabljak, Nikšić), ali oni nisu opremljeni za prihvat većih letjelica i značajni su na nivou države.

Turizam

 
Sveti Stefan, grad-hotel na Budvanskoj rivijeri

Crna Gora ima dobre uslove za razvoj svih vrsta turizma, pošto posjeduje lijepe plaže, planinski region na sjeveru, bogatu vjersku i kulturnu baštinu i dobro očuvanu prirodnu sredinu. Crna Gora je bila poznato turističko odmaralište tokom 1980-ih, ali je zbog ratova vođenih u okolnim država tokom 1990-ih njen imidž turističke destinacije narušen. Crnogorski turizam nije počeo da se oporavlja do početka 2000-ih, a od tada se znatno povećao broj turista i noćenja. U 2016-toj Crnu Goru je posetilo 1.813.817 turista od toga 91,62% stranih koji ih je bilo za 6,15% više u odnosu na prethodnu godinu.[57]

Skoro sve ekonomske aktivnosti Crne Gore usmjerene su na razvoj turizma. Vlada Crne Gore je sebi za cilj postavila razvoj Crne Gore u elitnu turističku destinaciju.

 
Manastir Ostrog

Poznate turističke destinacije u Crnoj Gori su:

Kultura

Glavni članak: Kultura u Crnoj Gori
 
Mauzolej Petra II Petrovića Njegoša na Lovćenu

Kultura Crne Gore je oblikovana raznovrsnošću uticaja kroz svoju istoriju. Uticaj pravoslavlja, slovenstva, centralne Evrope, islama i pomorske mediteranske kulture (iz dijelova Italije, poput Mletačke republike) bili su prisutni u posljednjih nekoliko vijekova. Podgorica i Cetinje su najvažniji centri kulture i umjetnosti u državi. U Budvi se svakog ljeta održava umjetnička manifestacija Budva-grad teatar.

Crna Gora ima brojne značajne kulturne i istorijske spomenike, uključujući spomenike iz preromanike, gotike i baroka. Crnogorsko primorje je poznato po svojim vjerskim spomenicima, uključujući katedralu svetog Tripuna u Kotoru, baziliku svetog Luke (staru više od 800 godina), crkvu Gospa od Škrpjela, manastir Savinu i ostale. Srednjovjekovni manastiri Crne Gore sadrže hiljade kvadratnih metara fresaka. Najpoznatiji pravoslavni manastiri u Crnoj Gori su: Cetinjski manastir, manastir Morača i manastir Ostrog.

Književnost

Glavni članak: Književnost u Crnoj Gori
 
Gorski vijenac, najznačajnije je crnogorsko književno delo

Prvi književni radovi sa ovih prostora potiču iz prednemanjićkog doba, pri čemu se najstarijim poznatim književnim djelom smatra „Kraljevstvo Slovena” napisano u Baru,[58] čiji pojedini dijelovi potiču iz prve polovine 11. vijeka.[b]

U Crkvi Svetog Petra u Bijelom Polju je nastao bogato ilustrovan rukopis Miroslavljevo jevanđelje, najvjerovatnije pisan oko 1190. godine po narudžbi humskog kneza Miroslava.[58] U cetinjskoj štampariji Đurđa Crnojevića 1494. godine, štampan je prvoglasnik Oktoih, koji se smatra prvom ćiriličnom štampanom knjigom Južnih Slovena.[59]

Najpoznatiji književnik Crne Gore je Petar II Petrović Njegoš („Gorski vijenac”,„Ogledalo srpsko”, „Lažni car Šćepan Mali”, „Luča mikrokozma”). Drugi značajni pisci su Stjepan Mitrov Ljubiša i Marko Miljanov („Primjeri čojstva i junaštva”, „Život i običaji Arbanasa”). Od novijih književnika iz Crne Gore najpoznatiji su Mihailo Lalić, Radovan Zogović i Branimir Šćepanović.

Muzika

Tradicionalni narodni muzički instrument u Crnoj Gori su gusle, dok je tradicionalna narodna igra oro. To je igra u kojoj igrači stoje u krugu naslonjeni jedni drugima na ramena dok jedan ili dvojica igrača stoje u sredini.

U Crnoj Gori se održavaju ljetnji festivali pop-muzike Pjesma Mediterana u Budvi, Sunčane skale u Herceg-Novom i festival izvorne muzike Cetinje Fest.[60]

Obrazovanje

 
Univerzitet Crne Gore, fakultet za pomorstvo u Kotoru

Obrazovanje djece počinje u predškolskim ustanovama ili osnovnim školama. Djeca se upisuju u osnovne škole u 6. godini života, a osnovno obrazovanje traje devet godina. Đaci dalje mogu nastaviti obrazovanje u srednjim školama, koje traju 3 ili 4 godine.

U Crnoj Gori djeluje Univerzitet Crne Gore, osnovan je 29. aprila 1974. godine. Nastao je spajanjem tri fakulteta: Ekonomskog, Tehničkog i Pravnog iz Titograda, dvije više škole: Pedagoške akademije iz Nikšića i Više pomorske škole iz Kotora, kao i tri samostalna naučna instituta: Istorijskog, Poljoprivrednog i Instituta za biološka i medicinska istraživanja, dobivši tada ime Univerzitet u Titogradu. Godinu dana nakon osnivanja ime mijenja u Univerzitet ”Veljko Vlahović”, a 1992. godine u Univerzitet Crne Gore, kako se i danas zove. Fakulteti ovog Univerziteta se nalaze u Podgorici, Nikšiću, Cetinju, Kotoru i Herceg Novom.

Svetska kulturna baština UNESKO-a u Crnoj Gori

Glavni članak: Spisak mesta Svetske baštine u Crnoj Gori
 
Stari grad Kotor je na Unesko popisu Svetske kulturne baštine

Organizacija Ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu (Unesko) Svetska baština stavila je sledeće lokalitete u Crnoj Gori pod svojom zaštitom uvrstivši ih u mesta od izuzetnog značaja za svetsku kulturu, nauku i obrazovanje.[61]

Kuhinja

Glavni članak: Crnogorska kuhinja
 
Prehrambeni proizvodi iz Crne Gore

Crnogorska kuhinja je rezultat geografskog položaja Crne Gore i njene duge istorije.

Italijanski uticaj na tradicionalna jela u kontinentalnom dijelu Crne Gore i njenoj jadranskoj obali je vidljiv u načinu pripremanju hleba, mesa, sira, vina i alkoholnih pića, supa i čorbi, palente, punjene paprike, ćufti, priganica, raštana itd.

Drugi veliki uticaj potiče sa Levanta i iz Turske, i ogleda se u pripremanju sarme, musake, pilava, pita, bureka, ćevapa, kebaba, baklave, itd. Mađarska jela gulaš, sataraš i đuveč su takođe česta. Uticaj kontinentalne Evrope je najviše traga ostavio na pripremanje deserata: krofni, džemova, brojnih vrsta biskvita i kolača.

Crnogorska kuhinja zavisi od geografskog položaja, pošto se jela koja se služe na primorju razlikuju od jela u sjevernim brdskim predjelima. Na primorju je velik uticaj mediteranske kuhinje, sa uobičajenim jelima od morskih plodova (ribe, hobotnice, škampe i lignje).

Od crnogorskih jela poznata je njeguška pršuta. Poznate vrste vina iz Crne Gore su vranac (crno vino) i krstač (bijelo vino). Takođe su poznate i cicvara i kačamak.

Sport

 
Katarina Bulatović je sa reprezentacijom Crne Gore osvojila srebrnu medalju na olimpijskim igrama i zlatnu na evropskom prvenstvu

Crnogorski olimpijski komitet jula 2007. primljen je u članstvo Međunarodnog olimpijskog komiteta, a Crna Gora se kao samostalna država prvi put pojavila na Olimpijskim igrama 2008. u Pekingu. Prvu medalju, srebro, osvojila je ženska rukometna reprezentacija na Ljetnjim olimpijskim igrama 2012. održanim u Londonu.

Prva liga Crne Gore u fudbalu je najviše fudbalsko takmičenje u Crnoj Gori, u organizaciji Fudbalskog saveza Crne Gore. Liga je nastala 2006/07. posle referenduma o osamostaljenju Crne Gore. Do tada, crnogorski klubovi su igrali u jedinstvenoj ligi Srbije i Crne Gore.

Vaterpolo je jedan od najpopularnijih sportova u državi. Reprezentacija je osvojila Evropsko prvenstvo 2008. u Malagi na svom prvom učešću od razdvajanja Srbije i Crne Gore. Zlato je osvojeno i u Svetskoj ligi 2009. kada je domaćin završnog turnira bila Podgorica.

Od ostalih sportova popularni su košarka, odbojka, ragbi, tenis, atletika i borilački sportovi.

Klupski osvajači Lige šampiona iz Crne Gore su Ženski rukometni klub Budućnost dva puta, i Vaterpolo klub Primorac jednom.

Ekologija

 
Komovi

Crna Gora je prva zemlja na planeti koja se proglasila za ekološku državu kada je Skupština Republike Crne Gore 20. septembra 1991. na Žabljaku donijela „Deklaraciju o ekološkoj državi Crnoj Gori”.[62] Stavka o Crnoj Gori kao ekološkoj državi unijeta je i u Ustav Republike Crne Gore iz 1992. godine.[63]

Na teritoriji Crne Gore postoji pet nacionalnih parkova: Durmitor, Biogradska gora, Skadarsko jezero, Lovćen i Prokletije.

Napomene

  1. ^ Donedavno se smatralo da je Bobotov kuk bio najviši vrh Crne Gore.
  2. ^ Za dio Ljetopisa Popa Dukljanina koji govori o životu kneza Jovana Vladimira smatra se da je preuzet iz njegovog, danas izgubljenog, žitija, koje je nastalo neposredno nakon njegove smrti 1016. godine.

Vidi još

Reference

  1. ^ a b „Jezik i pismo, član 13.”. Ustav Crne Gore (PDF) (na jeziku: Montenegrin). Ustav Crne Gore. 22. 10. 2007. „Službeni jezik u Crnoj Goci je crnogorski jezik. Ćirilično i latinično pismo su ravnopravni. U službenoj upotrebi su i srpski, bosanski, albanski i hrvatski jezik.” 
  2. ^ „Popis: 74 sela u Crnoj Gori ostala bez stanovnika”. Politika Online. Pristupljeno 2024-02-01. 
  3. ^ a b „Report for Selected Countries and Subjects”. IMF.org. International Monetary Fund. april 2021. Pristupljeno 19. 9. 2021. 
  4. ^ „Human Development Report 2021/2022” (PDF) (na jeziku: engleski). United Nations Development Programme. 8. 9. 2022. Pristupljeno 8. 9. 2022. 
  5. ^ „United Nations Statistics Division — Standard Country and Area Codes Classifications”. Arhivirano iz originala 13. 07. 2011. g. Pristupljeno 11. 04. 2014. 
  6. ^ Basic data of Montenegro Arhivirano 2010-04-20 na sajtu Wayback Machine
  7. ^ Luscombe, David; Jonathan Riley-Smith (2004). The New Cambridge Medieval History: Volume 4, C.1024-c.1198. Cambridge University Press. str. 266. 
  8. ^ Sedlar, Jean W. East Central Europe in the Middle Ages, 1000–1500. University of Washington Press. str. 21. 
  9. ^ John Van Antwerp Fine. The early medieval Balkans: a critical survey from the sixth to the late twelfth century. University of Michigan Press. str. 194. 
  10. ^ Stara Crna Gora, Jovan Erdeljanović, 34. str.
  11. ^ a b Pavičević, Branko (1982). Enciklopedije Jugoslavije. JLZ Zagreb. 
  12. ^ Ćorović, Vladimir. Istorija srpskog naroda. 
  13. ^ „Access Montenegro”. www.access-montenegro.org (na jeziku: engleski). Pristupljeno 1. 12. 2020. 
  14. ^ a b Crna Gora u brojkama (PDF). Zavod za statistiku Crne Gore. 2008. Arhivirano iz originala (PDF) 14. 8. 2011. g. 
  15. ^ Petrović D., Manojlović P., (2003): Geomorfologija, Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu, Beograd.
  16. ^ „Hidrometeorološki zavod Crne Gore”. 195.66.163.23. Arhivirano iz originala 03. 11. 2012. g. Pristupljeno 8. 1. 2012. 
  17. ^ Blečić, Vilotije (1982). Enciklopedije Jugoslavije. JLZ Zagreb. 
  18. ^ Vizi, Ondrej (1982). Enciklopedije Jugoslavije. JLZ Zagreb. 
  19. ^ Konstantin Porfirogenit, De administrando imperio („O upravljanju Carstvom”) (glava 35)
  20. ^ Vizantološki institut SANU (Božidar Ferjančić), Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije (II tom) (fototipsko izdanje originala iz 1957). . Београд. 2007. ISBN 978-86-83883-08-0. 
  21. ^ U pismu upućenom Mihajlu 8. januara 1078. godine, papa Grgur VII mu se obraća kao slovenskom kralju (Sclavorum regi), zbog čega se danas smatra da se on tokom 1077. godine proglasio kraljem, a da je kasnije od Pape dobio potvrdu te titule.
  22. ^ Savremenici ne pominju uz samog Mihajla etničke odrednice, kao uz njegovog oca. Sa druge strane, njegove podanike, osim opštom odrednicom Sloveni (papa Grgur VII), nazivaju Srbima (Skilica i Skiličin nastavljač, koji ih naziva i Hrvatima uz opasku: „... narod Srba, koji i Hrvatima nazivaju”), kao i, za to doba karakterističnim, arhaizmima (Skilica Tribali, Ana Komnin Dalmati), a posredno Hrvatima i Dukljanima (smatra se da se Vrijenijev komentar o Hrvatima i Dukljanima koji zlostavljaju Ilirik odnosi na Mihajlov rat sa Vizantijom (1072—1075), kao i da pisac pod tim terminom zapravo podrazumijeva Srbe (Vizantološki institut SANU, Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije (III tom) (fototipsko izdanje originala iz 1966). . Београд. 2007. ISBN 978-86-83883-09-7. ). Sa druge strane u modernoj istoriografiji postoji spor oko etničke pripadnosti stanovnika Duklje/Zete. U djelu crnogorske i djelu hrvatske istoriografije Duklja/Zeta se smatra zasebnim etničkim i geopolitičkim entitetom, dok u srpskoj i drugim evropskim istoriografijama dominiraju shvatanja po kojima je Duklja/Zeta dio srpskog etničkog korpusa.
  23. ^ Ćirković, Sima (2020). Živeti sa istorijom. Belgrade: Helsinški odbor za ljudska prava u Srbiji. 
  24. ^ „Go­di­šnji­ca ra­zor­nog ze­mljo­tre­sa u Cr­noj Go­ri 1979. go­di­ne”. Politika Online. Pristupljeno 2024-04-16.  soft hyphen character u |title= na poziciji 3 (pomoć)
  25. ^ Grujić, Dragoslav (14. 11. 2002). „Milo Đukanović, politički portret: fleksibilna britva”. Vreme. 
  26. ^ „Uvedena nemačka marka u Crnoj Gori”. B92. 2. 11. 1999. 
  27. ^ Arhin, Antonela (16. 10. 2006). „For Djukanovic, one chapter closes, another begins”. SE Times. 
  28. ^ „Crna Gora nezavisna”. B92. 22. 5. 2006. 
  29. ^ „Crna Gora nova članica UN”. B92.net. 28. 6. 2006. 
  30. ^ „Crna Gora i Savjet Evrope”. mip.gov.me. Arhivirano iz originala 23. 4. 2013. g. Pristupljeno 13. 3. 2013. 
  31. ^ Igor Pejović (20. januar 2016). „Crnu Goru nije priznalo samo 14 država”. rtcg.me. Pristupljeno 14. novembar 2022. 
  32. ^ Cohen, Zachary (2017-06-05). „Montenegro officially joins NATO | CNN Politics”. CNN (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2023-09-29. 
  33. ^ „Montenegro’s Attack on Church Property Will Create Lawless Society”. Balkan Insight (na jeziku: engleski). 2019-06-14. Pristupljeno 2020-01-16. 
  34. ^ „Montenegro Adopts Law on Religious Rights Amid Protests by pro-Serbs”. Voice of America (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2020-01-16. 
  35. ^ Serbia, RTS, Radio televizija Srbije, Radio Television of. „Incidenti u Podgorici – policija uhapsila poslanike Demokratskog fronta, usvojen sporni zakon o slobodi veroispovesti”. www.rts.rs. Pristupljeno 2020-01-16. 
  36. ^ Tašković, Marko. „NE PRESTAJU PROTESTI U CRNOJ GORI ZBOG CRKVENE IMOVINE Da li je poslednji potez Podgorice znak da je počela da POPUŠTA?”. Blic.rs (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2020-01-16. 
  37. ^ „: Nastavljeni protesti širom Crne Gore: Više desetina hiljada ljudi u Podgorici, u Nikšiću trg bio premali da primi sve vernike; Litije i šetnje održane i u Bijelom Polju, Beranama, Baru, Herceg Novom, Plužinama, Žabljaku i Danilovgradu”. Nova srpska politička misao (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2020-01-16. 
  38. ^ „Protesti u Crnoj Gori: Građani Berana blokirali put, policija upotrebila suzavac”. www.021.rs (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2020-01-16. 
  39. ^ Vojvodine, Javna medijska ustanova JMU Radio-televizija. „Pretučen vladika Metodije, tri poslanika u pritvoru, skupština usvojila zakon o slobodi veroispovesti (VIDEO)”. JMU Radio-televizija Vojvodine. Pristupljeno 2020-01-16. 
  40. ^ „Saopštenje CO Nikšić: Fizički napadnut sveštenik Mirko Vukotić”. slobodnahercegovina.com. Pristupljeno 2020-01-16. 
  41. ^ „Bivši predsednik opštine Danilovgrad uhapšen na protestu”. N1 Srbija (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 16. 01. 2020. g. Pristupljeno 2020-01-16. 
  42. ^ Vojvodine, Javna medijska ustanova JMU Radio-televizija. „Marko Milačić uhapšen zbog jučerašnjeg protesta, Carević pozvao građane Budve večeras na protest”. JMU Radio-televizija Vojvodine. Pristupljeno 2020-01-16. 
  43. ^ Tanjug (2023-04-06). „DIK utvrdio konačne rezultate izbora, Milatović i formalno izabran za predsednika Crne Gore”. Euronews.rs (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2024-01-22. 
  44. ^ „Izabrana nova Vlada Crne Gore, premijer Milojko Spajić”. Al Jazeera Balkans (na jeziku: bošnjački). Pristupljeno 2024-01-22. 
  45. ^ „Crna Gora dobila novu vlast, protest pristalica opozicije u Podgorici”. BBC News na srpskom (na jeziku: srpski). 2023-10-31. Pristupljeno 2024-01-22. 
  46. ^ Đurić, Novica (3. 9. 2006). „Ispravljanje svetog Petra Cetinjskog”. Politika. 
  47. ^ „Zavod za statistiku Crne Gore — ''Stanovništvo Crne Gore prema polu, tipu naselja, nacionalnoj odnosno etničkoj pripadnosti, vjeroispovesti i maternjem jeziku po opštinama u Crnoj Gori” (PDF). Pristupljeno 8. 1. 2012. 
  48. ^ Durović, Aneta (2023-09-27). „Popis stanovništva u Crnoj Gori – statistika, politika, nacija”. Radio Slobodna Evropa (na jeziku: srpskohrvatski). Pristupljeno 2023-10-01. 
  49. ^ Podgorica dobija sinagogu („Večernje novosti”, 2. novembar 2013)
  50. ^ „Montenegro — Atlas of Genetic Genealogy[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 22. 02. 2014. g. Pristupljeno 14. 02. 2014.  Sukob URL—vikiveza (pomoć)
  51. ^ „Montenegro”. CIA — The Wolrd Factbook. Arhivirano iz originala 12. 09. 2009. g. Pristupljeno 15. 5. 2009. 
  52. ^ „Minimalna potrošačka korpa u Crnoj Gori i dalje skuplja od prosečne plate”. Politika Online. Pristupljeno 2024-01-22. 
  53. ^ „B92.net CG: Strategija energetike do 2025”. B92.net. Pristupljeno 8. 1. 2012. 
  54. ^ „B92.net — CG: Za gradnju mini HE 145 ponuda”. B92.net. Pristupljeno 8. 1. 2012. 
  55. ^ a b v „Strategija razvoja saobraćaja Crne Gore” (PDF). Vlada Crne Gore. Arhivirano iz originala (PDF) 12. 08. 2011. g. Pristupljeno 15. 5. 2009. 
  56. ^ „Strategija razvoja saobraćaja Crne Gore”. Politika Onlajn. Pristupljeno 6. 7. 2013. 
  57. ^ Statistika za mesec decembar i 2016. godinu
  58. ^ a b „Književnost na sajtu Montenet”. montenet.org. Pristupljeno 12. 6. 2009. 
  59. ^ „Štamparija na sajtu Montenet”. montenet.org. Pristupljeno 12. 6. 2009. 
  60. ^ „Hitovi sa crnogorskih festivala koji su i danas aktuelni”. CDM. 2020. 
  61. ^ a b v g „Spisak lokaliteta Svetske baštine”. Unesko. Pristupljeno 22. 1. 2017.  (jezik: engleski)
  62. ^ Evropa, Radio Slobodna (2012-02-02). „Samo deklarativno ekološka država”. Radio Slobodna Evropa (na jeziku: srpskohrvatski). Pristupljeno 2024-01-22. 
  63. ^ „USTAV CRNE GORE”. www.paragraf.me. Pristupljeno 2024-01-22. 

Literatura

Spoljašnje veze

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Црна_Гора&oldid=27685614”