Википедија

Srbi

јужнословенски народ

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Srbi (višeznačna odrednica).
„Serbi (južnoslovenski narod)” preusmerava ovde. Za druge upotrebe pogledajte stranicu Serbi.
Za Sorbe pogledajte stranicu Lužički Srbi.

Srbi su južnoslovenski narod i nacija koja pretežno živi na Balkanskom poluostrvu i u Panonskoj niziji. U Srbiji čine oko 84,5% (2011) stanovništva (bez Kosova i Metohije), u Bosni i Hercegovini čine oko 32% populacije a u Crnoj Gori ih ima 28,73% uz dodatnih 0,64% građana koji su se izjasnili sa dvojnim srpsko-crnogorskim identitetom. U manjem broju, Srba ima i u Hrvatskoj, Mađarskoj, Rumuniji, Severnoj Makedoniji, Sloveniji i Albaniji, kao i u raznim zemljama u dijaspori.

Srbi
Srpska trobojka
Grupa Srba u narodnoj nošnji iz Šumadije, sa srpskom trobojkom, koja je u kontinuiranoj upotrebi od 1835. g.
Ukupna populacija
oko 11 miliona[1]
Regioni sa značajnom populacijom
 Srbija (bez KiM)5.360.239 (2022)[2]

146.128 (2013)

[3]
 Bosna i Hercegovina
 
1.086.733 (2013)[4]
 Crna Gora178.110 (2011)[5]
 Hrvatska123.892 (2021)[6]
 Severna Makedonija23.847 (2021)[7]
Jugoistočna Evropa
 Turska70.000 (2010)[8]
 Slovenija38.964 (2002)[9]
 Albanija30.000—100.000 (2014)[10]
 Rumunija18.076(2002)[11]
 Bugarska20.000 (2014)[12]
15.000 (2012)[13]
 Mađarska10.038 (2011)[14]
Ostatak Evrope
 Nemačka500.000 (2014)[15][16][13]
 Austrija300.000 (2012)[13][17]
  Švajcarska187.554 (2008)[18]
 Francuska120.000 (2014)[19]
 Švedska120.000 (2008)[20]
 Ujedinjeno Kraljevstvo80.000 (2012)[13][21]
 Rusija3.510 (2010)[22]
 Italija70.000 (2012)[13]
 Holandija53.845 (2005)[23]
 Norveška10.000 (2012)[24]
 Danska10.000 (2012)
 Luksemburg8.581 (2009)[25]
 Češka7.000 (2014)
 Slovačka5.000 (2012)[26]
 Španija7.000 (2012)
Ostatak sveta
 SAD199.080 (2012)[27]
 Kanada96.530 (2016)
 Australija69.544(2013)[28]
 Argentina30.000—70.000 (2012)[29]
 Južna Afrika25.000 (2014)[13]
 Brazil8.000 (2014)
 Novi Zeland7.000 (2012)
 UAE6.000—15.000
Jezici
srpski jezik
Religija
Predominantno pravoslavna
ali ima i muslimana, katolika, protestanata, deista, agnostika i ateista
Srodne etničke grupe
Južni Sloveni
ostali Sloveni

Srbi su većinom pravoslavne veroispovesti i svoju veru predominantno ispovedaju u okviru nacionalne osmovekovne Srpske pravoslavne crkve. Govore srpskim jezikom koji pripada grupi indoevropskih slovenskih jezika, konkretno njenoj južnoslovenskoj podgrupi.

Etimologija

Poreklo etnonima je nejasno. Najistaknutija teorija smatra da je praslovenskog porekla. Hana Popovska Taborska je zastupala izvorno slovensko poreklo etnonima,[30] tvrdeći da etnonim ima značenje porodičnog srodstva ili saveza, što su takođe tvrdili brojni drugi naučnici.[31]

Najraniji pomen Srba (Serbi) nalazi se kod antičkih pisaca među kojima su Tacit 50. godine n. e, zatim Plinije Stariji 77. godine n. e. (Naturalis historia) te Klaudije Ptolomej (Geography, 2. vek n. e) u konotaciji sa sarmatskim plemenom Serbi sa severne strane Kavkaza i na donjem toku reke Volge. Rimski istoričar Amijan Markelin (325—391) u svojim delima Karpate naziva imenom Montes Serrorum (Srpske planine) što hrvatski pisac Anže Županič smatra ranim pomenom Srba (Serri). Vibijus Sekvester (4. vek) u svojim delima takođe pominje Srbe pod nazivom Serbs.[32] Prokopije iz Cezareje (500—565) je koristio naziv Sporoi (Sorroi, Sorri) kao zajedničko ime za plemena Anti i Sklavijani, za šta pojedini istoričari smatraju da je iskrivljeni oblik imena Srba.[33]

U ranom srednjem veku Srbi se pominju u pisanim izvorima kao Σερβοι (Servoi), Sorabos, Surbi, Sorabi.[34] De administrando imperio pominje državu Srbiju (Serbia) dinastije Vlastimirovića unutar koje, potom, pominje srpska plemena pod nazivom Srbi (Serbs).[35][36] U srednjovekovnim grčkim spisima Srbi se pominje kao Σέρβιοι, Σέρβλοι, a u starim srpskim spisima kao srъbinъ, srъblinъ. Očuvalo se u imenu oblasti Zribia (Majsen) koja se pominje kod Kozme Praškog. Kod Konstantina Porfirogenita ime Σέρβιοι se odnosi na jedno južnoslovensko pleme. Oblik *sъrbъ se dovodi u vezu sa rus. пасерб (posinak), ukr. присербитися (pridružiti se, priključiti se), sa staroindijskim sarbh- „tući, seći, ubiti”, lat. sero, „sastavljati” i grč. ειρω, „nizati”.[37]

Dubrovački istoričar Marvo Orbini (1601) navodi da se u „Istoriji Saske” zovu Sorabima, što je kod Laonika iskrivljeno u Sorabri. Proizilazi da su isti narod Sorabi, onaj deo između reka Sale i Labe (Lužički Srbi) i ostali u Gornjoj Meziji (Srbi). A po spisima Carigradskog sabora, Srbi se nazivaju Sirfima, dok su ovi sami sebe nazivali Sarblji ili Serblji.[38] Njihove zemlje se u Iliriji prostiru od Smedereva, grada na Dunavu, sve do Niša, „gde počinje Bugarska”. Najpoznatija su mesta u Srbiji „prestonica Stoni Beograd (Beograd), zatim Prizren (rodni grad cara Justinijana), pa neosvojiva tvrđava Novagora i Crnagora (Novo Brdo), gde se nalaze (početkom 17. veka) prebogati turski rudnici zlata i srebra”.

Značajno ime koje su istočnorimski hroničari koristili za Srbe je Tribali (Τριβαλλων)[39]. Pozivajući se na prvi pomen ovih Tribala u 5. veku p. n. e. od strane oca istorije Herodota, koji u svojim Istorijama pominje Tribalsku ravnicu (πεδιον το Τριβαλλικον), koja se delimično zvala Polje Kosa (Kosovo polje je identifikovano kao Moravatal)[40], ovaj naziv je bio sasvim uobičajen za Srbe u Vizantiji sve do poznog srednjeg veka. Prema vizantijskim izvorima npr. Stefan Dušan je sebe proglasio za cara Rimljana i Tribala (βασιλεα εαυτον ανηγορευε ῾Ρωμαιων και Τριζαλ). U 15. veku o ovim Tribalima pisao je Laonikos Halkokondil, koji je Srbe smatrao ta najstarije i najveće pleme na svetu.[41] Takve „superativne“ izraze o Srbima nalaze se i kod drugih srednjovekovnih pisaca.[42] To pokazuje težnju ovih hroničara da Srbe izjednače sa Slovenima u celini, kao slovenskom izvornom plemenu ili krovnom terminu za sve Slovene.

Tokom poznog srednjovekovnog i ranog novovekovnog razdoblja, u izvorima stranog, pretežno zapadnog porekla se pojavljuju i neki specifični egzonimi kao nazivi za Srbe. U tom smislu, za Srbe se često koristi naziv Rašani (lat. Rasciani), a kao kolokvijalni naziv za Srbe je veoma često upotrebljavan i naziv Vlasi (lat. Valachi), pogotovo na prostorima Habzburške monarhije.[43]

Tokom 18. veka, habzburške državne vlasti su radi službenog imenovanja Srba počele da upotrebljavaju i klasični pojam Iliri (lat. Illyri), što se potom odrazilo i na imenovanje odgovarajućih državnih tela koja su bila nadležna za rešavanje srpskih pitanja, a koja su u nazivu dobila upravo ilirsku odrednicu (Ilirska dvorska deputacija). Međutim, ovi pokušaji veštačkog preimenovanja nisu uspeli da unesu zabunu među Srbe, koji su ostali privrženi svom izvornom narodnom imenu.

Srbi se često među sobom kao i od strane suseda nazivaju po oblastima gde su nastanjeni: Crnogorci, Bosanci, Hercegovci, Dalmatinci, Bokelji, Ličani, Banijci, Krajišnici, Slavonci, Sremci, Bačvani, Banaćani, Srbijanci, Šumadinci, Starosrbijanci, Makedonci ili Maćedonci.

Identitet

Glavni članak: Srpski nacionalni identitet
 
Srpski orao na Zgradi Patrijaršije u Beogradu

Vertikala srpske istorije počiva na nekoliko obeležja, koja, uzeta zajedno, čine skup osobitih kulturnih vrednosti, moralnu i duhovnu lestvicu srpskog naroda: odanost pravoslavnoj veri (Srpskoj pravoslavnoj crkvi), oslonac na tradiciju proisteklu iz kosovskog predanja, sećanje na svetorodnu dinastiju Nemanjića i praznovanje krsne slave. Jednovremeno, ta tradicija se, u evropskim razmerama, sladno uklapala u zbir opštih vrednosti uokvirenih hrišćanskom civilizacijom. „Srbi su narod redak na svetu koji je imao svest o svojoj istoriji a da nije imao, ni škola, ni knjiga da je odatle uči. Za njih su sve epske narodne pesme” — zaključuje Milorad Ekmečić.[44]

Raskid sa osnovnim obeležjima tradicije je kod, po pravilu, imao za posledicu, utapanje u tuđe sredine i u druge verske i etničke grupe. Izuzeci po kojima srpski identitet nije vezan za versku pripadnost fenomeni su savremenog doba, i ograničeni uglavnom na elitu, koja srpsko poreklo stavlja ispred verskih opredeljenja. Vernošću tradicijama srednjeg veka, koje su u doba osmanske vladavine bile osnažene kosovskim predanjem — moralnim stavom biblijskog nadahnuća o nemirenju s ropstvom — sačuvano je, uprkos čestim seobama, raseljavanjima i progonima, jezgro srpskog naroda. Na tim temeljima, položenim u doba Nemanjića, a dopunjenim u doba tuđinske vlasti, nastao je moderni srpski identitet koji je, u poslednja dva veka, iz verskog, versko-etničkog i protonacionalnog prerastao u nacionalni identitet. Stara baština bila je, u tom razdoblju, dopunjenim vrednostima zajedničkim modernoj evropskoj civilizaciji: monarhijsko uređenje, demokratske ustanove, prava i slobode čoveka i građanina, kao i težnja za slobodom kao objedinjujućim nacionalnim i političkim idealom. Rezultat tih ukrštenih stremljenja u 19. veku bilo je stvaranje dve srpske države, jedne u Primorju — u Crnoj Gori, druge u Podunavlju — u Srbiji. Dve kneževine, Crna Gora i Srbija nezavisnost su stekle na Berlinskom kongresu 1878, u doba kada je u svetu bilo svega tridesetak nezavisnih država.

Genetika

Glavni članak: Genetske studije o Srbima
 
Statistički prikaz učešća haplogrupa u genetici Srba

Na osnovu genetskih istraživanja, pokazalo se da kod Srba dominiraju dve haplogrupe, I2a i R1a koje se vezuju za populacije koje su učestvovale u etnogenezi Slovena, a koje su vezane sa dolazak Srba na Balkan. Kod Srba je I2a zastupljenija od R1a, što je pojava i kod ostalih Južnih Slovena izuzev Slovenaca.[45] Iako je duže vremena bila aktuelna hipoteza da je populacija sa granama I2a haplogrupe bila starobalkanskog porekla,[46] na osnovu novih istraživanja je ustanovljeno da je ona došla sa Slovenima, odnosno učestvovala u etnogenezi Slovena zahvaljujući tome što su njene najstarije grane lokalizovane na Karpatima i u zapadnoj Ukrajini te što su njene grane zastupljene kod svih slovenskih naroda više nego kod drugih.[47][48]

Prema podacima sa Srpskog DNK projekta, računajući tu i rezultate poduhvata čiji je cilj bio genetsko testiranje Srba iz Istočne Hercegovine, na osnovu trenutnog uzorka od 2.226 testiranih, utvrđeno je da haplogrupi I2a pripada 38% Srba, dok ih 16% pripada haplogrupi R1a.[49][50] I2a, R1a i N1a su haplogrupe svojstvene za slovensko genetsko nasleđe.[51][52] Što se tiče haplogrupa poteklih od predslovenske populacije sa Balkana, poznati kao stari Vlasi, odnosno Iliro-romani, Tračani i ostale populacije, su sa oko 17% kod Srba iz Srbije, Crne Gore i Bosne i Hercegovine i Hrvatske zastupljene grane haplogrupe E1b, dok grane haplogrupa J2b i R1b pojedinačno čine ispod 10% od ukupnog udela.[45] Ovo ide u prilog istorijskim podacima koji su ukazali da se predslovensko stanovništvo tokom srednjeg veka izmešalo i utopilo u novopridošlo slovensko, prihvatilo srpski identitet i postalo deo srpskog naroda. Prema genetici, populacije sa granama haplogrupe E1b uopšte nisu bliske, odnosno mnogima je zajednički predak živeo pre više od 4.000 godina. Zastupljene su kod mnogih balkanskih naroda, uključujući Albance, Bugare i Grke.[49] Što se tiče ostalih haplogrupa, one su slabije zastupljene kod Srba.[45]

Prema nekoliko studija, ljudi u Srbiji su među najvišima na svetu,[53] sa prosečnom visinom kod muškaraca od 182 cm.[54][55]

Geografija

Vidi još: Geografija Srbije i Geografija Republike Srpske
 
Geopolitički prostor Srbije, Crne Gore i Bosne i Hercegovine, područje na kojem je danas nastanjena većina Srba

Tradicionalni srpski etnički prostori su danas politički podeljeni između nekoliko novoformiranih država, u kojima se položaj srpskog naroda razlikuje. Matična država srpskog naroda je Srbija. Pored toga, Srbi su priznati kao jedan od tri konstitutivna naroda Bosne i Hercegovine. U samoproglašenoj Republici Kosovo, koju Srbija ne priznaje i koju smatra delom svoje teritorije, položaj Srba je regulisan u smislu da su albanski i srpski ravnopravni službeni jezici ove samoproglašene države. Crna Gora je definisana kao građanska država. U njoj status Srba nije posebno definisan, ali se Srbi u ovoj državi ne smatraju ni nacionalnom manjinom.[56] U ostalim državama koje pokrivaju tradicionalne srpske etničke prostore, Srbi imaju status nacionalne manjine.

U samoj Srbiji, Srbi čine većinu stanovništva u Vojvodini (67%), Beogradu (91%), Šumadiji i zapadnoj Srbiji (89%) i Južnoj i istočnoj Srbiji (89%). Na Kosovu i Metohiji Srba ima 7% i drugi su narod po brojnosti, posle Albanaca. U toku je proces formiranja Zajednice srpskih opština, koja bi trebalo da uključi opštine na Kosovu i Metohiji sa srpskom većinom.

U Republici Srpskoj, jednom od dva entiteta Bosne i Hercegovine, Srbi su većinski narod (88%), a čine i relativnu većinu stanovništva (43%) u Brčko Distriktu. U drugom entitetu BiH, Federaciji Bosne i Hercegovine, Srbi čine najveći deo stanovništva u 4 opštine Bosanske Krajine.

U Crnoj Gori, Srbi čine dominantno stanovništvo u jednom broju opština na severu Crne Gore i Boki kotorskoj.

Oko 180.000 Srba danas živi u Hrvatskoj. Srbi u Hrvatskoj su bili konstitutivni narod do 1991. godine, kada ih je bilo preko 580.000. Srbi su u velikom broju (250.000—300.000) proterani iz te zemlje u operacijama Oluja i Bljesak 1995. godine. Danas Srbi čine većinu stanovništva u jednom broju opština Hrvatske u severnoj Dalmaciji, Lici, Kordunu, Baniji, Slavoniji, zapadnom Sremu i Baranji. Deo ovih opština na istoku Hrvatske uključen je u Zajedničko veće opština.

U Rumuniji, Srbi čine najveći deo stanovništva u opštinama Svinjica, Požežena i Sokolovac u Banatu.

Istorija

Glavni članak: Istorija Srba

Istorija srpskog naroda osnovni je predmet proučavanja srpske istoriografije. Prema tradicionalnoj podeli istorije na velike epohe, istorija Srba se deli na srednjovekovnu, novovekovnu i savremenu. Svaki od tih istorijskih perioda se dalje deli prema posebnim vremenskim, prostornim i predmetnim kriterijumima.

Poreklo Srba

Glavni članak: Teorije o poreklu Srba
 
Umetnička interpretacija života starih Slovena; ne postoji naučni konsenzus sa kojeg područja preci Srba naseljavaju Balkan od 6. veka

Prema „Spisu o narodima” koji je napisao car Konstantinu VII Porfirogenit (945—959) sa krugom učenih ljudi oko njega, Srbi su se doselili na Balkan za vladavine cara Iraklija (610—641), početkom 7. veka (posle 626. godine).[57]

Prema pomenutom spisu, Srbi su na Balkan došli iz Bojke (Bele Srbije),[58][a] čija lokacija nije sa sigurnošću utvrđena. O lokaciji Bele Srbije postoji nekoliko hipoteza. Prema jednom mišljenju ona se nalazila na području Polablja i Lužice (današnja istočna Nemačka),[ko?] koje danas nastanjuju Lužički Srbi. Prema drugom mišljenju,[ko?] ona se nalazila u gornjem toku Visle i Odre (današnja Poljska), dok je prema trećoj varijanti[pojasniti] ona bila locirana na području današnje zapadne Ukrajine. U svakom slučaju, srpska narodna tradicija ne zna za zemlju Bojku.[59]

U Polablju Srbe kao zasebnu zajednicu nalazimo od 5. veka, među zapadnim Slovenima, gde je potvrđeno postojanje njihove nekadašnje države, u delu literature[pojasniti] poznate kao Dervanova Srbija. Lužički Srbi i danas žive na delu ovog prostora koji je obuhvatala Dervanova Srbija.

Međutim, nemoguće je tačno reći kada su i odakle Srbi stigli na područje Bele Srbije, odnosno da li su tamo došli kao deo Slovena ili kao deo nekih drugih neslovenskih naroda (pre svega iranskih Sarmata odnosno Alana). I za same Slovene se ne može tačno reći kada su i odakle stigli na prostore koji se smatraju njihovom prapostojbinom, iako ih novija arheološka istraživanja vezuju za niz arheoloških kultura koje su se smenjivale na području srednje i istočne Evrope. Činjenica da poreklo Srba nije tačno utvrđeno je otvorila prostor za pojavu različitih teorija o ovom pitanju u domaćoj i stranoj istorijskoj nauci i paranauci (Videti: Teorije o poreklu Srba). U delu literature[pojasniti] se najstarije poreklo Srba vezuje za prostor antičke Sarmatije, gde antički autori pominju pleme Serboi, što je okosnica iranske teorija o poreklu Srba.

Ruski arheolog-slavista Valentin Vasiljevič Sedov smatra da arheološka građa ne potvrđuje mišljenje da se Bela Srbija nalazila na zapadno-slovenskim prostorima. Prema ovom autoru, Srbi potiču sa severnog priobalja Crnog mora vezanih za tamošnju Tripoljsku kulturu, a na Balkan su se preselili u masovnom migracionom talasu ka srednjem Podunavlju, u vreme najezde Avara.[60]

Srednji vek

Za više informacija pogledajte: Istorija Srba u ranom srednjem veku
 
Pečat kneza Strojimira Vlastimirovića, IX stoleće

Ranosrednjovekovna istorija Srba je zbog oskudice pisanih izvora poznata samo u osnovnim crtama.

Za period od doseljavanja do formiranja feudalnih država glavni izvor je Konstantin Porfirogenit. Po njegovoj priči, za vreme vladavine vizantijskog cara Iraklija (610—641) vlast nad Belim Srbima je pripala dvojici braće, od kojih je jedan iz nepoznatog razloga napustio svoju očevinu i uputio se u Vizantiju. Za sobom je, kako Porfirogenit kaže, poveo „polovinu naroda”. Car Iraklije ih je naselio u okolini Soluna, u kraju koji će se od tada po njima zvati Srbica (danas Servija, okrug Kožani).[b] Posle nekog vremena ih je obuzela nostalgija za starim zavičajem, pa im je car dao dozvolu za povratak. Međutim, tek što su prešli Dunav, predomislili su se i ponovo zatražili zemlju za naseljavanje. Ovaj put im je car dodelio oblasti opustošene u najezdi Avara, u Porfirogenitovo vreme (sredina 10. veka) poznate kao Srbija, Paganija, Zahumlje, Travunija i Konavle.[62]

 
Srpske zemlje u 11. veku, vlast dinastije Vojislavljevića

Srbi i ostali Južni Sloveni su na Balkanu zatekli romanizovano stanovništvo.[63] Ono je u početku, usled straha,[v] izbegavalo susret sa Slovenima. Međutim, odnosi su vremenom otoplili, pa je došlo do trgovačke i kulturne razmene, a negde i do mešanja i simbioze.[g] Verovatno kao rezultat toga u srpski jezik su dospele neke reči iz vulgarnog latiniteta kao npr: bosiljak (basilicum), broć (bractea), vrt (hortus), vrč (urceus), Grk (Graecus) gunja/dunja (cydoneus), jegulja (anguilla), kimak (cimex), kip (cippus), konopac (canapus), kopun (cappo, akuz. capponem), kresta (crista), kupus (composita), lovor (laurus), loćika (lactuca), mazga (muscus), mramor (marmor), osel (asellarius), ošljar, papar (piper), paun (pavo, akuz. pavonem), raka (arca), račun (ratio, akuz. rationem), rotkva (radix, akuz. radicem), rusalje (rosalia), sapun (sapo, akuz. saponem), sumpor (sulphur), ulje (oleum), cer (cerrus) idr.[64] Romanizovano stanovništvo se negde stopilo sa Slovenima pre, a negde kasnije. Najduže se održalo u primorskim krajevima. Uspomenu na njih čuvaju toponimi: Skadar (Scodra), Leš (Lisus), Ulcinj (Ulcinium), Budva (Butua), Risan (Rhizon), Ston (Stagnum), Medun (Metheon), Svač (Saucium), Sard (Sarda), Drivast (Drivastum); oronimi: Durmitor (dormire), Visitor (od glagola videre, vidi, visum), Leotar (od leo, lav); hidronimi: Neretva (Narenta), Bojana (Barbana), Drim (Drino, Dirnius), Cetina (Cnetona) itd.[65]

Porfirogenit u svom spisu piše da su Srbi još za vreme Iraklija primali hrišćanstvo i to preko sveštenika iz Rima.[66] To se donekle može i razumeti s obzirom da je Vizantija mogla tada delovati na Srbe samo preko primorskih gradova na Jadranu u kojima je bogoslužbeni jezik bio latinski.[67][d] Srbi su verovatno osetili i uticaj Metodijeve panonsko-sremske arhiepiskopije i Klimentove veličke episkopije koji se ogledao u širenju slovenske pismenosti i slovenskog bogosluženja.[69] Međutim, postavlja se pitanje u kojoj je meri hrišćanstvo zahvatilo Srbe u 9. veku. Naime, iz kasnijih svedočanstava se vidi da je misionarski rad redovno bio praćen velikim teškoćama.[70] Tek je sveti Sava uspeo da učvrsti hrišćanstvo među Srbima i da se izbori za samostalnu srpsku crkvu.

Osim pomenutog „Spisa o narodima”, Srbi se pominju i u Analima franačkog kraljevstva, latinskom spisu iz 9. veka, i to kao narod koji je obuhvatao veliki deo nekadašnje rimske provincije Dalmacije.[71] Vizantinci su nazivali Srbe i Tribalima.[72] Početkom 15. veka na saborima koji su održani u Kostanci, srpski carevi se nazivaju i vladarima Tribalije.

 
Prvi srpski arhiepiskop Sveti Sava
 
car Stefan Uroš IV Dušan Nemanjić
 
Kosovska bitka (1389) je posebno važna za srpski identitet i istorijsko pamćenje

Srbi su na Balkanu, tokom ranog srednjeg veka, formirali nekoliko kneževina. Pored same Kneževine Srbije, u jadranskom primorju su formirane srpske kneževine Duklja, Travunija, Zahumlje i Paganija. U 9. veku Srbija se na jugu, duž Dinarida, graničila s Paganijom (od Cetine do Neretve), Zahumljem (od Neretve do Dubrovnika), Travunijom (od Dubrovnika do Boka kotorske) i Dukljom (od Boka kotorske do Bojane).[73] Za stanovnike Paganije, Zahumlja i Travunije Porfirogenit izričito kaže da su Srbi. Mada to ne kaže i za Dukljane, nema sumnje da su i oni Srbi.[74] Moguće je da su kod Srba u upotrebi bila dva imena, jedno opšte — „kao oznaka potomaka prvih doseljenika na Balkan, predstavnika nove, šire etnosocijalne zajednice” — a drugo oblasno, ali nije isključeno da je Srbima prethodio jedan stariji sloj Slovena, koji se na Balkan doselio u vreme avarsko-slovenske najezde krajem 6. i početkom 7. veka.[75] U svakom slučaju, u 11. veku oblasna imena (kao npr. Dukljanin) sve se ređe pojavljuju u pisanim izvorima (uglavnom vizantijskim), ali se zato za ove prostore sve češće vezuje etnonim „Srbi”.[76] Tako se kod Kekavmena iz 11. veka na jednom mestu knez Duklje Stefan Vojislav (1034—1050) naziva „Dukljanin”, a na drugom „Travunjanin Srbin”. Može biti da „Kekavmen… nije smatrao dovoljnim da nazove dukljanskog i travunjanskog vladara samo po imenu njegovih poseda, nego je uvideo potrebu za objašnjenjem [njegovih oblasnih imena — prim. prev.] uz pomoć opštijeg i rasprostranjenijeg etnonima (‘Srbin’)”. Slično stoje stvari i kod Skilice, takođe iz 11. veka, koji piše da se protiv cara pobunila „Srbija” (tj. Duklja) i da je „arhont Srba”, Stefan Vojislav, pobegavši iz carigradskog zatočeništva, „zauzeo zemlju Srba”. Identične termine Skilica upotrebljava kada govori o Vojislavovom prethodniku Jovanu Vladimiru, za koga kaže da je vladao „Trimalijom i obližnjim oblastima Srbije”.[77]

U 11. veku, Duklja je postala kraljevina, koja je objedinila sve srpske zemlje. Od srpske kraljevine se odvojila zasebna Banovina Bosna. Kasnije je Duklja pripojena Raškoj, koja 1217. godine takođe postaje kraljevina. Pored naziva Raška, za ovu državu se u literaturi upotrebljava i naziv Srbija. Krajem 13. i početkom 14. veka, u Podunavlju i Posavini je postojala još jedna srpska kraljevina pod vlašću Stefana Dragutina i njegovog sina Stefana Vladislava II. Ova država se kod arhiepiskopa Danila II (Životi kraljeva i arhiepiskopa srpskih) pominje kao sremska zemlja (srѣmьska zemlѩ), država sremske zemlje i sremska država.[78] Anonimni putopisac koji je 1308. godine putovao kroz srpske zemlje zove je Kraljevinom Srbijom (lat. Regnum Servie).[79] Mlađi savremenici kralja Dragutina i kasniji istoričari poznaju je kao „Zemlju kralja Stefana” (ital. terra del Re Stefano).[80] Prema Anonimovom Opisu istočne Evrope iz 1308. godine, Dragutinova oblast (Servia) obuhvatala je Bosnu, Mačvu i Marku (verovatno krajevi Kučeva i Braničeva) a nazvana je „po prilikama u kojima se nalazi narod, jer su skoro svi u ropskom položaju”.[81]

Godine 1345. srpska kraljevina prerasta u Srpsko carstvo, koje se nakon 1371. godine raspada. Još za vreme postojanja Srpskog carstva, na njegovom području su se iskristalisale oblasti pod vlašću lokalnih gospodara, koji će nakon raspada Srpskog carstva postati samostalni. Države koje su nastale raspadom Srpskog carstva bile su Carstvo Simeona-Siniše, Moravska Srbija, Zeta, Zemlja Brankovića, Zemlja Vojinovića, Država kralja Marka i Država Dejanovića. Banovina Bosna 1377. godine postaje kraljevina.

Od kraja 14. veka, srpske zemlje postepeno osvajaju osmanski Turci. Moravska Srbija početkom 15. veka prerasta u Srpsku despotovinu, koju zauzimaju Turci 1459. godine. Slabljenjem centralne vlasti u Kraljevini Bosni, na njenom području se u 15. veku formiraju vojvodstvo Sandalja Hranića, kneževina Pavla Radenovića i Vojvodstvo Svetog Save (Hercegovina). Do kraja 15. veka, sve ove zemlje zauzeli su Turci, zaključno sa Zetom, koja se održala sve do 1499. godine.

Na prostoru Balkanskog poluostrva, jedino srpski narod je pružao dugoročan i uporan otpor Osmanskom carstvu.[82]

Novi vek

 
Borba za obnovu Pećke patrijaršije uspešno je končana 1557, uz pomoć Srba na osmanskom dvoru, poput Mehmed-paše Sokolovića

Nakon osvajanja srpskih država, Turci su se okrenuli osvajanju Kraljevine Ugarske, u koju se deo Srba sklonio pred turskom najezdom. U vreme tursko-ugarskih sukoba u 16. veku, Srbi predvođeni samozvanim carem Jovanom Nenadom (1526—1527) i vojvodom Radoslavom Čelnikom (1527—1530) su na području Panonske nizije pokušali da obnove srpsku državu. Ovi pokušaji bili su kratkotrajni, a nakon turskog osvajanja velikog dela Ugarske, najveći deo srpskog naroda našao se pod turskom vlašću. Pavle Bakić je bio je poslednji srpski despot i najpoznatiji predstavnik porodice Bakić. Bio je gospodar velikih imanja oko Venčaca u Šumadiji zvanih „Bakićeva zemlja”, kao i svoje utvrđenje zvano Bakićevi dvori. Pri odbrani Beča (1529) istakao sa svojom konjicom na strani Ferdinanda I. U nedostatku sopstvenih državnih ustanova, Srbi su svoj identitet vezali za pravoslavnu crkvu, oličenu u Pećkoj patrijaršiji. Između 16. i 18. veka, u srpskim zemljama je izbio niz ustanaka protiv turskih vlasti, od kojih je najznačajniji bio Banatski ustanak iz 1594. godine.

Od kraja 17. veka, oko kontrole nad srpskim zemljama sukobljavaju se Osmansko carstvo i Habzburška monarhija. Granica između ovih država se do kraja 18. veka ustalila na Dunavu i Savi. Tokom habzburške vlasti, formiran je niz habzburških administrativnih oblasti koje su nastanjivali Srbi: Vojna krajina (postojala do 1882), Kraljevina Slavonija (1699—1868), Kraljevina Srbija (1718—1739), Kraljevina Bosna (1718—1739), Tamiški Banat (1718—1778), Srpska Vojvodina (1848—1849), Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat (1849—1860) i Bosna i Hercegovina (1878—1918). Nezadovoljan ukidanjem jednog dela Vojne krajine, carskih privilegija koje su uživali i pokušajima pokatoličavanja, deo Srba se iselio iz Habzburške monarhije u Rusku imperiju, gde su za njih formirane zasebne oblasti: Nova Srbija (1752—1764) i Slavenosrbija (1753—1764).

Prema pisanju istoričara Miloša Kovića, Crkva i Krajina bile su „ključne institucije srpskog naroda u dobu od sloma do obnove srpskih država”.[83] Pre 19. stoleća, kada se formira veći deo evropskih nacija, Srbi su imali proto-nacionalni osećaj, koji je uslovilo sećanje na nekadašnje srpsko carstvo prenošeno kroz epsku poeziju i crkvene liturgije SPC.[84]

 
vožd Karađorđe Petrović, vođa Prvog srpskog ustanka, prve etape Srpske revolucije
 
prvi novovekovni kralj Milan I Obrenović, rival srpskih dinastija Petrović i Karađorđević

Nakon proglašenja fermana iz 1793. i 1794. Srbi su dobili široku samoupravu. Od tada sami biraju svoje kneževe i predstavnike, imaju smanjen i jasno definisan porez a u obavezi su da brane Beograd od janičara. Produbljenje sukoba Porte i janičara donele su dodatne povlastice Srbima. Godine 1797. uspostavljena je srpska vojska od 15-16 000 ljudi.[85] Poslednja decenija 18. stoleća donela je niz diplomatskih i vojnih uspeha Srbima, kako u današnjoj Srbiji tako i u Crno Gori.[85] U stolećima pod stranom vlašću pa sve do Ustanka 1804, borac za srpske nacionalne interese i nosilac spoljne politike bila je Srpska pravoslavna crkva na čelu sa patrijarhom i mitropolitima.[86] Srbi su stolećima živeli u teokratskim sistemima i teokratija je činila svakodnevno iksustvo naroda, od obnove Pećke patrijaršije 1557. pa do smrti vladike Petra II Petrovića Njegoša 1851.[87]

U srpskim zemljama koje su ostale pod turskom vlašću nastavio se otpor srpskog naroda prema takvom državno-političkom stanju. Godine 1788. južno od Save i Dunava formirana je kratkotrajna Kočina krajina, da bi, potom, izbijanjem Prvog srpskog ustanka 1804. godine bila formirana Ustanička Srbija, a potom, nakon Drugog srpskog ustanka, Kneževina Srbija, koja je imala autonomiju u okviru Osmanskog carstva. Krajem 17. veka, direktne osmanske vlasti oslobodila se i Crna Gora, a i Srbi muslimani iz Bosne su pokušali da se oslobode osmanske vlasti, formiravši faktički samostalnu Bosnu (1831—1832). U Kragujevcu je1835. godine objavljen Sretenjski ustav, najmoderniji ustav tog doba i prvi savremeni ustav u Srba i na Balkanskom poluostrvu.[88]

Potpuna nezavisnost Srbije i Crne Gore priznata je 1878. godine na Berlinskom kongresu. Srbija je 1882. godine proglašena kraljevinom, dok je proglašenje druge srpske države Crne Gore za kraljevinu usledilo 1910. godine. Srbija i Crna Gora su u Balkanskim ratovima 1912—1913. godine proširile svoju teritoriju, a u ovom periodu potpuno prestaje osmanska vlast u srpskim zemljama.

Tokom Prvog svetskog rata, Srbiju i Crnu Goru su okupirale vojne snage Centralnih sila. Pokušaj austrougarskih vlasti da na mesto svojih vojnosposobnih ljudi u okupacionoj upravi u Srbiji dovede svoje građane Srbe nije uspeo, jer Srbi nisu pristajali da budu okupatori svojim sunarodnicima.[89] Sem što su činile zločine nad zatečenim stanovništvom u Guvernmanu „Srbija”, austrougarske okupacione vlasti su ga i internirale. Srbi su internirani što pojedinačno, što grupno, što masovno, ali se u nauci obično govori o četiri glavna talasa:[90]

  • Prvi talas je usledio neposredno po ulasku austrougarske vojske u Srbiju (krajem 1915). Tada je internirano oko 20—25 hiljada ljudi.
  • Drugi talas je usledio posle uključivanja Rumunije u rat na strani saveznika (kraj leta i početak jeseni 1916). Tada je bila izdata naredba da se pohvataju ne samo svi vojnosposobni muškarci od 17 do 50 godina i bivši vojnici koji su izbegli zarobljeništvo i internaciju, nego i svi politički sumnjivi bez obzira na pol, starost i prebivalište. Procenjuje se da je do kraja septembra bilo pohvatano i internirano u logore van Srbije oko 8.500 ljudi, a do početka novembra 16.500 lica.
  • Treći talas je usledio posle Topličkog ustanka (u proleće 1917). Tada su internirane sve komite koje su se predale okupacionim vlastima, kao i svi oni za koje se sumnjalo da su im pomagali.
  • Četvrti talas je započet probojem Solunskog fronta u jesen 1918. godine, ali je bio najslabiji.
 
Kralj Aleksandar I Karađorđević i vojvoda Živojin Mišić u štabu 1918. g. Srbija je tokom Prvog svetskog rata izgubila 1/4 svoje populacije[91][92][93][94]

Savremeno doba

Porazom Centralnih sila u ratu 1918. godine, Srbija i Crna Gora su oslobođene okupacije. U procesu jugoslovenskog ujedinjenja, Srbiji se prisajedinjuju Crna Gora i Vojvodina, a potom se tako proširena Srbija ujedinjuje sa novoformiranom Državom Slovenaca, Hrvata i Srba u jedinstveno Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca, kasnije nazvano Jugoslavijom. Srbi su svoju državnost uneli u novu jugoslovensku državu, u čijim granicama se našla ogromna većina srpskog naroda.

Do okončanja Prvog svetskog rata Srbi su imali šest posebnih crkvenih organizacija:[95] Beogradsku mitropoliju u Kraljevini Srbiji, sa pet eparhija, Karlovačku mitropoliju, sa sedam eparhija, Crnogorsko-primorsku mitropoliju, sa tri eparhije, Srpsku crkvu u Bosni i Hercegovini, sa četiri eparhije, Dalmatinsku crkvenu oblast, sa dve eparhije, Crkvenu oblast u Staroj Srbiji i Makedoniji, sa šest eparhija

Budući da su stvaranjem Kraljevine SHS razbijene barijere koje su vekovima razdvajale srpske crkvene opštine jedne od drugih, na dnevni red se postavilo pitanje vaspostavljanja jedinstvene SPC. Kraljevina SHS je, posle dugih pregovora koje je vodila sa Vaseljenskom patrijaršijom, uspela da se izbori za priznanje SPC, tako da je 12. septembra 1920. godine, na Arhijerejskom saboru održanom u Sabornoj crkvi u Sremskim Karlovcima doneta odluka o vaspostavljanju Srpske patrijaršije.[96]

U procesu rešavanja hrvatskog pitanja u Jugoslaviji, formirana je 1939. godine Banovina Hrvatska. U njenom sastavu su se, pored srezova sa hrvatskom većinom, našli i neki srezovi sa srpskom većinom.

 
Partizani i ravnogorci sprovode nacističke zarobljenike u Užicu. Srbi su činili natpolovičnu većinu partizanskog i većinu ravnogorskog pokreta
 
Kameni cvet, spomenik posvećen žrtvama logora Jasenovaac, stradalim tokom genocida nad Srbima

Okupacijom i podelom Jugoslavije od strane Sila Osovine 1941. godine, Srbi su kao narod došli u veoma težak položaj. Iako su okupatori formalno omogućili postojanje nekog oblika srpske državnosti u vidu Nedićeve Srbije i Crne Gore, ove zemlje su se faktički našle pod vlašću okupacionih režima, koji su ugnjetavali srpski narod i nad njim činili genocid. Veliki delovi okupirane Jugoslavije ušli su u sastav takozvane Nezavisne Države Hrvatske (NDH), kojoj su, pored većinski srpskih srezova Banovine Hrvatske bili dodati cela Bosna i Hercegovina i ceo Srem. Srbi u NDH su se našli izloženi progonu, proterivanju, nasilnom pokrštavanju i genocidu. Genocid nad Srbima su takođe činili i mađarski, albanski i bugarski okupatori, koji su okupirali pogranične delove Jugoslavije.

Tokom ukupnog trajanja Drugog svetskog rata, Srbi su činili 53% svih partizanskih snaga i većinu u sastavu Jugoslovenske vojske u Otadžbini.[97][98]

Nakon vojnog poraza Sila Osovine i završetka okupacije, Jugoslavija je obnovljena, ali kao socijalistička federacija sastavljena od 6 republika. Područja nastanjena Srbima su administrativnim granicama bila podeljena između 5 od ovih 6 republika. Pored toga, proglašena su tri nova jugoslovenska naroda, Crnogorce, Muslimane i Makedonce, u čiji su sastav uvršteni pripadnici srpskog naroda. Iako su nakon Drugog svetskog rata Srbi u Bosni i Hercegovini bili najbrojniji narod, od popisa 1971. godine su u ovoj republici najbrojniji bili Muslimani. U Srbiji su formirane dve autonomne pokrajine, Vojvodina i Kosovo i Metohija, a ovom drugom su uglavnom upravljali Albanci. Srbi su bili priznati kao konstitutivni narod u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, ali su se mnogi pripadnici srpskog naroda iz Hrvatske, Bosne i Hercegovine i sa Kosova i Metohije selili u Užu Srbiju i Vojvodinu. Ove migracije su imale delom ekonomski, a delom nacionalni karakter.[traži se izvor]

Kada je došlo do raspada SFRJ, samo predstavnici Srbije i Crne Gore su se dogovorili da te dve republike očuvaju zajedničku državu koja je dobila ime Savezna Republika Jugoslavija u aprilu 1992.[99] U vreme tog raspada Jugoslavije početkom 1990-ih, Srbi u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini nisu pristajali da budu nasilno odvojeni iz zajednice sa Srbijom i formirali su nekoliko srpskih autonomnih oblasti.[100] Daljim ujedinjavanjem tih srpskih oblasti stvorene su dve republike — Republika Srpska Krajina i Republika Srpska[101]. Ove srpske države formirane su kao odgovor na politiku izdvajanja Hrvatske i Bosne i Hercegovine iz Jugoslavije i proterivanja Srba iz novih država. Na kraju rata u Hrvatskoj 1995. godine, Republika Srpska Krajina je vojno poražena od strane Hrvatske vojske, a nekoliko stotina hiljada Srba sa prostora RSK i Hrvatske je proterano od 1991. do 1995. godine.[102] Iste godine, Dejtonski sporazum je okončao rat u BiH i priznao Republiku Srpsku kao jedan od dva entiteta u sastavu BiH.[103]

U SRJ 1998. na Kosovu počeo je građanski rat koji su vodili Albanci u takozvanoj OVK protiv vlasti iz Beograda.[104] Albance je podržalo NATO bombardovanjem SRJ od 24. marta do 10. juna 1999. godine.[105] Prema Rezolucije 1244 SB Ujedinjenih nacija, koja je usvojena 10. juna 1999. godine, SRJ je pristala da se Vojska Jugoslavije i Ministarstvo unutrašnjih poslova Srbije povuku sa Kosova i Metohije.[106] Kosovo i Metohiju su zauzeli vojnici KFOR-a, u čijoj osnovi su bile jedinice NATO-a, ali istovremeno veliki deo Srba kao i pripadnika drugih etničkih zajednica poput Roma i Goranaca je napustio te prostore.[107]

U periodu devedesetih godina HH stoleća, Srbi su na Zapadu, muslimanskim zemljama i u regionu, sistematski i planski u više etapa etiketirani i rasistički uokvirivani kao izvor problema na Balkanu, zločinci, siledžije, varvari, necivilizovan narod i slično, što je doprinelo delimično negativnoj reputaciji nacije u jednom delu sveta.[108]

Na referendumu 21. maja 2006. Crna Gora je tesnom većinom izglasala nezavisnost, a 3. juna iste godine Parlament Crne Gore proglasio je nezavisnost.[109] Tako je raskinuta državna zajednica Srbije i Crne Gore a one su postale nezavisne države. Na teritoriji Kosova i Metohije 2008. godine predstavnici Albanaca proglasili su nezavisnost Republika Kosovo, ali su predstavnici Srbije odbacili to proglašenje[110] kao i okvirno polovina zemalja članica Ujedinjenih nacija.

Kultura

Glavni članak: Srpska kultura
 
Manastir Visoki Dečani (XIV vek), Svetska baština Uneska

Književnost, ikonopis, muzika, igra i srednjovekovna arhitektura su umetnički oblici po kojima je Srbija najpoznatija. Tradicionalna srpska vizuelna umetnost (posebno freske, i donekle ikone), kao i crkvena arhitektura, u velikoj meri odražavaju vizantijske tradicije, sa izvesnim uticajem Mediterana i Zapada.[111] Mnogi srpski spomenici i umetnička dela zauvek su izgubljeni usled raznih ratova i mirnodopskih marginalizacija.[112]

Tradicionalne institucije u oblasti kulture, prosvete i umetnosti uključuju Maticu srpsku (najstarija matica na svetu), Srpsku književnu zadrugu, Udruženje književnika Srbije, Kolo srpskih sestara, Privrednik.

U periodu nepostojanja nacionalne države, Srbi su štampali svoje knjige i časopise u evropskim gradovima: Dubrovniku, Veneciji, Beču, Budimu, Lajpcigu i drugde.[113][114] Prvi srpski bukvar štampao je u Veneciji jeromonah Visokih Dečana Sava 1579. Prve novine na srpskom jeziku objavljene su u u Beču 1791. godine (Serbskija novini). U tadašnjoj prestonici Habzburške monarhije pojavio se i prvi srpski dnevnik (Novine serbske, 1813. godine) i prvi srpski zbornik (Zabavnik, 1816. godine). Nekoliko značajnih srpskih listova i časopisa objavljivano je u prvoj polovini 19. veka u Pešti. Prvi je pokrenut Letopis Matice srpske 1825. godine. Letopis izlazi i danas i najstariji je književni časopis u Evropi.[115] List Politika je najdugovečniji list u Srba, izlazi od 1904. godine i ima najdužu neprekinutu tradiciju na Balkanu.[115]

U moderno doba (od 19. veka) Srbi ostvaruju i značajna filozofska dela.[116] Među značajnim filozofima su: Svetozar Marković, Branislav Petronijević, Ksenija Atanasijević, Radomir Konstantinović, Nikola Milošević, Mihailo Marković, Justin Popović i Mihailo Đurić.[117]

Umetnost

Glavni članak: Srpska umetnost

Tokom 12. i 13. veka nastaju mnoge umetnički vredne ikone, freske i rukopisne minijature, kao što su podignuti mnogi srpski pravoslavni manastiri i crkve kao što su Hilandar, Žiča, Studenica, Sopoćani, Mileševa, Gračanica i Visoki Dečani.[118] Arhitektura ovih manastira je svetski poznata.[119] Istaknuti arhitektonski stilovi u srednjem veku bili su Raški stil, Moravska arhitektonska škola i srpsko-vizantijski arhitektonski stil . U istom periodu izgrađeni su monumentalni srednjovekovni stećci, koji su pod zaštitom UNESKO-a. Nezavisnost Srbije u 19. veku ubrzo je praćena srpsko-vizantijskim modernim stilom u arhitekturi.

 
Petar Lubarda — Kosovski boj; Lubardin stil bio je i spoj vizantijsko-srpske tradicije i modernog likovnog izraza

Umetnici perioda renesanse stvarali su u Dubrovniku i Boki kotorskoj. Barokni i rokoko trendovi u srpskoj umetnosti javljaju se u 18. veku i najviše su zastupljeni u ikonopisu i portretima.[120] Većina baroknih autora bila je sa prostora Austrijskog carstva, kao što su Nikola Nešković, Teodor Kračun, Teodor Ilić Češljar, Zaharije Orfelin i Jakov Orfelin.[121][122] Srpsko slikarstvo pokazalo je uticaj bidermajera i neoklasicizma u delima Konstantina Danila[123] i Pavela Đurkovića.[124] Mnogi slikari su sledili umetničke tokove romantizma 19. veka, među kojima su Đura Jakšić, Stevan Todorović, Katarina Ivanović i Novak Radonić.[125][126] Srbija je od sredine 1800-ih iznedrila niz poznatih slikara koji predstavljaju opšte evropske umetničke tokove.[118] Jedan od najistaknutijih među njima bio je Paja Jovanović, koji je naslikao platna velikih dimenzija na istorijske teme poput Seobe Srba (1896). Slikar Uroš Predić bio je istaknuti slikar, najviše poznat po Kosovki devojci, Srećna braća i portreti znamenitih ljudi tog perioda. Dok su Jovanović i Predić bili slikari realizma, umetnica Nadežda Petrović je bila impresionista i fovista, a Sava Šumanović vrsni kubista. Po delima iz perioda nadrealizmu su bili poznati slikari Petar Lubarda, Vladimir Veličković i Ljubomir Popović.[127] Marina Abramović je svetski poznata performans umetnica, spisateljica i arthaus rediteljka.[128]

 
Nacionalni instrument gusle, položene na pirotskom ćilimu

Tradicionalna srpska muzika obuhvata korišćenje raznih vrsta gajdi, frula, rogova, truba, lauta, psaltira, bubnjeva i činela.[129] Kolo je tradicionalna kolektivna narodna igra, koja ima brojne varijante širom regiona. Prvi srpski kompozitori počeli su da rade u 14. i 15. veku, poput Kir Stefana Srbina.[130] Kompozitor i muzikolog Stevan Stojanović Mokranjac smatra se jednim od najznačajnijih začetnika moderne srpske muzike.[131][132] Ostali zapaženi klasični kompozitori su Kornelije Stanković, Stanislav Binički, Petar Konjović, Miloje Milojević, Stevan Hristić, Josif Marinković, Ljubica Marić[133] i Vasilije Mokranjac.[134] Među poznatim muzičarima su zvezde zabavne muzike Đorđe Marjanović i Zdravko Čolić, kantautor Arsen Dedić, izvođači narodne muzike Predrag Gojković Cune, Toma Zdravković, Miroslav Ilić, rokeri Milan Mladenović, Radomir Mihailović Točak, Bora Đorđević, Momčilo Bajagić Bajaga, kantautor Đorđe Balašević, folk diva Ceca, pop pevač i kompozitor Željko Joksimović i drugi.

Srbija je dala mnoge talentovane filmske stvaraoce, od kojih su najpoznatiji Slavko Vorkapić, Dušan Makavejev,[135] Živojin Pavlović, Slobodan Šijan, Goran Marković, Goran Paskaljević, Emir Kusturica, Želimir Žilnik, Srđan Dragojević,[136] Srdan Golubović i Mila Turajlić. Žilnik i Stefan Arsenijević osvojili su Zlatnog medveda na Berlinalu, dok je Mila Turajlić osvojila prestižnu glavnu nagradu za dokumentarni film na IDFA. Kusturica je postao svetski poznat nakon što je dva puta osvojio Zlatnu palmu na Kanskom festivalu kao i brojne druge nagrade. Nekoliko Amerikanaca srpskog porekla je istaknuto u Holivudu. Najpoznatiji od njih su dobitnici Oskara Karl Malden,[137][138] petoro Srba koji su dobili Oskara za tehnička dostignuća,[139] Oskarom nagrađeni scenarista Stiv Tešič, reditelj Piter Bogdanovič, dobitnik Tonija pozorišni reditelj Darko Trešnjak, rediteljka nagrađena Emijem Marina Zenovič kao i glumci Ivan Petrović, Bred Dekster, Lolita Davidovič, Mila Jovović i Stana Katić.

Orfelin

(1726—1785)

Mokranjac

(1856—1914)

Jovanović

(1859—1957)

Petrović

(1873—1915)

Malden

(1912—2009)

Bakić

(1915—1992)

Kusturica

(1954)

             

Književnost

Glavni članak: Srpska književnost
Vidi još: Spisak srpskih rodoljubivih pjesama

Većina književnosti koju su pisali rani Srbi odnosila se na verske teme. Osnivači Srpske pravoslavne crkve pisali su razna jevanđelja, psaltire, menologije, agiografije, uz eseje i besede.[140] Krajem 12. veka nastala su dva najznačajnija dela srpske srednjovekovne književnosti — Miroslavljevo jevanđelje i Vukanovo jevanđelje.[119] Štamparija Crnojevića je bila prva štamparija u Jugoistočnoj Evropi i smatra se važnim delom srpske kulturne istorije.[141] Tokom perioda osmanske okupacije većine teritorija naseljenih etničkim Srbima, književnost renesanse na srpskom jeziku se razvijala u Boki kotorskoj i Dubrovniku.

U periodu srpskog prosvetiteljstva, računajući i barok kao stilsku formaciju epohe prosvetiteljstva, bilo je aktivno više od 120 pisaca.[142] Značajni barokni autori bili su Andrija Zmajević, Gavril Stefanović Venclović, Jovan Rajić, Zaharije Orfelin i drugi. Dositej Obradović je bio najistaknutija ličnost doba prosvetiteljstva, dok je najistaknutiji klasicistički pisac Jovan Sterija Popović, iako su njegova dela sadržala i elemente romantizma. Moderna srpska književnost počinje zbirkama narodnih pesama Vuka Karadžića u 19. veku i spisima Njegoša i Branka Radičevića. Prvi istaknuti predstavnik srpske književnosti 20. veka bio je Jovan Skerlić, koji je pisao u Beogradu pre Prvog svetskog rata i pomogao srpskim piscima da upoznaju književnost moderne. Najznačajniji srpski pisac u međuratnom periodu bio je Miloš Crnjanski.[143]

Prvi značajni srpski pisci koji su se pojavili posle Drugog svetskog rata bili su Mihailo Lalić i Dobrica Ćosić.[144] Drugi značajni posleratni jugoslovenski autori, poput Ive Andrića i Meše Selimovića, iako rođeni u BiH, svojim izborom su postali deo srpske kulture i obojica su se identifikovali kao Srbi.[143] Andrić je dobio Nobelovu nagradu za književnost 1961.[144] Danilo Kiš, još jedan popularni srpski pisac, bio je poznat po tome što je napisao Grobnicu za Borisa Davidoviča, kao i nekoliko cenjenih romana.[145] Među savremenim srpskim piscima, Milorad Pavić se ističe kao najhvaljeniji, sa romanima Hazarski rečnik, Pejzaž slikan čajem i Unutrašnja strana vetra koji su mu doneli međunarodno priznanje. Kao veoma cenjen u Evropi i Južnoj Americi, Pavić se smatra jednim od najintrigantnijih pisaca s početka 21. veka.[146] Čarls Simić je bio istaknuti savremeni srpsko-američki pesnik, bivši pesnik laureat Sjedinjenih Američkih Država i dobitnik Pulicerove nagrade.[147] Savremeni pisac Zoran Živković je autor više od 20 proznih knjiga, a najpoznatiji je po svojim SF delima koja su objavljivana u 23 zemlje.[148][149]

Obradović

(1739—1811)

Popović

(1806—1856)

Petrović Njegoš

(1813—1851)

Andrić

(1892—1975)

Crnjanski

(1893—1977)

Maksimović

(1898—1993)

Pekić

(1930—1992)

             

Obrazovanje i nauka

Glavni članak: Spisak srpskih pronalazaka i otkrića
Vidi još: Nauka u Srbiji, Obrazovanje u Srbiji i Obrazovanje u Republici Srpskoj

Mnogi Srbi su dali doprinose na polju nauke i tehnike. Više je srpskih naučnika i naučnika koji rade u inostranstvu nego na Balkanu. Najmanje 7000 Srba sa doktoratom radi u inostranstvu.[150]

Pre 19. stoleća i masovnog opismenjavanja naroda, obrazovne elite u Srba su u mnogome činila sveštena lica, kao što su na primer Lazar Hilandarac i mitropolit karlovački Stefan (Stratimirović). Prethodno sticanju autonomije i nezavisnosti matične države, određen broj naučnika srpskog porekla je realizovao svoje karijere u Austriji, Mađarskoj i Rusiji, posebno Ignjat Martinović, Avram Mrazović, Atanasije Stojković, Teodor Janković Mirijevski, Ognjeslav Kostović Stepanović.

Srpsko-američki naučnik, pronalazač, fizičar, mašinski inženjer i inženjer elektrotehnike Nikola Tesla važi za jednog od najznačajnijih pronalazača u istoriji. Poznat je po svojim doprinosima oblasti elektriciteta i magnetizma krajem 19. i početkom 20. veka. U izgradnji svemirskog broda Apolo učestvovalo je sedam srpsko-američkih inženjera i naučnika poznatih kao Serbo 7.[151][152] Fizičar i fizikohemičar Mihajlo Pupin najpoznatiji je po svojoj znamenitoj teoriji savremenih električnih filtera, kao i po brojnim patentima, dok je Milutin Milanković najpoznatiji po teoriji dugotrajnih klimatskih promena izazvanih promenama položaja Zemlje u poređenje sa Suncem, sada poznatim kao Milankovićevi ciklusi.[153] Gordana Vunjak Novaković je srpsko-američki biomedicinski inženjer koji se bavi inženjeringom ljudskih tkiva za regenerativnu medicinu, istraživanjem matičnih ćelija i modeliranjem bolesti. Ona je jedan od najcitiranijih naučnika svih vremena.[154]

Među značajnim srpskim matematičarima su Mihailo Petrović, Jovan Karamata i Đuro Kurepa . Mihailo Petrović je poznat po tome što je značajno doprineo diferencijalnim jednačinama i fenomenologiji, kao i pronalasku jednog od prvih prototipova analognog računara. Ruđer Bošković je bio dubrovački fizičar, astronom, matematičar i polihistor srpskog porekla[155][156][157][158] (iako postoje pojedine suprotstavljene tvrdnje o Boškovićevoj nacionalnosti) koji je proizveo preteču atomske teorije i dao mnogo doprinosa astronomiji i takođe otkrio odsustvo atmosfere na Mesecu. Jovan Cvijić je utemeljio modernu geografiju u Srbiji i napravio pionirska istraživanja geografije Balkanskog poluostrva, dinarske rase i krasa. Josif Pančić je dao doprinos botanici i otkrio niz novih biljnih vrsta uključujući i srpsku omoriku.[159] Biolog i fiziolog Ivan Đaja vršio je istraživanja o ulozi nadbubrežnih žlezda u termoregulaciji, kao i pionirski rad u hipotermiji.[160][161] Valtazar Bogišić se smatra pionirom sociologije prava.

Novaković

(1842—1915)

Tesla

(1856—1943)

Pupin

(1858—1935)

Cvijić

(1865—1927)

Petrović

(1868—1943)

Milanković

(1879—1958)

Kurepa

(1907—1993)

             

Sport

Glavni članci: Sport u Srbiji i Sport u Republici Srpskoj

Srbi su poznati po brojnim sportskim dostignućima i velikom broju talentovanih sportista.

Mađarski državljanin Momčilo Tapavica bio je prvi Sloven, Srbin i mađarski građanin u istoriji koji je osvojio olimpijsku medalju. Osvojio je bronzanu medalju u tenisu na Letnjim olimpijskim igrama 1896. godine.[162][163]

Kroz istoriju, Srbija je bila zemlja sportskih početaka brojnih međunarodno uspešnih fudbalera kao što su: Dragan Džajić (zvanično proglašen za „najboljeg srpskog fudbalera svih vremena” od strane Fudbalskog saveza Srbije; Zlatna lopta 1968. treće mesto), Rajko Mitić, Dragoslav Šekularac, Dragan Stojković, Dejan Stanković, Nemanja Vidić (dvostruki najbolji igrač u Premijer ligi i član FIFPro World XI),[164] Branislav Ivanović (najbolji igrač Srbije), Nemanja Matić i Aleksandar Mitrović. Radomir Antić je bio istaknuti fudbalski trener, najpoznatiji po radu sa reprezentacijom Srbije, Real Madridom i Barselonom. Srbija je stekla reputaciju jednog od najvećih svetskih izvoznika fudbalera iz inostranstva.[165][166]

Ukupno 22 srpska igrača su igrala u NBA tokom poslednje dve decenije, uključujući trostrukog NBA ol-stara Predraga „Peju” Stojakovića, NBA ol-star i člana FIBA i košarkaške Kuće slavnih Vlade Divca,[167] kao i dobitnika NBA nagrade za najkorisnijeg igrača NBA 2020—21—2022 Nikolu Jokića.[168] Među srpskim igračima koji su napravili veliki uticaj u Evropi su četiri člana FIBA Kuće slavnih iz 1960-ih i 1970-ih — Dragan Kićanović, Dražen Dalipagić, Radivoj Korać i Zoran Slavnić — kao i novije zvezde poput Dejana Bodiroga (2002. Igrač godine Evrope), Aleksandar Đorđević (1994. i 1995. mister Europa), Miloš Teodosić (MVP Evrolige 2009—10), Nemanja Bjelica (MVP Evrolige 2014—15),[169] i Vasilije Micić (MVP Evrolige 2020—21).[170] „Srpska trenerska škola” iznedrila je mnoge od najuspešnijih evropskih trenera svih vremena, kao što su Željko Obradović (rekordnih devet evroligaških titula), Božidar Maljković (četiri evroligaške titule), Aleksandar Nikolić (tri evroligaške titule), Dušan Ivković (dve evroligaške titule), i Svetislav Pešić (jedna evroligaška titula).[171]

Najuspešniji srpski teniser je Novak Đoković. On je dvadesetjednostruki osvajač grend slema u četvorostruki Laureus sportista godine[172] i svetski broj 1 na kraju godine u rekordnih sedam navrata.[173] Ana Ivanović (šampionka Otvorenog prvenstva Francuske 2008.) i Jelena Janković bile su prve rangirane na VTA rang-listi, dok su Nenad Zimonjić i Slobodan Živojinović bili šampioni u dublu.[174][175][176]

Istaknuti vaterpolisti su Vladimir Vujasinović, Aleksandar Šapić, Vanja Udovičić, Andrija Prlainović i Filip Filipović.[177]

Ostali zapaženi srpski sportisti, među kojima su olimpijski i svetski šampioni i osvajači medalja su: plivač Milorad Čavić, odbojkaš Nikola Grbić, rukometašica Svetlana Kitić,[178] skakačica u dalj Ivana Španović, strelac Jasna Šekarić,[179] kajakaš Marko Tomićević, džudista Nemanja Majdov[180] i tekvondoistkinja Milica Mandić.[181]

Niz sportista srpskog porekla predstavljao je druge države, poput tenisera Danijela Nestora, Jelene Dokić, Miloša Raonića i Kristine Mladenović, NHL igrača Milana Lučića, NBA Ol-stara Pita Maraviča, rvača Džejmsa Trifunova, kajakašice Nataše Dušev Janić, fudbalera Miodraga Belodedića, umetničke gimnastičarke Lavinije Milošovići, reketašice Ronda Rajsič i trkača Bila Vukovića.[182]

Džajić

(1946)

Šekarić

(1965)

Grbić

(1973)

Filipović

(1987)

Đoković

(1987)

Španović

(1990)

Jokić

(1995)

             

Jezik

Glavni članak: Srpski jezik
 
Štokavski poddijalekti
 
Reformator srpskog jezika Vuk Stefanović Karadžić

Srbi govore srpskim jezikom, koji pripada slovenskoj grupi indoevropske porodice jezika. On ima dominantno mesto u okruženju, kako Johan Adelung (1806) primećuje: svi jezici na jugu Evrope su „pod srpskom kapom” (srpskim jezikom) — derivati su zajedničkog jezika i od njega su postali.[44] Srpski jezik jeste službeni jezik Srbije i jedan od tri službena jezika Bosne i Hercegovine (uz bošnjački i hrvatski; sva tri jezika su gotovo istovetna). Takođe je, uz albanski, jedan od dva službena jezika samoproglašenog Kosova*, koje Srbija ne priznaje. U Crnoj Gori se srpski jezikom oduvek govorilo kroz istoriju a danas je glavni govorni jezik, iako nema službeni status na nivou države (službeni je crnogorski, koji je jezički konstrukt iz novijeg vremena).

Standardni srpski jezik baziran je na štokavskim južnoslovenskim govorima, a podeljen je na dva glavna narečja — ekavsko i ijekavsko. Ekavsko govorno područje je dalje podeljeno na nekoliko dijalekata: šumadijsko-vojvođanski, smederevsko-vršački, kosovsko-resavski, prizrensko-južnomoravski, svrljiško-zaplanjski i timočko-lužnički. Ijekavsko govorno područje je podeljeno na istočnohercegovački, istočnobosanski i zetsko-južnosandžački dijalekat. Pored toga, postoje i ikavski i slavonski govori, koji su zastupljeni kod populacija koje su u prošlosti u delu literature označavane kao Srbi katolici. U kontaktu sa romskim jezikom, na bazi srpskog je nastao romsko-srpski jezik, kojim govori deo romske populacije u Srbiji.

Srpski ima aktivnu digrafiju, koristi i ćirilično i latinično pismo.[183] Srpsku ćirilicu je 1814. godine osmislio srpski lingvista Vuk Karadžić, koji je stvorio pismo na fonemskim principima.[184] Srpsku latinicu stvorio je Ljudevit Gaj i objavio 1830. godine. Njegovo pismo je u potpunosti preslikano na srpsku ćirilicu koju je pre nekoliko godina standardizovao Vuk Karadžić.[185]

Pozajmljenice u srpskom jeziku pored uobičajenih internacionalizama su uglavnom iz grčkog,[186] nemačkog[187] i italijanskog,[188] dok su reči mađarskog porekla prisutne uglavnom na severu. Postoje neke turske pozajmljenice koje se koriste (ali uglavnom u ruralnim područjima) i uglavnom se odnose na hranu. Značajan broj tih reči je zapravo persijskog porekla, ali su u srpski ušli preko Osmanlija i stoga se smatraju turcizmima.[189] Takođe se u velikoj meri koriste i francuske reči, posebno u vojnoj terminologiji.[187] Jedna srpska reč koja se koristi u mnogim svetskim jezicima je „vampir” (vampir).[190][191][192][193]

Religija

Glavni članci: Religija u Srbiji, Religija u Republici Srpskoj, Srpska pravoslavna crkva i Svetosavlje
Vidi još: Spisak svetitelja Srpske pravoslavne crkve
 
Hram Svetog Save u Beogradu, najveći srpski pravoslavni hram, najveći pravoslavni hram na Balkanu i jedna od najvećih pravoslavnih crkvi na svetu

Do vlasti velikog župana Stefana Nemanje i njegovog sina kralja Stefana Provenčanog, Srbi su bili podeljeni između katoličanstva i pravoslavlja. Tada je katoličanstvo bilo tradicionalno dominantno u srpskim primorskim krajevima. Nakon osvajanja Osmanskog carstva, deo srpskog naroda i veći deo vlastele je prešao na islam. Ovo je posebno, ali ne u potpunosti, bio slučaj u Bosni.[194] Od druge polovine 19. veka mali broj Srba je prešao u protestantizam,[195] dok su kroz istoriju delovi Srba bili kontinurano katolici, naročito u Boki kotorskoj,[196] Dalmaciji i Dubrovniku.[197] U ličnoj prepisci sa autorom i kritičarem dr Milanom Ševićem 1932. Marko Murat se žalio da pravoslavni Srbi ne priznaju katoličku srpsku zajednicu zbog njihove drugačije vere.[198] Preostali Srbi ostaju pretežno srpski pravoslavni hrišćani.

Većina Srba su vernici Srpske pravoslavne crkve, a krsna slava, odnosno dan kada se obeležava svetac zaštitnik porodice jedno je od najvažnijih nacionalnih obeležja.[199]

Pored toga, među Srbima ima i protestanata, ateista i agnostika, a u manjoj meri i muslimana i katolika. Broj Srba muslimana i Srba katolika je u prošlosti bio veći, ali se pripadnici ovih veroispovesti srpskog porekla danas po nacionalnosti uglavnom izjašnjavaju kao Bošnjaci i Hrvati. Među pravoslavnim Srbima ima kako istinskih vernika, tako i onih koji na religiju više gledaju kao na deo svoje porodične tradicije, nego kao na sistem vrednosti po kojem žive.

Srpska pravoslavna crkva je prisutna kako na tradicionalnim srpskim etničkim prostorima, tako i u srpskoj dijaspori. Pored Srba, deo vernika Srpske pravoslavne crkve čine i pripadnici drugih etničkih grupa — Crnogorci, Romi, Vlasi, Makedonci i drugi.

Simboli

Glavni članak: Nacionalni simboli Srbije
Vidi još: Spisak srpskih himni i Spisak srpskih zastava
 
Srpski ustanici pokazuju pozdrav sa tri prsta i srpske narodne boje, koje su u neprekinutoj upotrebi od 1835. g.

Najznačajniji nacionalni i etnički simbolima su zastava Srbije i grb Srbije.

Zastava se sastoji od crveno-plavo-bele trobojnice, ukorenjene u panslavizmu, a koristi se od 19. veka. Osim što je nacionalna zastava, zvanično se koristi i u Republici Srpskoj (od strane Srba u BiH) i kao zvanična etnička zastava Srba u Hrvatskoj.

Grb, koji uključuje i srpskog orla i srpski krst, takođe se zvanično koristi od 19. veka, njegovi elementi datiraju iz srednjeg veka, pokazujući vizantijsko i hrišćansko nasleđe. Ove simbole koriste razne srpske organizacije, političke stranke i institucije.

Pozdrav sa tri prsta, koji se naziva i „srpski pozdrav”, popularan je izraz i simbol za etničke Srbe i Srbiju. Prvobitno je izražavao srpsko pravoslavlje sa tri spojena podignuta prsta, a danas je jednostavno simbol za etničke Srbe i srpski narod, nastao ispruženim palcem, indeksom, i srednji prsti jedne ili obe ruke.

Običaji

Glavni članak: Srpski narodni običaji
Zmijanjski vez, deo reprezentativne liste nematerijalnog kulturnog nasleđa

Tradicija je važan etnički marker srpskog identiteta.[200] Mnoge srpske tradicije i običaji povezani su sa pravoslavnim hrišćanstvom, dok pojedini imaju i dublje predhrišćansko poreklo. Slava je porodična godišnja svečanost kojom se izražava poštovanje sveca zaštitnika porodice. Srbi obično slavu smatraju svojim najznačajnijim i najsvečanijim danom.[201] Srbi imaju svoje običaje povodom Božića, koji uključuju sakralno drvo, badnjak, mladi hrast. Na pravoslavni Uskrs Srbi imaju tradiciju farbanja i ukrašavanja jaja. Na Bogojavljanje se tradicionalni pliva za časni krst. Čuvari Hristovog groba je versko-kulturna praksa čuvanja predstave Hristovog groba na Veliki petak u crkvi Svetog Nikole od strane srpskih pravoslavnih stanovnika grada Vrlike.[202]

Većina samrtnih običaja i rituala Srba ima svoje drevne paganske korene.[203] Većina običaja ovog tipa je u suštini ostala paganska, iako su Srbi hrišćani preko hiljadu godina, sa neznatnim izmenama, promenama i gubljenjem delova običaja ili rituala tokom vekova.[203] U srpskoj tradiciji duša nema definitivan izgled. Postoji više varijanti izgleda duše u srpskoj tradiciji, više njih navodi da duša ima ljudski oblik i da ga može menjati. Verovanje je da duša posle četrdeset dana kreće ka drugom svetu, kada je potrebno oprostiti se sa pokojnikom i opremiti ga za dalek put.[203]

Različitim vrstama drveća su tradicionalno pripisivana afirmativna, lekovita, sveta ili druga pozitivna svojstva. To su leska, vrba, dren i hrast (zapis).[204] Sa druge strane u narodnoj tradiciji se drvetu oraha pripisuju negativne osobine i u narodnoj tradiciji smatra se mestom okupljanja zlih sila, što je takođe prisutno verovanje u široj indoevropskoj tradiciji.[205] Sa druge strane, orahovi plodovi se smatraju biljnom vrstom koja donosi sreću i mladenci se tradicionalno obasipaju orasima, koji su simbol obilja i plodnosti. Pored oraha, u srpskoj tradiciji zova se vezuje za negativne htonske osobine.[205]

Tradicionalna odeća varira zbog raznovrsnosti geografije terena i klime teritorije koju naseljavaju Srbi. Tradicionalna obuća, opanci, nose se širom Balkana.[206] Najčešća narodna nošnja Srbije je šumadijska,[207] i sadrži narodna kapu šajkaču.[208][209] Stariji građani u ruralnim predelima i dalje nose svoje narodne nošnje.[207] Tradicionalni ples je kolo. Zmijanjski vez je specifična tehnika veza kojom se bave žene sela na području Zmijanja na planini Manjači i kao takva je deo UNESKO-ove Reprezentativne liste nematerijalnog kulturnog nasleđa čovečanstva. Pirotski ćilim je vrsta ravnog tapiserije tkanog ćilima koji se tradicionalno proizvodi u Pirotu, gradu na jugoistoku Srbije. Tradicija proizvodnje ćilima i srodnih ručnih radova postoji i u drugim krajevima: Šumadiji, Somboru, Prijepolju i drugde.

 
Slava je običaj u čast porodičnog svetitelja zaštitnika

Kuhinja

Glavni članak: Srpska kuhinja
 
Tipičan srpski božićni ručak često uključuje pečenje, rusku salatu i crno vino

Srpska kuhinja je u velikoj meri heterogena, sa jakim orijentalnim, srednjoevropskim i mediteranskim uticajima.[210] Uprkos tome, evoluirala je i postigala sopstveni kulinarski identitet. Hrana je veoma važna u društvenom životu, posebno u vreme verskih praznika kao što su Božić, Vaskrs i slave.[210] Osnove srpske ishrane su hleb, meso, voće, povrće i mlečni proizvodi. Tradicionalno se konzumiraju tri obroka dnevno. Doručak se uglavnom sastoji od mesa i hleba i jaja. Ručak se smatra glavnim obrokom i obično se jede popodne. Tradicionalno, domaća ili turska kafa se sprema posle jela i služi se u malim šoljicama.[210] Hleb je osnova svih srpskih jela, a igra važnu ulogu u srpskoj kuhinji i može se naći u verskim obredima. Tradicionalni srpski doček je da se gostima ponudi hleb i so,[211] i slatko. Meso se široko konzumira, kao i riba. Među srpskim specijalitetima su kajmak, proja, kačamak i gibanica. Ćevapčići, pečene i začinjene kobasice od mlevenog mesa, nacionalno su jelo Srbije.[210]

Šljivovica je vekovima nacionalno piće Srbije koje se uglavnom priprema u domaćoj proizvodnji, a šljiva nacionalno voće. Internacionalni naziv Slivovitz je izveden iz srpskog.[212] Šljiva i njeni proizvodi su od velikog značaja za Srbe i deo brojnih običaja.[213] Srpski obrok obično počinje ili se završava proizvodima od šljive, a šljivovica se služi kao aperitiv.[213] Izreka kaže da je najbolje mesto za izgradnju kuće tamo gde šljiva najbolje raste.[213] Tradicionalno, šljivovica (obično poznata kao „rakija”) se vezuje za srpsku kulturu kao piće koje se koristi pri svim važnijim obredima (rođenje, krštenje, služenje vojnog roka, venčanje, smrt, itd.), kao i u srpskom pravoslavnom svetitelju. slava (slava).[213] Koristi se u brojnim narodnim lekovima i odaje mu određeni stepen poštovanja iznad svih drugih alkoholnih pića. Plodni kraj Šumadije u centralnoj Srbiji posebno je poznat po šljivama i šljivovici.[214] Srbija je najveći izvoznik šljiva u svetu, a drugi najveći proizvođač šljive u svetu.[215][216] Tradicija vinarstva u današnjoj Srbiji datira još od rimskog doba u 3. veku, dok se Srbi bave vinarstvom od 8. veka.[217][218]

Populacija

Glavni članci: Demografska istorija Srba, Srpska dijaspora, Spisak poznatih Srba, Demografija Srbije i Demografija Republike Srpske

Savremeni demografski raspored Srba po matičnim krajevima, kao i u srpskoj dijaspori, rezultat je nekoliko istorijskih i demografskih procesa, oblikovanih kako ekonomskim migracijama tako i prisilnim raseljavanje tokom nedavnih jugoslovenskih ratova (1991—1999). Delovi srpske zajednice su asimilovani u druge narode tokom vekova, posebno nakon promene vere ili napuštanjem matičnog jezika, najčešće u periodima pod vlašću tuđih država.

Srbi čine oko dve trećine populacije Srbije, odnosno oko 6,3 miliona stanovnika. Još 2,2 miliona Srba živi u okolnim državama Balkana. Broj Srba u tuđini (dijaspori) je nepoznat, ali se pretpostavlja da ih ima negde između 4 i 5 miliona, uključujući i ljude srpskog porekla. Ukupan broj Srba se kreće od 12 do 14 miliona, što zavisi i od broja ljudi u dijaspori.

Najveći broj Srba živi u Srbiji (5.900.000). Drugi veći deo Srba živi u Bosni i Hercegovini (1.300.000), gde predstavljaju konstitutivni narod (Srbi su najviše skoncentrisani u Republici Srpskoj, jednom od dva entiteta BiH). Značajan broj Srba živi i u Crnoj Gori (178.000) i Hrvatskoj (186.000). Manji broj Srba takođe živi u Severnoj Makedoniji, Sloveniji, Rumuniji, Albaniji, Mađarskoj i Bugarskoj.

Prema Republičkom zavodu za statistiku i popisu koji je uradila ta institucija 2011. godine, najveće urbane populacije Srba u Srbiji nalaze se u Beogradu (1.417.187), Novom Sadu (269.117), Nišu (243.381) i Kragujevcu (172.052).

 
Karta rasprostranjenosti srpske dijaspore u svetu

Veliki broj Srba živi u dijaspori (tuđini), prvenstveno u Nemačkoj, Austriji, Švajcarskoj, SAD, Francuskoj, Švedskoj, Norveškoj, Turskoj, Argentini, Kanadi i Australiji.

Bilo je nekoliko talasa srpske emigracije:

  • Prvi talas dogodio se od kraja 19. veka i trajao je do Drugog svetskog rata. Bio je izazvan ekonomskim razlozima; posebno veliki broj Srba (uglavnom iz graničnih etničkih područja srpskog naroda kao što su Hercegovina, Crna Gora, Dalmacija i Lika) emigrirao je u Sjedinjene Države.
  • Drugi talas dogodio se nakon završetka Drugog svetskog rata . U to vreme, pripadnici rojalističkih četnika i drugih političkih protivnika komunističkog režima pobegli su iz zemlje uglavnom u inostranstvo (Sjedinjene Države i Australija) i, u manjoj meri, u Ujedinjeno Kraljevstvo.
  • Treći talas, daleko najveći, sastojao se od ekonomske emigracije počevši od 1960-ih kada je nekoliko zapadnoevropskih zemalja potpisalo bilateralne sporazume sa Jugoslavijom, dozvoljavajući regrutovanje industrijskih radnika u te zemlje; ovo je trajalo do kraja 1980-ih. Glavne destinacije za migrante bile su Zapadna Nemačka, Austrija i Švajcarska, au manjoj meri Francuska i Švedska. Ta generacija dijaspore je kolektivno poznata kao gastarbajteri, po nemačkom gastarbajteru („gastarbajteru”), pošto je većina emigranata krenula u zemlje nemačkog govornog područja. Ove migracije su neke delove Srbije ostavile retko naseljenim.[219]
  • Do kasnije emigracije došlo je tokom 1990-ih, a bilo je uzrokovano i političkim i ekonomskim razlozima. Jugoslovenski ratovi doveli su do toga da mnogi Srbi iz Hrvatske i Bosne i Hercegovine napuste svoje zemlje u prvoj polovini 1990-ih. Ekonomske sankcije koje su uvedene Srbiji izazvale su ekonomski kolaps i procenjeno je da je Srbiju u tom periodu napustilo oko 300.000 ljudi, od kojih je 20% imalo visoko obrazovanje.[220][221]

U inostranstvu se najveća srpska populacija može naći u severnoj Americi (Čikago i delovi Ilinoisa, zajedno sa Torontom i južnim Ontariom).

Imena

Glavni članak: Srpska lična imena
 
Mnoga srpska imena/prezimena su izvedena od reči vuk, koja je nacionalna životinja i važan deo nacionalne mitologije[222][223]

Postoji više različitih slojeva srpskih imena. Srpska imena u velikoj meri potiču od slovenskih korena : npr. Vuk, Bojan, Goran, Zoran, Dragan, Milan, Miloš, Miroslav, Vladimir, Slobodan, Dušan, Milica, Nevena, Vesna, Radmila. Ostala imena su hrišćanskog porekla, poreklom iz Biblije (hebrejski, preko grčkog), kao što su Lazar, Mihailo, Ivan, Jovan, Ilija, Marija, Ana, Ivana. U sličnoj liniji neslovenskih hrišćanskih imena su grčka kao što su: Stefan, Nikola, Aleksandar, Filip, Đorđe, Andrej, Jelena, Katarina, Vasilije, Todor, dok su latinskog porekla: Marko, Antonije, Srđan, Marina, Petar, Pavle, Natalija, Igor (preko ruskog).

Većina srpskih prezimena su nastala po imenu oca, majke, zanimanju ili su nastala po ličnim osobinama. Procenjuje se da preko dve trećine svih srpskih prezimena sadrži sufiks -ić (-ić) ([itɕ]), slovenski deminutiv, koji je prvobitno funkcionisao za stvaranje patronima. Tako prezime Petrović znači „Petrov sin” (od muškog rodonačelnika koren je produžen sa prisvojnim -ov ili -ev). Zbog ograničene upotrebe međunarodnih pisaćih mašina i unikod kompjuterskog kodiranja, sufiks na stranim jezicima može biti pojednostavljen u -ic, istorijski transkribovan sa fonetskim završetkom, -ich ili -itch na stranim jezicima. Drugi uobičajeni sufiksi prezimena koji se nalaze među srpskim prezimenima su - ov, - ev, - in i - ski (bez ić) koji je slovenski prisvojni padežni nastavak, tako da Nikolin sin postaje Nikolin, Petrov sin Petrov, a Jovanov sin Jovanov. Ostale, manje uobičajene suficitete su -alj/olj/elj, -ija, -ica, -ar/ac/an . Deset najčešćih prezimena u Srbiji, po redu, su Jovanović, Petrović, Nikolić, Marković, Đorđević, Stojanović, Ilić, Stanković, Pavlović i Milošević.[224]

U popularnoj kulturi

Vidi još: Srbofilija i Spisak prikaza Srba i Srbije u inostranim produkcijama
 
Freska Beli Anđeo (1235)

Freska Beli Anđeo bila je deo prvog javnog emitovanog prenosa preko Telstar satelita, 23. jula 1962. godine.[225]

Nekoliko svetski značajnih kompozitora koristilo je motive srpske narodne muzike i komponovalo dela inspirisano srpskom istorijom ili kulturom, kao na primer: Johanes Brams, Franc List, Artur Rubintštajn, Antonjin Dvoržak, Petar Čajkovski, Nikolaj Rimski-Korsakov, Franc Šubert, Hans Huber i drugi.[226]

U italijanskom stripu Dampir se pojavljuje nekoliko srpskih likova i postoje epizode smještene u doba rata u Bosni i Hercegovini.[227]

Glavni lik video igre GTA IV bio je Niko Belić, poreklom Srbin iz Bosne.[228]

Srbi ili likovi srpskog porekla su prikazani u nizu filmskih i televizijskih ostvarenja, u različitim kontekstima.

Napomene

  1. ^ Porfirogenit koristi oblike Σέρωλος (Servlos) i Σέρβλοι (Servloi) koji odgovaraju oblicima Srьblinь/Srьbьlь i Srьblѥmь iz kasnijih srpskih izvora.[58]
  2. ^ Za Srbe se mogu vezati i toponimi Servohori (Σερβοχωρι) i Servi (Σερβη) koji se nalaze na 38 odnosno 44 km od Servije, kao i selo Srb u Lici i Gordoservon u Bitiniji.[61]
  3. ^ Naime, doseljavanje Slovena na Balkan bilo je praćeno razaranjem Singidunuma (Beograd), Viminacijuma (Kostolac), Naisusa (Niš) i Serdike (Sofija), Enone (Nin), Skardone (Skradin), Salone (Solin), Narone (Vid kod Metkovića), Delminijuma (Duvno), Epidavra (Cavtat), Rizinijuma (Risan) i Dokleje (kod Podgorice)
  4. ^ Tipičan primer za simbiozu je Dubrovnik, koji je nastao spajanjem romanskog naselja Raguza i slovenskog naselja Dubrava.
  5. ^ Tibor Živković je uporednom analizom spisa „O narodima“ i „O pokrštavanju Bavaraca i Karantanaca“ uočio niz sličnosti u njihovom izlaganju, između ostalog i u onim delovima gde se govori o pokrštavanju Srba i Hrvata odnosno Bavaraca i Karantanca. To ga je uputilo na zaključak da je Porfirogenitova priča o pokrštavanju Srba zasnovana na nekom izgubljenom izvoru (tzv. spis „O pokrštavanju Hrvata i Srba“) čiji autor je, sledeći obrazac izlaganja spisa „O pokrštavanju Bavaraca i Karantanaca“, izmislio da su Srbi primili hrišćanstvo od rimskih sveštenika.[68]

Reference

  1. ^ „Srba na planeti ima oko 11 miliona: Evo kako smo raspoređeni po zemljama!”. 1. 2. 2016. Pristupljeno 9. 2. 2020. 
  2. ^ „Stanovništvo prema nacionalnoj pripadnosti i polu”. popis2022.stat.gov.rs. 
  3. ^ COMMUNITY PROFILE: SERB COMMUNITY Arhivirano na sajtu Wayback Machine (16. januar 2017) ecmikosovo.org (jezik: engleski)
  4. ^ „Popis 2013 u BiH”. www.statistika.ba. Pristupljeno 24. 3. 2023. 
  5. ^ (Zavod za statistiku Crne Gore), Pristupljeno 25. april 2013.
  6. ^ „Rezultati popisa 2021. godine”. popis2021.hr. Arhivirano iz originala 14. 01. 2022. g. Pristupljeno 17. 1. 2022. 
  7. ^ „Vkupno rezidentno naselenie, domaќinstva i stanovi vo Republika Severna Makedonija, Popis 2021” (PDF). stat.gov.mk. 
  8. ^ „Serbian”. Ethnologue. Pristupljeno 08. 06. 2022. 
  9. ^ „Statistični urad RS – Popis 2002”. www.stat.si. Pristupljeno 08. 06. 2022. 
  10. ^ „ALBANIJA ETNIČKI ČISTI SRBE: Iščezlo 100.000 ljudi pokrštavanjem, kao što su to radile ustaše u NDH!”. Telegraf.rs. Pristupljeno 08. 06. 2022. 
  11. ^ „Tab11. Populaţia stabilă după etnie şi limba maternă, pe categorii de localităţi”. Rezultate definitive_RPL_2011. Institutul Naţional de Statistică. 2011. Arhivirano iz originala 10. 06. 2017. g. Pristupljeno 17. 4. 2014. 
  12. ^ Susedi broje Srbe novosti.rs
  13. ^ a b v g d đ Baird, Theodore E. = Amanda Klekowski von Koppenfels (jun 2011). „The Serbian Diaspora and Youth: Cross-Border Ties and Opportunities for Development” (PDF). University of Kent at Brussels: 5. Arhivirano iz originala (PDF) 18. 10. 2012. g.  Tekst „author2” ignorisan (pomoć)
  14. ^ „Srba u Mađarskoj tri puta više[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 14. 12. 2014. g. Pristupljeno 16. 1. 2015.  Sukob URL—vikiveza (pomoć)
  15. ^ „Srbi u Nemačkoj | Srbi u Njemačkoj | Zentralrat der Serben in Deutschland”. zentralrat-der-serben.de. Arhivirano iz originala 8. 12. 2015. g. Pristupljeno 30. 8. 2015. 
  16. ^ „Vesti online – Srpski informativni portal”. vesti-online.com. Arhivirano iz originala 8. 12. 2015. g. Pristupljeno 30. 8. 2015. 
  17. ^ Serben-Demo eskaliert in Wien, Pristupljeno 25. april 2013.
  18. ^ „Erstmals über eine Million EU- und EFTA Angehörige in der Schweiz”. Neue Zürcher Zeitung. 14. 10. 2008. 
  19. ^ Ministère des Affaires étrangères: title=Présentation de la République de Serbie Arhivirano na sajtu Wayback Machine (6. oktobar 2014), Pristupljeno 25. april 2013.
  20. ^ Nordstrom, str. 353 (Serbia and Iran as top two countries in terms of immigration beside „Other Nordic Countries”, based on Nordic Council of Ministers Yearbook of Nordic Statistics, 1996, 46—47)
  21. ^ Srpski Savet velike Britanije: [1], Pristupljeno 25. april 2013.
  22. ^ „Arhivirana kopija”. Arhivirano iz originala (PDF) 21. 08. 2011. g. Pristupljeno 22. 11. 2012. 
  23. ^ „Arhivirana kopija” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 31. 05. 2016. g. Pristupljeno 04. 06. 2016. 
  24. ^ Minifacts about Norway 2012, Pristupljeno 25. april 2013.
  25. ^ „Statistiques – 1. jun 2008.”. Government of Luxembourg. Arhivirano iz originala 24. maj 2009. g. Pristupljeno 22. nov 2012.  Proverite vrednost paramet(a)ra za datum: |access-date= (pomoć)
  26. ^ „Predsednik Srbije sa Srbima u Bratislavi”. Uprava za saradnju s dijasporom i Srbima u regionu. 25. 01. 2013. Arhivirano iz originala 08. 06. 2022. g. Pristupljeno 08. 06. 2022. 
  27. ^ American FactFinder – Results
  28. ^ „The People of Australia – Statistics from the 2011 Census” (PDF). Department of Immigration and Border Protection. 2014: 59. ISBN 978-1-920996-23-9. Arhivirano iz originala (PDF) 14. 7. 2014. g. Pristupljeno 20. 5. 2017. „Ancestry” 
  29. ^ Iz udaljene Argentine novinar.de
  30. ^ Popowska-Taborska, Hanna (1993). „Ślady etnonimów słowiańskich z elementem obcym w nazewnictwie polskim”. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica (na jeziku: poljski). 27: 225—230. Pristupljeno 16. 8. 2020. 
  31. ^ Popowska-Taborska, Hanna (1999). „Językowe wykładniki opozycji swoi – obcy w procesie tworzenia etnicznej tożsamości”. Ur.: Jerzy Bartmiński. Językowy obraz świata (na jeziku: poljski). Lublin: Wydaw. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. str. 57—63. Arhivirano iz originala 14. 07. 2022. g. Pristupljeno 16. 8. 2020. 
  32. ^ . JSTOR 2841191.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć) The Spread of the Slaves, by Henry Hoyle Howorth, Journal of the Anthropological Institute, 1878
  33. ^ Our forefathers, Google Book
  34. ^ Istorija Srba, ch. 5: „Slovenska plemena i njihova kultura”
  35. ^ Ćirković 2004, str. 13.
  36. ^ De Administrando Imperio
  37. ^ Vasmer 1955, str. 611–12.
  38. ^ Mavro Orbini: „Kraljevstvo Slovena”, Beograd 2016. str. 158.
  39. ^ Scholz, Cordula; Makris, Georgios (2000). Polypleuros nous (na jeziku: nemački). Walter de Gruyter. ISBN 978-3-598-77742-4. 
  40. ^ Allgemeine Encyklopädie der Wissenschaften und Künste: in alphabetischer Folge. ¬Section ¬1, A - G ; Theil 23, Daniel - Demeter. 1,23 (na jeziku: nemački). Gleditsch. 1832. ISBN 978-3-201-00093-2. 
  41. ^ Kunstmann, Heinrich (1996). Die Slaven: ihr Name, ihre Wanderung nach Europa und die Anfänge der russischen Geschichte in historisch-onomastischer Sicht (na jeziku: nemački). Franz Steiner Verlag. ISBN 978-3-515-06816-1. 
  42. ^ Kunstmann, Heinrich (1987). Beiträge zur Geschichte der Besiedlung Nord- und Mitteldeutschlands mit Balkanslaven. Slavistische Beiträge. München: O. Sagner. ISBN 978-3-87690-385-9. 
  43. ^ Mutavdžić 2008, str. 297—302.
  44. ^ a b Milorad Ekmečić: „Dugo kretanje između oranja i klanja”, Beograd 2017.
  45. ^ a b v „Distribution of European Y-chromosome DNA (Y-DNA) haplogroups by country in percentage”. Eupedia. Pristupljeno 1. 7. 2018. 
  46. ^ „American Journal of Physical Anthropology 142:380—390 (2010)” (PDF). Pristupljeno 08. 06. 2022. 
  47. ^ „Arhivirana kopija”. Arhivirano iz originala 30. 3. 2018. g. Pristupljeno 23. 4. 2018. 
  48. ^ Hay, Maciamo. „Haplogroup I2 (Y-DNA)”. Eupedia. Pristupljeno 1. 7. 2018. 
  49. ^ a b „Arhivirana kopija”. Arhivirano iz originala 23. 4. 2018. g. Pristupljeno 23. 4. 2018. 
  50. ^ „VTS 01 1”. Pristupljeno 08. 06. 2022 — preko www.youtube.com. 
  51. ^ „Genetski zapis Srba: U našem narodu „žive” Sloveni, Kelti, Goti i Normani”. National Geographic Srbija (na jeziku: engleski). Pristupljeno 19. 2. 2020. 
  52. ^ „Kvadratura kruga: Čiju genetiku nose Srbi”. JuTjub. 
  53. ^ „Average Height by Country 2022”. 
  54. ^ „Body Height and Its Estimation Utilizing Arm Span Measurements in Serbian Adults” (PDF). Arhivirano (PDF) iz originala 26. 3. 2017. g. Pristupljeno 20. 3. 2017. 
  55. ^ Grasgruber, Pavel; Popović, Stevo; Bokuvka, Dominik; Davidović, Ivan; Hřebíčková, Sylva; Ingrová, Pavlína; Potpara, Predrag; Prce, Stipan; Stračárová, Nikola (2017). „The mountains of giants: An anthropometric survey of male youths in Bosnia and Herzegovina”. Royal Society Open Science (na jeziku: engleski). 4 (4): 161054. Bibcode:2017RSOS....461054G. PMC 5414258  . PMID 28484621. doi:10.1098/rsos.161054. 
  56. ^ „Slavka Drašković: Mnoga pitanja Srba u Crnoj Gori nerešena”. Uprava za saradnju s dijasporom i Srbima u regionu. 11. 12. 2013. Arhivirano iz originala 27. 05. 2022. g. Pristupljeno 08. 06. 2022. 
  57. ^ Živković 2013, str. 3.
  58. ^ a b Živković 2013, str. 95.
  59. ^ Živković 2013, str. 96.
  60. ^ Sedov 2013, str. 459.
  61. ^ Ćirković 1981, str. 144; Živković 2013, str. 97–98.
  62. ^ Sedov.
  63. ^ Kovačević 1967, str. 307–11; [[#CITEREF|]].
  64. ^ Budimir & Flašar 1963, str. 3–4; Ivić 1998, str. 9–10.
  65. ^ Kovačević 1967, str. 310–11; [[#CITEREF|]].
  66. ^ Ferjančić 1959, str. 48–49; Živković 2013, str. 103.
  67. ^ Ćirković 1981, str. 152.
  68. ^ Živković 2013, str. 103–107.
  69. ^ Ćirković 1981, str. 152–53.
  70. ^ Ćirković 1981, str. 153.
  71. ^ Ćirković 1981, str. 147; Sedov 2013, str. 460–61.
  72. ^ Prvi sukobi Srba i Turaka — Politikin zabavnik Arhivirano na sajtu Wayback Machine (26. april 2012), Pristupljeno 25. april 2013.
  73. ^ Jireček 1981, str. 67; Ćirković 1981, str. 145; Ćirković 1995, str. 15; Živković 2013, str. 115–126.
  74. ^ Ferjančić 1959, str. 63–64; [[#CITEREF|]].
  75. ^ Naumov 1982, str. 190; Sedov 2013, str. 461; Ćirković 1995, str. 15.
  76. ^ Naumov 1982, str. 190–91.
  77. ^ Ferluga 1966, str. 117, 156–162, 210–13; Naumov 1982, str. 191.
  78. ^ Blagojević 1999, str. 167; Blagojević & Medaković 2000, str. 169; Blagojević 2004, str. 81.
  79. ^ Živković, Petrović & Uzelac 2013, str. 122.
  80. ^ Ćirković 2004, str. 106; Ćirković 2008, str. 6, 11.
  81. ^ Živković, Petrović & Uzelac 2013, str. 122, 163–64, 175.
  82. ^ Ković 2021, str. 41.
  83. ^ Ković 2021, str. 56.
  84. ^ Hobsbaum, Erik (1992). Nacije i nacionalizam od 1780. Beograd: Filip Višnjić. str. 75—76. 
  85. ^ a b Ković 2021, str. 112.
  86. ^ Ković 2021, str. 43.
  87. ^ Ković 2021, str. 59—60.
  88. ^ „Prvi ustav na Balkanu”. Politika Online. Pristupljeno 2023-03-25. 
  89. ^ Krestić 2013, str. 484.
  90. ^ Mitrović 1983, str. 156–58.
  91. ^ „Los Angeles Times: Archives – Fourth of Serbia's Population Dead”. pqarchiver.com. Arhivirano iz originala 21. 7. 2013. g. Pristupljeno 6. 7. 2017. 
  92. ^ „Asserts Serbians Face Extinction; Their Plight in Occupied Districts Worse Than Belgians', Says Labor Envoy” (PDF). Arhivirano (PDF) iz originala 15. 3. 2020. g. Pristupljeno 19. 1. 2017. 
  93. ^ „Serbia Restored” (PDF). Arhivirano (PDF) iz originala 16. 9. 2018. g. Pristupljeno 19. 1. 2017. 
  94. ^ „Serbia and Austria” (PDF). New York Times. 28. 7. 1918. Arhivirano (PDF) iz originala 22. 4. 2021. g. Pristupljeno 30. 7. 2022. 
  95. ^ Gligorijević 1997, str. 7.
  96. ^ Gligorijević 1997, str. 10–12.
  97. ^ Hoare 2011, str. 207.
  98. ^ Calic 2019, str. 463.
  99. ^ Logos 2019, str. 166—167.
  100. ^ Logos 2019, str. 54, 100, 103, 130-131 sa napomenom 243.
  101. ^ Logos 2019, str. 122, 134.
  102. ^ Logos 2019, str. 243—246, 250.
  103. ^ Logos 2019, str. 258—262.
  104. ^ Logos 2019, str. 304—307.
  105. ^ Logos 2019, str. 316, 332.
  106. ^ Logos 2019, str. 331, 335.
  107. ^ Logos 2019, str. 331—332, 335-338.
  108. ^ Ilić, Vladimir (2020). Prometeja: Medijska „nacifikacija” srpskog naroda. Kragujevac: Konras. 
  109. ^ Logos 2019, str. 393.
  110. ^ Logos 2019, str. 398.
  111. ^ Dimitrije Obolenski „Vizantijski komonvelt”, Beograd. 1991
  112. ^ Kadijević, Aleksandar Đ. (2017). „About typology and meaning of the Serbian public architectural monuments (19–20th centuries)”. Matica Srpska Journal for Fine Arts. 45. 
  113. ^ „Rastko Budimpesta”. www.rastko.rs. Pristupljeno 2023-03-24. 
  114. ^ „Izložba „Venecijanski izdavači srpskih knjiga 1519-1824” u NBS – Kultura – Dnevni list Danas” (na jeziku: srpski). 2019-07-05. Pristupljeno 2023-03-24. 
  115. ^ a b „Duboki koreni srpskog i beogradskog novinarstva”. www.uns.org.rs (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-03-25. 
  116. ^ Cox 2002, str. 11–12.
  117. ^ Žunjić, Slobodan (2010). Istorija srpske filozofije. Belgrade: Plato. ISBN 9788644704829. 
  118. ^ a b Cox 2002, str. 12.
  119. ^ a b Cox 2002, str. 20.
  120. ^ Milošević, Ana. „OLD ICON PAINTING AND THE RELIGIOUS REVIVAL IN THE 'KINGDOM OF SERBIA' DURING AUSTRIAN RULE 1718—1739”. Byzantine Heritage and Serbian Art III Imagining the Past the Reception of the Middle Ages in Serbian Art from the 18 Th to the 21 St Century (na jeziku: engleski). 
  121. ^ „Projekat Rastko: Istorija srpske kulture”. rastko.rs. Pristupljeno 26. 7. 2019. 
  122. ^ „18. vek”. Nedeljnik Vreme. 16. 10. 2013. Pristupljeno 26. 7. 2019. 
  123. ^ „Biedermeier Of The 19th Century”. galerijamaticesrpske.rs. Arhivirano iz originala 10. 1. 2019. g. Pristupljeno 28. 4. 2019. 
  124. ^ „19. vek”. Nedeljnik Vreme. 16. 10. 2013. Pristupljeno 28. 4. 2019. 
  125. ^ Mitchell, Laurence (2010). Serbia. Bradt Travel Guides. str. 43. ISBN 978-1-84162-326-9. 
  126. ^ „Romanticism Of The 19th Century”. galerijamaticesrpske.rs. Arhivirano iz originala 4. 4. 2017. g. Pristupljeno 10. 6. 2019. 
  127. ^ Cox 2002, str. 121.
  128. ^ „Marina Abramovic in Belgrade: A long-awaited homecoming | DW | 19.09.2019”. DW.COM (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-07-12. 
  129. ^ Đorđević, Oliver, ur. (2016). Living tradition: guide to roots and folk music in Serbia. Belgrade: World music association of Serbia. str. 9—15. ISBN 978-86-89607-20-8. 
  130. ^ „[Project Rastko] THE HISTORY OF SERBIAN CULTURE – Roksanda Pejovic: Medieval music”. www.rastko.rs. Pristupljeno 2022-07-12. 
  131. ^ „Projekat Rastko: Istorija srpske kulture”. Rastko.rs. Arhivirano iz originala 3. 6. 2012. g. Pristupljeno 24. 5. 2012. 
  132. ^ „Stevan Stojanović Mokranjac (1856—1914)”. Riznicasrpska.net. 28. 9. 1914. Arhivirano iz originala 26. 9. 2013. g. Pristupljeno 24. 5. 2012. 
  133. ^ „Ljubica Marić | Udruženje kompozitora Srbije”. composers.rs. Pristupljeno 2022-07-12. 
  134. ^ Bills, John William (15. 12. 2017). „The 10 Best Classical Composers From Serbia”. Culture Trip. Pristupljeno 10. 7. 2019. 
  135. ^ Cox 2002, str. 13.
  136. ^ Taylor, Richard; Wood, Nancy; Graffy, Julian; Iordanova, Dina (2019). The BFI Companion to Eastern European and Russian Cinema. Bloomsbury. str. 1936. ISBN 978-1-83871-849-7. 
  137. ^ „Karl Malden – diskretni holivudski heroj srpskog porekla”. BBC News na srpskom (na jeziku: srpski). 2022-03-22. Pristupljeno 2022-07-12. 
  138. ^ „Najpoštovaniji Srbin u Holivudu”. Politika Online. Pristupljeno 2022-07-12. 
  139. ^ Jovović, Pero (2020-05-16). „Osam veličanstvenih: Oskarovci koji su poreklom iz Srbije”. NOVA portal (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-12-11. 
  140. ^ „Osam vekova srpske književnosti”. www2.filg.uj.edu.pl. Pristupljeno 2022-07-12. 
  141. ^ Deretić, Jovan (2011). Istorija srpske kulture. Belgrade: Evro-Giunti. str. 153, 155. ISBN 978-86-505-1849-6. 
  142. ^ Stefanović, Mirjana D. (2009). LEKSIKON SRPSKOG PROSVETITELjSTVA. Beograd: Službeni glasnik. str. 259—293. ISBN 978-86-519-0203-4. 
  143. ^ a b Miller 2005, str. 565–567.
  144. ^ a b Bédé & Edgerton 1980, str. 734.
  145. ^ Miller 2005, str. –565–567.
  146. ^ Sollars & Jennings 2008, str. 604.
  147. ^ „Serbian roots, American spirit: An interview with Charles Simic”. Balkan Insight (na jeziku: engleski). 25. 5. 2011. Pristupljeno 2. 8. 2019. 
  148. ^ Sinhro.rs (2016-07-11). „ZORAN ŽIVKOVIĆ: Zašto da pišem o naučnoj fantastici, kad u njoj živimo » Sinhro.rs”. Sinhro.rs (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-07-12. 
  149. ^ „Srpski pisac sa najviše prevoda”. Radio Slobodna Evropa (na jeziku: srpskohrvatski). Pristupljeno 2022-07-12. 
  150. ^ „Ko su danas najveći srpski naučnici”. Nedeljnik. Arhivirano iz originala 23. 03. 2023. g. Pristupljeno 2022-07-12. 
  151. ^ „Serbs of the Apollo Space Program Honored | Serbian Orthodox Church [Official web site]”. www.spc.rs. Arhivirano iz originala 8. 7. 2019. g. Pristupljeno 2. 8. 2019. 
  152. ^ Vladimir. „The Meaning of Reality”. Serbica Americana (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2. 8. 2019. 
  153. ^ „Great Serbian scientists”. Consulate General of the Republic of Serbia. Arhivirano iz originala 12. 6. 2008. g. 
  154. ^ „Gordana Vunjak-Novakovic – Google Scholar Citations”. Google Scholar. 
  155. ^ „People « National Tourism Organisation of Serbia”. serbia.travel. Arhivirano iz originala 23. 12. 2014. g. Pristupljeno 12. 1. 2015. 
  156. ^ Jandric, Miroslav (2011). Three Centuries from the Birth of Rudjer Boskovic (1711—1787) (PDF). str. 449 (footnote). 
  157. ^ „Boris Tadić: Ruđer Bošković je bio Srbin katolik. Nadam se da me Hrvati neće krivo shvatiti – Jutarnji List”. jutarnji.hr. 13. 1. 2012. 
  158. ^ Georgevich, Dragoslav (1977). Serbian Americans and their communities in Cleveland. str. 73. 
  159. ^ Lubarda, Biljana. „Plant species and subspecies discovered by Dr. Josif Pančić 1 – distribution and floristic importance” (na jeziku: engleski). 
  160. ^ General Encyclopedia of the Yugoslav Lexicographical Institute, III edition, Vol 2 C-Fob. Jugoslavenski leksikografski zavod „Miroslav Krleža”. 1977. 
  161. ^ „Short biography”. 
  162. ^ „Momčilo Tapavica je bio arhitekta i PRVI SLOVEN koji je osvojio olimpijsku medalje, NjEGOVIM ZGRADAMA divio se i kralj Nikola”. Večernje novosti (na jeziku: srpski). Pristupljeno 22. 7. 2020. 
  163. ^ „10 naših olimpijskih heroja”. Nedeljnik. Arhivirano iz originala 23. 03. 2023. g. Pristupljeno 22. 7. 2020. 
  164. ^ „Hall of Fame nominee: Nemanja Vidic”. www.premierleague.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-06-21. 
  165. ^ Kumar, Shivam (27. 1. 2010). „Serbia's Endless List of Wonderkids”. Sportslens. Arhivirano iz originala 3. 12. 2013. g. Pristupljeno 12. 12. 2013. 
  166. ^ „Srbija šesta na listi najvećih izvoznika fudbalera na svetu – Sport – Dnevni list Danas” (na jeziku: srpski). 2020-05-16. Pristupljeno 2022-07-12. 
  167. ^ „Kings General Manager Vlade Divac Elected Into Naismith Memorial Basketball Hall of Fame”. Sacramento Kings (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-06-19. 
  168. ^ „Nikola Jokic wins 2020–21 Kia NBA Most Valuable Player Award”. www.nba.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-06-09. 
  169. ^ „2014–15 bwin MVP: Nemanja Bjelica, Fenerbahce Ulker Istanbul”. Welcome to EUROLEAGUE BASKETBALL (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-06-18. 
  170. ^ „Efes's Vasilije Micic is voted the EuroLeague's 2020–21 season MVP!”. Welcome to EUROLEAGUE BASKETBALL (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-06-18. 
  171. ^ „Secrets of the Serbian coaching school”. Welcome to EUROLEAGUE BASKETBALL. 
  172. ^ „Djokovic wins Laureus World Sportsman of the Year Award | ATP Tour | Tennis”. ATP Tour. Pristupljeno 2021-06-17. 
  173. ^ „History Made As Djokovic Secures Record-Breaking Seventh Year-End No. 1”. ATP World Tour. Pristupljeno 6. 11. 2021. 
  174. ^ „Nenad Zimonjic”. ATP World Tour. Pristupljeno 14. 4. 2022. 
  175. ^ „Jankovic to take number one spot”. BBC Sport. 2. 8. 2008. Pristupljeno 14. 4. 2022. 
  176. ^ „Ana Ivanovic”. WTA. 14. 4. 2022. Pristupljeno 14. 4. 2022. 
  177. ^ „Vaterpolo Srbija – Serbia Water Polo: Velika imena”. www.waterpoloserbia.org. Pristupljeno 2022-07-12. 
  178. ^ Vojvodine, Javna medijska ustanova JMU Radio-televizija. „Svetlana Kitić najbolja rukometašica sveta svih vremena”. JMU Radio-televizija Vojvodine. Pristupljeno 2022-07-12. 
  179. ^ „Neprevaziđena Jasna Šekarić i pet olimpijskih medalja!”. Sportklub (na jeziku: srpski). 2021-08-06. Pristupljeno 2022-07-12. 
  180. ^ „Srpski džudista Nemanja Majdov prvak sveta”. NOVOSTI. 
  181. ^ „Olympics-Taekwondo-Serbia's Mandic wins women's +67 kg gold medal”. reuters.com. 14. 4. 2022. Pristupljeno 27. 7. 2021. 
  182. ^ „ISTRAŽIVANJE: Najbolji severnoamerički sportisti srpskog porekla”. mozzartsport.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 27. 7. 2019. 
  183. ^ Ivković, Dejan (2013). „Pragmatics meets ideology: Digraphia and non-standard orthographic practices in Serbian online news forums”. Journal of Language and Politics. John Benjamins Publishing Company. 12 (3). doi:10.1075/jlp.12.3.02ivk. 
  184. ^ Ramšak, Mojca (2008). „Karadžić, Vuk Stefanović (1787—1864)”. Ur.: Donald Haase. The Greenwood Encyclopedia of Folktales and Fairy Tales: G-P. Westport, Connecticut: Greenwood Publishing Group. str. 531. ISBN 978-0-313-33443-6. Arhivirano iz originala 3. 2. 2017. g. 
  185. ^ Comrie, Bernard; Corbett, Greville G. (1. 9. 2003). The Slavonic Languages. Taylor & Francis. str. 45. ISBN 978-0-203-21320-9. Pristupljeno 23. 12. 2013. „... following Vuk's reform of Cyrillic (see above) in the early nineteenth century, Ljudevit Gaj in the 1830s performed the same operation on Latinica,...” 
  186. ^ Jasna Vlajić-Popović, „Grecizmi u srpskom jeziku: osvrt na dosadašnja i pogled na buduća istraživanja”, Južnoslovenski filolog, knj. 65 (2009), Beograd, str. 375—403
  187. ^ a b Leksikon stranih reči i izraza / Milan Vujaklija, Prosveta, Beograd (1954)
  188. ^ Ivović, Dejan J. (2013). „ITALIJANIZMI U GOVORNOM JEZIKU” (PDF). Pristupljeno 23. 7. 2019. 
  189. ^ Abdulah Škaljić — Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku
  190. ^ „Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm. 16 Bde. (in 32 Teilbänden). Leipzig: S. Hirzel 1854—1960” (na jeziku: nemački). Arhivirano iz originala 26. 9. 2007. g. Pristupljeno 13. 6. 2006. 
  191. ^ „Vampire”. Merriam-Webster Online Dictionary. Arhivirano iz originala 14. 6. 2006. g. Pristupljeno 13. 6. 2006. 
  192. ^ „Trésor de la Langue Française informatisé” (na jeziku: francuski). Arhivirano iz originala 30. 12. 2017. g. Pristupljeno 13. 6. 2006. 
  193. ^ Dauzat, Albert (1938). Dictionnaire étymologique de la langue française (na jeziku: francuski). Paris: Librairie Larousse. OCLC 904687. 
  194. ^ World and Its Peoples (na jeziku: engleski). Marshall Cavendish. 2010. ISBN 978-0-7614-7903-1. 
  195. ^ Bjelajac, Branko (2002). „Protestantism in Serbia”. Religion, State and Society (na jeziku: engleski). 30 (3): 169—218. ISSN 0963-7494. doi:10.1080/0963749022000009225. 
  196. ^ „Nisu svi Srbi pravoslavne vere”. Politika. Pristupljeno 26. 9. 2019. 
  197. ^ Promitzer, Christian; Klaus-Jürgen Hermanik; Eduard Staudinger (2009). (Hidden) Minorities: Language and Ethnic Identity Between Central Europe and the Balkans. The Lit Verlag in 2009. ISBN 978-3-643-50096-0. Arhivirano iz originala 2. 1. 2016. g. Pristupljeno 5. 2. 2013. 
  198. ^ Bozic, Sofija (1. 1. 2014). „Umetnost, politika, svakodnevica – tematski okviri prijateljstva Marka Murata i Milana Sevica”. Prilozi za književnost, jezik, istoriju i folklor (80): 203—217. doi:10.2298/PKJIF1480203B. „...Ove tvoje poslednje reklo bi se da nisi primio moju gde sam Ti doneo jednu istinitu priču o Zmaju kad ono bijaše u Dubr. o otkrivanju spomenika Dživu Gunduliću. Pitao Zmaj jednog mladog dubrovačkog majstora da mu pokaže gde je srpska crkva. Mladić odgovori: „Koja?” Zmaj: „Srpska”. Mladić: „Koja? Ovdi su u nas sve srpske. Koju mislite?” Zmaj: „Pravoslavnu”. Mladić: „E! tako recite. Pravoslavna vam je ona onamo”. I Zmaj je pohvalio našega meštra koji mu je dao dobru lekciju. — Ali sve zaludu, Milane moj! Ovi naši pravoslavci (koji ne vjeruju ništa, ateiste) zbog vere ne priznaju nas. Nismo im pravi. Ne veruju nikome. Ni vama šojkama. Valjda im niste dovoljno pravoslavni!! Jer su oni jako skrupolozni in re fidei et morum. Et morum, Milane moj! E se non ridi — piange piuttosto. Zato nam ide sve ovako manjifiko. Hoćemo mi našu specijalnu kulturu! Sve su drugo švabe kelerabe etcetc!” 
  199. ^ „Istočnik”, Sarajevo 30. jun 1904. godine
  200. ^ Ethnologia Balkanica. LIT Verlag Münster. str. 70—. GGKEY:ES2RY3RRUDS. Arhivirano iz originala 2. 1. 2016. g. 
  201. ^ Celia Jaes Falicov (1991). Family Transitions: Continuity and Change Over the Life Cycle. New York City: Guilford Press. str. 219. ISBN 978-0-89862-484-7. 
  202. ^ Serbia, RTS, Radio televizija Srbije, Radio Television of. „Riznica – Čuvari Hristovog groba”. www.rts.rs. Pristupljeno 2021-01-13. 
  203. ^ a b v Zečević 2008, str. 420—421.
  204. ^ Zečević 2008, str. 574—581.
  205. ^ a b Zečević 2008, str. 580—581.
  206. ^ Mirjana Prošić-Dvornić (1989). Narodna nošnja Šumadije. Kulturno-Prosvjetni Sabor Hrvatske. str. 62. ISBN 9788680825526. Arhivirano iz originala 2. 1. 2016. g. 
  207. ^ a b Zamurović, Dragoljub; Ilja Slani; Madge Phillips-Tomašević (2002). Serbia: life and customs. ULUPUDS. str. 194. ISBN 9788682893059. Arhivirano iz originala 2. 1. 2016. g. 
  208. ^ Deliso, Christopher (2009). Culture and Customs of Serbia and Montenegro . Westport, Connecticut: Greenwood Publishing Group. str. 97. ISBN 978-0-313-34436-7. 
  209. ^ Resić, Sanimir; Plewa, Barbara Törnquist (2002). The Balkans in Focus: Cultural Boundaries in Europe. Lund, Sweden: Nordic Academic Press. str. 48. ISBN 978-91-89116-38-2. Arhivirano iz originala 2. 1. 2016. g. 
  210. ^ a b v g Albala 2011, str. 328–330.
  211. ^ „Život između povojnice i poskurica: "Priča o hlebu je priča o nama samima"”. BBC News na srpskom (na jeziku: srpski). 2020-03-09. Pristupljeno 2022-07-12. 
  212. ^ Haraksimová, Erna (2006). „slivovica”. Anglicko-slovenský a slovensko-anglický slovník. Praha: Ottovo nakladatelství. str. 775. ISBN 80-7360-457-4. 
  213. ^ a b v g Mennell, Stephen (2005). Culinary Cultures of Europe: Identity, Diversity and Dialogue. Council of Europe. str. 383. ISBN 978-92-871-5744-7. Arhivirano iz originala 23. 6. 2013. g. 
  214. ^ Grolier Incorporated (2000). The encyclopedia Americana . Grolier. str. 715. ISBN 978-0-7172-0133-4. 
  215. ^ „Preliminary 2011 Data”. FAOSTAT. Arhivirano iz originala 6. 9. 2015. g. 
  216. ^ „Fruit Industry in Serbia” (PDF). SIEPA. Arhivirano (PDF) iz originala 11. 5. 2011. g. 
  217. ^ Štetić, Marina N. (2020). Vinogradarstvo u srednjovekovnoj Srbiji. Belgrade: University of Belgrade, Faculty of philosophy. str. 25. 
  218. ^ „Od cara Marka Aurelija Proba do kneza Mihaila Obrenovića: Istorija vinogradarstva i vinskog turizma u Srbiji”. National Geographic (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2022-07-12. 
  219. ^ „"Evropski Ljubičevac": Gastarbajtersko selo u kojem ima svega, samo nema ljudi”. BBC News na srpskom (na jeziku: srpski). 2022-06-16. Pristupljeno 2022-07-12. 
  220. ^ „Serbia seeks to fill the '90s brain-drainage gap”. EMG.rs. 5. 9. 2008. Arhivirano iz originala 29. 5. 2012. g. 
  221. ^ „Survey S&M 1/2003”. Yugoslav Survey. 
  222. ^ „O poreklu obožavanja i straha od VUKA: Prema predanju on je mitološki predstavnik srpskog naroda”. National Geographic (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2022-07-12. 
  223. ^ Loma, Aleksandar (2021). „Srbi i vuci u istraživanjima Veselina Čajkanovića”. Književna istorija. 174: 13—44. 
  224. ^ Tanjug. „Srbija, zemlja Milice i Dragana: Društvo: POLITIKA”. Politika. Arhivirano iz originala 16. 6. 2014. g. Pristupljeno 17. 4. 2014. 
  225. ^ Dimitrijević, Nevena (2022-08-16). „Istina o freski Belog anđela u svemiru”. NOVA portal (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-10-06. 
  226. ^ Tomić, Dejan (2019). Srbi i evropski kompozitori: srpska muzika i Srbi u delima evropskih kompozitora, od XIX do početka XXI veka. Novi Sad: RTS. ISBN 978-86-6195-173-2; 978-86-81086-31-5 Proverite vrednost parametra |isbn=: invalid character (pomoć). 
  227. ^ „www.stripovi.com – Prozor u svijet stripa”. www.stripovi.com. Pristupljeno 2023-10-06. 
  228. ^ „Povratak čuvenog Srbina negativca? Niko Belić ponovo hara "Gradom slobode"”. B92.net (na jeziku: srpski). 2020-07-31. Pristupljeno 2023-10-06. 

Literatura

Spoljašnje veze

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Срби&oldid=27680543”