Википедија

Srbija

држава у југоисточној Европи
Za druge upotrebe pogledajte stranicu Srbija (višeznačna odrednica).

Srbija, zvanično Republika Srbija, suverena je država koja se nalazi na raskrsnici puteva srednje i jugoistočne Evrope u južnom delu Panonske nizije i centru Balkanskog poluostrva.[5][6] Većim delom zahvata Balkansko poluostrvo, a manjim Panonsku niziju.[7] Srbija se na severu graniči sa Mađarskom, na severoistoku sa Rumunijom, na istoku sa Bugarskom, na jugu sa Severnom Makedonijom, na jugozapadu sa Albanijom i Crnom Gorom, a na zapadu sa Bosnom i Hercegovinom (entitetom Republika Srpska) i Hrvatskom. Broji oko 9 miliona stanovnika, odnosno oko 7 miliona bez Kosova i Metohije.[8] Glavni i najveći grad je Beograd, koji spada među najstarije i najveće gradove u jugoistočnoj Evropi.[6][9] Sa 1.681.405 stanovnika u široj okolini, po popisu iz 2022. godine, on je administrativno i ekonomsko središte države. Zvanični jezik je srpski, a zvanična valuta srpski dinar.

Republika Srbija
Himna: Bože pravde
Položaj Srbije
Glavni grad i najvećiBeograd
44° 48′ N 20° 28′ E / 44.800° S; 20.467° I / 44.800; 20.467
Službeni jeziksrpski1
Vladavina
Oblik državeunitarna parlamentarna ustavna republika
 — PredsednikAleksandar Vučić
 — Predsednik VladeIvica Dačić (v. d)
 — Predsednik Narodne skupštineAna Brnabić
Zakonodavna vlastNarodna skupština
Istorija
Osnivanje‍
 — Osnivanje Srbijeizmeđu 629—632.
 — Proglašenje kraljevine4. januar 1217.
 — Proglašenje carstva16. april 1346.
 — Prvi srpski ustanak15. februar 1804.
 — Drugi srpski ustanak23. april 1815.
 — Prvi srpski ustav15. februar 1835.
 — Međunarodno priznanje13. jul 1878.
 — Osnivanje Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca1. decembar 1918.
 — Proglašenje FNR Jugoslavije29. novembar 1945.
 — Obnova nezavisnosti5. jun 2006.
Geografija
Površina‍
 — ukupno88.499 km2 (111)
 — voda (%)0,13
Stanovništvo‍
 — 2011.9.024.734 (99)
 — gustina101,98 st./km2 (121)
Ekonomija
BDP / PKM≈ 2023.
 — ukupnoRast 164,8 mlrd. $[a][1] (80)
 — po stanovnikuRast 23.534 $[a][1] (68)
IHR (2022)0,805[2] (65) — veoma visok
Valutasrpski dinar2
 — kod valuteRSD
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC +1 (CET)
UTC +2 (CEST)
Internet domen‍.rs3
.срб‍
Pozivni broj+381
Vozi se nadesnoj strani
Registarske tabliceSRB
ISO 3166-1 alfa 2RS
ISO 3166-1 alfa 3SRB
1 Prema Ustavu Republike Srbije u Srbiji su u službenoj upotrebi srpski jezik i ćiriličko pismo[3] (prema Pravopisu srpskoga jezika ovaj jezik koristi dva pisma: ćiriličko pa latiničko),[4] dok su u 40 jedinica lokalne samouprave u ravnopravnoj službenoj upotrebi sa srpskim i jezici nacionalnih manjina koje tamo tradicionalno žive (mađarski, slovački, hrvatski, rumunski, rusinski, albanski, češki, makedonski, crnogorski, bugarski i bošnjački - ukupno 11 jezika), a u organima Vojvodine zvanično je 5 manjinskih jezika (mađarski, slovački, rumunski, rusinski i hrvatski), a Kosova i Metohije i albanski;
2 Na Kosovu i Metohiji i evro;
3 Do 30. marta 2010. godine .yu.

Nakon slovenskog doseljavanja na Balkan (tokom 6. i 7. veka), Srbi su u ranom srednjem veku osnovali nekoliko država. Srednjovekovna Srbija je 1217. godine postala kraljevina, a vrhunac je dostigla 1346. godine, proglašenjem carstva. Nakon turske najezde, Srpska despotovina je opstala do 1459. godine, kada je potpala pod vlast Osmanskog carstva.[10] Do sredine 16. veka, celokupno područje današnje Srbije potpalo je pod osmansku vlast. Krajem 17. i početkom 18. veka, Habzburška monarhija je potisnula tursku vlast iz Bačke, Srema i Banata, a privremeno i iz centralne Srbije. Početkom 19. veka, Srpska revolucija uspostavila je nacionalnu državu kao prvu ustavnu monarhiju u regionu, koja je 1878. godine stekla državnu nezavisnost, a 1882. godine je postala kraljevina. Oslobođenje Stare Srbije (Raška, Kosovo i Metohija) ostvareno je 1912. godine.[11]

Srbija je, nakon katastrofalnih gubitaka u Prvom svetskom ratu i ujedinjenja sa bivšom Habzburškom krunovinom Vojvodinom (i drugim teritorijama), postala suosnivač i sastavni deo zajedničke države sa većinom Južnih Slovena prvobitno u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, (kasnije preimenovanoj u Kraljevinu Jugoslaviju), zatim u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji, Saveznoj Republici Jugoslaviji i Državnoj zajednici Srbiji i Crnoj Gori. Godine 2006, posle održanog referenduma u Crnoj Gori, narodi su se mirno razišli i Državna zajednica je prestala da postoji, a Srbija je, na osnovu Ustavne povelje, nastavila državno-pravni kontinuitet sa Srbijom i Crnom Gorom.

U sastavu Srbije su i dve autonomne pokrajine: Vojvodina i Kosovo i Metohija.[12] Od NATO bombardovanja Jugoslavije, Kosovo i Metohija se nalaze pod protektoratom Ujedinjenih nacija. Privremene institucije samouprave na Kosovu i Metohiji, na kojem Albanci čine etničku većinu, 17. februara 2008. godine jednostrano i protivpravno (protivno Ustavu Srbije iz 2006. i Rezoluciji Saveta Bezbednosti OUN 1244) proglasile su nezavisnost, koju Srbija, mnoge druge države i Ujedinjene nacije ne priznaju.

Srbija je član Ujedinjenih nacija, Saveta Evrope, Organizacije za evropsku bezbednost i saradnju, Partnerstva za mir, Organizacije za crnomorsku ekonomsku saradnju, Centralnoevropskog ugovora o slobodnoj trgovini, Azijske banke infrastrukturnih investicija, a pristupa Svetskoj trgovinskoj organizaciji.[13] Od 2014. godine zemlja pregovara o pristupanju Evropskoj uniji. Srbija se od 2007. godine formalno pridržava politike vojne neutralnosti. Ekonomija Srbije je sa višim srednjim prihodom, sa dominantnim uslužnim sektorom, praćenim industrijskim sektorom i poljoprivredom.[14] Zemlja je visoko rangirana na indeksu humanog razvoja (67), indeksu društvenog napretka (47), kao i indeksu globalnog mira (54).[15][16][17]

Etimologija

Prema zvaničnoj istoriografiji naziv Srbija se prvi put pominje kod Grka sredinom 10. veka, i to najpre kao Σερβλία (Servlija, Serblija), a zatim i Σερβια (Servija, Serbija), što znači zemlja Srba.[18] U istom veku, arapski putopisac Masudi ovu zemlju naziva Sarabin, a njene stanovnike Sarabi.[19] Međutim, pre ovog, Srbi su svoju domovinu jednostavno nazivali Srpske zemlje.

Etimologija titularnog naroda Srba, je mnogo više zagonetnija. Sličan etnonim se pojavljuje kod nekih drevnih naroda mnogo vekova pre Hrista, ali zvanična nauka, u većini slučajeva, ne nalazi njihovu direktnu povezanost sa slovenskim Srbima. Postoje mnoge teorije o nastanku imena Srbi, a najverovatnije je da je ono izvedeno iz stare slovenske reči sa korenom serb, što znači isto.[20] Druge teorije koren reči pronalaze u indoevropskoj reči ser- što znači: paziti, štititi, a iz koje je i izvedenica u latinskom servare: (o)čuvati, stražariti, zaštiti, (p)osmatrati.[21]

Geografija

Glavni članak: Geografija Srbije

Položaj

 
Topografska mapa Srbije

Srbija se nalazi na raskrsnici puteva između srednje i južne Evrope, na Balkanskom poluostrvu i Panonskoj niziji.[14][22][23] Ona leži od 41° do 47° severne geografske širine i od 18° do 23° istočne geografske dužine. Država obuhvata 88.499 km²[24] (sa spornom teritorijom Kosova i Metohije), što je postavlja na 113. mesto u svetu; bez Kosova, ukupna površina je 77.474 km², što bi je načinilo 117. u svetu.[25]

Njena ukupna dužina granica iznosi 2.027 km (sa Albanijom 115 km, sa Bosnom i Hercegovinom 302 km, sa Bugarskom 318 km, sa Hrvatskom 241 km, sa Mađarskom 151 km, sa Makedonijom 221 km, sa Crnom Gorom 203 km i sa Rumunijom 476 km).[25] Cela granica Kosova sa Albanijom (115 km), Makedonijom (159 km) i Crnom Gorom (79 km) je pod kontrolom granične policije Kosova.[26][27]

Srbija tretira 352 km dugu granicu između Kosova i ostatka Srbije kao „administrativnu liniju”; ona je pod zajedničkom kontrolom granične policije Kosova i srpskih policijskih snaga, a ima 11 prelaza.[28]

Panonska nizija pokriva severnu trećinu zemlje (Vojvodinu i Mačvu), dok se istočni vrh Srbije prostire u Vlaškoj niziji.[29] Reljef centralnog dela zemlje, sa centrom u šumadijskoj regiji, sastoji se uglavnom od brda koja sadrže reke. Planine dominiraju na južnoj trećini Srbije. Dinarske planine se prostiru na zapadu i na jugozapadu, prateći tokove Drine i Ibra. Karpati i Balkanske planine se protežu u pravcu sever-jug u istočnoj Srbiji.[30]

Stare planine u jugoistočnom delu zemlje pripadaju planinskom vencu Rodopa. Nadmorska visina se kreće od vrha Midžor, Stare planine, sa 2.169 m (najviši vrh u Srbiji, izuzevši Kosovo) do najniže tačke od samo 17 m u blizini reke Dunav kod Prahova.[31] Najveće jezero je Đerdapsko (163 km²), a najduža reka koja prolazi kroz Srbiju je Dunav (587,35 km).

Reljef

Severni deo Republike zauzima ravnica (vidi: Geografija Vojvodine), a u južnim predelima su brežuljci i planine.

Postoji preko 30 planinskih vrhova iznad 2.000 m nadmorske visine, a najviši vrh je Velika Rudoka (na Šar-planini) sa visinom od 2.660 m.[32] Planinski reljef Srbije objašnjava pojavu mnogih kanjona, klisura i pećina (Resavska pećina, Ceremošnja, Risovača). Najniža tačka se nalazi na tromeđi sa Rumunijom i Bugarskom, na ušću Timoka u Dunav, na 28-36 m nadmorske visine.[33][34] Deliblatska peščara predstavlja geomorfološki i ekološko-biogeografski fenomen ne samo Panonske nizije, već i čitave Evrope. U njoj je klima polustepska, nalazi se u južnom Banatu i jedno je od retkih pribežišta za mnoge specifične vrste flore i faune, koje u evropskim i svetskim razmerama predstavljaju prirodne retkosti.

  • Najviša tačka: Velika Rudoka, Šar-planina (2.660 m)
  • Najniža tačka: Ušće Timoka u Dunav (28 m)
  • Najveće jezero: Đerdapsko jezero (163 km²)
  • Najduža reka: Dunav (587,35 km)
  • Najveći grad: Beograd (1.659.440 st.)

Planine

Glavni članak: Planine Srbije
 
Stara planina
 
Suva planina

Najveći deo teritorije Srbije zauzimaju planine, koje čine planinsku regiju. Ona se proteže od Panonskog pobrđa na severu do crnogorske, albanske i makedonske granice na jugu. Od zapada ka istoku proteže se od bosansko-hercegovačke do bugarske granice.

Planine Srbije se dele na:

Najviši vrhovi Srbije su:

Vrh Visina Planina
Velika Rudoka 2.658 m Šar-planina
Đeravica 2.656 m Prokletije
Crni vrh 2.585 m Šar-planina
Gusam 2.539 m Prokletije
Bogdaš 2.533 m Prokletije
Žuti kamen 2.522 m Prokletije
Ljuboten 2.498 m Šar-planina
Veternik 2.461 m Koprivnik
Crni krš 2.426 m Prokletije
Hajla 2.403 m Hajla
 
Gornje Podunavlje kod Apatina, jedna od preostalih močvara i UNESKO rezervat biosfere[35]

Panonska nizija predstavlja veoma značajnu oblast Srbije. Ona zauzima Vojvodinu, severni, ravničarski deo Srbije i uski pojas južno od reke Dunava i Save.

Najveći deo Panonske nizije leži ispod 200 m nadmorske visine, a „ravničarsku idilu” remete ostrvske planine, aluvijalne ravni, lesne zaravni i peščare. Ostrvske planine predstavljaju ostatke spuštenog dela stare mase tj. unutrašnjih Dinarida. Protežu se od zapada prema istoku. Izgrađene su od stena različite starosti: paleozojskih škriljaca, mezozojskog krečnjaka itd. Padine Fruške gore i Vršačkih planina izgrađeni su od organskih neogenih sedimenata i pleistocenih naslaga lesa.

Prostore današnjeg Panonskog basena nekada je prekrivao praokean Tetis, čijim povlačenjem je i nastao Panonski basen. Povlačenjem, Tetis je iza sebe ostavio veoma plodno tlo, pa se zbog toga Panonski basen naziva još i „Žitnicom Srbije”. Za prostore ove regije osobena je crnica (ili černozem), kao vrsta zemljišta. Međutim, javlja se i tzv. degradirani černozem, kao i plodno aluvijalno tlo i gajnjače.

Privreda ove oblasti je dobro razvijena i kao velika privredna središta javljaju se Novi Sad, Subotica, Beograd, Sombor, Zrenjanin, Kikinda, Sremska Mitrovica, Šabac, Smederevo i Požarevac. Zbog veoma plodnog tla dobro je razvijena poljoprivreda, a najviše se gaje od voća: šljive, jabuke, kruške, orasi, trešnje, višnje, kajsije, breskve; od povrća: kupus, pasulj, paradajz i paprika; od žitarica: kukuruz, pšenica, raž, ječam; od industrijskih biljaka: suncokret, šećerna repa, hmelj, mak. Najznačajnija poljoprivredna proizvodnja je proizvodnja vinove loze i proizvodnja vina.[36]

Vode

Glavni članci: Spisak reka u Srbiji i Spisak jezera u Srbiji
 
Reke i rečni slivovi u Srbiji

Veći deo Srbije pripada slivu Dunava (81.646 km² tj. 92,4%), koji i sam protiče kroz severnu Srbiju dužinom od 588 km.[37][38] Pored Dunava, plovne su još celim svojim tokom kroz Srbiju reke: Sava (206 km), Tisa (168 km) i Begej (75 km), a delimično su plovne Velika Morava (3 km od 185 km) i Tamiš (3 km od 118 km).[39] Ostale velike reke, sa dužinom toka kroz Srbiju većom od 200 km, su: Zapadna Morava (308 km), Južna Morava (295 km), Ibar (272 km), Drina (220 km) i Timok (202 km).[39] Deo juga Srbije pripada slivu reka Beli Drim u Metohiji i Radika u Gori (4.771 km² tj. 5,4%) koje teku ka Jadranskom moru.[37] Slivovi reka Pčinja, Lepenac i Dragovištica na jugoistoku Srbije pripadaju egejskom slivu (1.944 km² tj. 2,2%).[37] Pored reka, u Srbiji je izgrađen i čitav niz veštačkih kanala, koji služe za odbranu od poplava, navodnjavanje zemljišta, plovidbu i druge namene. Njihova ukupna dužina iznosi 939.2 km, od čega je za brodove, do 1000 t, plovno 385.9 km.[39] Najveći sistem kanala se nalazi u ravničarskom delu zemlje i poznat je pod nazivom Kanal Dunav—Tisa—Dunav, prema nazivima reka koje povezuje.

 
Kanjon Uvca

Većina jezera u Srbiji je poligenetskog porekla, a najveće među njima je Đerdapsko jezero, površine 178 km² (sa rumunskim delom: 253 km²), koje je po nastanku veštačko-akumulaciono jezero, napravljeno pregrađivanjem Dunava.[39][40] Druga veća veštačka jezera u Srbiji, sa površinom većom od 10 km², su: Vlasinsko jezero (na reci Vlasini, 16 km²), Perućac (na reci Drini, 12,4 km²) i jezero Gazivode (na reci Ibru, površine 11,9 km²).[39] Najveća prirodna jezera su Palićko jezero površine 5,6 km² i Belo jezero površine 4,8 km², koja se nalaze u Vojvodini. Na visokim planinama juga Srbije, javljaju se glacijalna jezera, poput Đeravičkog na Prokletijama ili jezera na Šar-planini, dok se na krajnjem severu javljaju, inače retka, eolska jezera, Palićko (5.6 km²) i Ludoško.[40] Pored njih, u Srbiji danas postoje još dve grupe prirodnih jezera i to su: kraška (Žagubičko vrelo) i rečna jezera (Rusanda, Carska bara), dok su tektonska jezera, koja su postojala u prošlosti, tokom vremena nestala. U nekim pećinama Srbije, javljaju se podzemna tj. pećinska jezera, kakva su na primer, jezera u Ravaničkoj pećini.

Najviši vodopad u Srbiji je Kopren na Staroj planini severoistočno od Pirota. Visok je 103,5 m i sastoji se od nekoliko kaskada, sa prosečnim padom od 56,4 stepena.[41] Drugi po visini je Jelovarnik (71 m) na Kopaoniku, koji sačinjavaju tri uzastopne kaskade, a treći je Piljski na Staroj planini (64 metra).[42][43] Najveći i najduži kanjon Srbije i Evrope je Đerdap na Dunavu, dok je najveće rečno ostrvo Srbije Ostrovo u Dunavu kod Kostolca, površine 60 km².[42][42]

Klima

Glavni članak: Klima Srbije

Srbija se nalazi na kopnenoj masi Balkanskog poluostrva koja je okružena toplim morima (jadranskim, egejskim i crnim) dok se na severu naslanja na evropski kontinent. Dodatni važan faktor koji određuje klimu Srbije je reljef. Grubo se može reći da u Srbiji vlada kontinentalna klima na severu, umerenokontinentalna na jugu, i planinska klima na visokim planinama. Zime u Srbiji su kratke, hladne i snežne, dok su leta topla. Najhladniji mesec je januar, dok je najtopliji jul. Najniža temperatura zabeležena u Srbiji je —39,5°C (13. januara 1985. u naselju Karajukića Bunari na Pešteru), a najviša 44,9°C (24. jula 2007. u Smederevskoj Palanci).[44] Prosečna godišnja temperatura u Srbiji je: 10,9°C (predeli ispod 300 m nadmorske visine), 10°C (300—500 m), 6°C (1000—1500 m), 3°C (iznad 1500 m).[44] Prosečna godišnja količina padavina je 896 mm. Najviše kiše ima u junu i maju, dok su najsuvlji februar i oktobar.

Najznačajniji vetrovi Srbije su:

  • košava (hladan i suv vetar karakterističan za sever Srbije)
  • severac (hladan i suv severni vetar)
  • moravac (hladan i suv; dolazi sa severa i duva dolinom Morave)
  • južni vetar (topao i suv; duva sa juga dolinom Morave)
  • jugozapadni vetar (topao i vlažan; dolazi sa Jadrana i dopire do Zapadne Srbije)

Flora i fauna

Glavni članak: Crvena knjiga flore Srbije
 
Obični ris je u Srbiji zakonom zaštićena vrsta; usled malobrojne populacije, redovan lov na risa nije dozvoljen
 
Pančićeva omorika

Biogeografski, na teritoriji Srbije nalaze se dve zonalne vegetacije (odnosno, dva bioma) — veći deo površine pripada biomu širokolisnih i mešovitih šuma umerenih predela, dok predeli iznad gornje šumske granice pripadaju biomu tundri (alpijske tundre). U okviru šumskog bioma prisutna su četiri ekoregiona: balkanske mešovite šume (zauzimaju najveći deo teritorije južno od Save i Dunava), panonske mešovite šume (zauzimaju Panonsku niziju sa obodnim predelima), dinarske mešovite šume (mala površina u jugozapadnom delu Srbije) i rodopske planinske mešovite šume (mala površina u jugoistočnom delu Srbije). U okviru bioma tundri razvijena je visokoplaninska zeljasta vegetacija alpijskih livada i kamenjara. Pored zonalne vegetacije, zastupljeni su i drugi vegetacijski oblici, u zavisnosti od lokalnih uslova, npr. nizijske livade, tresave, stepski fragmenti. Pančićeva omorika je endemit područja Podrinja, zapadne Srbije i istočne Srpske (okolina Višegrada). Ime je dobila po srpskom botaničaru Josifu Pančiću koji ju je otkrio na planini Tari 1875. godine, kod sela Zaovine i Rastišta.[45][46][47] Pančićeva omorika je tanko, vitko, do 50 m visoko četinarsko drvo.

Fauna Srbije je dosta raznovrsna, što znači da je veliki broj životinjskih vrsta koje su registrovane na teritoriji Evrope prisutno i u Srbiji. Po preciznom popisu — čak 43,3%. Podaci kažu da se u vodama i oko njih nalazi 110 vrsta riba i 20 vrsta vodozemaca, da na teritoriji Srbije živi najmanje 45 vrsta gmizavaca, oko 260 vrsta ptica gnezdarica i 94 vrste sisara.[48] Najčešće vrste divljači na koje se može naići u Srbiji su evropski jelen, jelen lopatar, srna, divokoza, muflon, divlja svinja, medved, kuna zlatica, kuna belica, jazavac, veverica, obični puh, zec, lasica, vuk, obični ris, šakal, riđa lisica , rakunoliki pas i tvor. Ostale životinjske vrste koje nastanjuju Srbiju su ježevi, gušteri, zmije, kao i razni insekti poput leptira.

Srbiju naseljavaju i sledeće vrste divljih ptica: vrabac, slavuj, kos, drozd, siva čaplja, divlja guska, divlja patka kržulja, divlja patka riđoglava, jastreb kokošar, leštarka, jarebica kamenjarka, poljska jarebica, prepelica, fazan, liska crna, šumska šljuka, golub grivnaš, golub pećinar, golub dupljaš, gugutka, grlica, sojka (kreja), gačac, siva vrana i svraka.

Mnogi kanali, prirodna i veštačka jezera odličan su potencijal za raznovrsnost ribljeg fonda. U najčistijim vodama mogu se pronaći potočni i rečni rakovi, a uobičajeno se na različitim lokacijama peca kečiga, šaran, potočna i jezerska pastrmka, smuđ, štuka i veliki broj vrsta bele ribe.

Šume

Glavni članak: Šume u Srbiji

Prema stanju iz 2023. godine, ukupna površina šuma u Srbiji iznosi 40 odsto teritorije zemlje.[49]

Nekada je Šumadija sa razlogom nosila to ime, zbog gustih i neprohodnih šuma koje su se u njoj nalazile. Retko ko bi razumeo žalbe putnika iz prve polovine 19. veka da su se sa velikim poteškoćama probijali kroz izuzetno guste i neprohodne šume Kneževine Srbije.[50]

Srbija ima 2.000.000 hektara šuma i one godišnje proizvedu oko 8.000.000 tona kiseonika. U Srbiji se godišnje sagori 4.000.000 tona ogrevnog drveta, što znači da je doprinos Srbije svetskom bilansu ugljen-dioksida oko 6.000.000 tona godišnje.[50]

Na Balkanu ima mnogo različitih vrsta šuma. Ako se zna da na ovim prostorima živi oko 50 različitih vrsta visokog drveća, i da gotovo svaka ta vrsta na određenim mestima izgrađuje svoju šumu, može se zamisliti koliko su raznovrsni šumski ekosistemi.[51]

Veće šume u Srbiji: Košutnjak, Molinska šuma, Šalinački lug, Lipovička šuma, Valmište, Bojčinska šuma i druge.

Nacionalni parkovi

Glavni članak: Nacionalni parkovi Srbije

U Republici Srbiji postoje dva nacionalna parka u procesu zaštite, Stara planina i Kučaj-Beljanica,[52] kao i pet nacionalnih parkova:[53]

Ime Osnovan Površina (ha) Mapa Slika
Nacionalni park Đerdap 1974. 93.968
 
 
  
Nacionalni park Kopaonik 1981. 11.810
 
 
  
Nacionalni park Tara 1981. 22.000
 
 
  
Nacionalni park Šar-planina 1986. 39.000
 
 
  
Nacionalni park Fruška gora 1960. 25.393
 
 
  

Rezervati prirode

Glavni članci: Rezervati prirode Srbije, Parkovi prirode Srbije, Predeli izuzetnih odlika Srbije i Sedam srpskih čuda
 
Deliblatska peščara
 
Obedska bara se nalazi u jugoistočnom Sremu i prostire na površini od 9820 hektara, a zaštitna zona na 19.611 hektara

U Srbiji je izdvojeno i zakonom zaštićeno oko 463 rezervata i prirodnih dobara, najviše specijalnih i strogih, a značajan deo odnosi se i na naučno-istraživačke i opšte.[54] Rezervat prirode može biti strogi ili specijalni. Strogi rezervati su namenjeni isključivo očuvanju prirodnog fonda i naučno-istraživačkom radu i posmatranju. Specijalni rezervati imaju neizmenjeni i dobro očuvan ekosistem u kojem je čovekov uticaj sveden na minimum, a na osnovu namene mogu se izdvojiti hidrološki, ornitološki, geološki, ihtiološki, paleontološki i dr.

Specijalni rezervati prirode

Istorija

Glavni članak: Istorija Srbije

Praistorija

Glavni članak: Praistorija na tlu Srbije

Najstariji tragovi ljudskog postojanja, na tlu današnje Republike Srbije, datiraju iz vremena poslednjeg glacijala, oko 40.000. godine pre n. e.[55] Najznačajniji lokaliteti iz ovog perioda su pećine kod sela Gradac, ispod Jerininog brda nedaleko od Kragujevca i Risovača na Venčacu kod Aranđelovca.[55]

Krajem ledenog doba, tokom holocena, velike promene klime, ali i flore i faune, dovele su do stvaranja ljudskih zajednica koje će stvoriti jednu od najkompleksnijih praistorijskih kultura, kulturu Lepenskog Vira.[55] Karakterišu je naseobine građene po utvrđenom obrascu, sa sahranjivanjem unutar njih i karakterističnim kućama trapezaste osnove, usavršena izrada alata i oružja, a smatra se da je u njoj postojala društvena hijerarhija i privatno vlasništvo, kao i razvijena religija (sa kultnim mestima i sakralnim objektima) i umetnost (javljaju se prve skulpture ribolikih ljudi, riba i jelena). Toplija klima, dovela je do stvaranja nove kulture u Podunavlju, koja se po lokalitetu Starčevo kod Pančeva, naziva Starčevačkom kulturom, a prostirala se na prostoru od Bosne do Makedonije tokom 5. milenijuma pre n. e. Njene kuće koriste drvo kao armaturu i blato i plevu kao građu, dok im je osnova kvadratno-trapezasta.

 
Lepenski Vir; skulptura Praroditeljka, 7000 godina p.n.e.
 
Figurina iz Vinčanske kulture, 4000–4500 p.n.e.

Starčevačku kulturu zamenila je u srednjem neolitu Vinčanska kultura, koja je svoj naziv dobila po lokalitetu Vinča — Belo brdo, nedaleko od Beograda na obali Dunava i predstavlja tehnološki najnapredniju praistorijsku kulturu na svetu.[56] Njeni lokaliteti iz poznog neolita Pločnik kod istoimenog sela pored Prokuplja odnosno Belovode i Belolice kod Petrovca, na osnovu pronađenih bakarnih nalaza, predstavljaju najstarije evropske centre metalurgije, što pomera početke metalnog doba u još dalju prošlost. Kuće Vinčanske kulture su građene od istih materijala i istih su oblika, kao one iz Starčevačke kulture, ali su za razliku od njih, masivnije sa dve prostorije i ognjištima, dok su u poznom periodu bile poređane u redove sa svojevrsnim ulicama između njih, pa bi se njihova naselja mogla smatrati urbanim. Pored zemljoradnje i stočarstva kao osnovnih zanimanja, ljudi u ovom periodu su se bavili i lovom, ribolovom i sakupljanjem plodova, zatim pravljenjem grnčarije, alatki od kamena, ali i pletenjem asura od like i trske, pa čak i preradom vune. Grnčariju karakteriše zaobljenost, dok antropomorfne i zoomorfne figurine (Vinčanska dama, Vidovdanka, Hajd vaza, Boginja na tronu), kao i prosopomorfni poklopci i žrtvenici predstavljaju izuzetne umetničke domete ove kulture. Posebnu odliku Vinčanske kulture predstavljaju urezani znaci, poznati kao vinčansko pismo, o čijoj funkciji ima mnogo pretpostavki (oznake vlasništva, kaucije, piktogrami ili slikovno pismo, fonetsko pismo…).[57]

Kulture bronzanog doba, počinju da se javljaju na tlu Srbije oko 1900. godine pre n. e. i to na području Banata (moriška), Srema (vinkovačka), severozapadne Srbije (Belotić-Bela Crkva) i južnog Pomoravlja (Bubanj-Hum III-Slatina). Njihov mirni život je poremećen oko 1425. p. n. e., kada sa severa nadire nova kultura (kultura grobnih humki) sa bronzanim oružjem (mačevi, sekire, bodeži), što dovodi do pokretanja naroda, koja su doprla i do Egipta.[55] Između 1200. i 1000. p. n. e., na prostoru Kosova, Pomoravlja, Bačke i Banata, postoje ljudske zajednice koje imaju ista naselja, posuđe, oblik sahranjivanja, bave se uzgajanjem ječma i pšenice, uzgajaju goveda, svinje i konje, a ređe koze i ovce. Krajem drugog i početkom prvog milenijuma pre n. e. (period od 1125. do 750. p. n. e.), dolazi do nastanka gvozdenog doba i formiranja prvih etničkih zajednica na Balkanskom poluostrvu (Dardanaca, Tribala, Ilira i Tračana).

Za gvozdeno doba je vezan i dolazak Trako-kimeraca oko 725. p. n. e. iz Kavkasko-pontskih predela, koji sa sobom donose svoje gvozdeno oružje i nakit. Tokom naredna dva veka dolazi do formiranja etničkog razgraničenja među plemenima na Balkanu, počinje da se razvija razmena dobara (o čemu svedoče luksuzni helenski predmeti pronađeni na ovom prostoru), a arheološka istraživanja ukazuju i na procese helenizacije Tribala i Dardanaca, dok se iz istorijskih izvora zna da su između 300. i 100. p. n. e. vodili ratove sa makedonskim kraljevima.

Mlađe gvozdeno doba karakteriše pojava Kelta, koji se 335. p. n. e. sastaju sa Aleksandrom Makedonskim na Dunavu, da bi nakon njegove smrti prešli Savu i Dunav i otpočeli napade na celo poluostrvo, sve do poraza kod Delfa, 279. p. n. e. Oni se nakon toga povlače sa tla današnje Grčke i uspevaju da pokore Tribale i deo Autarijata, sa kojima formiraju moćno pleme Skordiska,[55] koji na tlu današnje Karaburme podižu svoj grad Singidunum, koji se smatra pretečom prestonice moderne Srbije, Beograda.

Stari vek

Glavni članak: Istorija Srbije u starom veku
 
Carska palata Feliks Romulijana; do 18 rimskih imperatora se rodilo na tlu današnje Srbije

Širenje Rimljana na Balkansko poluostrvo, otpočelo je krajem 3. veka pre n. e, sukobima sa Ilirima predvođenim kraljicom Teutom. Tokom ilirsko-rimskih i makedonsko-rimskih ratova, Rimljani su pokorili Ilire i Antičke Makedonce. Nakon toga, započinje njihov prodor Panonskoj niziji i ratovi protiv Dardanaca i Skordiska. Početkom nove ere, gušenjem Batonovog ustanka, celokupno Balkansko poluostrvo se našlo pod rimskom vlašću. Veći deo današnje Srbije, ušao je u sastav provincije Gornja Mezija, dok su manji delovi ušli u sastav provincija Panonije, Dalmacije i Dakije. Na ovom prostoru su bile stalno stacionirane dve rimske legije IV Flavia (u Singidunumu, današnjem Beogradu) i VII Claudia (u Viminacijumu kod današnjeg Kostolca na Dunavu). Podignut je čitav niz gradova koji su bili povezani sistemom puteva koji su omogućavali laku komunikaciju između delova Rimskog carstva, koje je za vladavine cara Trajana, nakon dačkih ratova, bilo na svom teritorijalnom vrhuncu.[55]

Upadi varvarskih plemena iz srednje Evrope i povlačenje Rimljana iz Dakije, tokom Aurelijanove vladavine, doveli su podizanja niza rimskih kastruma duž desne obale Dunava, koji su formirali Dunavski limes. Jedan od njegovih naslednika, Dioklecijan uveo je tetrarhiju kao oblik vladavine i izvršio reformu unutrašnje organizacije Rimskog carstva, čime je Sirmijum postao jedna od prestonica države. Varvarski napadi na Dunavsku granicu su se nastavili, a jednu od prekretnica čini prodor Gota 378. godine, nakon čega počinje i trajno naseljavanje varvara na tlu Rimskog carstva. Car Teodosije I je 395. godine podelio Rimsko carstvo na dva dela, pri čemu veći deo današnje Srbije ulazi u sastav Istočnog rimskog carstva, dok su manji delovi (severozapadni deo Srbije) pripali Zapadnom rimskom carstvu.

Srednji vek

Glavni članci: Istorija Srbije u srednjem veku, Slovensko naseljavanje Balkanskog poluostrva, Naseljavanje Srba na Balkansko poluostrvo i Slovenski ustanci protiv Vizantije

Sredinom 5. veka, Huni predvođeni Atilom stvaraju moćnu državu, koja propada nakon njegove smrti 453. godine, a na tlu današnje Srbije svoje države stvaraju Gepidi i Istočni Goti. Pljačkaškim upadima na teritoriju Istočnog rimskog carstva, pridružuju se u prvim desetlećima 6. veka i Sloveni, ponekad kao samostalni napadači, a ponekad udruženi sa drugim varvarskim narodima. Sredinom istog veka na Balkansko poluostrvo stižu Avari, koji, predvođeni kaganom Bajanom, tokom narednih pola veka šire svoju vlast i uticaj na okolne Slovene, uz čiju pomoć napadaju i pljačkaju vizantijske teritorije, a 582. godine zauzimaju i sam Sirmijum.

Krajem veka su Sloveni toliko ojačali da se već 584. godine pominje njihovo trajno naseljavanje na prostorima južno od Save i Dunava, a dve godine kasnije i njihov napad na Solun, u kome su korišćene i opsadne sprave.

 
Srpske kneževine na Balkanu
 
Jovan Vladimir bio je vladar Duklje (1000–1016), najmoćnije srpske kneževine tog doba i prvi srpski svetitelj.

Prekretnicu u slovenskom naseljavanju, predstavlja dolazak na vlast cara Iraklija na vlast 610. godine. On procenjuje da rat sa Persijom na istočnim granicama carstva, predstavlja daleko veći problem i po stupanju na presto povlači sve preostale snage sa dunavske granice i prebacuje ih na istok, čime je otvoren put za trajno i neometano naseljavanje Slovena, koji će u narednim decenijama, preplaviti celo Balkansko poluostrvo. Posle neuspešne slovenske opsade Soluna 611. godine i kombinovane opsade Carigrada 626. godine, na prostor Balkana i današnje Srbije doseljavaju se Srbi. Prema rečima vizantijskog cara Konstantina Porfirogenita (913—959), oni su se, uz Iraklijevu dozvolu, naselili na prostorima između reka Cetine i Vrbasa na zapadu, Bojane, Ibra i Morave na istoku, Dunava i Save na Severu i Jadranskog mora na jugu.[58][59] On takođe navodi da su došli iz Bojke odnosno Bele ili Nekrštene Srbije u kojoj su vlast od oca nasledila dva brata. Oni su podelili narod, tako da je jedan ostao na čelu Srba u Beloj Srbiji, dok je drugi sa delom naroda krenuo u seobu ka jugu. Sigurno je u periodu od 629. do 632. godine bilo naseljavanje Srba na Balkan. Prvo ih je Iraklije naselio na oblasti zapadno od Soluna, kod grada Servija, najverovatnije da bi Srbi branili Solun od drugih Slovena, što im se nije svidelo, tako da su odlučili da se vrate u svoju Belu Srbiju. Prešli su Dunav, ali kada su uvideli da su Avari ponovo ojačali, zatražili su preko stratega Singidunuma nove teritorije, tako da im je Iraklije dodelio Dalmaciju.[60]

Pola veka kasnije, tačnije 680. godine, na Balkan dolazi narod turskog porekla Prabugari, koji se naseljavaju istočno od Srba, među Slovenima na području nekadašnje Trakije. Tokom narednih vekova, oni će se stopiti sa okolnom slovenskom masom i izgubiti svoj jezik i običaje, ali će joj nametnuti svoje ime Bugari. Njihova država obuhvatiće istočnu Srbiju sa Moravskom dolinom, Beogradom i Sremom. Varvarska najezda je uništila stare rimske gradove i uređenje, tako da par narednih vekova karakteriše potpuno odsustvo bilo kakvih podataka o zbivanjima u unutrašnjosti Balkanskog poluostrva.

Kneza koji je predvodio Srbe u seobi na Balkan, nasledio je posle smrti njegov sin, tako da je vlast, tokom vekova, ostala u istoj porodici, a prvi knez čije ime je zabeleženo, bio je Višeslav, za koga se pretpostavlja da je vladao krajem 8. veka. Njegov unuk Vlastimir, koji je vladao u prvoj polovini 9. veka, smatra se utemeljivačem srpske države u srednjem veku. Srbija se tokom njegove vladavine našla na udaru susednih Bugara predvođenih kanom Presijamom (832—852), koji su u trogodišnjem ratu doživeli potpun poraz, izgubivši pri tome i veći deo vojske. Posle njegove smrti, oko 851. godine, Bugari su ponovo napali Srbiju, ali su njegovi sinovi Mutimir (851—891), Strojimir i Gojnik ponovo potukli Bugare. Tokom borbi je zarobljen i najstariji sin kana Borisa (852—889) Vladimir (889—893) sa dvanaest uglednih bojara. Nakon toga je zaključen mir i prijateljstvo između Srba i Bugara, a zarobljenici su oslobođeni i otpraćeni do granice u Rasu. Kasnije je među Vlastimirovim sinovima došlo do borbe oko vlasti, u kojoj je pobedio najstariji Mutimir, koji je zarobio mlađu braću i poslao ih u Bugarsku kao zarobljenike. Tokom njegove vladavine je vladarska porodica primila hrišćanstvo, a papa Jovan VIII (872—882) je zatražio od njega 873. godine da se, nakon uspeha moravsko-panonske misije, podloži Metodiju, kao slovenskom episkopu, sa sedištem u Sirmijumu.[b] Posle njegove smrti 891. godine, Srbiju su ponovo zahvatili sukobi oko vlasti iz kojih je kao pobednik izašao Mutimirov bratanac Petar (892—917). On je kao kum kneza Bugarske i tada najmoćnijeg vladara na Balkanu Simeona Velikog (knez 893—913, car 913—927), bio u mogućnosti da skoro dve decenije vlada Srbijom u miru. Njegovu vladavinu je okončao sam Simeon, koji je od zahumskog kneza Mihajla dobio izveštaje o Petrovim kontaktima sa njegovim protivnicima Vizantincima, nakon čega je Petra na prevaru zarobio, a za novog kneza Srbije postavio Mutimirovog unuka Pavla (917—923).

Njega su, par godina kasnije, pokušali da zbace sa vlasti Vizantinci, pomoću njegovog brata od strica Zaharija, ali je on zarobljen i poslat u Bugarsku.[58] Jačanje Bugarske pod Simeonom je primoralo Pavla, da pređe na stranu Vizantije, nakon čega je bugarski car protiv njega poslao 923. godine Zahariju, koji ga je zbacio sa vlasti.[58] Međutim, sam Zaharija je vrlo brzo prešao na stranu Vizantije, zbog čega Simeon biva primoran da pošalje svoju vojsku protiv njega. Bugarska vojska je potučena, a glave i oružje dvojice bugarskih vojvoda su poslati u Konstantinopolj kao ratni trofeji.[58] Bugarski car je nakon toga poslao na Srbiju novu vojsku, sa kojom je poslat i Vlastimirov praunuk Časlav (931— oko 960), koji je trebalo da bude postavljen za novog kneza.[58] Pred novom bugarskom vojskom, Zaharija je pobegao u Hrvatsku, dok su Bugari pozvali srpske župane da dođu i potčine se novom knezu.[58] Umesto postavljanja novog kneza, srpski župani su zarobljeni, a cela Srbija je opljačkana i pripojena Bugarskoj.[61] Nakon Simeonove smrti 927. godine, Časlav je pobegao iz Bugarske i uz vizantijsku pomoć, obnovio Srbiju u kojoj su najveći gradovi bili: Dostinika (prva prestonica Srbije), Černavusk, Međurečje, Drežnik, Lesnik i Salines, dok su u oblasti Bosne, koja se tada nalazila u sastavu Srbije, bili gradovi Kotor i Dresnik.[58] Sredinom 10. veka, severne granice Srbije počeli su da ugrožavaju Mađari, sa kojima je Časlav vodio borbe, u kojima je, prema narodnoj tradiciji sačuvanoj u „Letopisu Popa Dukljanina”, poginuo tako što je zarobljen i u okovima bačen u Savu sa svojom pratnjom. Njegovom smrću se gasi prva srpska vladarska dinastija koja je vladala Srbima od dolaska na Balkan do sredine 10. veka.

 
Temnićki natpis sa kraja X ili početka XI veka, pronađen kod Varvarina

Nekoliko desetleća kasnije 971. godine Bugarska država propada i ulazi u sastav Vizantije.[61] Okrutna vizantijska uprava na delovima Balkana naseljenim Slovenima, dovela je 976. godine do pobune u Makedoniji na čijem su se čelu našli sinovi kneza Nikole. Ustanak se brzo proširio, a na njegovom čelu se, usled pogibije ostale braće, našao Samuilo.[61] Posle prodora u Grčku, do Korinta i Peloponeza, on, oko 998. godine, pokreće pohod ka zapadnim delovima Balkana i do 989. godine osvaja veći deo današnje Srbije i okolnih srpskih kneževina.[61] Početkom 11. veka, Vizantija predvođena carem Vasilijem II počinje da potiskuje ustanike i posle velike pobede u bici na Belasici 1014. godine, Samuilo umire od srčanog udara, a njegova država se praktično raspala usled dinastičkih borbi oko vlasti.[61] Već 1018. godine, udovica poslednjeg cara se sa porodicom predala Vasiliju, ali su pojedine Samuilove vojskovođe nastavile da pružaju otpor.[62] Poslednji od njih bio je Sermon koji je vladao Sremom.[62] Njega je na prevaru ubio vizantijski zapovednik Beograda 1019. godine, čime je i poslednji ostatak Samuilove države pokoren.

Vizantijska uprava na prostorima naseljenim slovenskim stanovništvom je posle sloma Samuilovog ustanka, započela proces helenizacije stanovništva i uvođenje plaćanja poreza u novcu, umesto, kao do tada, u naturi. Ove promene su, uz povećanje poreza usled krize u samoj Vizantiji, doveli do podizanja dve nove slovenske pobune. Prvo je u leto 1040. godine u Pomoravlju izbio ustanak na čijem se čelu našao, navodni Samuilov unuk, Petar Deljan, koji je u Beogradu proglašen za cara. Iako se ustanak brzo proširio na prostor današnje Srbije, Makedonije i severne Grčke, on je već 1041. godine ugušen. Tri desetleća kasnije, 1072. godine dolazi do novog ustanka pod vođstvom Đorđa Vojteha, a ustanici za cara u Prizrenu proglašavaju dukljanskog princa Konstantina Bodina. Pod njegovim vođstvom oni osvajaju Niš, ali krajem godine bivaju potučeni kod Pauna na Kosovu, čime je ustanak ugušen.

Glavni članak: Raška
 
Granice kraljevine Zete u doba kralja Bodina

Početkom naredne decenije, Bodin je, kao kralj Zete, zauzeo Rašku u kojoj je za vladare postavio župane Vukana (oko 1083—1112) i Marka, a potom i Bosnu u kojoj je postavio kneza Stefana. Borbe sa Vizantijom od 1091. godine vodi isključivo raški župan Vukan koji iz Zvečana više puta prodire na Kosovo spaljujući Lipljan, a kasnije stiže i do Vranja, Skoplja i Pologa. Na vlasti ga smenjuje njegov bratanac Uroš I koji ulazi u savez sa Mađarima u borbama sa Vizantijom. Njegova ćerka Jelena postaje žena budućeg kralja Ugarske Bele II, a njegov sin Beloš kraljevski palatin. Mađari će tokom celog 12. veka ratovati sa Vizantijom, prvo oko Srema i Beograda, a zatim i oko Moravske doline, a raški župani će u gotovo svakom od tih ratova učestvovati kao ugarski saveznici. Oni uspevaju da, na kratko, osvoje Beograd, a kasnije i Niš, ali ih Vizantinci, predvođeni moćnim carem Manojlom I potiskuju, tako da se svi sukobi okončavaju bez značajnijih teritorijalnih proširenja. Istovremeno Rašku potresaju i unutrašnji sukobi oko vlasti između Uroševih sinova Uroša II i Dese u kome učešće uzima i sam Manojlo. Vizantijski car na kraju postavlja za novog velikog župana Tihomira, sina velmože Zavide.

Razdoblje Nemanjića

 
Veliki župan Stefan Nemanja, rodonačelnik dinastije Nemanjić

Protiv velikog župana Tihomira će se, 1166. ili 1168. godine, pobuniti njegov najmlađi brat Stefan Nemanja koji će potisnuti stariju braću iz zemlje, a kasnije će kod Pantina na Kosovu potući vizantijsku vojsku predvođenu njegovom braćom, koja ga nakon toga priznaju za vladara. Nemanja će tokom naredna tri desetleća voditi uspešne ratove protiv Vizantije u kojima će značajno proširiti svoju državu. Pripaja joj Neretljansku oblast, Zahumlje, Travuniju, Primorje, delove Kosova, Metohije, a na kratko osvaja i Niš u kome se sastaje sa svetim rimskim carem i vođom krstaša III krstaškog pohoda Fridrihom Barbarosom, kome predlaže savez protiv Vizantije. Na prestolu ga, u dogovoru sa vizantijskim carem, nasleđuje srednji sin Stefan, koji početkom svoje vladavine biva potisnut od starijeg brata Vukana, ali na kraju uspeva da se održi na vlasti. Koristeći se političkom situacijom na Balkanu nastalom posle krstaškog zauzeća Carigrada 1204. godine, on je nastavio širenje svoje države (osvaja Prizren, Vranje i Niš), koju 4. januara 1217. godine uzdiže na rang kraljevine, dobivši od pape Honorija III kraljevski venac. Dve godine kasnije, njegov mlađi brat Sava je od vaseljenskog patrijarha u Nikeji izdejstvovao uzdizanje raške eparhije na nivo arhiepiskopije čiji je postao prvi arhiepiskop, čime je srpska crkva stekla autokefalnost i udareni su temelji današnjoj Srpskoj pravoslavnoj crkvi.

 
Sveti Sava, prvi srpski arhiepiskop i prosvetitelj

Stefana nasleđuju sinovi Radoslav (1223—1234) i Vladislav (1234—1242) koji vladaju pod uticajem svojih moćnih tastova epirskog despota i bugarskog cara, posle kojih na vlast dolazi najmlađi sin Uroš I (1242—1276). Iako nije uspeo da proširi granice svoje države, Uroš je uspeo da ekonomski ojača državu tako što je iz Transilvanije doveo rudare Sase, čime je započela eksploatacija rudnika u Srbiji, što će njegovim naslednicima pružiti finansijsku osnovu za dalja osvajanja. Bio je oženjen Jelenom Anžujskom koja je igrala značajnu ulogu u tadašnjoj Srbiji, a slikarstvo njegove zadužbine Sopoćana spada u sam vrh evropske srednjovekovne umetnosti. Njega je sa vlasti, usled neuspešnih ratova i nezadovoljstva u zemlji, zbacio 1276. godine stariji sin Dragutin (kralj Srbije 1276—1282, kralj Srema 1282—1316), koji će, svega nekoliko godina kasnije 1282. godine, prepustiti vlast mlađem sinu Milutinu (1282—1321), koji spada u red najznačajnijih srpskih vladara.[63] Tokom nekoliko narednih godina, Milutin će proširiti Srbiju ka jugu, osvajajući veći deo današnje Severne Makedonije sa Skopljem koje mu postaje prestonica i severne delove Albanije, a na kratko će držati i sam Drač. Kasnije će osvojiti Braničevo, koje predaje Dragutinu, kome je ugarski kralj i njegov tast dodelio na upravu Mačvu sa Beogradom i severnu Bosnu. Sam Milutin 1299. godine zaključuje mir sa Vizantijom, prema kome mu car Andronik II (1282—1328) priznaje osvajanja i daje za ženu petogodišnju ćerku Simonidu.

Početak 14. veka obeležava građanski rat između braće oko prava nasleđivanja prestola koji se okončava ponovnim prihvatanjem Deževskog sporazuma, kojim je Dragutin 1282. godine predao vlast Milutinu i prema kome ga nasleđuje Dragutinov sin. Milutina je sa vlasti 1314. godine pokušao da zbaci sin Stefan (1322—1331), koji je uhvaćen i po njegovom naređenju oslepljen, posle čega je poslat u izgnanstvo u Carigrad. Nakon Dragutinove smrti 1316. godine on zarobljava njegovog sina i naslednika Vladislava i zauzima njegovu državu, posle čega vodi trogodišnji rat sa kraljem Ugarske Karlom Robertom (1310—1342) u kome gubi Beograd, ali zadržava Mačvu i Braničevo. Posle njegove smrti 1321. godine, državu zahvata građanski rat između njegovih sinova Konstantina i Stefana, u koji se nakon Konstantinove pogibije uključuje Vladislav, ali Stefan i njega pobeđuje. On nastavlja da širi svoju državu ka jugu na račun, Vizantije, ali ne uspeva da povrati primorje od Cetine do Dubrovnika koje se nakon Milutinove smrti otcepilo, nakon čega ga osvaja ban Bosne Stefan II Kotromanić (1322—1353). Protiv njega je stvoren savez Vizantije i Bugarske, koji je Stefan uništio, potukavši do nogu Bugare u bici kod Velbužda 1330. godine. Samo godinu dana kasnije, njegov sin Dušan (kralj 1331—1346, car 1346—1355) koristi nezadovoljstvo vlastele i u Nerodimlju zarobljava oca, koji iste godine umire u kao zatvorenik u Zvečanu, a Dušan postaje novi kralj.

Godine 1217, tokom vladavine Stefana Prvovenčanog, Srbija postaje nezavisna kraljevina, a 1346. godine dostiže vrhunac moći kao carstvo Stefana Dušana, koji se proglasio za „cara Srba i Grka”.

 
 
Proglašenje Dušanovog zakonika i Srpsko carstvo

Posle Nemanjića

 
Bitka na Kosovu, Adam Stefanović

Osmanski Turci su porazili srpsko plemstvo 1389. godine u bici na Kosovu polju.

Stefan Lazarević kao osmanski vazal je predvodio srpske pomoćne odrede u bici kod Angore. Posle bitke kod Angore je od Vizantinaca u Carigradu dobio zvanje despota 1402. godine čime Srbija postaje despotovina. U vreme njegove vladavine u Srbiji se razvija Resavska škola srednjovekovne književnosti.

Turci su konačno zagospodarili Srbijom posle pada Smedereva 1459. godine, za vreme vladavine poznatog osmanskog sultana Mehmeda II.

Srbi su na području današnje Vojvodine prisutni od srednjeg veka pod vlašću Ugarske. U 15. i 16. veku su na području Srema, Banata i Bačke posede imali srpski despoti. U 16. veku su Srbi na području današnje Vojvodine formirali dve kratkotrajne državne tvorevine, prvom od njih je vladao samozvani car Jovan Nenad, a drugom vojvoda Radoslav Čelnik.

Osmanska vladavina

Glavni članak: Istorija Srbije u Osmanskom carstvu

Delovi teritorije današnje Srbije su bili u sastavu Osmanskog carstva u periodu od 15. do početka 20. veka. U sastav Osmanskog carstva su najpre, početkom 15. veka, uključeni jugoistočni delovi današnje Srbije (okolina Niša), zatim, sredinom 15. veka (1459. godine), celo područje Srpske despotovine, i konačno, između 1521. i 1552. godine i celo područje današnje Vojvodine.

Srbi u Banatu su 1594. godine podigli veliki ustanak protiv osmanske vlasti, koji se završio porazom.

 
Seoba Srba, slika Paje Jovanovića

Od kraja 17. veka, u severnim delovima današnje Srbije (Bačka, zapadni Srem) osmansku će vlast zameniti habzburška, koja će se između 1718. i 1739. godine proširiti i na druge delove teritorije današnje Srbije (istočni Srem, Banat, Mačvu, Šumadiju, Braničevo, Timočku Krajinu). Posle 1739. godine, granica osmanskog i habzburškog domena se nalazi na Savi i Dunavu.

Srbija će svoju državnost početi da obnavlja u 19. veku, nakon Prvog (1804. godine) i Drugog srpskog ustanka (1815. godine), najpre u vidu vazalne kneževine, da bi potpunu nezavisnost stekla 1878. godine. Neki južni i zapadni delovi današnje Srbije ostaće pod osmanskom vlašću sve do 1912. godine. Period osmanske uprave trajao je različito u delovima današnje Srbije; najkraće su pod turskom vlašću bili neki delovi Vojvodine (oko 150 godina), a najduže neki delovi južne Srbije (oko 5 vekova).

Moderna Srbija

Srpska revolucija

Glavni članak: Srpska revolucija
 
Vožd Karađorđe Petrović, vođa Prvog srpskog ustanka i osnivač dinastije Karađorđević
 
Ustanička Srbija 1809. godine

Srbija je svoju borbu za nezavisnost počela tokom Srpske revolucije, a ta borba je trajala nekoliko desetleća.

Đorđe Petrović, poznatiji kao Karađorđe, je umakao Seči knezova i sa šumadijskim prvacima je februara 1804. godine organizovao zbor u selu Orašac, na kom je odlučeno da se podigne buna. Na ovom zboru Karađorđe je izabran za „vožda”.[64] Buna je počela paljenjem turskih hanova po Šumadiji i proterivanjem Turaka iz hanova i sela u utvrđene gradove. Da bi smirio situaciju u Beogradskom pašaluku, turski sultan je jula 1804. godine poslao bosanskog vezira Bećir-pašu. Karađorđe je kao prvi uslov za uspostavljanje mira tražio likvidaciju dahija, koje je Milenko Stojković u noć između 5. i 6. avgusta, po Karađorđevom naređenju i uz saglasnost Bećir-paše, pogubio na ostrvu Ada Kale.

Međutim, ovo nije smirilo situaciju u pašaluku. Sultan je 1805. godine poslao u Beograd za vezira Hafis-pašu, kog su ustanici dočekali na Ivankovcu i naneli mu težak poraz. Ovim je buna protiv dahija prerasla u ustanak protiv turske vlasti i srpsku nacionalnu revoluciju. Sledeće godine ustanici su porazili tursku vojsku na Mišaru i Deligradu i osvojili beogradsku varoš.

Ustanici su pokušali da uspostave mir sa Osmanskim carstvom. Pregovore sa Portom u ime srpske strane je vodio trgovac Petar Ičko i uspeo od nje da izdejstvuje Ičkov mir. Najvažnije odredbe Ičkovog mira su bile da se iz Srbije proteraju janičari i da Srbi obavljaju javne službe i čuvaju granicu. Mir nije ostvaren jer su Srbi nastavili rat kada je na njihovu stranu u rat ušla Rusija. Sledeće godine (1807), Srbi su zauzeli beogradsku tvrđavu, a udružena srpsko-ruska vojska je odnela pobede kod Štubika i Malajnice. U narednim godinama ustanici su ratovali radi oslobođenja srpskog naroda izvan Beogradskog pašaluka.

Bez većih okršaja je prošla 1808. godina, a za sledeću godinu Karađorđe je planirao da se u Raškoj sastane sa vojskom crnogorskog vladike Petra I i odatle da se uputi u oslobađanje Stare Srbije. Karađorđe je odneo pobede nad Turcima kod Suvodola, Sjenice i Novog Pazara. Međutim, morao je da odustane od pohoda jer mu se crnogorski vladika nije pridružio i zato što su ustanici poraženi u bici na Čegru. Srpski ustanici su 1810. godine odneli pobede kod Loznice i Varvarina (zajedno sa ruskom vojskom).

Pohod Napoleona na Rusiju je prinudio jednog saveznika Srba da okonča rat sa Turskom. Rusija je 1812. godine sklopila sa Osmanskim carstvom Bukureški mir i povukla svoju vojsku iz ustaničke Srbije. Rusija je Bukureškim mirom pokušala da ustanicima osigura autonomiju i amnestiju za učešće u ratu. Ustanici su do tada ostvarili nezavisnost i nisu želeli da prihvate samo autonomiju i nastavili su da se bore. Ogromna turska vojska, predvođena velikim vezirom Huršid-pašom je opkolila ustaničku državu sa zapada, juga i istoka. Ustanička Srbija bila je pokorena da kraja oktobra 1813. godine. Karađorđe je napustio Srbiju sa većim brojem ustaničkih starešina, a veliki broj Srba se iselio na teritoriju susedne Austrije.

Ustaničke starešine koje nisu izbegle počele su da se dogovaraju kako da zaustave turski zulum. U Takovu 23. aprila 1815. godine je održan tradicionalni sabor. Okupljeni prvaci su odlučili da podignu ustanak, pa su ponudili predvodništvo Milošu Obrenoviću, što je on prihvatio, ali nakon izvesnog kolebanja. Drugi srpski ustanak je podignut i vođen protiv turske vlasti. Ustanici su vodili borbu samo protiv vojske beogradskog vezira. Najvažnije bitke su bile kod Čačka, Paleža, Požarevca, na Ljubiću i Dublju.

Kada su protiv pobunjenih Srba pošle još i dve sultanove vojske iz Bosne i Rumelije, Miloš Obrenović je započeo pregovore, uveren da ne može pružiti otpor na tri strane. Na Drini je započeo pregovore sa bosanskim vezirom Huršid-pašom, a nastavio je rumelijskim vezirom Marašli Ali-pašom. Sa Marašlijom je sklopio usmeni sporazum kojima je Srbima u beogradskom pašaluku osigurao poluautonomni položaj. Prema postignutom dogovoru, Srbi su imali pravo da skupljaju porez, da učestvuju u suđenju Srbima, da spahije ubiraju prihode po zakonima i da u Beogradu zaseda Narodna kancelarija sastavljena od srpskih knezova. Tako je okončan Drugi srpski ustanak, odnosno ratni period Srpske revolucije. Miloš Obrenović se odmah po završetku Drugog srpskog ustanka odrekao titule vožda, a prihvatio je titulu kneza.

Kneževina Srbija

Glavni članak: Kneževina Srbija
 
Osnivač dinastije Obrenović i vođa Drugog srpskog ustanka knez Miloš Obrenović, poznat i kao Miloš Veliki

Knez Miloš Obrenović je vladao Srbijom samovoljno i imao je brojne protivnike, koji su često podizali bune, ali su se one sve završavale neuspešno. Na spoljnopolitičkom planu, Miloš je, uz pomoć Rusije izdejstvovao Akermansku konvenciju (1828), Jedrenski mir (1829) i Hatišerif iz 1830. godine kojima je jačala autonomija Srbije sa Milošem kao njenim naslednim knezom.

Nezadovoljstvo vladavinom kneza Miloša u Srbiji rezultovalo je Miletinom bunom. Knez Miloš je pod pritiskom nezadovoljnih knezova sazvao skupštinu 15. februara 1835. godine na kojoj je donet Sretenjski ustav, prvi moderni srpski ustav i prvi ustav na Balkanu. Sretenjski ustav je bio vrlo liberalan, njime je u Srbiji konačno ukinut feudalizam i ograničena prava kneza. Kako je ustav najviši pravni akt jedne zemlje, a da je Srbija tada bila vazalna kneževina Osmanskog carstva, Porta se protivila njenom donošenju. Austrija i Rusija su takođe bile protiv ustava jer ga ni same nisu imale, i zbog straha od širenja ideja Francuske revolucije. Pod spoljnim pritiskom knez Miloš je, na svoje zadovoljstvo, ukinuo ustav.

Aprila 1841. godine južno od Kneževine Srbije izbila je bezuspešna Niška buna protiv turske vlasti.

Poslednje osmanske trupe su 1867. godine napustile Kneževinu Srbiju, a knez Mihailo dobija ključeve većih srpskih gradova, čime država postaje defakto nezavisna. Posle ustanka u Hercegovini 1875. godine, Srbija objavljuje rat Turskoj 28. juna 1876. godine i do 1878. godine uspeva da oslobodi jugoistočnu Srbiju. Konačnim aktom Berlinskog kongresa — Berlinski sporazum — Srbija je 13. jula 1878. godine dobila međunarodno priznanje.

Srbi u Habzburškoj Monarhiji

Glavni članci: Vojna krajina i Istorija Vojvodine

Srbi u Habzburškoj Monarhiji su sredinom 19. veka imali krunsku zemlju unutar Austrijske carevine pod imenom Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat.

Kad god je Austrija ratovala protiv Turaka, imala je pomoć srpskog naroda, koji je bunama i učešćem u hrišćanskoj austrijskoj vojsci nastojao zbaciti tursku vlast i vaskrsnuti srpsko carstvo.[65] A posle svakog mira morao je bežati iz postojbine ispred turske osvete. Te seobe su se odvijale u nekoliko pravaca.

 
Majska skupština na kojoj je proglašena Srpska Vojvodina (3. maja 1848. u Sremskim Karlovcima)

Tokom habzburške uprave, Srbi su, na osnovu srpskih privilegija, uživali narodnu autonomiju u okviru Habzburške monarhije, a ostvarili su i crkvenu samostalnost u okviru Karlovačke mitropolije. Tokom revolucije 1848. godine, Srbi su formirali autonomnu Srpsku Vojvodinu, da bi 1849. godine bila formirana jedna posebna habzburška krunska oblast nazvana Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat. Ova oblast je ukinuta 1860. godine.

Raspadom Habzburške monarhije (Austrougarske) 1918. godine, Srbi sa područja današnje Vojvodine ulaze u sastav Kraljevine Srbije, a potom i novoformiranog Kraljevstva Srba i Hrvata i Slovenaca, kasnije nazvanog Kraljevina Jugoslavija.

Kraljevina Srbija

Glavni članak: Kraljevina Srbija

Srbija je proglašena kraljevinom odlukom Narodne skupštine i knjaževom proklamacijom 7. marta 1882. godine.

Kraljevina Srbija obuhvata istorijski period od 1882. do 1918. godine. U ovom periodu su se oko vlasti nadmetale i smenjivale dve dinastije, čiji su rodonačelnici bili Đorđe Petrović — Karađorđe, vođa Prvog srpskog ustanka i Miloš Obrenović, vođa Drugog srpskog ustanka. Dalji razvoj Srbije je bio obeležen opštim napretkom u ekonomiji, kulturi i umetnosti, čemu je pre svega doprinela mudra državna politika, koja je slala mlade ljude na školovanje u evropske metropole, odakle su donosili novi duh i novi sistem vrednosti. Jedan od spoljnih izraza transformacije kroz koju je sada prolazila nekadašnja osmanska provincija bilo je i proglašenje kraljevine, 1882. godine.

 
Kralj Petar I Karađorđević je uspostavio demokratsku vladavinu i predvodio povlačenje tokom Albanske golgote.

Majskim prevratom 1903. godine i ubistvom kralja Aleksandra i kraljice Drage, na vlast ponovo dolaze Karađorđevići, potomci Karađorđa Petrovića, a za novog kralja je postavljen Petar Karađorđević. Srbija je znatno proširila svoju teritoriju na jug posle pobeda u Balkanskim ratovima (Stara Srbija). Uz velike ljudske i materijalne žrtve, Srbija je doprinela velikoj pobedi Saveznika u Prvom svetskom ratu.

Većina naroda u Crnoj Gori je preko velike Narodne skupštine u Podgorici, 26. novembra 1918. godine, izglasala bezuslovno sjedinjenje sa Srbijom.

Kraljevina Srbija je kao nezavisna država prestala je da postoji 1. decembra 1918. godine kada se ujedinila sa Državom Slovenaca, Hrvata i Srba stvorivši Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca pod daljom vladavinom srpske dinastije Karađorđević.

Jugoslovenske države

Vidi još: Jugoslavija

Posle 1918. godine Srbija je jedina unoseći svoju državnost i suverenost, bila osnivač Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, preimenovanog 1929. godine u Kraljevina Jugoslavija.

Pod nemačkom okupacijom, posle rata do danas

Glavni članci: Republika Srbija (1990—2006) i Raspad SFRJ
Vidi još: Srbija pod nemačkom okupacijom, Jugoslavija u Drugom svetskom ratu i Socijalistička Republika Srbija

U Drugom svetskom ratu, teritorija današnje Srbije je bila pod okupacijom Sila Osovine, odnosno nacističke Nemačke i njenih saveznika Italije, Bugarske, Mađarske, Albanije, kao i marionetske profašističke državne tvorevine pod nazivom Nezavisna Država Hrvatska, dok je u Srbiji vladala Vlada narodnog spasa pod generalom Nedićem do 1944. godine. U Srbiji su tokom okupacije postojala dva suprotstavljena pokreta koji su se borili za vlast u posleratnoj Jugoslaviji: Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije i Jugoslovenska vojska u otadžbini. Ustanak protiv okupatora izbio je u leto 1941. godine.

Tokom Drugog svetskog rata zabeležena su velika stradanja srpskog naroda. Procenjuje se da je stradalo preko milion i po pripadnika svih naroda, među kojima je najviše bilo Srba.

 
Partizani i ravnogorci sprovode nemačke nacističke zarobljenike u Užicu. Srbi su činili natpolovičnu većinu partizanskog i većinu ravnogorskog pokreta.
 
Građani Novog Sada prelaze reku skelama, nakon što su sva tri gradska mosta uništena u NATO bombardovanju

Neposredno posle rata, 1945. godine, kao naslednica Kraljevine Jugoslavije, formirana je država pod imenom Demokratska Federativna Jugoslavija koja je bila pod novom vlašću komunističkog režima na čelu sa Josipom Brozom Titom. Iste godine 29. novembra proglasom republike država menja ime u Federativna Narodna Republika Jugoslavija, dok je 1963. ustavnim promenama promenila ime u Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija.

Ustavom SFRJ iz 1974. godine pokrajine u sastavu SR Srbije (SAP Vojvodina i SAP Kosovo) dobile su daleko veću autonomiju i prava nego što su imala ranije, dobile su državna i partijska predsedništva.

Januara 1990. godine na četrnaestom kongresu dolazi do raspada do tada vladajućeg Saveza komunista Jugoslavije.

Od 1992. godine, posle raspada SFRJ, sve do 2003. Srbija je činila, zajedno sa Crnom Gorom — Saveznu Republiku Jugoslaviju. Po raspadu Jugoslavije, Srbija i Srbi su postali predmet negativne propagande, podmetanja i blaćenja unutar dela srpskog naroda, evropskih država kao i unutar međunarodne zajednice.[66]

Savremena istorija

Glavni članci: Kosovski rat, NATO bombardovanje SRJ, Kumanovski sporazum i Rezolucija 1244

Godine 2000. dolazi do smene Socijalističke partije Srbije sa Demokratskom opozicijom Srbije na septembarskim saveznim izborima i decembarskim republičkim izborima čime dolazi do političke tranzicije.

Od 2003. godine ustavnom poveljom Srbija je sastavni deo Državne zajednice Srbije i Crne Gore. Dana 21. maja 2006. godine, održan je referendum na kome su se građani Crne Gore izjasnili za nezavisnost.

Od 5. juna 2006. godine Republika Srbija deluje kao nezavisna i suverena država (kao naslednica Srbije i Crne Gore).

Dana 8. novembra 2006. godine proglašen je u Narodnoj skupštini Republike Srbije, posle izvršenog uspešnog referenduma, Ustav Republike Srbije.

Politički sistem i ustavno-pravno uređenje

Glavni članci: Spisak šefova države Srbije, Ustav Srbije iz 2006. godine i Politički sistem Srbije

Republika Srbija je država srpskog naroda i svih građana koji u njoj žive, zasnovana na vladavini prava i socijalnoj pravdi, načelima građanske demokratije, ljudskim i manjinskim pravima i slobodama i pripadnosti evropskim principima i vrednostima.[12]

Republika Srbija funkcioniše u okviru parlamentarne demokratije, tačnije kao parlamentarna republika. Vlast je podeljena na tri grane i to:[12]

 
Dom Narodne skupštine u Beogradu

Politička situacija

Sadašnji predsednik Republike Srbije je Aleksandar Vučić koji je pobedio u prvom krugu predsedničkih izbora 2017. godine.

Posle izbora Aleksandra Vučića za predsednika Republike izabrana je 29. juna 2017. godine nova koaliciona Vlada liste okupljene oko Srpske napredne stranke i liste okupljene oko Socijalističke partije Srbije sa nestranačkom ličnošću Anom Brnabić na mestu predsednika Vlade.

Trenutni predsednik Narodne skupštine Republike Srbije je Vladimir Orlić iz SNS-a. Narodna skupština Republike Srbije je 26. decembra 2007. godine usvojila Rezoluciju o zaštiti suvereniteta, teritorijalnog integriteta i ustavnog poretka Republike Srbije kojom je proglašena „vojna neutralnost Republike Srbije u odnosu na postojeće vojne saveze do eventualnog raspisivanja referenduma na kojem bi se donela konačna odluka o tom pitanju”.[67]

Spoljni odnosi

Glavni članak: Spoljni odnosi Srbije
 
Zgrada Vlade Republike Srbije

Dominantan politički diskurs u zemlji uključuje pristupanje Evropskoj uniji. Zemlja je status kandidata stekla 2012. godine.

Srbija je članica Organizacije ujedinjenih nacija (OUN), Organizacije za evropsku bezbednost i saradnju (OEBS), Saveta Evrope (SE), NATO programa Partnerstvo za mir, Međunarodne organizacije za migracije i Organizacije za crnomorsku ekonomsku saradnju i mnogih drugih međunarodnih organizacija. Ima status posmatrača u Svetskoj trgovinskoj organizaciji i u ODKB.

Srbija ima sa Republikom Srpskom potpisan sporazum o specijalnim i paralelnim vezama.[68] Republika Srbija je u dobrim odnosima sa državama kao što su Rusija i Grčka. Sa pasošem Srbije može se bez vize putovati u 104 zemlje (2015. godina).[69]

Državni simboli

Glavni članci: Zastava Srbije, Grb Srbije i Himna Srbije

Himna Republike Srbije je ujedno i stara himna nekadašnje Kraljevine Srbije „Bože pravde”, uz neznatno izmenjen tekst.

Grb Republike Srbije je stari grb Kraljevine Srbije iz doba Obrenovića iz 1882. godine i čini ga dvoglavi beli orao sa štitom na grudima na kome su krst i četiri ocila, a iznad glava orla se nalazi kruna Nemanjića.

Republika Srbija ima narodnu zastavu koja je trobojka sa vodoravno položenim bojama: crvenom, plavom i belom. Pored narodne, postoji i državna zastava koja je u osnovi ista kao i narodna s tim što na trećini dužine gledano sleva nadesno na plavom polju stoji i mali grb Srbije.

  •  
    Državna zastava
  •  
    Narodna zastava. Srpska trobojka je u kontinuiranoj upotrebi od 1835.
  •  
    Veliki grb
  •  
    Mali grb

Vojska

Glavni članak: Vojska Srbije
 
Garda, jedna od najelitnijih i najstarijih (osnovana 1830) jedinica Vojske Srbije

Vojska Srbije (skraćeno VS) oružana je formacija Republike Srbije. Zvanično je stvorena 8. juna 2006. godine uredbom Narodne Skupštine Republike Srbije. Nastala je nakon proglašenja nezavisnosti Crne Gore od onih delova Vojske Srbije i Crne Gore koji su se nalazili na teritoriji Srbije.

Po Ustavu Republike Srbije, Vojska Srbije je oružana sila Republike Srbije namenjena za odbranu zemlje od oružanog ugrožavanja spolja, kao i za izvršavanje drugih misija i zadataka, u skladu sa Ustavom, zakonom i principima međunarodnog prava koji regulišu upotrebu sile. Vojska Srbije se može upotrebiti van granica Republike Srbije samo po odluci Narodne skupštine Republike Srbije.

Osnovni zadaci Vojske su: odvraćanje od oružanog ugrožavanja i drugih vojnih izazova, rizika i pretnji bezbednosti; odbrana teritorije, vazdušnog prostora i akvatorije; osposobljavanje vojnika, starešina, komandi, jedinica i ustanova za realizaciju misija i zadataka; učešće u međunarodnoj vojnoj saradnji i mirovnim operacijama pod okriljem OUN i sistema kolektivne bezbednosti; pružanje pomoći u slučaju prirodnih nepogoda i katastrofa većih razmera, u kojima su ugroženi ljudski životi, životna sredina i materijalna dobra.[70]

Vojska Srbije je organizovana na strategijskom, operativnom i taktičkom nivou, u komande jedinice i ustanove.[71] Načelno je čine vidovi, rodovi i službe. Vidovi Vojske Srbije su: Kopnena vojska i Vazduhoplovstvo i protivvazduhoplovna odbrana. Princip organizovanja je хибридни, s izmešanim elementima vidovskog, pod jednim glavnim štabom i s elementima podele na operativne grupacije i službe.

Pravosuđe

Glavni članak: Pravni sistem u Republici Srbiji

Srbija je četvrta zemlja u modernoj evropskoj istoriji, posle Francuske, Austrije i Holandije, koja ima usvojen moderni građanski zakonik.[72]

 
Zgrada Vrhovnog suda Republike Srbije

Ustav Srbije određuje da su sudovi samostalni i nezavisni državni organi koji štite slobode i prava građana, zakonom utvrđena prava i interese pravnih subjekata i obezbeđuju ustavnost i zakonitost.

Sudska vlast pripada sudovima i nezavisna je od zakonodavne i izvršne vlasti. Sudske odluke se donose u ime naroda i zasnivaju se na Ustavu, zakonu, potvrđenom međunarodnom ugovoru i propisu donetom na osnovu zakona. Sudske odluke su obavezne za sve i ne mogu biti predmet vansudske kontrole. Sudsku odluku može preispitivati samo nadležni sud u zakonom propisanom postupku. Svako je dužan da poštuje izvršnu sudsku odluku.

Sudovi republičkog ranga: Ustavni sud, Vrhovni kasacioni sud, Privredni apelacioni sud, Prekršajni apelacioni sud, Upravni sud.

Sudovi opšte nadležnosti:

  • Osnovni sudovi — za teritoriju grada, odnosno jedne ili više opština
  • Viši sudovi — za područje jednog ili više osnovnih sudova
  • Apelacioni sudovi — za područje više viših sudova
  • Vrhovni kasacioni sud

Sudovi posebne nadležnosti:

  • Privredni sudovi — za teritoriju jednog ili više gradova, odnosno više opština
  • Privredni apelacioni sud — neposredno viši sud za privredne sudove
  • Prekršajni sudovi — za teritoriju grada, odnosno jedne ili više opština
  • Prekršajni apelacioni sud — neposredno viši sud za prekršajne sudove
  • Upravni sud

Ustavni sud je samostalan i nezavisan državni organ koji štiti ustavnost i zakonitost i ljudska i manjinska prava i slobode. Odluke Ustavnog suda su konačne, izvršne i opšteobavezujuće.

Vrhovni kasacioni sud je najviši sud u Republici Srbiji, koji je neposredno viši sud za Privredni apelacioni sud, Prekršajni apelacioni sud, Upravni sud i apelacione sudove.

Apelacioni sud je neposredno viši sud za više sudove i osnovne sudove.

Viši sud je neposredno viši sud za osnovne sudove kada je to određeno zakonom.

Administrativna podela

Vidi još: Teritorijalna organizacija Republike Srbije
 
Mapa Republike Srbije sa autonomnim pokrajinama

Zbog velike etničke, kulturne i ekonomske neujednačenosti, a u cilju zadovoljenja i lakšeg ostvarivanja prava čoveka i građanina, na teritoriji Republike Srbije formirane su dve autonomne pokrajine:

Ove pokrajine imaju jasno utvrđene nadležnosti i za svoj rad su odgovorne republičkoj vlasti.

Napomena: Do formiranja statističkih regiona u Srbiji 2009. godine, deo teritorije Republike Srbije koji se nalazio izvan područja autonomnih pokrajina nazivao se kolokvijalno uža Srbija. Uža Srbija nije predstavljala posebnu administrativno-upravnu jedinicu, već je bila pod neposrednom upravom države. Ustavom iz 1990. teritorija Republike je jedinstvena i nedeljiva. Na istom stanovištu je i Ustav iz 2006. godine.

Gradovi

Glavni članak: Gradovi u Srbiji

U Srbiji i njenim pokrajinama nalazi se 6.167 naselja.[73]

Gradovi u Srbiji su teritorijalne jedinice utvrđene Zakonom o teritorijalnoj organizaciji Republike Srbije, koja predstavlja ekonomski, administrativni, geografski i kulturni centar šireg područja i ima više od 100.000 stanovnika.[74]

Ako postoje ekonomski, geografski ili istorijski razlozi grad može biti i teritorijalna jedinca sa manje od 100.000 stanovnika, ako ispunjava sve ostale kriterijume predviđene zakonom.

Teritorija za koju se obrazuje Grad, predstavlja prirodnu geografsku celinu, ekonomski povezan prostor koji poseduje izgrađenu komunikaciju među naseljenim mestima sa sedištem grada kao gravitacionim centrom.

Na teritoriji Srbije službeno postoji 27 gradova, dok glavni Grad Beograd ima poseban status. Službeni gradovi su:

  1. Grad Bor
  2. Grad Valjevo
  3. Grad Vranje
  4. Grad Vršac
  5. Grad Zaječar
  6. Grad Zrenjanin
  7. Grad Jagodina
  8. Grad Kikinda
  9. Grad Kragujevac
  10. Grad Kraljevo
  11. Grad Kruševac
  12. Grad Leskovac
  13. Grad Loznica
  14. Grad Niš
  15. Grad Novi Pazar
  16. Grad Novi Sad
  17. Grad Pančevo
  18. Grad Pirot
  19. Grad Požarevac
  20. Grad Priština
  21. Grad Prokuplje
  22. Grad Smederevo
  23. Grad Sombor
  24. Grad Sremska Mitrovica
  25. Grad Subotica
  26. Grad Užice
  27. Grad Čačak
  28. Grad Šabac

Dok su Beograd, Novi Sad, Niš, Vranje i Požarevac svoju teritoriju podelili na dve ili više gradskih opština, ostali gradovi su organizovani kao jedinstvena jedinica lokalne samouprave.

Okruzi

Glavni članak: Administrativna podela Srbije

Teritorija Srbije je podeljena na 29 upravnih okruga i teritoriju grada Beograda, upravni okruzi su oblik dekoncentracije vlasti tzv. deataširani centri, na čelu upravnog okruga nalazi se načelnik, koji nema velike nadležnosti, ali je odgovoran Vladi za sprovođenje propisa Vlade na području okruga, praktično on ima položaj emisara, no njegove nadležnosti su znatno veće u slučaju velikih nesreća ili elementarnih nepogoda. Okrug se sastoji od nekoliko jedinica lokalne samouprave — opština (komuna), koje za razliku od okruga predstavljaju vid decentralizacije vlasti, i kao takve imaju svoje originerne prihode i organe lokalne vlasti.

Upravni okruzi nisu oblik lokalne samouprave niti deo teritorijalne organizacije Republike Srbije, već način obavljanja državne uprave. Prema Zakonu o državnoj upravi je određeno da se upravni okrug obrazuje radi vršenja poslova državne uprave izvan sedišta organa državne uprave.[75]

Uredbom Vlade Republike Srbije, od 29. januara 1992. godine, određeni su poslovi državne uprave koje ministarstva obavljaju izvan svojih sedišta u okruzima kao područnim središtima državne vlasti. Prema uredbi Vlade Srbije iz februara 2006. godine okruzi menjaju ime u upravni okruzi.[76]

Statistički regioni

Glavni članak: Statistički regioni Srbije

U februaru 2010. godine, skupštini Srbije predložen je zakon kojim je formirano pet statističkih regiona na teritoriji Srbije.[77]

Statistički regioni Srbije su Vojvodina, Beograd, Šumadija i zapadna Srbija, Južna i istočna Srbija i Kosovo i Metohija.

 

Stanovništvo

Glavni članci: Demografija Srbije i Srbi

Prema popisu iz 2002. godine, koji nije izvršen na celoj teritoriji Republike Srbije, jer nije izvršen na jugu Srbije, u AP Kosovo i Metohija, popisani deo teritorije Republike Srbije imao je 7.498.001 stanovnika, pri čemu 52% stanovništva živi u gradovima.

Procenat pismenog stanovništva je 97,8% (muškarci 98,9%, žene 94,1%).[78]

Stopa rađanja je 1,78 dece u proseku po svakoj ženi. Prosečna dužina života stanovnika Srbije je 75,3 godine (muškarci 71,25; žene 77,1).

Prema popisu iz 2011. godine, koji ni ovog puta nije sproveden na teritoriji Kosova i Metohije, a nije obuhvatio ni Albance sa juga Srbije koji su ga bojkotovali, broj stanovnika Srbije bez Kosova i Metohije iznosio je 7.186.862. Taj broj predstavlja pad od 311.139 popisanih u odnosu na prethodni popis iz 2002. godine.

Prema odvojenom kosovskom popisu, koji nije sproveden na Severnom Kosovu, na Kosovu su 2011. godine živela 1.733.872 stanovnika.

Procenjuje se da na jugu Srbije živi još oko 36.000 Albanaca koji nisu učestvovali u popisu, a da na Severnom Kosovu živi još oko 68.000 stanovnika.

Narodi i nacionalne manjine

 
Etnički sastav u naseljima po popisu stanovništva 2022. godine

Srbi čine većinu od 83,32% stanovništva, slede Mađari 3,53%, Romi 2,05%, Bošnjaci 2,02%, Hrvati 0,80%, Slovaci 0,73%, Crnogorci 0,54%, Vlasi 0,49%, Rumuni 0,41%, zatim Jugosloveni, Makedonci, Muslimani, Bugari, Bunjevci, Rusini, Ukrajinci, Slovenci, Goranci, Nemci, Rusi, Česi, Turci i drugi.

Srbija Centralna Srbija Beograd Vojvodina
ukupno % ukupno % ukupno % ukupno %
ukupno 7.186.862 100 3.595.613 100 1.659.440 100 1.931.809 100
Srbi 5.988.150 83,32 3.193.067 88,80 1.505.448 90,72 1.289.635 66,75
Mađari 253.899 3,53 953 0,02 1810 0,10 251.136 13,00
Romi 147.604 2,05 77.888 2,16 27.325 0,01 42.391 2,19
Bošnjaci 145.278 2,02 142.902 3,97 1.596 0,09 780 0,04
Hrvati 57.900 0,80 3.115 0,08 7.752 0,46 47.033 2,43
Slovaci 52.750 0,73 325 0 2.104 0,12 50.321 2,60
Crnogorci 38.527 0,53 6.484 0,18 9.902 0,59 22.141 1,14
Vlasi 35.330 0,49 34.978 0,47 182 0,01 170 0
Rumuni 29.332 0,40 2.640 0,07 1.282 0,07 25.410 1,31
Jugosloveni 23.303 0,32 3.066 0,08 8.061 0,48 12.176 0,63
Makedonci 22.755 0,31 5.393 0,14 6.970 0,42 10.392 0,53
Muslimani 22.301 0,31 14.945 0,41 3.996 0,24 3.360 0,17
Bugari 18.543 0,25 15.866 0,44 1.188 0,07 1.489 0,07
Bunjevci 16.706 0,23 65 0 172 0,01 16.469 0,85
Rusini 14.246 0,19 73 0 245 0,01 13.928 0,72
Goranci 7.767 0,10 1.260 0,03 5.328 0,32 1.179 0,06
Albanci 5.809 0,08 2.306 0,06 1.252 0,07 2.251 0,11
Ukrajinci 4.903 0,06 283 0 418 0,02 4.202 0,21
Slovenci 4.033 0,05 679 0,01 1.539 0,9 1.815 0,09
Nemci 4.064 0,05 294 0 498 0,03 3.272 0,16
Rusi 3.247 0,04 773 0,02 1.301 0,07 1.173 0,06
Ostali 17.558 0,24 3.765 0,10 7.083 0,42 6.710 0,34
Regionalna pripadnost 30.771 0,42 915 0,25 1.289 0,07 28.567 1,47
Neizjašnjeni i neopredeljeni 160.346 2,23 40.357 1,12 38.971 2,34 81.018 4,19
Nepoznato 81.740 1,20 43.221 1,20 23.728 1,42 14.791 0,76
Srbija 2011.‍
Srbi
  
 5.988.093 83,32%
Mađari
  
 253.899 3,53%
Romi
  
 147.604 2,05%
Bošnjaci
  
 145.278 2,02%
Hrvati
  
 57.900 0,80%
Crnogorci
  
 38.527 0,53%
Jugosloveni
  
 23.303 0,32%
Albanci
  
 5.809 0,08%
ostali
  
 17.558 7,35%

Pravo da formira svoj nacionalni savet kao organ svoje kulturne samouprave, do 2017. godine iskoristila je 21 nacionalna manjina i to kako one manjine čiji jezici jesu u službenoj upotrebi u nekoj od jedinica lokalne samouprave u Republici Srbiji (11): Mađari, Slovaci, Rumuni, Rusini, Hrvati, Česi, Bugari, Makedonci, Crnogorci, Albanci, Bošnjaci, tako i one manjine čiji jezici nisu u službenoj upotrebi (10): Romi, Ukrajinci, Vlasi, Bunjevci, Nemci, Slovenci, Grci, Jevreji, Egipćani, Aškalije

Pored navedenih, u Srbiji žive i manjine koji za sada nemaju svoj nacionalni savet, kao što su Rusi, Poljaci, Cincari, Turci, Jermeni, Goranci, Janjevci, Šokci i dr.

Jezik

Vidi još: Srpski jezik
 
Jezički sastav u naseljima po popisu stanovništva u 2011. godine

Službeni jezik je srpski pisan ćiriličkim pismom, a latiničkim samo na način određen zakonom o sličnoj upotrebi jezika i pisama. Pred organima AP Vojvodine i AP Kosova i Metohije u skladu sa Ustavom pored srpskog u službenoj upotrebi su i jezici nacionalnih manjina mađarski, slovački, hrvatski, rumunski, rusinski i albanski, a na područjima 40 opština i gradova (bez KiM) gde tradicionalno žive pripadnici nacionalnih manjina i njihovi jezici.

Ukupno jedanaest manjinskih jezika je u službenoj upotrebi na području jedne ili više opštine ili grada, odnosno pred organima osnovanim za njihovo područje, i to uglavnom u Vojvodini, gde je 73% posto opština je višejezično, a u čak 40% su u službenoj upotrebi dva ili više manjinskih jezika (do čak 5 u Opštini Plandište), dok udeo opština i gradova u kojima je bar jedan manjinski jezik u službenoj upotrebi u Srbiji (bez KiM) čini čini 28%. To su mađarski (28), slovački (11), hrvatski (1), rumunski (9), rusinski (6) koji su službeni u pojedinim opštinama u Vojvodini i albanski (van KiM, 3) u južnoj Srbiji, a pored ovih jezika koji su službeni pred organima autonomnih pokrajina, u po jednoj opštini to su još češki (Opština Bela Crkva), makedonski (Opština Plandište) i crnogorski (Opština Mali Iđoš), kao i bugarski (Opština Dimitrovgrad i Opština Bosilegrad) i bošnjački u nekoliko opština u oblasti Raške.[79]

Uz službenu upotrebu u opštinama i gradovima, neki od navedenih manjinskih jezika su takođe u službenoj upotrebi i u nekom od mesta u opštinama/gradovima u kojima inače nisu u službenoj upotrebi (12 ovakvih mesta/sela): mađarski (3), slovački (2), hrvatski (4), rumunski (1), makedonski (1) i bugarski (1).

Ratifikacijom Evropske povelje o regionalnim i manjinskim jezicima 15. februara 2006. godine, Republika Srbija je priznala i obavezala se da će štititi ukupno 10 manjinskih jezika. Pored manjinskih jezika koji su u službenoj upotrebi negde na području zemlje, tu su još romski i ukrajinski, ali su izostavljeni češki, makedonski i crnogorski. Ovo je posebno sporno, s obzirom da je kao područje na kome se jezik priznaje i štiti, Srbija odredila područje na kojoj je taj jezik u službenoj upotrebi u skladu sa nacionalnim zakonodavstvom.

Popis 2002 Popis 2011
ukupno % ukupno %
REPUBLIKA SRBIJA 7.498.001 100 7.186.862 100
Srpski 6.620.699 88,30 6.330.919 88,09
Mađarski 286.508 3,82 243.146 3,38
Bošnjački 134.749 1,80 138.871 1,93
Nisu se izjasnili i nepoznato 63.877 0,85 128.191 1,78
Romski 82.242 1,10 100.668 1,40
Slovački 57.498 0,77 49.796 0,69
Vlaški 54.818 0,73 43.095 0,60
Ostali jezici 83.775 1,12 39.463 0,55
Rumunski 34.515 0,46 29.075 0,40
Hrvatski 27.588 0,37 19.223 0,27
Bugarski 16.459 0,22 13.337 0,19
Makedonski 14.355 0,19 12.706 0,18
Rusinski 13.458 0,18 11.340 0,16
Albanski 63.835 0,85 10.040 0,14
Bunjevački - - 6.835 0,10
Ruski 2.199 0,03 3.179 0,04
Crnogorski - - 2.519 0,04
Slovenački 3.024 0,04 2.269 0,03
Nemački 2.279 0,03 2.190 0,03

Modalitet „Ostali jezici” sadrži zbirne podatke za jezike koje manje od dve hiljade lica smatra svojim maternjim (ukrajinski, goranski, kineski, češki i sl.).

Modalitet „Nisu se izjasnili i nepoznato” sadrži zbirni podatak za broj lica koja nisu želela da se izjasne, zatim ukupan broj nečitkih odgovora, odgovora koji ne predstavljaju izjašnjavanje o maternjem jeziku (domaći, ljudski, bilingvista, poliglota, ćirilica, niški, lalinski itd.) i ukupan broj neupisanih odgovora.

Popis 2011. godine nije sproveden na teritoriji AP Kosovo i Metohija, dok je u opštinama Preševo i Bujanovac i delimično u Opštini Medveđa zabeležen smanjen obuhvat jedinica popisa usled bojkota od strane većine pripadnika albanske nacionalne zajednice.[80]

Religija

Vidi još: Religija u Srbiji
 
Verski sastav po naseljima prema popisu iz 2011. godine

Najveći broj vernika u Srbiji je pravoslavne vere (84,59%). Za njima slede katolici (4,97%), muslimani (3,1%), koji su velikom većinom suniti, i protestanti (0,99%), dok su druge religije slabije zastupljene. Stanovništvo čini i 1,11% ateista.[81]

Ustav i zakoni Srbije dozvoljavaju slobodu veroispovesti, što se u praksi i poštuje, iako sloboda veroispovesti nije ostvarena u potpunosti. Primeri ovoga su postojanje dve islamske zajednice u Srbiji i njihov međusobno napet odnos, pitanje nacionalizovane imovine verskih zajednica, kao i sporadični napadi na vernike, službenike i objekte manjih verskih zajednica.[82]

Srbija nema državnu religiju, pa se tako ni verski praznici ne tretiraju kao državni, ali je građanima dozvoljeno da proslavljaju verske praznike, kao i određen broj neradnih dana za najznačajnije praznike za svaku veroispovest (prvi dan Božića, Uskrs, krsne slave, Ramazanskog i Kurbaskog bajrama i Jom kipura).[83]

Uredbom Vlade Srbije o organizovanju i ostvarivanju verske nastave, od školske 2001/2002. godine se kao izborni predmet u svim osnovnim i srednjim školama Srbije uči veronauka.[84] Postoji više vrsta verske nastave, koja se inače odvija kroz jedan čas sedmično — pravoslavna (katihizis), islamska, katolička, protestantska i judaistička (jevrejska). Osim pohađanja ovog predmeta, drugi izbor je građansko vaspitanje.

Genetika

Prema rezultatima genetskih istraživanja, među stanovništvom Srbije su najzastupljenije sledeće patrilinearne DNK haplogrupe ljudskog Y-hromozoma:[85]

Najveći gradovi

Glavni članak: Gradovi u Srbiji

Najveći grad, ujedno i glavni grad Republike Srbije je Beograd. Srbija trenutno ima 28 gradova.

Deset najvećih gradskih naselja u Srbiji po broju stanovnika
Grad Stanovnika
u užem području[87] 		Stanovnika
u širem području[87]
Beograd 1 233 796 1 659 440
Novi Sad 277 522 341 625
Niš 187 544 260 237
Kragujevac 150 835 179 417
Priština 145 149 198 897
Subotica 105 681 141 554
Zrenjanin 76 511 123 362
Pančevo 76,203 123 414
Čačak 73 331 115 337
Kruševac 58 745 128 752
Kraljevo 68 749 125 488
Novi Pazar 66 527 100 410
Smederevo 64 175 108 209
Leskovac 60 288 144 206
Vranje 60 485 83 524
Užice 52 646 78 040
Valjevo 59 073 90 312
Šabac 53 919 115 884
Sombor 47 623 85 903
Požarevac 44 183 75 334
Pirot 38 785 57 928
Zaječar 38 165 59 461
Kikinda 38 065 59 453
Sremska Mitrovica 37 751 79 940
Jagodina 37 282 71 852
Vršac 36 040 52 026
Bor 34 160 48 615
Prokuplje 27 333 44 419
Loznica 19 212 79 327

Privreda

Glavni članak: Privreda Srbije
 
Zgrada Narodne banke Srbije u blizini Slavije
 
Fiat 500L proizvodio se u Kragujevcu

Privreda na teritoriji Srbije se nalazila u kolapsu tokom 1990-ih. Prosečna plata u decembru 1993. godine iznosila je 21 nemačku marku (DM). Hiperinflacija, u ukupnom trajanju od 24 meseca je dostigla vrhunac u januaru 1994. godine, kada je prosečna inflatorna stopa iznosila 313.563.558, odnosno dnevna stopa je iznosila 62,2%, na sat — 2, 03%.[88] U najkritičnijim momentima dolazilo je i do nestašica hrane. Srbiji su uvedene opšte sankcije Saveta bezbednosti OUN 1992. Veći deo sankcija je ukinut 1996, 2000, 2001. i 2005. godine, kada je u potpunosti normalizovana trgovina sa SAD.

Poljoprivreda čini 16,6% nacionalnog BDP-a, industrija 25,5% i uslužne delatnosti 57,9%. Ukupni BDP za 2007. je bio oko 44,8 milijardi dolara. Dok je BDP-PPP za 2007. po stanovniku iznosio 10,375 dolara.[89]

Srbija se nalazi na površini od ukupno 8.840.000 hektara. Površina poljoprivrednog zemljišta obuhvata 5.734.000 hektara (0,56 ha po stanovniku), a na oko 4.867.000 hektara te površine prostire se obradivo zemljište (0,46 ha po stanovniku). Oko 70% ukupne teritorije Srbije čini poljoprivredno zemljište, dok je 30% pod šumama. Najveći ratarski kraj je Vojvodina. Gaji se žito, kukuruz, suncokret i soja, te u manjoj meri povrtarske kulture. Najpoznatiji krompir je iz Ivanjice, paprika iz Leskovca, a kupus iz Futoga. Šumadija je poznata po voćarstvu; Vršac, obronci Fruške gore, Aleksandrovačka Župa i deo Metohije po vinogradima. Stočarstvo je razvijeno u Raškoj i u istočnoj Srbiji.

Srbija raspolaže sa oko 2 971 220 radno-sposobnog stanovništva.[90] Godine 2022. stopa nezaposlenosti iznosila je 10,6%.[91] Najniža stopa nezaposlenosti zabeležena je u Beogradskom regionu (17,9%), a najviša u južne i istočne Srbije (27,3%).[92] (Kosovo i Metohija oko 50%). U poljoprivredi radi oko 30%, industriji 46% i uslužnim delatnostima 24% (2002, bez Kosova i Metohije).[7]

Ukupna spoljnotrgovinska robna razmena Republike Srbije za period januar-decembar 2007. godine iznosila je 19.790,9 miliona evra. Izvoz je iznosio 6432,2 miliona, a uvoz 13358,7 miliona. Spoljnotrgovinska robna razmena bila je najveća sa članicama Evropske unije, oko 60%. U izvozu, glavni spoljnotrgovinski partneri, pojedinačno, bili su: Italija (1.094,2 miliona dolara); Bosna i Hercegovina (1.042,1 miliona dolara) i Crna Gora (950,9 miliona dolara).[93]

Energetika

Glavni članak: Energetika u Srbiji
 
Termoelektrana Nikola Tesla je najveća termoelektrana u Srbiji
 
Hidroelektrana Đerdap II

Najveći deo energije u Srbiji se proizvodi u termoelektranama i hidroelektranama, pri čemu se 25,4% proizvodi u hidroelektranama, što je samo 34% od ukupnih instalisanih elektroenergetskih potencijala za proizvodnju struje. Termoelektrane u Srbiji rade na ugalj. Najveća termoelektrana u Srbiji je Termoelektrana Nikola Tesla koja sa 14 blokova čini trećinu proizvodnog potencijala Elektroprivrede Srbije i najveći je proizvođač u jugoistočnoj Evropi.

Najveći proizvođač nafte i gasa je kompanija Naftna industrija Srbije, koja se nalazi u većinskom vlasništvu ruske kompanije Gazprom njefta. NIS i Gazprom njeft zajedno sa Republikom Srbijom su planirali da naprave srpski deo gasovoda Južni tok, ali je taj projekat stopiran.[94]

Mada energetski resursi u Republici Srbiji nisu u dovoljnoj meri istraženi, poznato je da Srbija raspolaže energetskim potencijalom u nafti, prirodnom gasu, kvalitetnom uglju i nuklearnim mineralnim sirovinama. Nafta i gas čine manje od 1%, a ostalo su različite vrste uglja, od čega dominira niskokalorični ugalj (lignit), u Kolubarskom, Kostolačkom, Kovinskom i Kosovsko-metohijskom basenu. Eksploatacija kvalitetnijih vrsta uglja (mrkih i kamenih) se vrši uglavnom jamskim putem. Od većeg značaja su rudnici sa podzemnom eksploatacijom uglja u „Soko” (Sokobanja), „Rembas” (Resavica), Lubnica i „Štavalj” (Sjenica), uz moguće održavanje proizvodnje, do iscrpljenja rezervi u Bogovini, „Jasenovcu” (Krepoljin), Vrškoj Čuki (Grljan) i „Ibarskim rudnicima” (Baljevac).[95][96][97][98][99][100][101][102] Znatno uvećanje proizvodnje, moglo bi se postići velikim ulaganjima i savremenijim tehničko-tehnološki pristup, te otvaranjem novih rudnika u Melnici, Poljani, Ćirikovcu i u okviru Despotovačkog ugljenog basena.[103]

Najveće rezerve nafte i gasa otkrivene su na teritoriji Vojvodine, a u manjem značaju u Podunavlju i Pomoravlju. Rudne pojave uljni škriljci, najbolje su istraženi u Aleksinačkom i Vranjskom basenu, ali za njih trenutno nije obezbeđena ekonomična tehnologija prerade.[103]

Članom 267 krivičnog zakona Republike Srbije zabranjena je svaka izgradnja nuklearnih postrojenja, a Srbija je šesta zemlja u svetu koja je uklonila visokoobogaćeni uranijum sa svoje teritorije.[104][105] U skladu sa tim, sistematska geološka istraživanja nuklearnih mineralnih sirovina (urana i torijuma) u novije vreme su prekinuta.[103]

U pogledu korišćenja energije vetra, Srbija u odnosu na zemlje EU kasni oko 20 godina. Još prema prvoj studiji za potrebe Elektroprivrede Srbije iz 2002. godine, na teritoriji Srbije procenjen je potencijal energije vetra na instalisanu snagu od oko 1300 MW, a moguća godišnja proizvodnja električne energije iz vetra na 2.3 TWh.[106] Kao najperspektivnije lokacije za izgradnju elektrana na vetar procenjene su Midžor na Staroj Planini, sa prosečnom brzinom od 7.66 m/s, Vršački breg 6.27 m/s, Krepoljin 6.18 m/s, Deli Jovan 6.13 m/s, Juhor i Jastrebac, kao i oblasti u dolini Dunava, Save i Morave.[107] Ovo kašnjenje u izgradnji vetroelektrana, pruža Srbiji mogućnost da iskoristi više od dve decenije iskustva zemalja sa razvijenom vetroenergetikom, kao što su Danska, Nemačka i Španija.[106]

Intenzitet sunčevog zračenja na teritoriji Srbije se kreće od 1,1 kWh/m²/dan na severu do 1,7 kWh/m²/dan na jugu tokom januara, a tokom juna se intenzitet kreće od 5,9 do 6,6 kWh/m²/dan. Ovi podaci ukazuju na činjenicu da je potencijal sunčevog zračenja u Srbiji za oko 30% viši nego u Srednjoj Evropi, a intenzitet sunčeve radijacije među najvećim u Evropi. Instalacioni potencijali za fotonaponske sisteme do 2012. godine iznosili su oko 20 MW. Trenutno se oseća potreba za podsticanjem naučnih institucija da organizuju projekte koji obuhvataju osnovna i primenjena istraživanja, čiji se rezultati mogu koristiti u fotonaponskoj tehnologiji, kao i upoznavanjem šire javnost sa sadržajem novih uredbi o povlašćenim proizvođačima električne energije i podsticajnim otkupnim cenama električne energije proizvedenim u takvim sistema.

Energetski potencijal biomase u poljoprivredi procenjuje se u ratarstvu na oko 3 miliona tona, a u voćarstvu i vinogradarstvu oko 1,1 milion tona. Postoji i mogućnost gajenja tzv. energetskih šuma na oko 200.000 hektara neobrađenog zemljišta, na kojem bi se mogle zasaditi brzorastuće šume (topola) i ostvariti prinosi između 3 i 4 miliona tona drvne biomase, koje bi se dalje koristile u energetske svrhe. Upotreba biomase do sada je našla primenu u zagrevanju domaćinstava, korišćenjem briketa i paleta od biomase.[108] Upotreba biomase, drvnih otpadaka i poljoprivrednih kultura za sagorevanje i proizvodnju struje postaje sve popularnija, ali trenutno za njihovu široku primenu nema dovoljno investicija.[109][110]

Poljoprivreda

Glavni članak: Poljoprivreda Srbije
 
Plodna polja u Bačkoj; približno 40 % teritorije Srbije čini obradivo zemljište.

Srbija se nalazi na površini od ukupno 8.840.000 hektara.[111] Površina poljoprivrednog zemljišta obuhvata 5.734.000 hektara (0,56 ha po stanovniku), a na oko 4.867.000 hektara te površine prostire se obradivo zemljište (0,46 ha po stanovniku). Oko 70% ukupne teritorije Srbije čini poljoprivredno zemljište, dok je 30% pod šumama.

Klima je umereno-kontinentalna, a prosečna temperatura u toku godine iznosi 11 do 12°C. Prosečna temperatura u januaru je od minus jedan do plus jedan stepen, a u junu 22 do 23°C. Prosečna godišnja količina padavina iznosi 600 do 800 mm u ravničarskim predelima, a u planinskim od 800 do 1.200 mm.

Povoljni prirodni i klimatski uslovi pospešuju razvoj poljoprivrede. Ravničarski regioni Vojvodine, Kosova Polja, Metohije, Pomoravlja, Posavine, Tamnave, Kruševačkog i Leskovačkog polja pogodni su za mehanizovanu ratarsku i povrtarsku proizvodnju.

Brdoviti i brežuljkasti predeli povoljni su za razvoj voćarske, vinogradarske i stočarske proizvodnje. Brdsko-planinsko područje Zlatibora, Rudnika, Stare planine, Kopaonika i Šar-planine su pogodni za razvoj ovčarstva, govedarstva i šumarstva.

Vinogradarstvo ima viševekovnu tradiciju u zemlji. Nekoliko oblasti Srbije ima idealne uslove za uzgoj vinove loze. Završno sa februarom 2023. u Srbiji je bilo registrovano 466 vinarija. U proizvodnoj 2021/22. godini vinarije su prijavile proizvodnju od oko 29,5 miliona litara vina.[112]

Prema podacima iz 2021/22. Srbija je među prvih pet zemalja u svetu po proizvodnji malina, šljiva i višanja, a u Evropi je u vodećih pet država po proizvodnji borovnica, jagoda, kupina, soje i kukuruza, te u prvih 10 izvoznika kukuruza i suncokreta u Evropi.[113]

U Republici Srbiji ima ukupno 1.305.426 poljoprivrednika koji čine 17,3% ukupne populacije.

Saobraćaj

Glavni članak: Saobraćaj u Srbiji
 
Auto-putevi i brze saobraćajnice u Srbiji

Srbija ima razvijen drumski, železnički, vazdušni i vodni saobraćaj.

Putna mreža Srbije ima 40.845 km, od toga su oko 5.500 km putevi prvog reda. U mreži je 498 km auto-puta pod naplatom putarine i 136 km poluauto-puteva pod naplatom putarine.[114]

Železnice Srbije A. D. obavljaju glavnu delatnost prometa roba i putnika na nacionalnoj mreži pruga. Ukupna dužina železničke mreže u Srbiji je 3.619 km a ukupna dužina puteva je 42.692 km (asfaltni) i 24.860 km (betonski).[115]

Najznačajnija saobraćajnica je drumsko-železnički evropski koridor 10 (auto-put A1, Subotica — Beograd — Niš — Preševo; sa svojim krakovima auto-put A4 Niš — Dimitrovgrad kao i auto-put A3 Šid — Beograd). Koridor je kroz istoriju bio put koji je povezivao istok i zapad, te spajao Bliski istok i srednju Evropu.

Kroz Srbiju teče reka Dunav, važan plovni put (koridor 7) koji povezuje srednju Evropu sa Crnim morem. Pored Dunava, plovne reke su: Sava, Velika Morava i Tisa, kao i kanal Dunav—Tisa—Dunav.

Aerodromi za međunarodni putnički saobraćaj u Srbiji su aerodrom Nikola Tesla u Beogradu, aerodrom Konstantin Veliki u Nišu, aerodrom Slatina u Prištini i aerodrom Morava u Kraljevu.

Turizam

Glavni članci: Turizam u Srbiji i Nepokretna kulturna dobra u Srbiji

Zahvaljujući brojnim pozitivnim razvojnim trendovima turistička delatnost se svrstala među najdinamičnije i najpropulzivnije privredne grane, sa višestrukim multiplikativnim efektima (u periodu 1990—2000. godine međunarodni turistički promet povećan je za preko 50%, dok su ukupni prihodi uvećani za skoro 80%). To turizmu daje snažnu generatorsku funkciju u širokom spektru delatnosti, koji se sve više uključuje u prioritete privrednog razvoja brojnih receptivnih zemalja i njihovih pojedinih delova. U 2016-oj Srbiju je posetilo 2.753.591 turista od toga 46,54% stranih koji ih je bilo za 13,22% više u odnosu na prethodnu godinu. Najveći broj stranih turista dolazi iz zemalja Balkana.[116]

Seoski turizam se u Srbiji tretira kao prioritetan u okviru onih vidova turizma koji su vezani za posebna interesovanja (naročito se potencira razvoj eko-turističkih sela na brdsko-planinskim područjima, koja nude zdravu sredinu, ekološku hranu, ugodan ambijent, aktivan odmor u prirodi, etnografske i druge kulturno-istorijske vrednosti). U dosadašnjem razvoju brdsko-planinskih sela dominantnu, a često i jedinu funkciju privređivanja imala je poljoprivreda (uglavnom stočarstvo i ratarstvo).

Takođe, u Srbiji su razvijeni i banjski, planinski i urbani (gradski) turizam.[117]

 
Skijalište na Kopaoniku je jedan od najvećih turističkih centara u Srbiji.
 
Đavolja varoš je retki prirodni fenomen koji se nalazi na Radan planini u blizini Kuršumlije.
 
Golubac je srednjovekovna tvrđava, spomenik kulture od izuzetnog značaja.
 
Hram Svetog Save u Beogradu, jedan od najvećih pravoslavnih crkava na svetu
 
Krupajsko vrelo se nalazi ispod zapadnog krečnjačkog odseka Beljanice
 
Egzit, najbolji evropski festival 2014. i 2018. godine

Obrazovanje

Glavni članak: Obrazovanje u Srbiji
 
Zgrada Rektorata Univerziteta u Beogradu, Kapetan-Mišino zdanje

Po zakonima Srbije, školovanje je svakom dostupno pod jednakim uslovima.

Osnovno školovanje je obavezno i traje osam godina. Deca u osnovnu školu polaze sa navršenih 6 ili 7 godina. Posle osnovne škole, dolazi do račvanja; neki učenici nastavljaju srednje školovanje u gimnazijama i tu 4 godine stiču opšte obrazovanje, dok drugi nastavljaju obrazovanje u srednjim stručnim školama, koje takođe traju četiri godine. Treća opcija su zanatske škole na kojima specijalističko obrazovanje (trgovina, zanati) traje tri godine.

Više i visoko obrazovanje se realizuje na višim školama, fakultetima i umetničkim akademijama. Danas u Srbiji deluje 7 državnih i 7 privatnih univerziteta. Državni imaju 84 fakulteta, a privatni 51 fakultet. Postoji i pet samostalnih privatnih fakulteta van univerziteta. Državni univerziteti Srbije su: Univerzitet u Beogradu, Univerzitet u Novom Sadu, Univerzitet u Nišu, Univerzitet u Kragujevcu, Univerzitet u Novom Pazaru, Univerzitet u Prištini (sadašnje sedište u Kosovskoj Mitrovici), Univerzitet umetnosti u Beogradu. Univerzitetski programi su prilagođeni Bolonjskoj deklaraciji, koja predviđa sticanje diploma tri nivoa: diploma osnovnih studija, master i doktorat.

Za redovno školovanje, koje se finansira iz javnih prihoda budžeta Republike Srbije, građani ne plaćaju školarinu. Pripadnici nacionalnih manjina imaju pravo na obrazovanje na svom jeziku, u skladu sa zakonom.[12]

Razvoj nauke i visokog školstva

Glavni članak: Nauka u Srbiji
 
Nikola Tesla, srpsko-američki pronalazač i naučnik

Uslovi za razvoj nauke i školstva u Srbiji nisu postojali za vreme turske vladavine. Prvi pokušaj osnivanja nacionalnog školstva bila je Velika škola iz 1808, potpomognuta Srbima iz Austrije. Tek u periodu 1835—1878. dolazi do institucionalizacije prosvete. Kao naslednik Liceja 1863. je izrasla Velika škola u Beogradu, a transformisana je u Univerzitet 1905.[118] Osnivanjem institucija Narodnog muzeja (1844) i Društva srpske slovesnosti (1841), koje je preraslo u Srpsku akademiju nauka i umetnosti, ostvareni su uslovi za organizovano bavljenje naukom. Mnogi mladi i talentovani Srbi su u tom periodu školovani u inostranstvu o trošku države, da bi se dobili stručnjaci za dalji razvoj.

U Austriji, Srbi su organizovali Maticu srpsku (1826) kao svoju kulturnu instituciju. Kasnije je njeno sedište preseljeno iz Pešte u Novi Sad. Prilike u Austriji su bile znatno povoljnije za razvoj srpskog školstva i nauke.

Svetski vredni naučnici iz Srbije su, između ostalih: prirodnjak Josif Pančić, geograf Jovan Cvijić, sociolog Valtazar Bogišić, biolog Ivan Đaja, matematičar Mihajlo Petrović, astronom Milutin Milanković, fizikohemičar Pavle Savić. Pored njih, mnogi srpski naučnici su radili i stvarali u inostranstvu. Takvi su na primer Mihajlo Pupin, Nikola Tesla i Gordana Vunjak Novaković.

Tokom druge polovine 20. veka, u Srbiji su otvoreni naučni instituti za nuklearne nauke u Vinči i institut za inženjerstvo „Mihajlo Pupin”. Ovo su danas dva najznačajnija naučna instituta u zemlji.

Zdravstvo

Glavni članak: Istorija medicine u Srbiji
 
Zgrada Vojnomedicinske akademije, jedne od vodećih medicinskih institucija u zemlji.

Zdravstveni sistem u Republici Srbiji organizuju i njime upravljaju tri najvažnije institucije. Ministarstvo zdravlja Republike Srbije koje određuje zdravstvenu politiku i donosi standarde za rad zdravstvene službe. Ministarstvo zdravlja je takođe zaduženo za sistem zdravstvene zaštite, zdravstveno osiguranje, očuvanje i unapređenje zdravlja građana, zdravstvenu inspekciju, nadzor nad radom zdravstvene službe i druge poslove iz oblasti zdravstvene zaštite. Institut za javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jovanović — Batut” je nadležan za prikupljanje podataka o zdravstvenom stanju građana i radu zdravstvenih ustanova. Republički zavod za zdravstveno osiguranje finansira funkcionisanje zdravstvene zaštite na svim nivoima.

Prvo istoriografsko delo kojim su obuhvaćene zdravstvene prilike i organizacija zdravstvene službe u Srbiji, i koje se smatra kamenom temeljcem srpske medicinske istoriografije, napisao je na nemačkom jeziku dr Emerih Lindemajer, stranac koji je svoj ceo radni vek proveo u Srbiji i bio vojni lekar srpske vojske.[119] Tri godine kasnije, u Srbiji je odštampano i objavljeno i prvo medicinsko-istoriografsko delo. Bila je to prva knjiga Istorije srpskog vojnog saniteta dr Vladana Đorđevića.[120]

Jedna od najznačajnijih zdravstvenih ustanova u Srbiji je Vojnomedicinska akademija u Beogradu.[121] Godišnje se na njoj zbrine oko 30.000 pacijenata (vojnih i civilnih osiguranika), obavi isto toliko hirurških intervencija i više od 500.000 specijalističkih pregleda.[122] Ostale važne zdravstvene ustanove su: Klinički centar Niš, Klinički centar Srbije, KBC Dr Dragiša Mišović, Klinički centar Kragujevac i druge.

Kultura

Glavni članci: Kultura Srbije i Nematerijalno kulturno nasleđe Srbije

Umetnost

Glavni članak: Srpska umetnost
 
Beli Anđeo, freska iz manastira Mileševa, 1235.
 
Narodni muzej Srbije u Beogradu, osnovan 1844.

Na teritoriji Srbije postoje ostaci kulturne zaostavštine još iz praistorije. Najpoznatija neolitska kultura na tlu Srbije je kultura Lepenskog Vira. U Srbiji su se nalazili raskošni carski gradovi i palate u doba poznog Rimskog carstva i rane Vizantije, čiji se ostaci mogu videti u Sirmijumu, Gamzigradu i Caričinom gradu (Justiniana Prima).

Srpski srednjovekovni spomenici koji su se očuvali do danas uglavnom su crkve i manastiri. Većina ovih spomenika ima freskama ukrašene zidove. Najoriginalniji spomenik srpske srednjovekovne umetnosti je manastir Studenica (oko 1190). Ovaj manastir je bio model za kasnije manastire Mileševa, Sopoćani i Visoki Dečani. Verovatno najpoznatija srpska srednjovekovna freska je prikaz „Mironosnice na grobu” (ili Beli anđeo) iz manastira Mileševa.

Ikonoslikarstvo je takođe deo srpskog srednjovekovnog kulturnog nasleđa.

Uticaj vizantijske umetnosti se pojačao nakon pada Carigrada u ruke krstaša 1204, kada su mnogi umetnici utekli u Srbiju. Njihov uticaj je vidljiv u izgradnji crkve Bogorodica Ljeviška, manastira Staro Nagoričane i manastira Gračanica.

Manastir Visoki Dečani je sagrađen između 1330. i 1350. Za razliku od drugih srpskih manastira, ovaj je sagrađen u romaničkom stilu pod nadzorom majstora Vite iz Kotora. Na freskama ovog manastira nalaze se 1.000 portreta koji opisuju sve najvažnije epizode iz Novog zaveta. U katedrali se nalaze ikonostas, igumanov presto i dekorisani sarkofag kralja Stefana III Dečanskog.

Još jedan stil crkvenog građevinarstva se razvio u Srbiji krajem 14. veka, i to u dolini reke Velike Morave (Moravska škola). Odlika ovog stila je bila bogata dekoracija spoljnih crkvenih zidova. Freske u manastiru Manasija prikazuju religijske scene u kojima učestvuju ljudi u srpskim srednjovekovnim odorama.

Za vreme turske vladavine uglavnom je zamrla umetnička aktivnost u Srbiji. Barokne tendencije vidljive su kod srpskih umetnika sa kraja 18. veka u južnoj Ugarskoj, kao što su Teodor Kračun i Jakov Orfelin.

Mnogi mladi umetnici iz novoustanovljene srpske države 19. veka su se školovali u inostranstvu, posebno u Francuskoj i Nemačkoj, i doneli su sa sobom avangardne stilove. Pored Pariza i Minhena, Beograd je bio u prvoj polovini 20. veka jedan od centara impresionizma. Nadežda Petrović je slikala u stilu fovizma, dok je Sava Šumanović bio pod uticajem kubizma. Ipak u tom periodu srpsko slikarstvo je obeležio Paja Jovanović uz Uroša Predića.

 
Matica srpska, Novi Sad, najstarija matica na svetu

Značajni srpski slikari 20. veka bili su: Milan Konjović, Marko Čelebonović, Petar Lubarda, Vladimir Veličković, Ljuba Popović i Mića Popović.

Srbija je poznata po slikarima naive, kao što su Janko Brašić, Sava Sekulić, Martin Jonaš i Zuzana Halupova. Slovačko selo Kovačica u Vojvodini je centar naivnog slikarstva.

Matica srpska je najstarija književna, kulturna i naučna institucija srpskog naroda, osnovana u Pešti 4/16. februara 1826. godine. Potreba nacionalne homogenizacije, prosvećivanja, kao i izdavanja srpskih knjiga, bili su osnovni razlozi za formiranje ovakvog Društva. Neposredni povod za osnivanje Matice srpske predstavljala je potreba za preuzimanjem Serbske letopisi (kasnijeg Letopisa Matice srpske), najstarijeg srpskog književnog časopisa i tada jedinog srpskog glasila, kome je pretilo gašenje. Galerija Matice srpske baštini značajnu kolekciju srpske i jugoslovenske umetnosti.

Književno i kulturno društvo odigralo je ogromnu ulogu u procvatu nauke i kulture Srba u Vojvodini. Matica je 1864. preseljena u Novi Sad.

Književnost

Glavni članak: Srpska književnost
 
Vuk Stefanović Karadžić
 
Ivo Andrić

Književnost Srbije obuhvata celokupno književno stvaralaštvo na prostorima Srbije, počevši od prve pojave pismenosti, do savremenog doba. U tom smislu, književna baština Srbije obuhvata stvaralaštvo na raznim jezicima, počevši od poznoantičkih dela na latinskom i grčkom, preko književnosti na staroslovenskom i srpskom, do književnih dela na jezicima svih narodnosti koje žive u Srbiji.

Izvori iz antičkog perioda svedoče da se već u to vreme na području današnje Srbije javljaju prvi književni stvaraoci na latinskom ili grčkom jeziku, a jedan od njih je bio i sveti Nikita Remezijanski (kraj 4. i početak 5. veka).[123]

Početak srpske pismenosti vezuje se za aktivnost braće Ćirila i Metodija na Balkanu. Postoje spomenici rane srpske pismenosti iz 11. veka, pisani glagoljicom. Već u 12. veku, pojavljuju se tekstovi pisani ćirilicom. Iz ove epohe je najstarija ćirilička knjiga srpske redakcije, jevanđelje zahumskog kneza Miroslava, brata Stefana Nemanje. Miroslavljevo jevanđelje je i najstarija i najlepše ilustrovana srpska knjiga srednjeg veka.[124]

Za vreme turske vladavine u Srbiji se razvijala usmena lirska i epska književnost. Značajnija ostvarenja srpske književnosti u ovom istorijskom periodu mogu se pronaći u delima pisaca iz Dubrovnika i Boke Kotorske.[125][126][127][128]

Pisci epohe baroka i baroknih tendencija su Zaharije Orfelin, Gavril Stefanović Venclović, grof Đorđe Branković i Andrija Zmajević.[129] U drugoj polovini XVIII veka aktivni su pisci Perioda prosvetiteljstva.[130] Glavni predstavnik ove epohe je Dositej Obradović[131] a drugi značajni autori su Pavle Julinac, Emanuilo Janković, Vićentije Rakić, Atanasije Stojković, Aleksije Vezilić i Pavle Solarić. Najznačajnija dela perioda klasicizma napisali su Lukijan Mušicki, Joakim Vujić i Jovan Sterija Popović.

U doba nacionalnog preporoda, tokom prve polovine 19. veka, Vuk Stefanović Karadžić je preveo Novi zavet na srpski narodni jezik i reformisao srpski jezik i pravopis. Time je udaren temelj srpskoj književnosti novijeg vremena. Najznačajniji srpski pesnici 19. veka bili su Branko Radičević, Petar Petrović Njegoš, Laza Kostić, Đura Jakšić i Jovan Jovanović Zmaj. U 20. veku primat imaju prozni pisci: Ivo Andrić, Isidora Sekulić, Miloš Crnjanski, Meša Selimović, Dobrica Ćosić, Borislav Pekić, Danilo Kiš, Aleksandar Tišma. Vredna pesnička dostignuća ostvarili su: Milan Rakić, Jovan Dučić, Desanka Maksimović, Miodrag Pavlović, Miroslav Antić, Branko Miljković i Vasko Popa.

U poslednjoj deceniji 20. veka i u prvoj deceniji 21. veka, najznačajniji su autori: David Albahari, Milorad Pavić, Goran Petrović, Svetlana Velmar-Janković, Vladislav Bajac, Zoran Živković i Svetislav Basara.

Pored stvaralaštva na srpskom jeziku, književnost Srbije obuhvata i stvaralaštvo na manjinskim jezicima, kao što su: albanski, bošnjački, mađarski, rumunski, slovački, bunjevački, hrvatski i drugi.

Muzika

Glavni članak: Srpska muzika
 
Ansambl „Kolo”

Srbija ima dugu tradiciju folklora i narodne muzike. Igra grupe plesača, pod imenom kolo, je najomiljeniji vid folklora u Srbiji i razlikuje se od regiona do regiona. Najpopularnija kola su užičko kolo i moravac. U 19. veku i ranije, karakteristični narodni instrumenti su bile gusle i frula, dok su u Vojvodini korišćene tambure i gajde. Znatno kasnije, a i danas, glavni instrumenti u novokomponovanoj narodnoj muzici su harmonika i violina. Trubački orkestri su veoma popularni u Srbiji. Festival trubača u Guči je centralna manifestacija ove vrste muzike. Jedan od najpoznatijih majstora trube Srbije je Boban Marković.[132] Period turske vlasti ostavio je orijentalni trag u muzici celog Balkana, pa i Srbije. Primetan je i uticaj romske muzike. U poslednjih 20-ak godina, razvijen je trend kombinovanja narodne muzike, orijentalnih uticaja i dens muzike pod imenom turbo-folk.

Najznačajniji srpski kompozitor klasične muzike bio je Stevan Stojanović Mokranjac (1856—1914). On je bio i muzikolog, sakupljač narodne muzike i direktor prve muzičke škole u Srbiji. Njegovo najpoznatije muzičko delo su horske pesme Rukoveti. Ostali značajni srpski kompozitori su: Kornelije Stanković, Stevan Hristić i Stanislav Binički. Kornelije Stanković se smatra prvim srpskim kompozitorom zbog toga što je prvi temeljno obrazovan muzičar srpske narodnosti i što je negovanjem folklornog napeva osnivač tzv. nacionalnog pravca u srpskoj muzici (romantičarska ideologija). Sačuvao je od zaborava mnoge srpske narodne melodije, a njegova dela su više harmonizacije nego umetničke obrade. Svoje zapise narodnih melodija štampao je u 6 svezaka pod nazivom Srpske narodne pesme. Ljubicu Marić, Petra Konjovića, Josifa Marinkovića i Isidora Bajića su takođe dali veliki doprinos razvoju umetničke muzike u Srbiji.

 
Stevan Stojanović Mokranjac, kompozitor i pedagog. Smatra se „ocem srpske klasične muzike”.

Prve najave onoga što se danas zove etno muzikom ili svetskom muzikom u Srbiji datiraju iz šezdesetih godina prošlog veka. Ponikle su u džez muzici, a Balkanski džez, bio je izraz koji su džez muzičari upotrebili kada su pokušali da daju naziv onome što je proizašlo iz korišćenja tradicionalnih motiva u džez muzici. Sedamdesetih godina, na etno ne ostaju imuni ni rok muzičari. Velike jugoslovenske grupe poput Smaka, Korni grupe, YU grupe, grupe Leb i sol, ubacuju ritmove i motive tradicionalne muzike Balkana u svoje pesme. Potencijal tradicionalne muzike, možda je u to vreme najviše iskoristilo Bijelo dugme. Pastirski rok, tada vodeći muzički magazin Jugoslavije, Džuboks, ovako je odredio etno zvuk u rok muzici.[133] Ipak, džezeri su označili početak svetske muzike u Srbiji. Album Izvorni folklor i džez, Branislava Lale Kovačeva i gostujućih muzičara, snimljen 1987. godine uzima se za događaj koji je odredio definitivan nastanak etno muzike u našoj zemlji. Na ovoj ploči sa Kovačevim su sarađivali Vojin Draškoci, Vlatko Stefanovski, trubač Georgi Dimitrovski, perkusionista Uroš Šećerov, grupa Paganke, frulaš Dobrivoje Todorović i orkestar Feata Sejdića. Ali, njihova slava ni izbliza nije postigla dimenzije koje je postigao Goran Bregović devedesetih godina snimajući muziku za film Kraljica Margo. Balkanski ritmovi i motivi u muzici Gorana Bregovića komponovanoj za ovaj i za filmove Dom za vešanje i Podzemlje, dosegli su planetarni uspeh.[134]

 
Pevanje uz gusle je upisano na Uneskovu reprezentativnu listu nematerijalnog kulturnog nasleđa čovečanstva.[135]

Najvažniji predstavnici srpske narodne muzike su: pevači Predrag Cune Gojković, Predrag Živković Tozovac, Toma Zdravković, Olivera Katarina, Lepa Lukić, Vasilija Radojčić, Miroslav Ilić i Šaban Šaulić, kao i kompozitori Milutin Popović-Zahar, Radoslav Graić, Dragan Aleksandrić. Tu su još Zvonko Bogdan i Janika Balaž čija je muzika vezana za muzičke tradicije severa zemlje, a u novije vreme i grupa Legende. Mnogi srpski pevači su popularni u celoj jugoistočnoj Evropi, kao na primer: Lepa Brena, Svetlana Ražnatović — Ceca, Željko Joksimović, Indira Radić i Dragana Mirković.

U zabavnoj i pop muzici, velike zvezde estrade sa prostora Srbije (tada kao dela Jugoslavije) bili su Đorđe Marjanović i Lola Novaković.[136][137] Istaknuti predstavnici srpske zabavne muzike su Kornelije Kovač, Đorđe Balašević i Zdravko Čolić.

Rok grupe su se pojavile u Srbiji krajem 1960-ih. Veliku popularnost su postigle 1980-ih, sa grupama novog talasa: Idoli, Električni orgazam, Smak i Ekatarina Velika. U to vreme, a i danas, aktivne su grupe Riblja čorba, YU grupa, Bajaga i Instruktori i Van Gog. Legenda jugoslovenskog roka, Goran Bregović, poslednjih desetak godina stekao je međunarodnu popularnost svojom muzikom obojenom etnomuzičkim motivima. Sličnom kategorijom muzike bave se Biljana Krstić, Slobodan Trkulja & Balkanopolis i Nele Karajlić sa grupom No Smoking Orchestra.

Srbija je pobedila na takmičenju za Pesmu Evrovizije 2007. u Helsinkiju sa pesmom „Molitva” u izvođenju pop-pevačice Marije Šerifović.[138]

Arhitektura

Glavni članak: Srpska arhitektura

U srednjem veku srpska arhitektura doživljava veliki uspon i procvat. Srpski arhitektonski spomenici sakralne arhitekture koji su se razvili u 12, 13. i 14. veku imaju veliki značaj i svetsku reputaciju.

Raški stil u srpskoj arhitekturi tokom srednjeg veka, obuhvata vremenski period od sedme decenije XII do kraja XIII veka, dok se kao granični primeri uzimaju Nemanjini Đurđevi stupovi (oko 1170) za početak epohe odnosno Dragutinova crkva svetog Ahilija u Arilju (oko 1296). Raški stil je dobio poseban naziv i originalni je domet srpskih arhitekata koji su stvorili promenu u arhitekturi crkvenih objekata, što je rezultovalo uspostavljanjem posebnog stila u sakralnoj arhitekturi po kome su postali poznati u svetu.[139] Najstarije crkve iz doba Nemanjića su se ugledale na istočne uzore sa romaničkom spoljašnjom obradom i takve su uglavnom sve crkve do doba kralja Milutina (1282—1321), a karakteriše ih osnova u obliku jednobrodne građevine, a na njima je naglašen efekat masa.[140][141]

Moravski stil u srpskoj arhitekturi tokom srednjeg veka, obuhvata vremenski period od sedme decenije XIV (često se kao prelomni događaj uzima Marička bitka 1371) do 1459. godine odnosno do pada Srbije pod osmanlijsku vlast, dok simbolički početak epohe označava Lazarevo podizanje Ravanice (1375—1377) i Lazarice (1377—1388). Sam stil je naziv dobio po reci Moravi u čijem slivu su podizani sakralni objekti.

U savremenoj arhitekturi preovlađuju eklektički stilovi neorenesanse i neobaroka, a vidljive su i težnje za stvaranjem nacionalnog arhitektonskog izraza, što je ostvareno kroz Srpsko-vizantijski stil (moderni). Najznačajniji arhitekti tog vremena su bili Čeh Jan Nevole, Aleksandar Bugarski, Andrija Vuković, Kosta Šretlović, Kosta Jovanović, Jovan Ilkić, Momir Korunović i Svetozar Ivačković, koji su vladali do pojave novih snaga čije su ideje bile vezane za secesiju i od njih su značajniji Branko Tanazević i Nikola Nestorović.

Od 1950. godine razvoj srpske arhitekture, odnosno arhitekture u Jugoslaviji beleži veoma napredne rezultate i to u većoj meri nego što je to zabeleženo u ostalim zemljama istočne Evrope. Niču veliki sportski objekti, sagrađene su sajmišne zgrade u Beogradu Milorada Pantovića, muzeji Vjenceslava Rihtera i mnogi drugi značajni objekti.

 
Manastir Studenica
 
Manastir Visoki Dečani
 
Zgrada Beogradske zadruge
 
Gradska kuća u Subotici
 
Palata SANU

Pozorište i film

Glavni članak: Spisak pozorišta u Srbiji
 
Srpsko narodno pozorište u Novom Sadu, najstariji profesionalni teatar u Srba, osnovan 1861.

Joakim Vujić je osnivač savremenog srpskog pozorišta. On je osnovao Knjaževsko-srbski teatar u Kragujevcu 1835.[142] U Srbiji je 2024. bilo ukupno 97 pozorišta, od kojih su 37 profesionalna, 47 amaterska i 13 dečijih.[143] Značajni srpski pisci pozorišnih komada bili su Jovan Sterija Popović u 19, i Branislav Nušić u 20. veku. U Beogradu se od 1967. održava međunarodni festival savremenog teatra BITEF. Tradicionalno najkvalitetnije pozorišne scene u Srbiji su Narodno pozorište u Beogradu, Atelje 212, Jugoslovensko dramsko pozorište i Srpsko narodno pozorište u Novom Sadu. Među pozorišnim radnicima koji su obeležili srpski teatar poslednjih decenija izdvajaju se Bojan Stupica, Mira Trailović i Jovan Ćirilov, a od pisaca Aleksandar Popović, Dušan Kovačević, Ljubomir Simović i Biljana Srbljanović.

Srpska filmska umetnost je jedna od vodećih kinematografija istočne Evrope. Pre Drugog svetskog rata u Srbiji je proizvedeno 12 filmova. U posleratnom periodu, na međunarodnoj sceni su se istakli režiseri: Goran Marković, Aleksandar Petrović, Dušan Makavejev, Živojin Pavlović, Želimir Žilnik (dobitnik Zlatnog medveda Berlinala), Slobodan Šijan, Goran Paskaljević i drugi. Najnagrađivaniji srpski filmski režiser je Emir Kusturica koji je između ostalog dobitnik dve Zlatne palme na festivalu u Kanu.

Među glumcima, u prvoj polovini 20. veka su se istakli Čiča Ilija Stanojević, Žanka Stokić i Dobrica Milutinović. Novije doba srpskog pozorišta i filma su obeležili glumci: Miodrag Petrović Čkalja, Pavle Vuisić, Radmila Savićević, Ljubiša Jovanović, Zoran Radmilović, Ljuba Tadić, Danilo Bata Stojković, Dragan Nikolić, Milena Dravić, Bata Živojinović, Mira Stupica, Jelisaveta Seka Sablić, Ljubiša Samardžić, Mira Banjac, Bora Todorović, Mija Aleksić, Olivera Marković, Ružica Sokić, Miki Manojlović, Svetlana Bojković i mnogi drugi.

Svetska kulturna baština UNESKO-a

Glavni članak: Spisak lokaliteta Svetske baštine u Srbiji
 
Petrova crkva u Starom Rasu iz VIII veka

Organizacija Ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu (Unesko) Svetska baština stavila je sedam lokaliteta u Srbiji pod svojom zaštitom uvrstivši ih u mesta od izuzetnog značaja za svetsku kulturu, nauku i obrazovanje. Prvi zaštićeni lokaliteti su srednjovekovni kompleks spomenika Stari Ras i manastir Sopoćani koji su pod zaštitu stavljeni 1979. godine. Nakon pristupanja Srbije Uneskovoj konvenciji, pod zaštitu su stavljena četiri manastira sa Kosmeta i ostaci palate Romulijana.[144][145]

Festivali i sajmovi

Glavni članak: Festivali i sajmovi u Srbiji
 
Spomenik trubaču Dragačevskog sabora u Guči

U Srbiji ima mnogo kulturnih festivala i sajmova. Najznačajniji su: Beogradski sajam knjiga, Vukov sabor i Beogradski internacionalni teatarski festival (BITEF). Od muzičkih manifestacija, najpopularnije su: međunarodni muzički festival Egzit (Exit), Nišvil (Nisville) džez festival u Nišu i trubački Sabor u Guči.[146][147][148]

Beogradske muzičke svečanosti (BEMUS), kao najstariji i najznačajniji festival umetničke muzike u Srbiji, održavaju se svake godine prve polovine oktobra u Beogradu. U Novom Sadu se održava sličan muzički festival — NOMUS.

Mokranjčevi dani su tradicionalni festival horske muzike u Negotinu, dok se u Nišu održava međunarodni horski festival „Horske svečanosti”. JoakimInterFest je međunarodni pozorišni festival malih scena, koji se održava u Kragujevcu, Knjaževsko-srpskom teatru.

Sterijino pozorje u Novom Sadu je festival na kome se takmiče predstave rađene po tekstovima domaćih pozorišnih pisaca.

Na polju filmske umetnosti, najeminentniji festival je FEST koji se početkom svake godine održava u Beogradu. Ostali poznati filmski festivali su: Festival filmskog scenarija u Vrnjačkoj Banji koji se održava od 1977. godine, Palićki filmski festival, Niški filmski festival, Kustendorf film festival i dr.

Gastronomija

Glavni članak: Srpska kuhinja
 
Božićna trpeza: pečenje, ruska salata, bajadere i crno vino.

Srpska kuhinja je heterogena, iako su burna istorijska dešavanja uticala i na ishranu naroda, pa tako svaki region ima svoje specifičnosti i različitosti. Može se reći da su presudni uticaji bili vizantijsko-grčki, dakle — mediteranski, zatim orijentalni i austrougarski. Spremanje hrane je sastavni deo srpske tradicije i kulture. U Srbiji je uobičajeno obedovanje 3 puta dnevno (doručak, ručak i večera), uz napomenu da je najvažniji i najčešće najobimniji obrok — ručak.[149]

Ishrana se poistovećuje sa unošenjem hranljivih materija (konzumiranje hrane i pića), ali u širem smislu, predstavlja uživanje u trpezi. Ovaj veoma složen proces, stvara ono što se naziva »nacionalna kuhinja«, koju čine: izbor namirnica, njihovo uzgajanje, priprema jela, ambijent u kome se hrana servira, kao i način kako se servira.

U srpskim selima naziv za kuhinju bio je „kuća”, a centralni deo je bilo ognjište, koje je predstavljalo važno, kultno mesto, pored koga se odigravao svakodnevni život, okupljala cela porodica. Sedelo se na drvenim klupama, tronošcima i stolicama, posuđe je bilo drveno i zemljano, a u bogatijim kućama i bakarno. Hleb se pravio od žitnog ili kukuruznog brašna.

Sport

Glavni članak: Sport u Srbiji
 
 
 
 
Istaknuti srpski sportisti: teniser Novak Đoković, odbojkašica Tijana Bošković, atletičarka Ivana Španović i košarkaš Nikola Jokić.

Popularni sportovi u Srbiji su: fudbal, košarka, vaterpolo, odbojka, rukomet i tenis.

Srbija se prvi put pojavila na Olimpijskim igrama 1912. Nakon toga, sportisti Srbije su bili deo tima Kraljevine SHS/Jugoslavije/SFRJ i Srbije i Crne Gore. Rezultati reprezentativaca državne zajednice Srbije i Crne Gore iz perioda 1992—2006. se računaju kao rezultati sportskih saveza Srbije. Od 2006, odnosno OI 2008, sportisti iz Srbije nastupaju kao reprezentativci Srbije.

Najpoznatija sportska društva u Srbiji su JSD Partizan i SD Crvena zvezda. Najveći uspeh klupskog fudbala u Srbiji bio je 1991. kada su fudbaleri Crvene zvezde osvojili Kup evropskih šampiona i Interkontinentalni kup.[150][151] Najveći uspeh u košarci ostvarili su košarkaši Partizana, koji su bili prvaci Evrope 1992. Vaterpolisti Partizana su sedmostruki klupski prvaci Evrope, dok su vaterpolisti Crvene zvezde ovo takmičenje osvojili 2013.

Fudbalska reprezentacija Srbije je nastupala pod različitim imenima i najveće uspehe je ostvarila kao Fudbalska reprezentacija Jugoslavije. FIFA priznaje Srbiju za legitimnog naslednika svih prethodnih reprezentacija.[152] Na Svetskim prvenstvima je dva puta dolazila do polufinala, na Evropskim prvenstvima je dva puta osvojila srebrnu medalju (1960. i 1968), a na Olimpijskim igrama je osvojila ukupno pet medalja uključujući zlatnu na OI 1960 u Rimu. Pod imenom Srbija nastupila je na tri Svetska prvenstva 2010, 2018. i 2022, a jednom je izborila plasman na Evropsko prvenstvo 2024. godine.

Košarkaška reprezentacija Srbije je osvojila dve zlatne medalje na svetskim prvenstvima 1998. i 2002. Na evropskim prvenstvima osvojili su tri prva mesta (1995, 1997, 2001). Ženska košarkaška reprezentacija Srbije osvojila je zlatnu medalju na Evropskom prvenstvu 2015. i 2021, a na Olimpijskim igrama 2016. u Riju su osvojile bronzanu medalju.[153] Godine 2012. je održano prvo Svetsko prvenstvo u basketu 3 na 3, na kojem je reprezentacija Srbije osvojila zlato, a na narednom, dve godine kasnije, srebrnu medalju. Srpska basketaška reprezentacija je na Olimpijskim igrama u Tokiju 2020. osvojila bronzanu medalju.[154]

Odbojkaška reprezentacija Srbije je na Olimpijskim igrama 2000. u Sidneju i na Evropskom prvenstvu 2001, 2011. i 2019. osvojila zlatnu medalju. Ženska odbojkaška reprezentacija Srbije je osvojila zlatnu medalju na Evropskom prvenstvu 2011, 2017. i 2019, kao i zlatne medalje na Svetskim prvenstvima 2018. i 2022. godine.[155] Vaterpolo reprezentacija Srbije (SR Jugoslavije, Srbije i Crne Gore) je 2005, 2009. i 2015. osvojila svetsko prvenstvo. Evropsko prvenstvo je osvajano 2001, 2003, 2006, 2012, 2014. i 2016 (kao domaćin).[156] Na Olimpijskim igrama 2016. u Riju i 2020. u Tokiju vaterpolisti su osvojili zlatne medalje.

 
Vaterpolo reprezentacija Srbije je u periodu 2014–2016. objedinila titule olimpijskih igara, svetskog prvenstva, evropskog prvenstva, svetske lige i svetskog kupa

Najuspešniji teniser Srbije je Novak Đoković, osvajač 24 grend slem trofeja u pojedinačnoj konkurenciji i osvajač bronzane medalje na Olimpijskim igrama 2008. u Pekingu prve medalje za srpski tenis u istoriji. Đoković je osvajač svih devet ATP Mastersa iz 1000 serije, te je tako ostvario Zlatni masters i postao prvi i do sada jedini igrač koji je osvojio sve turnire iz te kategorije.[157] Đoković je proveo najviše nedelja kao broj 1 na ATP listi u istoriji tenisa i drži rekord sa osam završenih godina kao prvi teniser sveta.[158][159] Slobodan Živojinović i Nenad Zimonjić su bili prvi na listi igrača u konkurenciji parova. Muška reprezentacija Srbije je osvojila trofeje Dejvis kupa 2010. godine i ATP kupa 2020. Najuspešnije teniserke Srbije su Ana Ivanović (osvajačica turnira Rolan Garos 2008) i Jelena Janković. U vreme dok je nastupala za SFRJ, Monika Seleš je osvojila osam grend slem trofeja.

Srpski sportisti su imali uspeha i u borilačkim veštinama. Milica Mandić je u tekvondou osvojila zlato na Letnjim olimpijskim igrama 2012. godine što je prva osvojena zlatna medalja otkako Srbija učestvuje kao samostalna država.[160][161] Rvač Davor Štefanek je četiri godine kasnije osvojio zlato na Olimpijskim igrama u Riju u kategoriji grčko rimski stil.[162] Bokser Slobodan Kačar osvojio je zlatnu medalju na Olimpijadi u Moskvi 1980. Olimpijske medalje osvojili su: Tadija Kačar 1976. Montreal, srebrnu, Zvonko Vujin 1968. Meksiko i 1972. Minhen bronzane, kao i Mirko Puzović 1984. Los Anđeles, bronzanu i Azis Salihu 1984. bronzanu medalju. Jovana Preković je osvojila zlatnu medalju u karateu na Olimpijskim igrama u Tokiju 2020.[163] Srpska borilačka veština samoodbrane, realni aikido, osnovana je od strane Ljubomira Vračarevića, (jedini iz Srbije sa titulom 10. dan – soke).[164]

Jasna Šekarić je osvojila zlatnu medalju u streljaštvu (disciplina vazdušni pištolj 10 m) na Olimpijskim igrama 1988, još 4 olimpijske medalje u periodu 1988—2004, tri svetska i četiri evropska prvenstva. Ivana Španović je najuspešnija atletičarka Srbije, osvojila je medalje na gotovo svim takmičenjima u skoku udalj. Najveći uspeh u karijeri je ostvarila na Olimpijskim igrama 2016. u Rio de Žaneiru kada je uzela bronzanu medalju. Na Svetskom prvenstvu 2013. godine u Moskvi osvojila je bronzanu medalju što je bila i prva medalja za Srbiju na svetskim prvenstvima u atletici, a na Evropskom prvenstvu u dvorani 2017. godine je postavila nacionalni rekord i treći rezultat svih vremena.[165][166] Plivač Milorad Čavić je svetski prvak na 50 m delfin i bivši svetski rekorder u disciplini 100 m delfin stilom, u kojoj je osvojio srebrne medalje na olimpijskim igrama i svetskom prvenstvu u trkama koje je obeležilo rivalstvo s američkim plivačem Majkl Felpsom.[167]

Šah se verovatno igrao već u srednjevekovnoj Srbiji. U modernom periodu, obrazovani Srbi su igrali šah još početkom 19. veka. Najbolje rezultate šahisti beleže u periodu 1950-1980, kada je osvojeno 15 olimpijskih medalja. Na evropskim ekipnim turnirima jugoslovenska reprezentacija, sastavljena uglavnom od šahista Crvene Zvezde i Partizana, šest puta je bila vicešampion Evrope, iza SSSR.[168] Muški tim Srbije odneo je pobedu na Evropskom timskom takmičenju 2023. godine.[169][170] Ženski klubovi su imali zapažene rezultate na međunarodnoj sceni, trijumfujući 5 puta u Kupu evropskih šampiona.[168] Ženski klubovi su imali zapažene rezultate na međunarodnoj sceni, trijumfujući 5 puta u Kupu evropskih šampiona.[171] Alisa Marić, Nataša Bojković i selektor Borislav Ivkov su osvojili srebrnu medalju na Evropskom ekipnom prvenstvu u Batumiju 1999. Šahisti su pobeđivali na nekoliko stotina vrhunskih međunarodnih turnira. Svetozar Gligorić krajem 50-ih, a Ljubomir Ljubojević 1983. bili su najbolji šahisti sveta van SSSR. Omladinski prvaci sveta su bili: Borislav Ivkov (Birmingem, 1951.), Nataša Bojković (Mamaja, 1991.) i Igor Miladinović (Kalikut, 1993).[168]

Nakon osamostaljenja Srbije do titule svetskih šampiona, pored Milice Mandić, Davora Štefaneka i Jovane Preković, koji su ujedno bili i olimpijski šampioni, dolazili su u plivanju Nađa Higl, u streljaštvu Zorana Arunović, u kajaku Nebojša Grujić / Marko Novaković i Milenko Zorić / Marko Tomićević, u džudou Nemanja Majdov, u tekvondou Vanja Stanković, u atletici (u dvorani) Ivana Španović, a u rvanju Viktor Nemeš, Mate Nemeš, Ali Arsalan, Sebastijan Nađ i Zurab Datunašvili.

 
Beogradska arena; jedna od najvećih sportskih arena u Evropi i mesto održavanja niza evropskih i svetskih sportskih i drugih takmičenja.

Srbija je bila domaćin EP u košarci 1961, 1975. i 2005, SP u vodenim sportovima 1973, SP u rukometu za žene 1973. i 2013, EP u fudbalu 1976, Šahovske olimpijade 1990, EP u košarci 2005, EP u odbojci 2005, EP u vaterpolu 2006. i 2016, Letnje univerzijade 2009, EP u odbojci za žene 2011. i 2017, EP u rukometu 2012, EP u rukometu za žene 2012, EP u futsalu 2016, EP u atletici u dvorani 2017, Fajnl For Evrolige 2018. i 2022, EP u košarci za žene 2019, i SP u atletici u dvorani 2022. Svake godine se održavaju masovni sportski događaji Beogradski maraton i biciklistička Trka kroz Srbiju, dok se od 2009. godine održava teniski ATP turnir Otvoreno prvenstvo Srbije. Tokom Izraelsko-palestinskog sukoba (2023), najbolji izraelski fudbalski i košarkaški klubovi igrali su, iz bezbednosnih razloga, svoje takmičarske utakmice u Beogradu.[172][173]

Državni praznici

Vidi još: Državni praznici u Republici Srbiji

Državni praznici u Republici Srbiji su definisani Zakonom o državnim i drugim praznicima u Republici Srbiji.[83]

Datum Naziv praznika Napomene
1. i 2. januar Nova godina Neradni dani
7. januar Božić Neradni dan
27. januar Sveti Sava Radni dan
15. i 16. februar Sretenje — Dan državnosti Srbije Neradni dani
22. april Dan sećanja na žrtve holokausta, genocida i drugih žrtava fašizma u Drugom svetskom ratu Radni dan
Pokretni praznik Vaskršnji praznici (Veliki petak, Vaskrs i Vaskršnji ponedeljak) Neradni dani
1. i 2. maj Praznik rada Neradni dan
9. maj Dan pobede Radni dan
28. jun Vidovdan Radni dan
21. oktobar Dan sećanja na srpske žrtve u Drugom svetskom ratu Radni dan
11. novembar Dan primirja u Prvom svetskom ratu Neradni dan

Pored navedenih praznika, zaposleni imaju pravo da ne rade za određene verske praznike, i to:

Galerija

Napomene

  1. ^ a b Bez Kosova i Metohije.
  2. ^ Smatra se da su Vlastimirovići primili hrišćanstvo između 870. i 873. godine, pošto se smatra da su u tom periodu rođeni prvi srpski prinčevi sa hrišćanskim imenima: najmlađi Mutimirov sin Stefan i Gojnikov sin Petar. U isto vreme pada i aktivnost vizantijskog cara Vasilija I (867—886) na širenju vizantijskog uticaja i hrišćanstva među balkanskim Slovenima.

Reference

  1. ^ a b „World Economic Outlook Database, 2023”. IMF.org. International Monetary Fund. januar 2023. Pristupljeno 20. 1. 2023. 
  2. ^ „Human Development Report 2023/24” (PDF) (na jeziku: engleski). United Nations Development Programme. 13. 3. 2024. Pristupljeno 13. 3. 2024. 
  3. ^ „Ustav Republike Srbije” (Član 10). ustavni.sud.rs. 2006. Pristupljeno 17. 8. 2017. 
  4. ^ Jerković, Jovan; Pižurica, Mato; Pešikan, Mitar (2010). „I. 1”. Pravopis srpskoga jezika. Novi Sad: Matica srpska. str. 15—. ISBN 978-86-7946-079-0. COBISS.SR 256189191. 
  5. ^ Zepetnek, Steven Tötösy de; Vasvári, Louise Olga (2011). Comparative Hungarian Cultural Studies (na jeziku: engleski). Purdue University Press. str. 24. ISBN 978-1-55753-593-1. Pristupljeno 3. 2. 2019. 
  6. ^ a b Razowska-Jaworek, Lidia (2014). Calcium and Magnesium in Groundwater: Occurrence and Significance for Human Health (na jeziku: engleski). CRC Press. str. 32. ISBN 978-1-315-76416-0. Pristupljeno 3. 2. 2019. 
  7. ^ a b „UNSD — Methodology”. unstats.un.org (na jeziku: engleski). Pristupljeno 3. 2. 2019. 
  8. ^ „Procene stanovništva | Republički zavod za statistiku Srbije”. www.stat.gov.rs (na jeziku: srpski). Pristupljeno 4. 2. 2019. 
  9. ^ Razavi, Vahid (2009). The Age of Nepotism: Travel Journals and Observations from the Balkans During the Depression (na jeziku: engleski). Vahid Razavi. str. 23. ISBN 978-0-615-27433-1. Pristupljeno 4. 2. 2019. 
  10. ^ Ćirković 2004.
  11. ^ Pavlović 2004.
  12. ^ a b v g „Ustav Srbije”. Srbija.gov.rs. Pristupljeno 25. 1. 2013. 
  13. ^ „Serbia a few steps away from concluding WTO accession negotiations”. WTO News. 13. 11. 2013. Pristupljeno 13. 11. 2013. 
  14. ^ a b „Serbia: On the Way to EU Accession”. World Bank (na jeziku: engleski). Pristupljeno 4. 2. 2019. 
  15. ^ „Human Development Indices and Indicators: 2018 Statistical Update”. s3.amazonaws.com (na jeziku: engleski). Human Development Report Office. Pristupljeno 4. 2. 2019. 
  16. ^ „2018 Social Progress Index”. 2018 Social Progress Index (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 16. 11. 2018. g. Pristupljeno 4. 2. 2019. 
  17. ^ „Global Peace Index”. Vision of Humanity (na jeziku: engleski). Pristupljeno 4. 2. 2019. 
  18. ^ Moravcsik 1967, str. 153, 155.
  19. ^ Kopanski, Ataullah Bogdan (1995). Sabres of Two Easts: An Untold History of Muslims in Eastern Europe, Their Friends and Foes. Institute of Policy Studies. ISBN 978-969-448-031-2. „In his work entitled Muruj adh- dhahab or The Golden Meadows, Mas'udi called them sara- bin (Serbs).” 
  20. ^ „Projekat Rastko—Luzica”. Rastko.rs. Pristupljeno 19. 11. 2011. 
  21. ^ J.P. Mallory and D.Q. Adams, „Protect”, The Encyclopedia of Indo-European Culture. . London: Fitzroy and Dearborn. 1997. 
  22. ^ „Serbia: Introduction”. Michigan State University. Приступљено 3. 10. 2014. 
  23. ^ „Serbia”. Southeastern Europe Travel Guide. Balkans 360. Архивирано из оригинала 6. 10. 2014. г. Приступљено 3. 10. 2014. 
  24. ^ srbija.gov.rs. „Основни подаци”. www.srbija.gov.rs (на језику: српски). Приступљено 2022-07-06. 
  25. ^ а б „The World Factbook: Serbia”. Central Intelligence Agency. 20. 6. 2014. Архивирано из оригинала 15. 12. 2018. г. Приступљено 18. 12. 2014. 
  26. ^ „The World Factbook: Kosovo”. Central Intelligence Agency. 19. 6. 2014. Архивирано из оригинала 01. 07. 2016. г. Приступљено 8. 1. 2015. 
  27. ^ „Border Police Department”. Kosovo Police. Архивирано из оригинала 08. 01. 2015. г. Приступљено 8. 1. 2015. 
  28. ^ „Uredba o kontroli prelaska administrativne linije prema Autonomnoj pokrajini Kosovo i Metohija”. Official gazette of the Republic of Serbia. Архивирано из оригинала 8. 1. 2015. г. Приступљено 8. 1. 2015. 
  29. ^ Ivana Carevic, Velimir Jovanovic, STRATIGRAPHIC-STRUCTURAL CHARACTERISTICS OF MAČVA BASIN, UDC 911.2:551.7(497.11), pp. 1 Архивирано 2016-08-30 на сајту Wayback Machine
  30. ^ „About the Carpathians – Carpathian Heritage Society”. Carpathian Heritage Society. Arhivirano iz originala 6. 4. 2010. g. Pristupljeno 28. 4. 2010. 
  31. ^ „O Srbiji”. Turistickimagazin.com. Arhivirano iz originala 21. 10. 2013. g. Pristupljeno 16. 6. 2018. 
  32. ^ Gavrilović, Dušan, ur. (2022). Statistički godišnjak Republike Srbije 2022 (na jeziku: srpski jezik). Beograd: Republički zavod za statistiku,. str. 15. 
  33. ^ Živković, Ljiljana; Aleksić, Ana; Živković, Nenad. Geografija za osmi razred osnovne škole (PDF). Freska. str. 24—. Arhivirano iz originala (PDF) 03. 04. 2017. g. Pristupljeno 9. 11. 2017. 
  34. ^ Vlahović 2004, str. 20
  35. ^ „Bačko Podunavlje novi UNESKO rezervat biosfere u Srbiji | WWF”. www.wwf.rs. Pristupljeno 2020-02-19. 
  36. ^ „Otvorena, elektronska baza edukacionih radova”. Pristupljeno 10. 7. 2015. 
  37. ^ a b v Vlahović 2006
  38. ^ „Vlada Republike Srbije: Položaj, reljef i klima”. Pristupljeno 17. 12. 2009. 
  39. ^ a b v g d „Statistički godišnjak Srbije, 2009: Geografski pregled” (PDF). Republički zavod za statistiku Srbije. Arhivirano iz originala (PDF) 06. 03. 2016. g. Pristupljeno 18. 12. 2009. 
  40. ^ a b Štetić 2004
  41. ^ „Kopren (Stara planina)”. Vodopadi Srbije. Arhivirano iz originala 28. 12. 2017. g. Pristupljeno 01. 10. 2016. 
  42. ^ a b v „Turistička destinacija-Srbija”. Idealo Travel. Arhivirano iz originala 28. 12. 2017. g. Pristupljeno 17. 3. 2018.  (jezik: engleski)
  43. ^ „Visina vodopada”. Topirot.com. Pristupljeno 25. 1. 2013. 
  44. ^ a b „RHMZ — Republički Hidrometeorološki zavod Srbije Kneza Višeslava 66 Beograd”. Hidmet.gov.rs. Pristupljeno 25. 1. 2013. 
  45. ^ Farjon 1990
  46. ^ Rushforth 1987
  47. ^ FLPA, Keith Rushforth ; photographs assembled by (1999). Collins wildlife trust guide trees : a photographic guide to the trees of Britain and Europe (1st publ. izd.). London: HarperCollins. ISBN 978-0-00-220013-4. 
  48. ^ „Fauna Srbije”. Pristupljeno 26. 6. 2015. 
  49. ^ https://www.facebook.com/politikaonline. „Ukupna površina šuma u Srbiji iznosi 40 odsto”. Politika Online. Pristupljeno 2023-06-22. 
  50. ^ a b „Srpske šume na izdisaju”. Arhivirano iz originala 16. 02. 2009. g. Pristupljeno 16. 2. 2009.  (jezik: srpski)
  51. ^ Lakušić 2008
  52. ^ „Dobijamo još dva nacionalna parka, zaštitićena i prašuma Vitanovača - Nova Ekonomija”. https://novaekonomija.rs (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-07-11.  Spoljašnja veza u |website= (pomoć)
  53. ^ „Nacionalni parkovi u Srbiji - Nedeljnik Vreme”. www.vreme.com (na jeziku: srpski). 2012-07-25. Pristupljeno 2023-07-11. 
  54. ^ „Lepih šest odsto Srbije”. Nedeljnik Vreme. 
  55. ^ a b v g d đ „Ilustrovana istorija Srba — Uvod”, Vladimir Ćorović, Beograd 1959.
  56. ^ „Vinčanska kultura - Gradska opština Grocka”. Gradska opština Grocka (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 17. 10. 2019. g. Pristupljeno 9. 11. 2017. 
  57. ^ „''„Vinča — Praistorijska metropola”''” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 21. 5. 2011. g. Pristupljeno 25. 1. 2013. 
  58. ^ a b v g d đ e Porfirogenit, Konstantin VII (950e). „[[s:sr:De administrando imperio/glava 32.|glava 32.]]”. De administrando imperio — preko Vikizvornika. 
  59. ^ Ferjančić 1959.
  60. ^ Živković, Tibor (2002). Južni Sloveni pod vizantijskom vlašću (600—1025). Beograd: Istorijski institut SANU, Službeni glasnik. str. 198. 
  61. ^ a b v g d Grupa autora (1981). Istorija srpskog naroda I. Beograd. 
  62. ^ a b Vladimir Ćorović, „Istorija srpskog naroda” (rukopis iz 1941) Beograd 1989. (Država maćedonskih Slovena
  63. ^ Deretić 2005
  64. ^ „Karađorđe istina i mit, Prof. dr Radoš Ljušić, Večernje novosti, feljton, 18 nastavaka, 24. avgust - 10. septembar 2003.”. Arhivirano iz originala 03. 04. 2017. g. Pristupljeno 26. 6. 2015. 
  65. ^ Berezin L. V. Horvatiя, Slavoniя, Dalmaciя i Voennaя Granica. — S.-Peterburg. Tipografiя i hromolitografiя A. Tranšelя, — T. 2. — 599 s. 1879. ISBN 978-5-9903183-2-8.
  66. ^ Avramović, Zoran (2013). Rodoljupci i rodomrsci: Savremeni srpski patriotizam i nacionalno dezintegrativna misao i praksa. Beograd: Službeni Glasnik. str. 110. 
  67. ^ M. Č. „Politika: Kako je utvrđena vojna neutralnost, 13. januar. 2010, pristupljeno decembra 2012.”. Politika.rs. Pristupljeno 25. 1. 2013. 
  68. ^ „Srbija i RS oživele Dejtonski sporazum”. Glas javnosti. Pristupljeno 25. 4. 2013. 
  69. ^ „Sa srpskim pasošem u 104 zemlje”. Politika. Pristupljeno 17. 4. 2015. 
  70. ^ Vojska Srbije | O Vojsci | Vojska Srbije — Uloga, namena i zadaci Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. februar 2009) Pristupljeno 25. jun 2015.
  71. ^ Vojska Srbije | Organizacija Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. март 2016) Структура Војске Србије
  72. ^ Avramović, Sima (2014). „Srpski građanski zakonik (1844) i pravni transplanti - kopija austrijskog uzora ili više od toga?” (PDF). Srpski Građanski Zakonik - 170 Godina. Архивирано из оригинала (PDF) 25. 07. 2020. г. Приступљено 15. 02. 2020. 
  73. ^ Републичка агенција за просторно планирање: Одлука о изради Стратегије просторног развоја Републике Србије до 2020. године Архивирано на сајту Wayback Machine (6. mart 2016), „Službeni glasnik RS”, br. 119/2008, Pristupanje 19. maj 2013.
  74. ^ Zakon o teritorijalnoj organizaciji Republike Srbije, Službeni glasnik 129-07, 29. decembar 2007.
  75. ^ Zakon o državnoj upravi, Službeni glasnik 79-05, 16. septembar 2005.
  76. ^ Najčešće postavljana pitanja. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (22. maj 2016) Nišavski upravni okrug
  77. ^ „Smanjenje broja statističkih regiona kroz izmene Zakona o regionalnom razvoju”. Srbija.gov.rs. Pristupljeno 25. 1. 2013. 
  78. ^ „2011 Human development Report” (PDF). United Nations Development Programme (Program Organizacije ujedinjenih nacija za razvoj). str. 159—. Pristupljeno 30. 11. 2012. 
  79. ^ „Službena upotreba jezika i pisama”. www.puma.vojvodina.gov.rs. 
  80. ^ „Popis stanovništva, domaćinstava i stanova 2011. godine u Republici Srbiji. Knjiga 4: Veroispovest, maternji jezik i nacionalna pripadnost”. Republički zavod za statistiku. Pristupljeno 19. 5. 2013. 
  81. ^ „Veroispovest, maternji jezik i nacionalna” (PDF). Republički zavod za statistiku. Pristupljeno 27. 5. 2013. 
  82. ^ „Specijalna izvestiteljka UN za slobodu religije i veroispovesti Asma Jahangir, kod Zaštitnika građana Saše Jankovića”. 30. 4. 2009. Arhivirano iz originala 04. 05. 2014. g. Pristupljeno 27. 5. 2013. 
  83. ^ a b „Zakon o državnim i drugim praznicima u Republici Srbiji” [Državni i verski praznici Republike Srbije] (PDF). „Službeni glasnik RS”, br. 43/01, 101/07 i 92/11. Službeni glasnik RS. 2011. Pristupljeno 30. 12. 2011. 
  84. ^ „Veronauka u srpskim školama”. Srpska pravoslavna crkva. Arhivirano iz originala 07. 05. 2013. g. Pristupljeno 27. 5. 2013. 
  85. ^ „Serbia – Ancestral Genography Atlas”. atlas.xyvy.info (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 12. 02. 2018. g. Pristupljeno 12. 2. 2018. 
  86. ^ Rezultati popisa 2011. prema starosti i polu
  87. ^ a b http://media.popis2011.stat.rs/2012/Nacionalna%20pripadnost-Ethnicity.pdf
  88. ^ Bela knjiga Miloševićeve vladavine (PDF). www.g17plus.rs. str. 43. Arhivirano iz originala (PDF) 19. 4. 2015. g. Pristupljeno 9. 11. 2017. 
  89. ^ Međunarodni monetarni fond: Gross domestic product based on purchasing-power-parity (PPP) per capita GDP BDP 2007—2013, Pristupanje 19. maj 2013
  90. ^ Republički zavod za statistiku: Aktuelni pokazatelji — Republika Srbija Arhivirano na sajtu Wayback Machine (25. decembar 2015), Pristupanje 19. maj 2013
  91. ^ „Stopa nezaposlenosti u Srbiji u prvom kvartalu 10,6 odsto”. N1 (na jeziku: srpski). 2022-05-31. Pristupljeno 2022-11-07. 
  92. ^ Republički zavod za statistiku: „Popis stanovništva, domaćinstava i stanova 2011. godine u Republici Srbiji Knjiga 7: Ekonomska aktivnost”, Pristupanje 19. maj 2013
  93. ^ Zemlje kandidati za članstvo u EU, PHAROS e.V. — Internationale Bildungsarbeit und humanitäre Hilfe
  94. ^ „Putin drops South Stream gas pipeline to EU, courts Turkey”. Reuters. Arhivirano iz originala 24. 09. 2015. g. Pristupljeno 10. 4. 2015. 
  95. ^ „„Soko — istorijat””. JP PEU Resavica. 20. 5. 2013. Arhivirano iz originala 29. 9. 2010. g. Pristupljeno 10. 4. 2015. 
  96. ^ „„Rembas — istorijat””. JP PEU Resavica. 20. 5. 2013. Arhivirano iz originala 28. 5. 2010. g. 
  97. ^ „„Lubnica — istorijat””. JP PEU Resavica. 20. 5. 2013. Arhivirano iz originala 29. 5. 2010. g. 
  98. ^ „„Štavalj — Istorijat””. JP PEU Resavica. 20. 5. 2013. Arhivirano iz originala 29. 5. 2010. g. 
  99. ^ „„Bogovina — istorijat””. JP PEU Resavica. 20. 5. 2013. Arhivirano iz originala 29. 5. 2010. g. 
  100. ^ „„Jasenovac — istorijat””. JP PEU Resavica. 20. 5. 2013. Arhivirano iz originala 29. 5. 2010. g. 
  101. ^ „„Vrška čuka — istorijat””. JP PEU Resavica. 20. 5. 2013. Arhivirano iz originala 29. 5. 2010. g. 
  102. ^ „„Ibarski rudnici — istorijat””. JP PEU Resavica. 20. 5. 2013. Arhivirano iz originala 29. 5. 2010. g. 
  103. ^ a b v Republička agencija za prostorno planiranje Republike Srbije: „Zakon o prostornom planu Republike Srbije od 2010 do 2020”, Pristupanje 20. maj 2013
  104. ^ Vlada Republike Srbije — Uprava za Digitalnu agendu: „Krivični zakonik — Nedozvoljena izgradnja nuklearnih postrojenja, član 267”. pp. 95, format PDF, 1. januar 2006, Pristupanje 19. maj 2013
  105. ^ „B92: Srbija uklonila obogaćeni uranijum, 25. oktobar 2011”. B92.net. 25. 10. 2011. Pristupljeno 25. 1. 2013. 
  106. ^ a b Jefferson institute: „Korišćenje energije vetra u Srbiji — prirodni uslovi i praktična primena”, prof. Miodrag Zlatanović, decembar 2009, Pristupanje 19. maj 2013.
  107. ^ Solarni paneli: „Energija vetra”, Pristupanje 19. maj 2013
  108. ^ Blic: „Srbija može da pravi struju od sunca, biomase, vode i vetra”, 1. septembar 2008, pristup 19. maj 2013
  109. ^ Vreme: „Moja elektrana i druge vetrenjače”, Slobodan Bubnjević, 27. jul 2006, Pristupanje 19. maj 2013
  110. ^ Politika: „Biomasa, struja bez investicija”, Predrag Radovanović, 16. januar 2013, Pristupljeno 19. maj 2013
  111. ^ Milovan M. Mitrović. Sela u Srbiji. — Beograd: Republički zavod za statistiku, — 257 s. 2015. ISBN 978-86-6161-150-6.
  112. ^ „Tanasković: Broj vinarija u Srbiji povećan na 466”. Politika Online. Pristupljeno 2023-02-14. 
  113. ^ P.O. „Srbija je zemlja šljiva, malina i višanja”. Politika Online. Pristupljeno 2022-04-07. 
  114. ^ „Auto-karte Srbije”. Arhivirano iz originala 22. 06. 2015. g. Pristupljeno 25. 6. 2015. 
  115. ^ „www.srbija.gov.rs Statistike o Srbiji”. Srbija.gov.rs. Arhivirano iz originala 4. 10. 2013. g. Pristupljeno 25. 1. 2013. 
  116. ^ „Statistika za mesec decembar i 2016. godinu” (PDF). 
  117. ^ „Turizam u Srbiji”. Pristupljeno 26. 6. 2015. 
  118. ^ „Univerzitet u Beogradu: Vek i po akademskog znanja”. Večernje novosti. 5. 12. 2013. Pristupljeno 25. 6. 2015. 
  119. ^ Emerich P. Lindenmayr, Serbien, dessen Entwicklung und Fortschritt im Sanitätswesen, mit Andeutungen über die gesammten Sanitätsverhältnisse im Oriente. Temesvár: Druck und Verlag der Csanáder DioecesanBuchdruckerei, 1876
  120. ^ Dr Vladan Đorđević: Pedesetogodišnjica književnog rada. Beograd: Nova štamparija Save Radenkovića i brata, 1910
  121. ^ Pešikan, Mitar; Jerković, Jovan; Pižurica, Mato (2010). „Rečnik”. Pravopis srpskoga jezika. Novi Sad: Matica srpska. str. 282—. ISBN 978-86-7946-079-0. 
  122. ^ „Vojnomedicinska akademija: 165 godina tradicije i napretka” (PDF). Pristupljeno 20. 9. 2017. 
  123. ^ Popović 1995.
  124. ^ Nikola Giljen, Sonja Jovićević Jov i Jelena Mandić: Miroslavljevo jevanđelje; Tekst je publikovan u reviji „Istorija” i nastao je kao deo naučno-istraživačkog rada Fonda „Princeza Olivera” hilandar.info — Pristupljeno 11. januar 2016.
  125. ^ „[Projekat Rastko Cetinje] Miroslav Pantic: Knjizevnost na tlu Crne Gore i Boke Kotorske od XVI do XVIII veka (1990)”. www.rastko.rs. Pristupljeno 2020-02-19. 
  126. ^ „Među Lavom i Drokunom”. Nedeljnik Vreme. Pristupljeno 2020-02-19. 
  127. ^ Politika. „Politika: Istoričar književnosti Zlata Bojović: U Dubrovačkoj republici štamparije su bile ćirilične, a svoj jezik su nazivali i srpskim”. Nova srpska politička misao (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2020-02-19. 
  128. ^ Sretenović, Mirjana. „Kult Svetog Save u Dubrovniku”. Politika Online. Pristupljeno 2020-02-22. 
  129. ^ „Projekat Rastko: Milorad Pavić: Barok”. www.rastko.rs. Pristupljeno 2020-02-19. 
  130. ^ „Projekat Rastko: Biblioteka Milorad Pavić”. www.rastko.rs. Pristupljeno 2020-02-19. 
  131. ^ Ninković, Adam (2008). „Filozofska osnova prosvetiteljstva: Dositej Obradović (1742-1811)” (PDF). 
  132. ^ „Pogledajte: Boban Marković svira u redakciji „Blica”!”. Blic. 9. 12. 2011. Pristupljeno 25. 6. 2015. 
  133. ^ Folklorni elementi pesama grupe Bijelo dugme. „World music asocijacija Srbije”. Arhivirano iz originala 13. 2. 2015. g. Pristupljeno 12. 2. 2015. 
  134. ^ „World music u Srbiji” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 1. 7. 2014. g. Pristupljeno 1. 2. 2015. 
  135. ^ Pored kola i slave i guslanje se našlo na reprezentativnoj listi (B92, 29. novembar 2018)
  136. ^ Matić 2004, str. 243.
  137. ^ Matić 2004, str. 276.
  138. ^ (jezik: engleski) Eurovision.tv: „Eurovision Song Contest 2007 Final”, Pristupljeno 19. maj 2013.
  139. ^ Predavanja prof. arh. Đurđa Boškovića na Arhitektonskom fakultetu iz Istorije arhitekture Beograd 1966.
  140. ^ Deroko, Aleksandar (1985). Monumentalna i dekorativna arhitektura u srednjovekovnoj Srbiji (treće dopunjeno izdanje). Beograd. 
  141. ^ Stanoje Stanojević „Narodna enciklopedija” Zagreb 1927.
  142. ^ „Projekat Rastko, Alojz Ujes: Joakim Vujic”. Pristupljeno 26. 6. 2015. 
  143. ^ „U Srbiji postoji 97 pozorišta od kojih su 37 profesionalna”. Politika Online. Pristupljeno 2024-03-27. 
  144. ^ „Unesko”. Ministarstvo kulture Republike Srbije. Pristupljeno 13. 8. 2010. 
  145. ^ „Spisak lokaliteta Svetske baštine”. Unesko. Pristupljeno 13. 8. 2010.  (jezik: engleski)
  146. ^ „Guča i Egzit zaludeli svet”. pressrs. 24. 1. 2013. Arhivirano iz originala 26. 6. 2015. g. Pristupljeno 25. 6. 2015. 
  147. ^ „Sabor trubača GUČA”. www.guca.rs. 2. 9. 2007. Pristupljeno 14. 11. 2010. 
  148. ^ „Interesting facts about Exit”. exitfest.org. Arhivirano iz originala 25. 1. 2013. g. Pristupljeno 20. 3. 2013. 
  149. ^ Privatni život u srpskim zemljama srednjeg veka, priredile Smilja Marjanović-Dušanić, Danica Popović, Klio, 2004, Kako se jelo, pp. 113—138 i Kuhinja i trpeza: posuđe i svakodnevnom životu, pp. 139—160
  150. ^ „Sajt FK Crvena zvezda, Bari”. Pristupljeno 25. 6. 2015. 
  151. ^ „Sajt FK Crvena zvezda, Tokio”. Pristupljeno 25. 6. 2015. 
  152. ^ „FIFA Association Information”. www.fifa.com. Arhivirano iz originala 11. 10. 2017. g. Pristupljeno 24. 6. 2015. 
  153. ^ „Serbia women win EuroBasket title, gain first Olympics berth”. espn.go.com. Associated Press. 29. 6. 2015. Pristupljeno 29. 6. 2015. 
  154. ^ „Basketaši Srbije osvojili bronzu!”. rtv.rs. 28. 7. 2021. 
  155. ^ „Odbojkašice ispisale istoriju – Srbija je svetski prvak!”. 20. 10. 2018. Pristupljeno 20. 10. 2018. 
  156. ^ „Sajt Vaterpolo saveza Srbije, Osvojene medalje”. Pristupljeno 25. 6. 2015. 
  157. ^ „Istorija – Đoković pobedom nad Federerom do Golden Mastersa!”. b92. 20. 8. 2018. 
  158. ^ „DAME I GOSPODO, TO BI BILO – TO! GOTOVO JE! Federer se više ništa ne pita, Novak je TENISKI KRALJ!”. kurir.rs. 6. 2. 2021. Pristupljeno 14. 2. 2021. 
  159. ^ „Novak „311” Đoković!”. b92.net. 8. 3. 2021. Pristupljeno 8. 3. 2021. 
  160. ^ „Blic:Zlatna Milica! Mandićeva donela Srbiji najsjajnije odličje u Londonu!”. sport.blic.rs. Pristupljeno 12. 8. 2012. 
  161. ^ „Milica Mandić osvojila zlatnu medalju („Politika”, 12. avgust 2012)”. Politika. Pristupljeno 13. 4. 2013. 
  162. ^ „Zlatni Davor Štefanek”. b92.net. Pristupljeno 16. 8. 2016. 
  163. ^ „Zlatna karatistkinja Jovana Preković!”. rts.rs. Pristupljeno 6. 8. 2021. 
  164. ^ „Sajt Svetskog centra realnog aikidoa, Realni aikido, srpska borilačka veština”. wcra.rs. Arhivirano iz originala 20. 09. 2012. g. Pristupljeno 19. 1. 2020. 
  165. ^ „Španovićeva trećim skokom svih vremena do zlata!”. B92. 5. 3. 2017. Pristupljeno 5. 3. 2017. 
  166. ^ „Čudo Ivane Španović — 7,24 m („Politika”, 5. mart 2017)”. Politika. Pristupljeno 5. 3. 2017. 
  167. ^ „Milorad Čavić: Plivanje mi je pomoglo da pokažem ko sam i šta sam”. swim-on.rs. Pristupljeno 6. 8. 2019. 
  168. ^ a b v admin (2020-11-30). „Istorijat | Šahovski savez Srbije” (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2023-11-21. 
  169. ^ Ringier. „Šah i drama? Naravno da može: Srbija postala prvak Evrope!”. Sportal (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-11-21. 
  170. ^ „Chess-Results Server Chess-results.com - European Team Chess Championship 2023 - Women”. chess-results.com. Pristupljeno 2023-11-21. 
  171. ^ admin (2020-11-30). „Istorijat | Šahovski savez Srbije” (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2023-11-21. 
  172. ^ „Izraelski klubovi ‘domaće’ utakmice igraju u Srbiji”. Al Jazeera Balkans (na jeziku: bošnjački). Pristupljeno 2023-11-21. 
  173. ^ „Kad rat svira kraj, produžeci se igraju u Beogradu: Kako je izraelska košarka nastavila život u Srbiji”. BBC News na srpskom (na jeziku: srpski). 2023-11-08. Pristupljeno 2023-11-21. 

Literatura

Spoljašnje veze

44° N 21° E / 44° S; 21° I / 44; 21
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Србија&oldid=27705685”